Grieks alfabet
advertisement
Grieks alfabet De Griekse taal wordt geschreven in het Griekse alfabet. Dit alfabet is in de oudheid (rond de 9e eeuw v. Chr.) ontwikkeld uit het Fenicische schrift en bestaat uit 24 letters. Het wordt nog steeds in Griekenland gebruikt. Inhoud 1 Hoofdletters 2 Kleine letters 3 Geschiedenis o 3.1 Epichorische alfabetten 4 Uitspraak 5 Schriftstelsels 6 In de Nederlandse taal o 6.1 Alfa o 6.2 Bèta o 6.3 Gamma o 6.4 Delta o 6.5 Jota o 6.6 Kappa o 6.7 Pi o 6.8 Sigma o 6.9 Phi o 6.10 Chi o 6.11 Omega 7 In de wiskunde Α α Β β Γ γ Δ δ Ε ε Ζ ζ Η η Θ θ Ι ι Κ κ Λ λ Μμ Grieks alfabet alfa Ν ν nu bèta Ξ ξ xi gamma Ο ο omikron delta Π π pi epsilon Ρ ρ rho zèta Σ σ ς sigma èta Τ τ tau thèta Υ υ ypsilon iota Φ φ phi kappa Χ χ chi lambda Ψ ψ psi mu Ω ω omega Hoofdletters ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩ Kleine letters α β γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ ν ξ ο π ρ σ/ς τ υ φ χ ψ ω. Wanneer er op het einde van een woord een sigma (σ) komt, schrijft men de sigma als ς. Voorbeeld: δουλος maar σωμα Geschiedenis Zowel het Koptische als het Cyrillische alfabet zijn op het Griekse gebaseerd. Ook het Latijnse alfabet vond zijn oorsprong in een westelijke vorm van het Griekse. Cyrillisch (Slavisch) Koptisch (oudEgyptisch) Het Griekse schrift vertegenwoordigt een belangrijke innovatie: het heeft namelijk klinkers. De oudere schriften (Fenicisch, Hebreeuws en Egyptisch) hadden alleen medeklinkers. Voor de talen die daarmee geschreven werden werkte dat uitstekend omdat in die talen woorden die slechts één klinker verschillen meestal een verwante betekenis hebben. In nogal wat Indo-europese talen zijn er echter veel woorden die niet of nauwelijks verwant zijn en toch alleen een klinkerverschil hebben. De Grieken hebben dit opgelost door een aantal medeklinkertekens die in hun taal niet nodig waren een andere betekenis te geven, namelijk als klinkers. Zo waren bijvoorbeeld de ε en de η oorspronkelijk twee verschillende h-klanken in het Semitisch, de α was een glottisslag, de υ komt van de w/oe, en de ayn (die een laryngaal voorstelde die in het Arabisch nog volop voorkomt maar die alleen nog door Israëli's van Jemenitische afkomst gebruikt wordt) werd een ο. Epichorische alfabetten Verspreiding van de ephichorische alfabetten naar Kirchhoff (1887). ██ Groen alfabet ██ Rood alfabet ██ Blauw alfabet (vlakkere delen zijn lichtblauw!) Alfabetten van Euboea (rood), Ionië (donkerblauw), Athene (lichtblauw) en Corinthe (donkerblauw). Oorspronkelijk was het Griekse alfabet evenals het Fenicische linkslopende, dit wil zeggen dat he van rechts naar links geschreven. Daarna werd ossenploegengewijs, dus afwisselend links- en rechtslopend (boustrophedon) geschreven, pas later zet zich de rechtslopende schrijfrichting door. Tot in de 9e eeuw n. Chr. gebruikt men noch de huidige hoofdletters, die zonder spatie of rustteken worden geschreven. Het Griekse schrift in geen beval eenvormig. Er ontwikkelden zich lokale (zogenaamde epichorische) alfabetten met telkens verschillende tekens. ze werden naar het voorbeeld van de Graecist Adolf Kirchhoff in drie hoofdgroepen verdeeld en naar de kleuren vernoemd, die Kirchhoff in zijn Studien zur Geschichte des Griechischen Alphabets van 1887 voor hun markering gebruikte. Het belangrijkste onderscheidingsteken zijn de zogenaamde supplementtekenen, de aanvullend op het overgenomen Fenicische schrift nieuw geschapen tekens Φ, Χ en Ψ. Bij de „groene alfabetten“ op Kreta ontbreken deze supplementtekens volledig. De „rode alfabetten“, die bv. op Euboia, Rhodos en in Laconië werden gebruikt, hebben Φ en Ψ met de klankwaarden [pʰ] en [kʰ]. De „blauwe alphabetten“ kunnen worden onderverdeeld in twee groepen. De „lichtblauwe varianten“ in Attica gebruiken Φ en Χ voor [pʰ] en [kʰ]. De „donkerblauwe alfabetten“ onder andere in Corinthe en Ionië hebben als supplement daarbij noch het teken Ψ met de klankwaarde [ps]. Uitspraak De uitspraak van het Klassieke Grieks kennen wij bij benadering. Door de eeuwen heen is deze uitspraak sterk veranderd. Zo onderscheidde men in het Klassieke Grieks tussen de uitspraak van de èta, de jota, de ypsilon en de tweeklank 'ei'; in het Nieuwgrieks (dimotiki) wordt dit alles uitgesproken als lange i-klank, ongeveer als de 'i' in 'idee'. Verder is wat vroeger de bèta was nu de wita, de b-klank is dus w-klank geworden. Om toch een b-klank te hebben in de taal, wordt in het Nieuwgrieks de combinatie mu-pi gebruikt. Omdat de delta tegenwoordig ongeveer wordt uitgesproken als de Engelse 'th' in 'this', gebruikt men, om toch weer een d-klank te hebben, daarvoor de combinatie nu-tau. De gamma, die vroeger waarschijnlijk werd uitgesproken als de 'g' in 'garçon', wordt tegenwoordig als de zachte 'g' van de zuidelijke Lage Landen uitgesproken, maar als er een i-klank of e-klank op volgt, wordt hij als de 'j' in 'Jan' uitgesproken. Oorspronkelijk waarschijnlijk tweeklanken: 'ai' (alfa-jota) als 'e' in 'pet' 'ei' (epsilon-jota) als 'i' in 'idee' 'eu' (epsilon-ypsilon) als 'ev' of als 'ef', afhankelijk van wat erop volgt, in het klassieke Grieks spreekt met het uit als 'ui' 'au' (alfa-ypsilon) als 'av' of als 'af', afhankelijk van wat erop volgt, ik het klassieke Grieks spreekt met het uit als 'O' In het klassieke Grieks geeft de spiritus asper (een boogje met de 'holle kant' naar rechts) boven de eerste letter van een woord, als dit een klinker of rho is, een geaspireerde uitspraak hiervan aan, dus voorafgegaan door een h-klank. De spiritus lenis (een dergelijk boogje met de holle kant naar links) gaf aan dat de eerste klinker niet geaspireerd werd uitgesproken. In het Nieuwgrieks wordt de eerste letter nooit geaspireerd uitgesproken, behoudens wat uitzonderingen is dit vergelijkbaar met de h-muet in het moderne Frans. Sinds de laatste spellingswijziging worden officieel geen spiritustekens meer genoteerd (maar oude gewoonten blijven soms hardnekkig doorleven!) Verder kan men op klinkers diverse tekens aantreffen: het accent grave, het accent aigu en een accentteken dat op de tilde lijkt, maar overigens overeenkomt met het Franse accent circonflexe. In vroegere tijden hadden deze accenttekens een verschillende functie, wat die functie precies was is niet helemaal zeker. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn geweest van zinsmelodie, of meer of minder nadruk. Als de accenttekens in Nieuwgriekse teksten voorkomen, geven ze enkel en alleen de hoofdklemtoon van een woord aan. In de praktijk wordt sinds de laatste spellingwijziging nog enkel het accent aigu gebruikt op de lettergreep die de hoofdklemtoon draagt, omdat het toch geen zin meer heeft om verschillende accenttekens te gebruiken wat betreft de uitspraak van de teksten. Schriftstelsels Hieronder een lijst met de Griekse letters in vergelijking met een aantal symbolen uit andere verwante schriftstelsels. De volgorde is die van het Griekse alfabet. Ook de getalswaarden van de tekens in het Griekse en het Hebreeuwse alfabet zijn weergegeven, alsmede een aantal van de meest gebruikelijke toepassingen in de wetenschap. Lette Getalswaar Hebreeuw Translitera Ara Glie Naam r de s2 tie b. f Gebruik in de wetenschap4 Wiki- en HTMLcode8 Α α Alfa 1 1 אAlef A ا hoek - alfastraling α Ββ Bèta 2 2 ב Beth B, V ب bètastraling β Γγ Gamma 3 3 ג Gimme G l ج foton gammastraling gammafunctie &gamma ; Δδ Delta 4 4 ד Dalet D د differentiaalrekeni δ ng Εε Epsilon 5 5 הHee E ه diëlektrische constante F Digam ma 6 of Wau 6 ו Waw W و Zeta 7 7 ז Zajin Z ز ζ-potentiaal ζ 8 8 חCheth Ee, I ح viscositeit, rendement η 1 Ζζ Η η Èta &epsilon ; Ϝ ,ט Θθ Theta 9 9 Ιι Jota 10 10 י Κκ Kappa 20 20 Λλ Lambda 30 Thet Th ,ت ث Jod I, J ,ى ي ι K ك κ Lamed L ل golflengte &lambda ; M م muon - micro μ N ن frequentie, neutrino ν voortgang van reactie ξ ך Kaf כ 30 ל ם Mem מ Μ μ Mu 40 40 Νν Nu 50 50 ן נNun Ξξ Xi 60 60 ס Samec X h5 ص Οο Omicro 70 n6 70 ע Ajin ع Pi 80 ף 80 Pei פ Sampi 900 90 Qoppa 90 10 קKoef 0 Ππ M 1 Q 1 O P -- ץ Tsaddi Ts צ Q strooiingshoek θ &omicro n; Π, π, product, osmotische waarde π Ϡ ϡ ق Ϙ ϙ Ρρ Σσ Rho 100 Sigma 20 רResh 0 200 R S 30 שShin 0 Sigma3 6 (modern ) Ττ Tau 300 Υυ Ypsilon 400 ς Φ φ Phi 500 ر س dichtheid, ladingsdichtheid (ruimte) som, standaarddeviatie, ladingsdichtheid σ (vlak), oppervlaktespanni ng, trekvastheid S 40 תToof 0 ς T ط U -- F, Ph ρ halfwaardetijd, schuifspanning τ &upsilon ; -- golffunctie, fase, lichtstroom, φ magnetische flux, warmtestroom Chi 600 Ch خ susceptibiliteit, Chiχ kwadraatverdelin g Ψ ψ Psi 700 Ps -- golffunctie, elektrische flux ψ -- Ohm, hoekfrequentie, cirkelfrequentie, ruimtehoek ω Χχ Ω ω Omega 7 800 Oo 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Deze letters zijn al sinds de klassieke tijden uit het Grieks verdwenen De Hebreeuwse letters hebben niet allemaal dezelfde uitspraak. Zo zijn de hier opgenomen Hebreeuwse letters geen klinkers, en zijn de Aleph en Ajin letters zonder voorgeschreven klank. Dit is de vorm die de letter aanneemt aan het einde van een woord. De hoofdletter wordt overal als Σ geschreven. Deze kolom bevat grootheden waarvoor het gebruik van het desbetreffende symbool vrij algemeen aanvaard is. Hetzelfde symbool kan echter vaak ook voor andere grootheden gebruikt worden. De moderne vorm van de sameg lijkt eerder op een (spiegelbeeldige) sigma dan een xi, maar voor oudere vormen van de letter is dat niet het geval. Omicron = kleine o Omega = grote o De vermelde HTML-codes leveren een kleine Griekse letter op. Voor een corresponderende Griekse hoofdletter wordt dezelfde code gebruikt, maar met een hoofdletter na het &-teken. Dus ω levert op een webpagina ω op en Ω resulteert in Ω. In de Nederlandse taal Griekse letters worden nog gebruikt in de Nederlandse taal: Alfa De voormalige gymnasiumopleiding met vooral talen, de alfawetenschappen zoals letteren Limburgs Bier Bèta De voormalige gymnasiumopleiding met ook exacte vakken, de bètawetenschappen zoals scheikunde, natuurkunde De bètaversie van software Gamma De gammawetenschappen, zoals sociologie, antropologie Delta Rivierdelta Jota Ik begrijp er geen jota van. (Het is ook mogelijk dat dit uit het Hebreeuws komt, zoals ook 'geen tittel of jota (jod) ergens aan veranderen') Kappa Pi Een kledingmerk Grafisch symbool voor het getal 3,14159265... ; de omtrek van een cirkel gedeeld door zijn diameter. Sigma standaardafwijking van de normale verdeling Phi Wordt gebruikt voor het aangeven van de Gulden snede, een getal dat veel in de natuur wordt aangetroffen. Chi Een chiastische houding is een uitdrukking in de beeldhouwkunst. Deze houding heeft de vorm van de letter chi (χ). De jeugbeweging Chiro : de benaming bestaat uit Chi en Ro en verwijst naar de eerste twee letters van Christos. Omega Ik ben de Alfa en de Omega Εμαι 'Α' και 'Ω', Ik ben de Eerste en de Laatste, het Begin en het Einde (Uit de bijbel, Openbaringen, over God). In de wiskunde Griekse letters worden ook in de wiskunde gebruikt, zoals phi voor de aanduiding van de hoeken in de driehoeksmeetkunde
