Nood aan bijkomende acties inzake warmte en koude

November 2016
Ondersteuning aan regionale en lokale
overheden inzake actieplannen voor
duurzame warmte en koude
Inzichten uit het STRATEGO project – Nood aan
bijkomende acties
Inleiding
Het STRATEGO project is een Europees project dat heeft gelopen in het kader van het Intelligent Energy for Europe
programma. De volledige titel van het project is “Multi-level action for enhanced Heating and Cooling Plans”; het
project had tot doel om zowel nationale (regionale) als lokale overheden bij te staan in de ontwikkeling van
actieplannen inzake duurzame warmte en koude.
Het STRATEGO project liep van april 2014 tot en met november 2016; VITO nam eraan deel naast 15 andere
partners; samen vertegenwoordigen ze 12 Europese landen. Voor meer info: zie http://stratego-project.eu/projectbrief/.
Inzichten vanuit de ondersteuning aan nationale overheden
De inzichten vanuit de ondersteuning aan nationale overheden is gebaseerd op een simulatie van het
energiesysteem van vijf Europese landen: Italië, Kroatië, Roemenië, Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk. De
implicaties van volgende aanpassingen aan de warmtecomponent van het energiesysteem werden berekend:






Stap 1: Vermindering van de vraag naar warmte en koude door betere isolatie van gebouwen
Stap 2: Uitrol van warmtenetten daar waar de warmtedichtheid voldoende groot is, waarbij het potentieel
van restwarmte maximaal benut wordt
Stap 3: Conversie van individuele ketels naar duurzamere technologieën (warmtepompen op kop) in
gebieden met een lage warmtedichtheid
Stap 4: Maximale benutting van hernieuwbare warmtebronnen (geothermie, biomassa, zon-thermisch)
Stap 5: Flexibel inzet van elektriciteit voor productie van warmte en koude om maximaal te profiteren van
lage stroomprijzen bij overschot
Stap 6: Finale optimalisatie tot de Heat Roadmap
Hieronder worden de resultaten getoond voor het Verenigd Koninkrijk, dat het meeste parallellen vertoont met
België / Vlaanderen. De conclusies voor de vijf landen zijn echter, los van lokale verschillen, ongeveer dezelfde; de
aanpassingen van het energiesysteem volgens bovenvermelde 6 stappen leiden tot:



Verlaging van de primaire energiebehoefte met ongeveer 20% (15 à 25%)
Verlaging van de broeikasgasemissies met ongeveer 25% (20% à 35%)
Verlaging van de globale maatschappijkost van het energiesysteem met ongeveer 8%
The project “Multi level actions for enhanced Heating and Cooling plans – STRATEGO” (IEE/13/650/SI2.675851) is co-funded by the Intelligent
Energy Europe Programme of the European Union. Project website : www.stratego-project.eu
November 2016
Deze resultaten tonen aan dat warmte en koude een belangrijk werkveld zijn om duurzame energiedoelstellingen te
realiseren.
De resultaten tonen nog een ander belangrijk aspect:


Ongeveer de helft van de reductie wordt gerealiseerd door in te grijpen in de vraagzijde
De andere helft wordt gerealiseerd door de aanbodzijde te optimaliseren
Deze resultaten leiden tot volgende conclusie:
Een integrale warmte- en koudestrategie boort het potentieel aan van zowel de vraagzijde door verder
doorgedreven energie-efficiëntie als van de aanbodzijde door de ontwikkeling van warmtenetten in dichtbevolkt
gebied en door de uitrol van duurzame individuele verwarmingsinstallaties in dunbevolkt gebied.
Zie: http://stratego-project.eu/heat-roadmap-europe/ voor meer info.
Inzichten vanuit de ondersteuning aan lokale overheden
In de loop van het STRATEGO project werden in totaal 30 steden en gemeenten bijgestaan in 7 landen; deze
verschillen significant in aantal inwoners (van 1.000 tot 1,5 miljoen) als in huidige structuur van het warmtesysteem
(van geen tot groot warmtenet). De ondersteuning aan elk van deze 30 steden en gemeenten bestond uit volgende
vijf stappen:
In kaart
brengen van
warmte- (en
koude) vraagen aanbod
Afbakening
prioriteitszones
- Definiëren
projecten
Business
modellen voor
lokale partners
Het betrekken
van lokale
stakeholders
(stakeholder
workshop)
Input aan
lokaal warmte(en koude)
actieplan
The project “Multi level actions for enhanced Heating and Cooling plans – STRATEGO” (IEE/13/650/SI2.675851) is co-funded by the Intelligent
Energy Europe Programme of the European Union. Project website : www.stratego-project.eu
November 2016
In de loop van het STRATEGO project werden ook algemene richtlijnen opgemaakt voor lokale overheden over hoe
deze stappen uit te voeren zijn. Op basis daarvan zijn de vijf stappen voor elk van de 30 steden of gemeenten
effectief doorgevoerd. De resultaten zijn te raadplegen op: http://stratego-project.eu/approach/.
Deze ondersteuning leverde volgende inzichten op:




Warmte- en koude actieplannen op lokaal niveau zijn essentieel om het potentieel van een integrale
warmte- en koudestrategie te kunnen aanboren.
De betrokkenheid van de aanbieders en vragers van warmte/koude bij de opmaak van warmte- en koude
actieplannen is essentieel om voldoende draagvlak te hebben voor deze actieplannen.
Om een actieplan te kunnen opmaken is er nood aan een tool om warmte en koude in kaart te kunnen
brengen en toegang tot relevante gegevens.
Het definiëren van projecten en het uitwerken van de financiering vergt de nodige tijd en middelen om tot
een finaal ontwerp met bijhorende business case te komen.
Inzichten vanuit de ondersteuning aan vijf Vlaamse lokale overheden
Bij de genoemde 30 steden en gemeenten waren er vijf Vlaamse casusen. Elk had een eigen focus afhankelijk van de
lokale context; zie http://stratego-project.eu/projects-description/ - Belgium:





In Antwerpen lag de klemtoon op de uitkoppeling van industriële restwarmte. In de loop van het project
werden gesprekken gevoerd met een Zweedse raffinaderij die al enkele decennia restwarmte levert aan het
warmtenet van de Zweedse stad. Dat liet lokale stakeholders, waaronder de petrochemische industrie, toe
om een beter zicht te krijgen op de relevante aspecten van restwarmtelevering.
In Kortrijk ging alle aandacht naar ontluikende markten voor kleine warmtenetten. Voor Kortrijk werd
onderzocht hoe de marktrollen (warmteproductie, -distributie, evenwicht tussen vraag en aanbod en
klantenrelaties) het best verdeeld en/of gegroepeerd worden.
In Dessel / Mol werd nagegaan of het zin heeft om warmtenetten uit te rollen in clusters met een
voldoende hoge warmtedichtheid. Bij nieuwe ontwikkelingen blijkt dit inderdaad een optie te zijn; voor
bestaande verkavelingen of bedrijventerreinen heeft dit enkel zin als er zich in de buurt een duurzame en
goedkope warmtebron aandient (zoals bvb. een diepe geothermische bron).
Voor de provincie Limburg werd een strategie bepaald voor de uitfasering van stookolie (en andere fossiele
brandstoffen) in de buitengebieden. De analyse toonde het belang aan van verder doorgedreven
gebouwisolatie in eerste instantie en de uitrol van duurzame verwarmingsinstallaties, zoals een
warmtepompsysteem, in tweede instantie.
Voor Veurne werd onderzocht welke rol het lokaal bestuur
Lokale besturen zouden bij nieuwe
kan opnemen om de ontwikkeling van een warmtenet in de
verkavelingen even hard moeten
stad te bevorderen. Daar kwam naar voor dat het lokaal
nadenken over hoe de gebouwen
bestuur in eerste instantie een belangrijke
verwarmd en gekoeld kunnen worden
verantwoordelijkheid kan opnemen in het bepalen van een
als over de vorm en de namen van de
stadsbrede warmte- en koudestrategie en het opmaken van
nieuwe straten.
een bijhorend actieplan.
The project “Multi level actions for enhanced Heating and Cooling plans – STRATEGO” (IEE/13/650/SI2.675851) is co-funded by the Intelligent
Energy Europe Programme of the European Union. Project website : www.stratego-project.eu
November 2016
Nood aan bijkomende acties inzake warmte en koude
Het Vlaams Gewest heeft in de afgelopen jaren reeds aanzienlijke inspanningen geleverd om een warmte- en
koudebeleid vorm te geven:




Het heeft een ondersteuningsbeleid voor warmtenetten ingesteld
Het maakt momenteel een wetgevend kader voor warmtenetten op; als onderdeel ervan wordt de
verplichting tot het voorzien van een aardgasaansluiting voor nieuwe verkavelingen opgegeven
Het heeft fors geïnvesteerd in de opmaak van een hoogstaande warmtekaart voor Vlaanderen
Het stelt energiegegevens en kansenkaarten voor diverse duurzame energievormen ter beschikking van de
Vlaamse gemeenten
De resultaten van het STRATEGO-project geven onderbouwing aan deze beleidsacties, maar brengen ook nieuwe
noden aan het licht:



De opmaak van duurzame warmte- en koudeplannen is voor lokale overheden een moeilijke klus; lokale
besturen hebben nood aan ondersteuning over hoe ze dit proces kunnen aanpakken. Er is nood aan een
traject / project om zo’n proces uit te werken en te testen bij (centrum)steden.
Het bovengemeentelijk niveau speelt een cruciale rol in de ondersteuning van (vooral kleinere)
gemeenten. Er is de nood aan betrokkenheid van hogere overheidsniveaus in de uitwerking van
bovengenoemd proces.
In het kader van het STRATEGO project is een debat gestart met vertegenwoordigers van de energieintensieve industrie over levering van restwarmte; zowel bij lokale overheden als bij de industrie is er nood
om dit debat verder te zetten en volgende stappen vorm te geven.
Graag bespreken we met de Vlaamse Overheid en met andere overheden welke actie we kunnen definiëren om aan
deze noden tegemoet te komen. VITO - EnergyVille van zijn kant onderneemt alvast onderzoeksinspanningen in dit
verband:


In het SALK / GeoWatt project onderzoeken we waar het omslagpunt ligt tussen verder doorgedreven
isolatie van gebouwen en de uitrol van warmtenetten.
In hetzelfde project onderzoeken we de randvoorwaarden voor de levering van industriële restwarmte aan
warmtenetten.
VITO - EnergyVille is een van de toonaangevende partners in het nieuwe Europese project PLANHEAT dat tot doel
heeft om een open source softwaretool te maken voor lokale besturen om warmte en koude in kaart te brengen en
om diverse scenario’s en projectideeën af te toetsen. We werken hierbij nauw samen met de Stad Antwerpen, die
partner is in dit project.
The project “Multi level actions for enhanced Heating and Cooling plans – STRATEGO” (IEE/13/650/SI2.675851) is co-funded by the Intelligent
Energy Europe Programme of the European Union. Project website : www.stratego-project.eu