Segregatie in het Onderwijs

Segregatie in het Onderwijs
Jaap Dronkers
Europees Universitair Instituut
http://www.eui.eu/Personal/Dronkers
Ruggengraat van ongelijkheid. Beperkingen en
mogelijkheden om ongelijke onderwijskansen te
veranderen. 2007. Amsterdam: Mets & Schilt /
Wiardi Beckman Stichting.
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
1
Preliminaire opmerkingen
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Segregatie is een politieke term: analytisch is de betere term
schoolcompositie, dwz de hoeveelheid leerlingen met veel hulpbronnen
(ouderlijke opleiding, cognitieve bekwaamheid, etc) in klas of school.
Wat is het referentie punt bij vergelijken van schoolcompositie: in
basisonderwijs: buurt, voedingsgebied van scholen, gemeente; in
voortgezet onderwijs: scholen van hetzelfde onderwijstype in gemeente.
Differentiatie tussen onderwijstypen is krachtigste vorm van differentiatie
in schoolcompositie in het voortgezet onderwijs.
Schoolgemeenschap-, locatie-, en onderwijstype-compositie versus klascompositie: laatste belangrijker, want daar vindt leer/onderwijstijd en
contactmogelijkheden plaats.
Schoolcompositie is niet het sterkste onderwijsongelijkheid producerende
kenmerk: dat zijn ceteris paribus cognitieve vermogens, en ouderlijk
beroep en opleiding.
Schoolcompositie heeft geen duidelijk differentieel effect voor bepaalde
groepen leerlingen, maar individuele leerling kenmerken (ouderlijk
opleiding) zijn ceteris paribus belangrijker dan schoolcompositie
kenmerken
Schoolcompositie is ceteris paribus het belangrijkste schoolkenmerk,
onderwijssegregatie
04-02-2013
09:08
belangrijker dan die van kenmerken als leerling/staf
ratio,
salaris
leerkrachten, openbaar/bijzonder, etc.
2
Schoolcompositie
•  Twee aspecten: het gemiddelde en de spreiding van hulpbronnen van leerlingen
•  “Beter de minste onder de adelaars, dan de grootste onder de mussen”, maar dit
is niet zonder risico voor de leerling onder aan de ladder (pond-frog effect).
•  Sociaaleconomische schoolcompositie is de belangrijkste hulpbron bij
schoolcompositie (meer ouderlijke opleiding dan inkomen).
•  Etnische schoolcompositie (= % leerlingen van een etnische groep) heeft geen
zelfstandig negatief effect naast sociaaleconomische schoolcompositie.
•  Etnische diversiteit (=het aantal verschillende etnische groepen) heeft wel een
zelfstandig negatief effect boven sociaaleconomische schoolcompositie.
•  Wel effect: het niet-spreken van onderwijstaal in combinatie met weinig
hulpbronnen (ouderlijke opleiding; cognitieve bekwaamheid): familiehereniging
•  Immigrantengroepen verschillen in onderwijsprestaties: oost-azie > europa >
west-azie.
•  % eenoudergezinnen per school heeft wel zelfstandig negatief effect boven
sociaaleconomische schoolcompositie.
•  Geel lineair verband schoolcompositie onderwijsprestaties: 20- 30 %
drempelwaarde.
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
3
Waarom heeft schoolcompositie invloed op
onderwijsresultaten?
Schoolcompositie beïnvloedt via de feitelijke onderwijs- en leertijd
onderwijsresultaten door verschil in kans op:
1.  Verstoring in de klas tijdens lesgeven door meer nietacademische problemen (= taalachterstand, emotionele
problemen, aanpassing, botsing van culturen)
2.  Noodzaak van herhaling van de stof, dus minder voortgang en
lager eindniveau
3.  Lagere en aangepaste standaarden voor het te bereiken
onderwijsniveau, zowel bij leerkrachten als bij leerlingen
(pygmalion effect)
4.  Minder bekwame/ervaren leerkrachten in moeilijkste klassen
en scholen
5.  Minder ouderlijke steun aan onderwijs- en leerproces: sociaal
kapitaal, tijd, hulp
6.  Meer reparaties van gebreken in ouderlijke opvoeding of in
voorafgaand onderwijs
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
4
Hoe beïnvloedt sociaal-economische
schoolcompositie niet onderwijsresultaten in
Nederland?
•  Het naast elkaar zitten van leerlingen
•  Verschil in financiële armslag van scholen
(wel in USA door lokale financiering
scholen via grondbelasting)
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
5
Beleidsopties onderwijstypen en schoolcompositie
•  Uitstel van definitieve keuze, resp. verbetering
doorstroommogelijkheden na voltooiing lagere opleiding
is een reëel middel om de gevolgen van segregatie op te
vangen
•  Tegengaan van sociaal-economische schoolsegregatie is
belangrijker dan bestrijden etnische schoolsegregatie
•  Direct bestrijden van schoolsegregatie roept snel
negatieve onbedoelde effecten op, bv. ‘bussing’ in USA
•  Kwaliteitsverhoging van onderwijs in scholen middels
verhoging onderwijs-/leertijd is krachtigste optie #
klassenverkleining, nieuw meubilair (Mozaïek school
Arnhem)
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
6
Beleidsopties m.b.t. onderwijs/leertijd bij
negatieve schoolcompositie
1.  Meer lestijd van het standaard curriculum
2.  Minder leestijd voor de minder belangrijke stof
maar alles investeren in de kernstof
3.  Handhaving van externe resultaat criteria
4.  Betere beloning leerkrachten
5.  Niet meer dan 20% - 30% moeilijke leerlingen per
klas (# school).
6.  Specialisatie van scholen door concentratie op
bepaalde etnische groepen (dus minder etnische di
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
7
Schoolcompositie en contact tussen strata en etnische groepen
Grotere diversiteit binnen klassen: meer contact
(“ontmoeting”) tussen leerlingen van verschillende strata
en etnische groepen, als aan 5 voorwaarden is voldaan:
1.  gelijke status tussen de groepen
2.  gemeenschappelijke doelen
3.  samenwerking tussen groepen
4.  steun door wetten en gebruiken
5.  de mogelijkheden voor het ontstaan van vriendschap
Deze voorwaarden zijn moeilijk te bereiken. Vandaar
Putnams resultaat: “mensen etnische diverse wijken
hebben minder vertrouwen in buurtgenoten” (ook waar
voor Nederland).
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
8
Trade off meer contact of hogere
onderwijskwaliteit
•  Moslim basisscholen: minder dropout en hogere cito
toets dan vergelijkbare openbare scholen met dezelfde
schoolcompositie. Vorm van specialisatie van scholen
voor bepaalde etnische groep
•  Moslim basisscholen: minder contact met Nederlanders.
•  Meer contact op school kan betekenen meer
maatschappelijk contact, met name meer heterogene
huwelijken. Het laatste komt relatief weinig voor in
Nederland: slecht teken voor mate van integratie.
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
9
Vrije schoolkeuze en segregatie
•  Buurt en schoolcompositie zijn met elkaar verbonden, maar zijn niet gelijk
aan elkaar. Het laatste is belangrijker dan het eerste voor onderwijsresultaten.
•  Meer schoolkeuze vergroot niet de mate van schoolsegregatie tussen
openbaar, katholiek en protestant onderwijs, maar wel t.o.v. het bijzonderneutraal onderwijs.
•  Meer schoolkeuze vergroot wel de mate van segregatie tussen scholen,
ongeacht openbaar of bijzonder, maar verkleint buurtsegregatie.
•  Postcode-beleid bij toelating tot scholen vergroot buurtsegregatie door grotere
differentiatie in huizenprijzen, terwijl minder gefortuneerde ouders minder
middelen hebben dit postcode-beleid te omzeilen.
•  Vrije schoolkeuze vergroot de onderwijsmogelijkheden voor ambitieuze
ouders en bekwame leerlingen uit de lagere strata. Dat doet dat ook voor
ouders en leerlingen uit de hogere strata, maar in mindere mate omdat deze al
meer vrijheidsgraden hebben.
•  Dat laatste is alleen waar als scholen vergelijkbare werkvoorwaarden hebben,
openbare meting van resultaten (Zuid-Duitse länder, Nederland) kennen en
een wettelijk verbod op sociaaleconomische selectie bestaat (Duitse
grondwet).
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
10
OECD definitie van openbaar, bijzonder en privaat
onderwijs
•  Openbaar: scholen die direct bestuurd worden door een
overheidsinstantie of door een instantie waarvan de meerderheid
van de bestuurders door de overheid wordt aangesteld, of die in
een openbare procedure wordt gekozen
•  Bijzonder: scholen die direct bestuurd worden door een private
organisatie, of door een instantie waarvan de meerderheid van de
bestuurders wordt aangewezen door een private instantie, en
waarvan 50% of meer van kosten van kernactiviteiten door de
overheid betaald wordt (Bv Charter school in USA)
•  Privaat: Idem als bijzonder maar minder dan 50%
•  Gegeven deze OECD omschrijving is het Nederlandse onderwijs
niet uniek in de wereld: Nederland kent wel weinig openbaar
onderwijs
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
11
% verdeling 15 jarige leerlingen over privaat,
bijzonder en openbaar onderwijs (pooled PISA data)
Aus
tria
Bel
gium
Den
mark
Fin
land
Fra
nce
Ger
many
Ire
land
Neth
er
lands
Spain
Swe
den
Swit
zer
land
UK
Cana
da
Israel
New
Zea
Land
USA
Privaat
3
2
0
0
8
0
2
0
7
0
3
4
4
5
4
7
Bij
zonder
7
68
22
4
14
5
58
73
36
5
1
1
3
17
0
1
90
30
78
96
78
95
40
27
57
95
96
95
93
78
9
92
Open
baar
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
12
Effectiviteitverschillen tussen openbaar, bijzonder
en privaat scholen in cross-nationaal OECD
perspectief
•  Na controle voor ouder en leerling kenmerken en
vooral schoolcompositie zijn private scholen
ceteris paribus minder effectief dan openbare in
alle OECD landen.
•  Na controle voor ouder en leerling kenmerken en
schoolcompositie zijn bijzondere scholen in een
aantal OECD landen ceteris paribus nog steeds
effectiever dan openbaar
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
13
Niet-openbaar onderwijs en sociale ongelijkheid
•  In cross-nationaal perspectief zijn bijzondere en vaak ook
private scholen meestal niet rijker, beter toegerust, etc. dan
openbare scholen Hun belangrijkste voorsprong op openbare
scholen is schoolcompositie.
•  Bijzonder en private scholen zijn ceteris paribus effectiever
voor leerlingen uit de lagere sociale strata dan openbare
scholen. Maar dit effect is niet bijzonder groot in
vergelijking met de invloed van schoolcompositie.
•  Private scholen zouden ceteris paribus de
onderwijsongelijkheid tussen sociale klassen kunnen
verkleinen, hoewel in de praktijk de zelfselectie van
leerlingen met een gunstige achtergrond in deze scholen, in
combinatie met de sterke effecten van sociale compositie, de
ongelijkheid eerder zal vergroten.
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
14
Beleidsopties schoolkeuze en segregatie
•  Bijzonder-neutraal onderwijs en speciale didactiek als versluierde
vormen van schoolsegregatie.
•  Postcode beleid vergroot buurt segregatie en vermindert niet
schoolsegregatie.
•  Dubbele lijsten met maximum 30 % moeilijke leerlingen
(sociaal-economisch; eenoudergezinnen).
•  Puntenstelsel van Catalonie. Het is de volgende optelsom: broers
of zusters op dezelfde school, 40; leeft in schoolwijk, 30; werkt
in schoolwijk, 20; groot gezin, 15; leerling of ouder met fysieke
of psychische problemen, 10; leerling met chronische ziekte, 10;
ouder met sociale bijstand, 10; Leeft in dezelfde gemeente als
school, 10.
•  Artikel 23 gaat niet over de vrije schoolkeuze door ouders, maar
over de vrijheid om scholen te stichten en subsidie daarvoor te
krijgen.
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
15
Gebruikte Pisa analyses
•  Dronkers, J. en M. Levels, 2007. "Do School Segregation and
School Resources Explain Region-of-Origin Differences in the
Mathematics Achievement of Immigrant Students?" Educational
Research and Evaluation 13:435-462.
•  Dronkers, J. & P. Robert, 2008. "Differences in Scholastic
Achievement of Public, Private Government-Dependent, and
Private Independent Schools: A Cross-National Analysis."
Educational Policy 22:541-577.
•  Corten, R. & J. Dronkers, 2006. "School Achievement of Pupils
From the Lower Strata in Public, Private Government-Dependent
and Private Government-Independent Schools: A cross-national
test of the Coleman-Hoffer thesis." Educational Research and
Evaluation 12:179-208.
•  Avram, S & J. Dronkers, 2009. Choosing non-public schools. A
cross-national analysis of the propensity of choosing privateindependent or private-dependent schools rather than public
ones. RC 28 paper
onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08
16