NedPhO GO! Fluit Lesmateriaal www.orkest.nl NedPhO GO! project

NedPhO GO!
Fluit
Lesmateriaal
www.orkest.nl
1
NedPhO GO! project Fluit!
Beste docent,
Binnenkort komt de NedPhO GO! voorstelling Fluit! bij jullie op school. Fluit! Is een voorstelling door
musici uit het Nederlands Philharmonisch Orkest en Geert Chatrou, wereldkampioen Kunstfluiten.
Dit lesmateriaal behoort bij het NedPhO GO! project Fluit! en dient als voorbereiding op het concert
door het NedPhO GO! ensemble. Het bestaat uit lesmateriaal voor ongeveer 2 lessen met eventueel
uitbreiding.
Leerdoelen van dit NedPhO GO! project:
- Kinderen kennen instrumenten van het ensemble
- Kinderen kunnen vertellen wat kunstfluiten is
- Kinderen hebben live concert van het ensemble ervaren
- Kinderen kennen instrumentgroepen van een symfonieorkest
- Kinderen zijn goed voorbereid op het live concert op school
Fluit! bestaat uit:
Geert Chatrou - kunstfluiter
Tomoko Katsura - viool
Odile Torenbeek - altviool
Douw Fonda – cello
Leon Bosch – klarinet
Susan Brinkhof – fagot
Bart Oomen – regie
Kjell Hählen - arrangeur
Voor meer informatie kunt u terecht bij NedPhO GO!
www.orkest.nl
[email protected]
Jacco Minnaard
Projectmanager NedPhO GO!
Inhoud:
Lesmateriaal:
- Kunstfluiten
- Het ensemble
- De voorstelling
- Het Nederlands Philharmonisch Orkest
Bijlagen:
-
Foto’s
Orkestopstelling Symfonieorkest
Foto’s NedPhO koepel en Concertgebouw
pag.
2
4
4
5
7
8/9
10
2
Kunstfluiten
Deze voorstelling heet Fluit!
Het gaat over kunstfluiter Geert Chatrou
*Gesprek:
Kunnen vogels zingen of fluiten?
Maken vogels eigenlijk muziek?
Wat is dan muziek? Wanneer spreek je van geluid en wanneer spreek je van muziek?
Vogels fluiten of zingen op een heel andere manier dan mensen.
*Luisterfragmenten:
Opdracht: kan je raden welke vogels dit zijn?
Welke van de drie fluit het meest muzikaal vind jij? Waarom?
Luisterfragment nachtegaal:
http://www.digischool.nl/bi/birdsounds/luscinia-luscinia.mp3
Luisterfragment roodborstje:
http://www.digischool.nl/bi/birdsounds/erithacus-rubecula.mp3
Luisterfragment merel
http://www.digischool.nl/bi/birdsounds/turdus-merula.mp3
Ornitholoog
Als je vogels bestudeert dan ben je een ornitholoog. Als je dat als hobby doet, word je ook wel
vogelaar genoemd. Je bent dan geïnteresseerd in het gedrag, de vliegwijze, de trek en dus ook de
zang van vogels. Zo is er ontdekt dat vogels heel anders fluiten dan mensen:
Achtergrondinformatie:
Vogels zitten heel anders in elkaar dan zoogdieren en zo ook hun geluidsorgaan, dat syrinx wordt
genoemd.
De syrinx is een orgaan van bot, kraakbeen, vliezen en spieren aan het eind van de luchtpijp. Juist
daar waar de bronchiën zich splitsen naar de longen. Verder zijn er nog luchtzakjes de lucht eerst
opslaan voor die naar de longen gaat. Met onderzoeken is gebleken dat deze luchtzakjes een grote
rol spelen bij het geluid maken van de vogel. Prikt men ze lek dan wordt de vogel stom.
De wand van de syrinx bevat vliezen, die men kan vergelijken met trommelvliezen. Hoe fijner hoe
grote de variatiemogelijkheden van geluiden. Ook de lengte van de luchtpijp en de snelheid waarmee
de lucht langs de vliezen gaat speelt een rol.
Een vogel kan geluid maken met een dichte snavel, Dotje doet dat vaak. Maar waarom zit het
roodborstje met open snavel?
Dat is om het geluid te versterken en alleen daarom. Het wil zo goed mogelijk gehoord worden, wat
het is bezig zijn territorium af te bakeren.
Bij veel zangvogels zingt alleen het mannetje onder invloed van testosteron, vrouwtjes beginnen ook
te zingen als men ze testosteron toedient. Dat vrouwtjes er ook wel wat van kunnen bewijzen vogels
als spreeuwen, die rustig hele dagen kunnen kletsen. Maar ook sommige papegaaien kunnen er wat
van.
3
Wij, mensen, kunnen dus fluiten door lucht langs een kleine opening in onze lippen te persen. Bij
vogels werkt dat dus anders.

Messian
Messian was een Franse componist die van 1908 tot 1992 leefde en die zeer geïnspireerd werd door
het gezang van vogels. Hij trok vaak de natuur in om het gezang van vogels te noteren en later te
verwerken in zijn composities. Hij noemde zichzelf naast componist dus ook ornitholoog
Luisterfragment:
Le Merle noir – O. Messian (fluit en piano)
http://www.youtube.com/watch?v=IhEHsGrRfyY&feature=related
*Opdracht: Hoor je de vogel in zijn muziek?
4
Waarom zou hij gekozen hebben voor de fluit als instrument?
*Gesprek: Wie kan er ook fluiten?
Laat horen: door de lippen, tussen de tanden, op de vingers, …
Er is iemand die heel goed kan fluiten. Hij is zelfs wereldkampioen! Wereldkampioen kunstfluiten!
Geert Chatrou heet hij en hij komt binnenkort met musici van het Nederlands Philharmonisch
Orkest bij jullie op school
Luisterfragment Geert Chatrou:
http://www.youtube.com/watch?v=zO-aCQ6xH-8
tot 2:20
Achtergrondinformatie: Bijzonder dat Geert Chatrou wereldkampioen
is. Geert floot vroeger hele dagen. Hij zei bij wijze van grap tegen zijn
familie: “als er een wereldkampioenschap fluiten zou zijn, dan deed ik
mee”. Zijn zus zocht het uit en wat bleek: in Amerika was er inderdaad
een kampioenschap. Tegen alle verwachtingen in ging Geert naar
Amerika en won nog ook! Later heeft hij nog 2 keer gewonnen, oa in
Japan. Hij heeft nu zijn beroep ervan gemaakt en ‘gaat fluitend door het
leven’
Ensemble
Geert speelt niet alleen, hij speelt met een ensemble uit het Nederlands Philharmonisch orkest:
Tomoko Katsura - viool
Odile Torenbeek - altviool
Douw Fonda – cello
Leon Bosch – klarinet
Susan Brinkhof – fagot
*Kijkfragment :
portret van Leon Bosch op klarinet, hij speelt mee in het ensemble en verteld over zijn klarinet
http://www.youtube.com/watch?v=S6n9zgsJzM&list=PL02639B2F3047E798&index=7&feature=plpp_video
*Extra kijkfragment:
portret van Douw Fonda op de cello, ook hij speelt in het ensemble
http://www.youtube.com/watch?v=PP37hRfpeZs&feature=BFa&list=PL02639B2F3047E798
De voorstelling:
De voorstelling bij jullie op school gaat over echte voordracht over klassieke muziek. Met beroemde
componisten als Johannes Sebastiaan Bach en Wolfgang Amadeus Mozart. Maar er wordt geen
woord gesproken...sterker nog, het ontaard in een feestje...
En je misschien mag je wel meefluiten als Geert dat vraagt: ik zou alvast maar gaan oefenen!
*Extra kijkfragment:
http://www.youtube.com/watch?v=D1ACpF29xt4
(Pinocchio)
5
Het Nederlands Philharmonisch Orkest:
Het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPhO) is een groot symfonieorkest van soms wel 100
musici. Meest bekend zijn de instrumenten viool, fluit en trompet, maar er spelen ook bijvoorbeeld
cello, contrabas, hobo, fagot, trombone, hoorn en slagwerk mee. In bijlage 2 vind je een opstelling
van een symfonieorkest met alle instrumenten.
Maak kopieën van de orkestopstelling (bijlage 2 en 3) en deel deze uit aan alle kinderen .
*Opdracht: kijk 1 minuut naar de orkest opstelling (bijlage 2). Vul daarna, zonder te kijken, de lege
vakjes in op bijlage 3. Welke heb je gemist?
Instrumenten van het orkest kun je als volgt indelen in ‘families’:
Strijkers:
viool, altviool, cello, contrabas
Hout:
fluit, hobo, klarinet, fagot
Koper:
hoorn, trompet, trombone, tuba
Slagwerk/pauken
Harp, piano
Achtergrondinformatie
Muziekgeschiedenis in een notendop
Muziek is van alle tijden, het heeft heel wat veranderingen doorgemaakt om te komen tot de muziek
die we nu kennen. De muziek voortgekomen uit geschiedenis van West- Europa wordt klassieke
muziek genoemd. Dit vormt de basis waaruit alle verschillende muziekstijlen van deze tijd uit zijn
ontstaan. Neem blues, jazz of popmuziek. Muziek is niet meer weg te denken uit onze huidige
maatschappij. Probeer maar eens een middag met oordopjes rond te lopen en je merkt dat je van
alles mist. De tv reclame is alleen nog een plaatje, de radio is stil, het oversteek geluid bij het
stoplicht, de sfeermuziek in je favoriete winkel, zelfs de ijscowagen hoor je niet aankomen muziek is
overal en daarom ook zo leuk om te weten waar het vandaan komt!
Muziekgeschiedenis van toen tot nu en verder
Heel, heel lang geleden is muziek ontstaan als communicatie middel, als amusement, als een manier
om verhalen te vertellen, goden te vereren of tradities te ondersteunen. Maar geen muziek zonder
instrumenten, musici, componisten, dirigenten, bladmuziek , klanken, geluid, stilte, gevoel, tijd en
publiek.
Het woord muziek komt van het Griekse μουσική (mousikè), 'kunst van de Muzen’ muziek was iets
van de goden, het beoefenen ervan buitenaards en hemels. De Griekse wortels van klassiek muziek
zijn dan ook moeilijk terug te beluisteren omdat ze in die tijd nog geen notenschrift gebruikte dat
bewaard is gebleven.
*Luisterfragment: om een idee te geven hoe het destijds klonk:
http://www.youtube.com/watch?v=ffN6y8NNx6A (Mesomedes van Kreta eerste eeuw na christus)
De aller eerste muziek werd gemaakt met handen, voeten en stem, de muziek werd niet
opgeschreven maar de melodieën werden aan elkaar geleerd. Later werd de muziek opgeschreven in
noten alleen dat is pas vanaf de middeleeuwen.
Middeleeuwen 500-1450. De ontwikkeling van de klassieke muziek is hier sterk gebonden aan de
kerk in combinatie met de koren die meezongen. Door de kerk kwam er een versobering van de
muziek en werd meerstemmigheid samen zingen de grootste nieuwe impuls van deze periode.
Weetje: beroepsmusici waren voornamelijk in dienst van de kerk,
Weetje: vanaf deze periode is de noten notatie (bladmuziek) ontstaan.
Renaissance 1450-1600 In de Renaissance ligt de belangrijkste ontwikkeling binnen de klassieke
muziek ligt hier bij de wedergeboorte en vernieuwing. De tijd van ziekte en armoede ligt in het
6
verleden en er is tijd voor feest. Omdat in deze tijd de boekdrukkunst wordt uitgevonden wordt de
muziek hierdoor gedrukt en verspreid zodat meer mensen nu samen kunnen zingen en spelen.
Barok 1600-1750 Tijdens de Barok zijn ontdekkingsreizen begonnen. Een groep mensen werd
behoorlijk rijk, de katholieke kerk minder machtig en muziek wordt gebruikt voor de opera’s en
kamerconcerten waardoor je ook de eerste grote orkesten krijgt zoals we ze nu kennen.
Classicisme 1750-1820 Classicisme is kenmerkend door de opmars van de piano. Zag je eerst de
kleinere bezettingen waarbij de musici zelf of dat de klavecimbel speler de musici dirigeert, nu
ontstaat er in deze periode de rol van dirigent die leiding geeft aan het symfonieorkest
Weetje: symphonie betekent: samenklank van stemmen of instrumenten
Romantiek 1815-1910 grotere orkesten, grotere werken, alles draait om de vooruitgangsgedachte
van de verlichting. De kerk bepaalt niet langer wat er gespeeld wordt maar de componist zelf.
Weetje: door de tijd heen zijn de instrumenten ontdekt, gemaakt, aangepast en veranderd. De
muziekinstrumenten zijn in deze periode zo verbeterd dat het geluid overeenkomt met wat we nu in
het concertgebouw kunnen horen.
20ste eeuw tot nu staat voor een wijde variatie aan muziek, de wereld wordt kleiner via alle nieuwe
communicatie technieken waardoor de muziekwereld groter wordt en een waaier van stromingen en
stijlen vormt, geïnspireerd op het rijke muzikale verleden en gevormd door de verschillende
toepassingen van muziek. Van popmuziek naar filmmuziek van tune tot orkest compositie. Muziek is
pure emotie, muziek is vertaling van wat ons bezig houdt en samen brengt; muziek is overal en van
iedereen.
Het NedPhO repeteert in de NedPhO koepel in Amsterdam Oost
→
en geeft concerten in het Concertgebouw op het Museumplein
↓
*Gesprek: bedenk eens muziek die door zo’n groot orkest gemaakt wordt. Heb je wel eens een orkest
live zien spelen? Denk aan filmmuziek, muziek bij reclame, muziek bij games, etc.
*Opdracht (klassikaal of groepjes achter de computer)
a. Type “tintin opening” op ‘you tube’ en kies de eerste hit: speelt hier een orkest of niet?
b. En deze? http://www.youtube.com/watch?v=esb64GVdnWg&feature=related
c. Of deze? http://www.youtube.com/watch?v=S3J-2z9NHX8&feature=related
*Bekijk: de eerste 26 seconden van het filmpje van het NedPhO
http://www.orkest.tv/tab/nedphogo
*Vraag: je zag een flits van het orkest. Wat viel je het meeste op?
7
Bijlage 1
Zwarte merel (Le Merle noir)
Geert Chatrou
8
20.
19.
18.
17.
2.
Het Orkest
OOOrSymfonieorkest
1.
16.
3.
15.
4.
5.
14.
6.
7.
8.
13.
12.
11.
10.
9.
9
2. Fagot
Het Orkest
OOOrSymfonieorkest
1. Klarinet
20. Dwarsfluit
19. Piccolo
18. Vleugel
17. Harp
16. Viool
3. Hobo
4. Trompet
15. Altviool
5. Triangel
6. Bekkens
14. Cello
7. Snare drum
8. Grote trom
11. Tub
13. Contrabas
12. Hoorn
10
9. Pauken
→
10.Trombone
Bijlage 4
Het NedPhO repeteert in de NedPhO koepel in Amsterdam Oost
en geeft concerten in het Concertgebouw op het Museumplein
↓
11
12