pcm: opslag van warmte als

PCM: OPSLAG VAN WARMTE ALS
>• Door de steeds strenger wordende eisen op het gebied van energiezuinigheid van gebouwen,
1 kg water te laten stollen. Dit betekent dus ook dat
door gebruikmaking van deze faseverandering per kg
neemt de aandacht voor nieuwe materialen en vernieuwende installatieconcepten toe. Eén van de
water tijdelijk 330 kJ aan warmte kan worden opgesla-
concepten die een belangrijke rol spelen bij energiezuinige gebouwen is de opslag van warmte voor
temperatuur van het water tijdens de fase-overgang
gen. Het is belangrijk om hierbij te realiseren dat de
O graden Celsius blijft en niet verandert. Nu is O gra-
de korte (enkele uren of dagen) dan wel de lange (enkele maanden) termijn. Warmte kan op basis
den Celsius voor mensen in gebouwen geen comfortabele temperatuur De temperatuur in gebouwen
van drie principes worden opgeslagen: in de vorm van voelbare warmte, als chemische energie en
ligt onder normale omstandigheden net boven de 20
graden Celsius. Daarom zijn er andere materialen
in de vorm van latente warmte.
ontwikkeld die een fase-overgang hebben bij gunstigere temperaturen. Deze materialen worden meestal
onderverdeeld in drie groepen:
De opslag van warmte in voelbare vorm (sensibele
fase, waarin een materiaal zich bevindt. Dit kan met
• De organische PCMs.
warmte) is bij de meeste mensen wel bekend. Ther-
behulp van zogenaamde fase-overgangsmaterialen,
• De anorganische PCMs.
misch massieve materialen zoals beton kunnen door
in het Engels ook wel phase change materials ge-
• De anorganische euteotisohe PCMs (Baetens et al.,
stijging van hun temperatuur warmte tijdelijk bufferen.
noemd. Over deze laatste groep materialen gaat dit
Een variant hierop is de zogenaamde betonkernacti-
artikel.
2010).
vering waarbij de door het beton opgenomen warmte
De eerste groep van de organische PCMs kan vervol-
door middel van water wordt afgevoerd naar elders
gens nog onderverdeeld worden in de zogenaamde
of andersom.
Fase-overgangsmaterialen
paraffines, zoals kaarsvet, en de niet-paraffines. Elk
Een mooi voorbeeld van een faseverandering is de
van deze groepen materialen heeft kenmerkende ei-
overgang van water in vloeibare vorm naar ijs in vaste
genschappen
Chemische energie
vorm. Deze omzetting van de vloeibare naar de vaste
waar de faseverandering plaatsvindt en wat betreft
wat
betreft het
temperatuursgebied
de warmte die per kilogram materiaal kan worden op-
Opslag van warmte als chemische energie is voor
fase vindt plaats bij een temperatuur van O graden
veel mensen nog een minder bekend verschijnsel.
Celsius. Om deze overgang mogelijk te maken moet
genomen of afgestaan (tabel 1). Voor gebouwen zijn
Momenteel wordt veel onderzoek gedaan, onder an-
warmte aan het water worden onttrokken. Dus door het
vooral de paraffines, de niet-paraffines en de zouthy-
dere door ECN in Petten, naar materialen die door
water af te koelen, ofwel door warmte uit het water te
draten interessant vanwege hun gunstige smelttraject.
een verandering in chemische structuur warmte kun-
halen, bevriest het water waardoor ijs wordt gevormd.
nen opslaan. Bij deze materialen is het uiteraard wel
In omgekeerde richting kunnen we ook warmte aan
van belang dat dit proces ook omgekeerd kan worden
het ijs toevoegen waardoor het ijs smelt en vloeibaar
waardoor de warmte weer vrijkomt. Warmteopslag in
water resulteert. Om precies te zijn moet 330 kJ aan
Redenerend vanuit gebouwen is het ook van belang
de vorm van latente warmte tot slot vindt plaats door
warmte worden toegevoegd om 1 kg ijs te laten smel-
te kijken hoe het materiaal verpakt is. Dit kan op een
een verandering van de fysische structuur, ofwel de
ten of moet 330 kJ aan warmte worden onttrokken om
zogenaamd macroscopisch niveau in bijvoorbeeld
PCM-bolletjes
Hoofdtype
Subtype
Smelt-/
stollingsenthalpie
(kJ/kg)
Smelttemperatuur (°C)
Warmtegeleidingscoëfficiënt
(W/(mK))
Volumeverandering
tijdens faseovergang
Veroudering
Superkoeling
Kosten
Organisch
Paraffines
120-210
20-70
± 0.2
groot
nauwelijks
vrijwel geen
hoog
Organisch
Niet-paraffines
155 - 180
16 - 65
n.a.
klein
nauwelijks
vrijwel geen
zeer hoog
Anorganisch
Zouthyd raten
180 - 2 2 0
20 - 140
± 0.5
klein
fasescheiding
wel
laag
Tabel 1. Eigenschappen van enkele gangbare fase-overgangsmaterialen binnen diverse typen (Baetens et al.. 2010).
Stedebouw & Architectuur
Innovatiecatalogus 2012
Plafond met PCM in kantoorgebouw Peutz BV in
Zoetermeer
ARMTE ALS
WILO hoofdkantoor
CHEMISCHE ENERGIE
j
stollen. Dit betekent dus ook dat
zakjes of containers of op microscopisch niveau als
Mogelijk optredende veroudering van het materiaal
) van deze faseverandering per kg
kleine met plastic omhulde bolletjes PCM. De laatste
waardoor de opslagcapaciteit na verloop van tijd
• aan warmte kan worden opgesla-
groep PCM bolletjes kunnen tevens worden ingebed
minder wordt.
ijk om hierbij te realiseren dat de
in andere materialen zoals beton. De organische
Mogelijk optredende superkoeling waardoor
;t water tijdens de fase-overgang
PCMs kunnen bijvoorbeeld ook direct kunnen worden
temperatuur eerst enkele graden onder de stol-
lijft en niet verandert. Nu is O gra-
geperst in de poriën van een poreus materiaal (Bae-
lingstemperatuur dient te zijn voordat stolling pas
nensen in gebouwen geen com-
tens et al., 2010).
begint op te treden.
de
jur De temperatuur in gebouwen
Dmstandigheden net boven de 20
aarom zijn er andere materialen
Keuze
fase-overgang hebben bij gunsti-
De keuze voor een bepaald type PCM wordt in de
Net als conventionele thermische massa, zoals aan
Deze materialen worden meestal
praktijk gemaakt op grond van de volgende eigen-
een ruimte blootgesteld beton, kunnen PCMs warmte
•ie groepen;
schappen:
uit de ruimte opnemen indien de luchttemperatuur ho-
CIVIs.
• De temperatuur waarbij de faseovergang plaats-
ger is dan van het materiaal of warmte aan de ruimte
land waarin PCMs zijn toegepast als onderdeel van
vindt. Uit berekeningen volgt dat de ideale tem-
afgeven indien de luchttemperatuur lager is dan van
de koelingstrategie is het hoofdkantoor van Wilo op
peratuur hiervoor ongeveer 1,5 graden Celsius ligt
het materiaal. Het verschil alleen is dat conventio-
het industrieterrein Hoogtij in Westzaan (Bouwman,
onder de comforttemperatuur van de ruimte (van
nele thermische massa bij elke temperatuur in staat
2008). Dit gebouw is ontworpen door Benthem Crou-
: PCMs.
euteotisohe PCMs (Baetens et al.,
Werking en toepassingen
Een voorbeeld van een recent gebouw in Neder-
der Spoel en Cauberg, 2006). In de praktijk worden
is warmte op te nemen of af te staan terwijl de piek
wel Architecten en geadviseerd door Deerns. Omdat
n de organische PCMs kan vervol-
vaak iets hogere waarden aangehouden van rond
in warmtecapaciteit bij PCMs in een smal tempera-
dit een relatief lichtgewicht gebouw betreft, is ervoor
deeld worden in de zogenaamde
de 23 graden Celsius.
tuursgebied rondom het smelttraject ligt. Dit is de
gekozen om PCMs in het plafond te gebruiken om
belangrijkste reden waarom het zo belangrijk is om
de temperatuur in de zomer te stabiliseren. Het PCM
aarsvet, en de niet-paraffines. Elk
• De warmteopslagcapaciteit bij de fase-overgang
materialen heeft kenmerkende ei-
van het materiaal, ofwel de smelt- of stollingsenthal-
een PCM te selecteren met een juiste smelt-/stollings-
betreft hier zogenaamde Micronal® capsules met een
pie.
temperatuur
smelttemperatuur van 21 graden Celsius en warm-
betreft het
temperatuursgebied
dering plaatsvindt en wat betreft
• De warmtegeleidingscoëfficiënt van het materiaal.
kilogram materiaal kan worden op-
Des te hoger deze coëfficiënt des te makkelijker de
aan (tabel 1). Voor gebouwen zijn
warmte zich in de PCM kan verspreiden.
teopslagcapaciteit van 110 kJ/kg. Deze
capsules
(4 gewichtsprocent) zijn vermengd met beton (96 ge-
Verlagen van pieken
wichtsprocent). Dit beton/PCM mengsel is vervolgens
3, de niet-paraffines en de zouthy-
• De grootte van het benodigde oppervlak. Des te
Indien de luchttemperatuur van de ruimte waarin de
aangebracht in de cannelures van het stalen dakpro-
'anwege hun gunstige smelttraject.
meer oppervlak er is, des te sneller de warmte-
PCMs zich bevinden nabij deze temperatuur bevindt
fiel. Tevens zijn in deze cannelures leidingen van een
uitwisseling met de omgeving.
dan gedraagt een PCM zich redenerend vanuit de
betonkernactiveringssysteem aangebracht. Dit maakt
•
het mogelijk om de door de PCM opgenomen warmte
af te voeren. Hierdoor wordt het systeem geregenegebouwen is het ook van belang
reerd en kan het gedurende de volgende dag weer
.ateriaal verpakt is. Dit kan op een
opnieuw gebruikt worden om warmte op te nemen.
)scopisch niveau in bijvoorbeeld
Door deze keuze kon het benodigde koelvermogen
worden gereduceerd van 87 kW naar 42 kW. De hier
Superlcoeling
gebruikte PCM microcapsules zijn ook verkrijgbaar
Kosten
verwerkt in bekledingsplaten voor binnenwanden.
vrijwel geen
hoog
vrijwel geen
zeer hoog
wel
laag
Faseverandering van ijs In wate.r/Bii déze fase-overg
Foto: Martin Tenpierik.
Stedebouw & Architectuur
Innovatiecatalogus 2012
ruimte hetzelfde als conventionele thermische massa.
Onderzoek in Nederland
Hybrid Adaptable
Dit betekent dus dat bij de juiste keuze van het PCM
Momenteel lopen in Nederland diverse onderzoeks-
Daarnaast vindt er aan de TU Eindhoven een pro-
een lichte bouwconstructie, dus
Ttiermal
De meetopstelling bestaat uit eer
Storage
door buffering van warmte pieken in de binnentem-
projecten naar het gebruik van fase-overgangsmate-
motieonderzoek
'Hybrid
massa, waarin verwarmingsvermi
peratuur worden verlaagd en in de tijd worden opge-
rialen in gebouwen of bouwdelen waarvan er drie kort
Adaptable Thermal Storage' (HATS) (Hoes et al,,
debiet geregeld kunnen worden. I
schoven. Dit is gunstig in de zomer omdat overver-
zullen worden besproken.
2011 a en 2011 b). De belangrijkste drijfveer achter dit
is het PCM boven een verlaagd pi;
onderzoek is dat gebouwen momenteel of thermisch
in de vorm van K-blocks van Sak
zwaar of thermisch licht zijn. Volgens de onderzoe-
De andere unit dient als referentk
hitting in gebouwen verminderd kan worden. Echter,
plaats
naar zogenaamde
om ervoor te zorgen dat dit proces goed verloopt, is
Climate Adaptive
het noodzakelijk dat de PCMs geregenereerd kun-
Aan de TU Delft is het promotieonderzoek naar zo-
kers gebruiken thermisch zware gebouwen
meer
in verschillende meetruns een ider
nen worden. Dit betekent dat indien zij bijvoorbeeld
genaamde 'Climate Adaptive Skins' (CAS) in de af-
energie in de zomer en in de winter om een comforta-
tilatieregime op te leggen en de te
S/c/ns
overdag warmte opgenomen hebben, deze warmte 's
rondende fase (Hasselaar en van den Dobbelsteen,
bel binnenklimaat te realiseren, terwijl thermisch lichte
te vergelijken kan er een uitspra;
nachts weer afgegeven moet kunnen worden. Vooral
2007; Hasselaar et al., 2008).
gebouwen juist in de tussenseizoenen meer energie
over de invloed van het PCM op
wat dit laatste betreft is het in het verleden nogal eens
gebruiken. Door de thermische massa aanpasbaar
nenklimaat en de effectiviteit van d
Het resultaat van dit onderzoek omvat een gevelele-
te maken kan het hele jaar door een optimale situ-
tiestrategieën. Uit metingen blijkt c
ment waarin een ventilatie-unit opgenomen is om een
atie worden gerealiseerd. Om dit te bereiken worden
hankelijk van de gevolgde ventilat
achterliggend kantoorvertrek van verse buitenlucht
PCMs aangebracht boven een plafond dat al dan niet
zijn een temperatuurpiek met circ
Vooral lichte gebouwen
te voorzien. Deze ventilatie-unit bevat een serie ele-
geopend kan worden. In geopende toestand staan de
Celsius te dempen.
Omdat het passieve effect van PCMs op de ruimte-
menten met fase-overgangsmateriaal (fase-overgang
PCMs in contact met de lucht in het vertrek; in geslo-
temperatuur vergelijkbaar is aan het effect van con-
tussen 17 graden Celsius en 19 graden Celsius)
ten toestand niet.
ventionele thermische massa zijn PCMs minder ge-
waardoor koude of warme buitenlucht kan worden
schikt om toegepast te worden in thermische zware
voorverwarmd respectievelijk -gekoeld.
misgegaan.
gebouwen. Daar is immers al genoeg werkzame ther-
Voorbeeldgebouwen in NederI
Hogeschool
van
Rotterdam
In Nederland zijn ook al diverse g(
Ook aan de Hogeschool van Rotterdam vindt, in sa-
waarin fase-overgangsmaterialen
mische massa aanwezig. Vooral lichte gebouwen die
Door dit systeem is het mogelijk om het achterliggen-
menwerking met Adviesburo Nieman, onderzoek aan
slagmateriaal zijn toegepast. Ondó
uit zichzelf weinig thermische massa bezitten kunnen
de kantoorvertrek los te koppelen van een centraal
PCMs plaats. Recent zijn er op vertrekniveau metin-
re gebouwen met PCMs zijn, zullei
profiteren van de toevoeging van PCMs. Daarnaast
mechanisch installatiesysteem. Simulaties hebben la-
gen verricht aan PCMs in de vorm van zouthydraten.
drie kort worden besproken.
kunnen PCMs ook bijvoorbeeld actief worden inge-
ten zien dat in combinatie met thermotroop glas c o m -
zet om piekvermogen te leveren bij een installatiesy-
fortabele temperaturen kunnen worden gerealiseerd
steem waardoor het systeem zelf alleen op basisver-
in een standaard kantoorvertrek met een jaarlijks
mogen hoeft te worden gedimensioneerd. Zij worden
energiegebruik voor verwarming van ongeveer 1 kWh
dan ingezet als onderdeel van de gebouwinstallatie.
per kantoorvertrek.
Een van de eerste gebouwen, zf
Schematische weergave van de testopstelling
met PCM aan de Hogeschool Rotterdam. Afbeelding: Kees van Kranenburg.
waarin fase-overgangsmaterialen
de door Architectenbureau Atelif
uitbreiding van het kantoorgebou'
Zoetermeer Rond het jaar 2000 is
klimateriseringsconcept bedacht c
het zogenaamde AIR PCM. In de
"overdag"
mech. afeuiging
"nacht"
mech. afzuiging
concept in laboratoria van de TU
onderzocht en zijn modellen onl
PCIV! in
verlaagd
plafond
(warmteopname)
PCM in
verlaagd
plafond
(warmteafgifte)
waarvan de prestatie kan worden t
Peutz BV werd toen bereid gevond(
kantoor in Zoetermeer ter beschiki
een praktijkproef met dit concept,
een open metalen plafond uitgei
van twee centimeter PCM met e£
temperatuur van 22.5°C, een kf
balansventilatie-unit
met
warmte
een geavanceerd meet- en regels
en Schmitz, 2003). In totaal is in he
PCM geïnstalleerd (van Dorp en Sc
Stedebouw & Architectuur
Innovatiecatalogus 2012
59
Drijvend paviljoen in de Rijnhaven in Rotterdam (foto:
Eric van den Ham).
De meetopstelling bestaat uit een tweetal units met
Echter, de ervaringen met de PCM toepassing in dit
een lichte bouwconstructie, dus weinig thermische
gebouw zijn niet positief, niet zozeer vanwege het
opgeslagen 's nachts weer verwijderd moet kunnen
'Hybrid
massa, waarin verwarmingsvermogen en ventilatie-
concept, maar door de gebrekkige implementatie:
worden. Dit kan op een aantal manieren, bijvoorbeeld
1 Storage' (HATS) (Hoes et al.,
debiet geregeld kunnen worden. In een van de units
de warmteterugwinning en het centrale regelsysteem
passief door gebruik van nachtventilatie met koele
)e belangrijkste drijfveer achter dit
is het PCM boven een verlaagd plafond aangebracht
werkten niet goed, en de ventilatoren maakten teveel
buitenlucht of actief door combinatie met betonkern-
abouwen momenteel of thermisch
in de vorm van K-blocks van Saica BV, Ootmarsum.
lawaai; daardoor liet het thermisch (en akoestisch)
activering.
licht zijn. Volgens de onderzoe-
De andere unit dient als referentie. Door beide units
comfort vaak te wensen over Snel na ingebruikna-
'hermal
Storage
aan de TU Eindhoven een proaats naar zogenaamde
worden. Dit houdt in dat de warmte die overdag is
meer
in verschillende meetruns een identiek stook- en ven-
me van het gebouw zijn de installaties uitgezet. Uit
Bij oudere gebouwen met PCMs is dit regenereren
' en in de winter om een comforta-
tilatieregime op te leggen en de temperatuurrespons
onderzoek in het Peutz-laboratorium in Mook om de
nogal eens misgegaan waardoor uiteindelijk geen
; realiseren, terwijl thermisch lichte
te vergelijken kan er een uitspraak gedaan worden
oorzaken van het niet functioneren van het systeem
comfortabel binnenklimaat werd gerealiseerd. Maar
de tussenseizoenen meer energie
over de invloed van het PCM op het thermisch bin-
te achterhalen, bleek dat de warmteterugwinunits
zoals enkele nieuwere gebouwen met PCMs, zoals
3 thermische massa aanpasbaar
nenklimaat en de effectiviteit van de gevolgde ventila-
gebreken vertoonden en dat het toegepaste PCM-
het Wilo hoofdkantoor en het drijvende paviljoen, la-
hele jaar door een optimale situ-
tiestrategieën. Uit metingen blijkt dat de K-blocks, af-
materiaal geen stabiele smelttemperatuur had. Hieruit
ten zien, kan bij een goed ontwerp met PCMs een
seerd. Om dit te bereiken worden
hankelijk van de gevolgde ventilatiestrategie, in staat
blijkt duidelijk dat het belangrijk is om zeer zorgvul-
zekere mate van energiebesparing worden bereikt.
boven een plafond dat al dan niet
zijn een temperatuurpiek met circa 0,5 tot 2 graden
dig te werk te gaan bij de toepassing van PCMs in
Daarmee kunnen fase-overgangsmaterialen, mits op
gebouwen. Een ander gebouw in Nederland, naast
de juiste wijze toegepast, een interessante bijdrage
het Wilo hoofdkantoor (zie bijstaande column - red.)
leveren aan moderne lichtgewicht gebouwen. Echter,
waarin PCM is toegepast, is het in 2010 opgeleverde
het effect moet niet overschat worden. <
ermisch zware gebouwen
;n. In geopende toestand staan de
Celsius te dempen.
3t de lucht in het vertrek; in geslo-
Voorbeeidgebouwen in Nederland
drijvend paviljoen in Rotterdam, gelegen in de Rijnha-
nterdam
In Nederland zijn ook al diverse gebouwen te vinden
ven. Dit paviljoen, ontworpen door Deltasync en Public Domain Architecten en geadviseerd door Unica
chool van Rotterdam vindt, in sa-
waarin fase-overgangsmaterialen als thermisch op-
dviesburo Nieman, onderzoek aan
slagmateriaal zijn toegepast. Ondanks dat er meerde-
Installatietechniek en DWA, bestaat uit drie aan elkaar
int zijn er op vertrekniveau metin-
re gebouwen met PCMs zijn, zullen hieronder slechts
gekoppelde 'halve' bollen met een diameter van on-
^Ms in de vorm van zouthydraten.
drie kort worden besproken.
geveer 24 meter voor de grootste bol. Het paviljoen
bevat een expositie- en ontvangstruimte en moet een
ergave van de testopstelling
Hogeschool Rotterdam. Afbeel•anenburg.
Een van de eerste gebouwen, zeker in Nederland,
icoon zijn op het gebied van bouwen op het water en
waarin fase-overgangsmaterlalen zijn toegepast is
duurzaam bouwen.
de door Architectenbureau Atelier PRO ontworpen
uitbreiding van het kantoorgebouw van Peutz BV in
Vanwege de laatste reden is het gebouw wat ener-
Zoetermeer Rond het jaar 2000 is door Arcadis een
gie betreft zoveel als mogelijk zelfvoorzienend. Voor
klimateriseringsconcept bedacht op basis van PCM,
verwarming en koeling wordt gebruik gemaakt van
het zogenaamde AIR PCM. In de jaren daarna is dit
de zon en het oppervlaktewater Ook PCMs spelen
concept in laboratoria van de TU Delft gedetailleerd
in deze strategie een belangrijke rol. Het fase-over-
onderzocht en zijn modellen ontwikkeld op grond
gangsmateriaal met een smelttemperatuur van 20oC
waarvan de prestatie kan worden bepaald.
is in speciale kasten in het plenum boven het plafond
toegepast (Autarkls, 2011). Overdag zal een indirect
Peutz BV werd toen bereid gevonden hun nieuwbouw-
I
adiabatisch koelsysteem in combinatie met het PCM
kantoor in Zoetermeer ter beschikking te stellen voor
het auditorium koelen, 's Nachts zal het koelsysteem
een praktijkproef met dit concept. Elke ruimte bevatte
ervoor zorgen dat het PCM weer
een open metalen plafond uitgerust met een laag
wordt.
geregenereerd
Bronnen
Autarkls BV (2011), 'Drijvend paviljoen te Rotterdam' en 'Uniek woonhuis
met PCM koude- en warmteopslog', www.autarkis.nl, bekeken 1 4 oktober
2011.
Baetens. R.. B.J. Jelle en A. Gustavsen (2011), 'Phase change materials lor
building applications: A state-of-the-art review', Energy and Buildings 42
(9): 1 3 6 1 - 1 3 6 8 .
Bouwman, I.M. (2008), 'PCM In the built environment', Presentatie 4, Deerns
raadgevend Ingenieurs, Rijswijk.
Dieckmann, J, (2008), 'Latent heat storage in concrete', presentatie, Third
International Renewable Energy Storage Conference IRES2008, 2 4 - 2 5 november, Berlijn, bekeken op 13 oktober 2 0 1 1 , www.eurosolororg.
Dorp. J, von en A.H.H. Schmitz (2003), 'Autarkische dc-pcm gebouwen',
TVVL magazine 2 0 0 3 (9): 10-15.
Hasselaar, B.L.H. en A.A.J.F. van den Dobbelsteen (2007), 'Climate Adaptive
Skins: towards the new energy-efficient fagade', In: G.A. Brebbia (ed.), Management of Natural Resources, Sustainable Development and Ecologica
Hazards, WIT Press, Ashurst.
Hosselaar, B.L.H., W.H. van der Spoel, R.M.J. Bokel en J.J.M. Gauberg
(2008), 'Simulation of Innovative Climate Gontrol Strategies Using Passive
Technologies', In: T. Hasan en J. Ye (eds.), Proceedings von de 1st Internationol Conference on Industrialised, Integrated, Intelligent Construction
(I3GON), Loughborough, 14-16 mei, pp. 2 3 9 - 2 4 9 .
Hoes, P, M. Trcka, J.L.M. Hensen en B. Hoekstra Bonnemo (201 1 a), 'Hybride
adaptieve thermische energieopslag', TWL-Mogazine 201 1 (2): 6-1 0.
Hoes, P, M. Trcka, J.L.M. Hensen en B. Hoekstra Bonnema (2011b), 'Investigating the potential of c novel low-energy house concept with hybrid
adaptable thermal storage', Energy Conversion and Management 52 (6);
2442-2447.
Spoel, W.H. van der en J.J.M. Gauberg (2006), 'Optimization of passive
application of phase-change moteriols in building walls'. In: Fazio, G e , Rao
en Desmarais (eds.). Research In Building Physics and Building Engineering,
Taylor & Francis Group, Londen.
van twee centimeter PCM met een beoogde smelttemperatuur van 22.5°C, een kleine
balansventilatie-unit
met
mechanische
warmteterugwinning,
en
Afsluiting
een geavanceerd meet- en regelsysteem (van Dorp
Het is belangrijk dat tijdens het ontwerp rekening
en Schmitz, 2003). In totaal is in het gebouw 7000 kg
wordt gehouden met het gebruik van PCMs. De PCMs
PCM geïnstalleerd (van Dorp en Schmitz, 2003).
moeten namelijk ook weer geregenereerd
kunnen
Auteurs: Dr. ir. arch. Martin Tenpierik is werkzaam
bij TU Delft, Faculteit Bouwkunde, Bouwfysica.
Dr .ir. Kees van Kranenburg is werkzaam bij
Hogeschool Rotterdam, Instituut voor Bouw en
Bedrijfskunde.