van natuurlandschap tot risicomaatschappij

van natuurlandschap
tot risicomaatschappij
KNAG lezing Ton Dietz 29 mei 2008
“Aardrijkskunde is geschiedenis
voor beginners”
 tekst op toiletdeur A-gebouw
Roeterseiland Universiteit van
Amsterdam
 overige teksten op die deur blijven U
bespaard
Geografen: ontwaakt!
 Historici slagen er in een veel grotere
vakbekendheid te realiseren dan geografen
 Terwijl de media bol staan van
aardrijkskundige vraagstukken
 Die inmiddels grotendeels door niet-geografen
worden ingevuld en geclaimd
 Waarbij geografen die er in participeren zich
niet als geograaf bekendmaken
Recent voorbeeld: NWO programma
Vulnerability, Adaptation and Mitigation (VAM)
 Sub-programma: Abrupt climate change
(consequenties van ophouden Golf
Stroom):
 Commissie: 2 economen, 1 psycholoog,
1 jurist, 1 geograaf, 1 bioloog
 Essay-schrijvers: 4 economen, 3
sociologen, 3 milieukundigen, 2 juristen,
0 geografen
Geografen: neem de kern
van je vak weer serieus!
 Veel aardrijkskundige vragen gaan over de
problemen bij de relatie tussen mens en milieu
 Met verbindingen tussen lokaal en mondiaal
 Met een noodzakelijke band tussen fysische,
biologische/ecologische, economische,
politieke en sociaal-culturele aspecten
 En met een centrale rol voor instituties en
institutionele dynamiek
Geografen: sluit aan bij de
discussies over de
risicomaatschappij
 Ulrich Beck: 1986 Risikogesellschaft: auf dem Weg in eine andere
Moderne
 Vertaald: 1992 Risk Society: Towards a new modernity
 Maatschappelijke verhoudingen (welvaart, bezit) worden niet meer
op de eerste plaats bepaald door klasseverhoudingen, maar door
de verdeling van risico’s over maatschappelijke groepen
 ‘Ecologische’ en ‘technologische’ risico’s en onzekerheden
vereisen voortdurende zelfreflectie (‘reflexive modernization’)
 En ze vereisen nieuwe ‘governance’ instituties die flexibel moeten
zijn, maar wel robuust (‘resilient’) en samenhangend (‘coherent’)
 En met koppelingen tussen schaalniveaus, van individu/lokaal tot
mondiaal
Begrippen/begrijpen
 Kernbegrip is kwetsbaarheid (vulnerability) van
maatschappijen, groepen en individuen
 Sustainability (Afrikaans: volhoubaarheid) en
veiligheid/zekerheid
 Variaties in risico naar activiteit, plaats en tijd:
voorzorgsbeginsel
 Veerkracht (coping), weerbaarheid (resilience)
 Nodig: risicomitigatie en adaptatie
 Verzekeringsstelsels en solidariteit/sociaal kapitaal
 Schaalverbindingen en ‘multi-scalar governance’
Geografen: verover je vak
terug
 Erken dat geografische vraagstukken
inmiddels het vakterrein zijn geworden van tal
van wetenschappen
 Zorg ervoor dat je in je geografische onderwijs
en onderzoek die brede kennis integreert
 Streef er naar dat je de resultaten presenteert
onder het label ‘geografie’
 Zoek veel bewuster de publieke ruimte op om
de resultaten te presenteren
 En doe dat dus ook in het Nederlands.
Publiekslezingen als basis
voor ons boek
 In 2005 en 2006 experimentele avondcolleges voor
studenten van andere studies en voor niet-studenten
 Bekendgemaakt als ‘Aardrijkskunde in het Groot’
 Onderdeel van het Instituut voor Interdisciplinaire
Studies van de Universiteit van Amsterdam
 Docenten: helft geografen (sociaal en fysisch); helft
niet-geografen
 Coördinatie: Herman van der Wusten en Ton Dietz
 Praktische organisatie: Frank den Hertog
 Tentamen en studiepunten mogelijk; niet verplicht
Basis voor een boek




Amsterdam University Press 2008
Drie hoofdauteurs: sociaal-geografen
Met bijdrages van 29 anderen:
6 sociaal-geografen, 2 fysisch geografen, 1
geoloog, 3 milieukundigen, 1 civiel-technicus,
1 sociaal-bosbouwkundige, 2 planologen, 1
demograaf, 4 (milieu)economen, 3 sociologen,
2 politicologen, 1 filosoof, 1 psycholoog, 1
futuroloog
 Met voorwoord van Ruud Lubbers, voorzitter
Earth Charter en World Connectors
Opzet boek: zes hoofdstukken
 1 Homo Sapiens zwermt uit
 2 De tastbare wereld om ons heen: de natuur
als hulpbron
 3 De omgang met de natuur
 4 Als de natuur verandert: de klimaatkwestie
 5 De natuur als acuut gevaar: rampen
 6 De natuur als avontuur: risico’s en
buitenkansen
1 Homo Sapiens Zwermt Uit
 De lange migratiegeschiedenis van de
mensheid: genografie; domesticatie;
landschapsvorming en verval; diversiteit
in menselijke dichtheden
 + infectieziekten
 + wereldbevolkingsvraagstuk
 + verstedelijking
2 De tastbare wereld om ons
heen: de natuur als hulpbron
 eigendoms-instituties van natuurgebruik;
agrarisch draagvlak; hulpbronnen en welvaart
 + milieugebruiksruimte en –waarden
 + ecologische voetafdruk
 + wereldvoedselvoorziening
 + waterschaarste
 + energievoorziening
 + vernieuwbare energie
3 De omgang met de natuur
 Natuurpercepties; natuurbeleid;
beleidshistorie inzake de natuur
 + aaibare landschappen
 + toerisme
 + werelderfgoed
 + waterbeheer en ruimtelijke ordening
4. Als de natuur verandert: de
klimaatkwestie
 Klimaatverandering als maatschappelijke
kwestie; variaties in gevolgen
 + signalen van klimaatverandering
 + de modelleurs van Systeem Aarde
 + klimaatverandering en overstromingen
 + mondiaal beleid
 + leren van Montreal
5. De natuur als acuur gevaar:
rampen
 De aardbeving van Lissabon als ‘trigger’
van de Verlichting; hoe de natuur rampen
aanricht; verbreiding van natuurrampen
 + dijken en veiligheidsillusies
 + vulkanen en aardbevingen
 + natuurrampen ‘natuurlijk’?
6. De natuur als avontuur:
risico’s en buitenkansen
 Nadruk op risico’s;
veiligheidsvoorzieningen; risicoprofielen
 + risico’s als kans om te laten zien wie je
bent
 + leven met risico’s
 + risicosamenleving en duurzaamheid
De lancering van het boek
 Februari 2008: uitgever en schrijvers te gast bij
World Connectors in Nieuwspoort Den Haag,
boek aangeboden aan Ruud Lubbers
 Boek ter beschikking gesteld aan leden World
Connectors en Earth Charter als
‘ambassadeurs’
 Kortingsactie KNAG (ledenservice) in
Geografie april 2008
 April-mei: nieuwe lezingenreeks UvA met boek
als leesstof (coordinatie Mirjam Ros-Tonen)
En verder?
 Engelse bewerking?
 Volgende druk met daarbij meer cases van maatschappelijke
kwetsbaarheid?
- Bijvoorbeeld: sociale en ecologische gevolgen kernramp (‘nuclear
winter’, Robock et al., 2006: 1 a 2 jaar lang –5 tot –30 °C en 2-4
jaar: –45% regenval)
- Bijvoorbeeld: risico van magnetische omkering voorafgegaan door
verzwakking magnetisch veld (in ZA laatste 60 jaar –20%): effect
van magnetische stormen op electronica? McCarthy & Rubridge,
2005
- Ook meer aandacht voor financieel-economische kwetsbaarheden
(instortende valuta en effect op pensioenstelsels bv.)
- Suggesties zijn welkom!
McCarthy T & B. Rubridge, 2005, The story of Earth and Life. A Southern
African Perspective on a 4.6-billion-year journey. Johannesburg: Kumba
Robock, A et al., 2007, Nuclear winter revisited with a modern climate
model and current nuclear arsenals: still catastrophic consequences.
Journal of Geophysical Research – Atmospheres, Vol. 112, D13107
 Maar lees vooral eerst het boek:
 Van Natuurlandschap tot Risicomaatschappij.
De geografie van de relatie tussen mens en
milieu
 Ton Dietz / Frank den Hertog /Herman van der
Wusten
 Amsterdam University Press, 2008
 ISBN: 978 90 5356 798 2
 Met KNAG kortingsbon uit de Geografie van april, bij de
boekhandel €29,50 (= 5 miljard Zimbabweaanse dollars)
Dank voor jullie aandacht!