David Heule - Sterrenkunde in Nederland

David Heule
Z
o, het is weer lekker koud. Hopelijk ligt
er een lekker pak ijs en · kunnen we
onder een strakblauwe heme I gaan
schaatsen Hoewel het best koud zal zijn 's
nachts, is het zeker de moeite wa~rd om je
maar eens warm aan te kleden. Beware!
In dit artikel wQrden moeilijke objecten aan
de hemel behandeld. Durf je het nog steeds
aan? Daar gaan we dan:
Tweelingen (zie het 1e zoekkaartje) komt weer
>
tevoorschijn aan de horizon en komt 's nachts
hoog aan de hemel te staan: hartstikke handig
dus. Uiteraard is er een makkelijke opwarmer,
M35, voordat je aan het echte werk begint. Hij
is makkelijk te vinden en is net met het blote
oog te zien. M35 heeft een helderheid van 5,3
en is met een vergroting van 75 al helemaal
beeldvullend. De diameter is namelijk gel1jk aan
de maan en heeft een magnitude van 6. De
hoop be staat uit zo'n honderd sterren van magnitude B.
Aan de andere kant van Tweelingen is de planetaire nevel "de Eskimo" te zien (NGC 2392).
Deze naam is begrijpelijk als je een enorme
telescoop hebt. Met een iets kleinere telescoop
met een hoge vergroting is het te zien als
ongeveer de ringnevel in Lier. Bij NGC 2392
kun je wei de centrale ster zien maar het echte
gezichtje van de eskimo is met een normale kijker niet te doen. Wil je wei het gezichtje zien,
dan moet je in sterrenkundige boeken kijken
waarin foto's van supertelescopen staan.
Auriga
zoekkaartje 2: Voerman
M35
*
zoekkaartje 1: Tweelingen
Universum 1-1998
!'Ju geen we iets naar boven en komen bij
Voerman, Auriga. Daar staan drie sterrenhopen
op een rijtje, M37 de mooiste, M36 en M3B.
(zie het 2e zoekkaartje) Bij deze drie staat de
ster AE die net achter een gas-(waterstof) en
stof nevel staat. Hierdoor licht de wolk mooi op.
De ster is makkelijk met een verrekijker te zien
en zou zelfs in donkere gebieden met het blote
oog te zien kunnen zijn. Maar dus niet bij mij,
lang leven de lantarenpalen! V~~r de nevel
moet je een redelijk goede kijker hebben en
zeker geen strooilicht. Dit zal wei moeilijk zijn
voor Nederland, maar probeert het!
-~ l
i
I
')
Als we omlaag glijden gaan we langs Taurus,
of tewel de Stier (deze staat in het derde zoekkaartje) . En ook al zijn ze zoooo afgezaagd is
het iedere keer toch leuk om even je grote kijker in te wisselen voor je verrekijkertje en te
dwalen door Stier. De Pleiaden (zie biz 27)
springen altijd in het oog als een klein steelpannetje aan de hemel. Nu ga ik niet vertellen hoe
enorm mooi de Pleiaden zijn door de verrekijker. Heb je een grotere telescoop van 15 cm
richt hem dan eens op de Pleiaden. Want om
de sterren van de Pleiaden hangt een lichte
nevel, een reflectienevel. De ster waar je de
meeste nevel kan zien is Merope. Dit is de ster
aan de onderkant van het pannetje links. De
nevel ligt tussen de aarde en de sterren in en
wordt door de sterren op de achtergrond verlicht.
De Hyaden stralen je tegemoet, en hoewel het
lijkt dat Aldebaran er bij hoort is hij het buitenbeentje . Aldebaran staat namelijk halverwege
de zon en de Hyaden in en heeft dus niets met
de Hyaden te maken . De Hyaden bewegen
zich van ons af en zijn over 50 miljoen jaar
aileen maar door een telescoop te zien . Maar
daar zou ik me niet te druk over maken. Wat je
wei nu door een telescoop kunt bekijken is de
Krabnevel , of M1 . De nevel is ontstaan door
een ster die zelfmoord gepleegd heeft (supernova) en was in juli 1054 zelfs overdag te zien
aan de hemel. Hoewel hij nu een heel stuk minder fel is, is de nevel goed te zien. Zelfs met de
kleinere kijkers is het wolkje dat over is gebleven goed te zien. De nevel heeft een helderheid van magnitude 9 en laat zijn slierten zien
aan de wat grotere telescopen. De slierten zelf
zijn rood gek leurd en de wolk is blauw
gekleurd, hoewel de kleuren in mijn kijker niet
zichtbaar zijn. Met een donkere nacht is dit dus
een aanrader!
De helderste ster aan de hemel schijnt dicht bij
de horizon, Sirius van Canis Major (Grote
Hond) springt gewoon zo in het oog dat je hem
niet kan missen. lets onder Sirius ligt een vrij
heldere sterrenhoop met daarin veel sterren .
Het leuke is dat ze een helderheid hebben van
7 tot 13 en je kunt dus met je kijker enorm veel
sterren van elkaar onderscheiden. Ook hier
geldt: hoe groter de kijker hoe meer sterren je
ziet.
Wat verwacht je als ik ga praten over Orion?
De Orionnevel? Fout, maar het zit er dicht in de
buurt. Als je je kijker richt op de Orionnevel ,
ziet iedereen aileen de Orionnevel , en dat is
dus zonde want als je beter kijkt kun je veel
meer zien. Direct boven de Orionnevel zit de
5,
I
"'"
hSOm
30
h30m
30
30
~
M1
. M.45
'0
h30m
10
10
zoekkaartje 3: Stier
Kleine Orionnevel, M43. Hoewel het lijkt dat
M43 bij M42 hoort is hij visueel gescheiden
door een donkere wolk. In het helderste
gedeelte van de grote Orionnevel kun je ook
een leuk groepje van vier sterren zien . Deze
ligt aan de kant van de Kleine Orionnevel en
heet Het Trapezium. De sterren liggen vrij dicht
op elkaar maar ze zijn met een normale telescoop makkelijk te scheiden. Boven M42 en
M43 is er nog een blauwige gasnevel , NGC
1977. Deze is moeilijker te zien maar op foto's
kom hij er echt helemaal op te staan. Dus richt
je kijker op de grote Orionnevel en geniet van
M43 en NGC 1977.
Ook niet weg te denken in Orion is de
Paardekopnevel(Zie ook hier biz 27). Om deze
nevel ligt een groepje van kleine neveltjes die
allemaal bij 75 keer vergroting in het beeld passen . In het zoekkaartje zie je waar de andere
nevels liggen. Deze nevel is makkelijk te vinden. Van de drie sterren die de gordel van
Orion vormen is het de linker. Ook deze nevel
is goed vast te leggen op film , mits er lang
belicht wordt op een donkere plek. Hoewel de
nevel op foto's er roodgekleurd opstaat moet je
van de kleur die je door je kijker ziet niet veel
verwachten. Vergroot niet te weinig met je kijker zodat de Paardekopnevel duidelijk te zien
is, ongeveer 125 maal. Want het zicht door een
15 cm telescoop is echt mooi! Doen!
Het grootse sterrenbeeld Orion ligt naast een
nogal onbekend sterrenbeeld . Zonde, want de
Eenhoorn (Monoceros) heeft heel wat mooie
nevels in zich die zeer de moeite waard zijn om
Un;ve,.um ,-; 99B
~
te bekijken. (Ze staan in zoekkaartje 4.) De eerste zijn er eigenlijk twee: de Rozetnevel
(NGC2237). Een prachtige ringvormige nevel
die je op winteravonden echt watertanden laat.
Vooral bij een lage vergroting en een grote
opening is het echt fantastisch. Het nadeel is
dat de nevel vrij groot is en daardoor moeilijk te
zien en is dus het beste een zo laag mogelijke
vergroting te gebruiken met een zo groot
mogelijke diameter van je telescoop. Het leuke
is dat in de nevel nog iets meer in zich heeft. In
de Rozetnevel zit nog een sterrenhoop
(NGC2244) die makkelijk met de verrekijker te
zien is. Deze sterrenhoop is een onderdeel van
de nevel en heeft de gassen in het centrum
weggeblazen door de sterke straling.
Maar doordat ze zo laag aan de horizon staan
Een hele merkwaardige nevel in. de Eenhoorn
(Monoceros) is de Kegelnevel (NGC2264).
Deze nevel is meer voor de fotografeerders in
ons midden. Gelukkig zit in de nevel ook een
)
zoekkaartje 5: Eridanus
heb je minstens een 15 cm telescoop nodig.
De makkelijkste om mee te beginnen is NGC
1-'---..d,o~---+~~---'lO~"'----'ld"'--~--wF~ 1 1232. Dit is een sterrenstelsel die veel armen
heeft, maar als je kijkt door de telescoop valt
geen enkele spiraal te zien omdat ze in elkaar
I -____-d~--_J"!~.---l-:.,.....,~"--------~~+_-~""'!!!!!;m_il overlopen door de slechte positie van het sterrenbeeld in Nederland. Maar duidelijk is de
o on
vorm te zien met heldere kern en telkens minder zichtbare buitenkant. NGC 1300 is een
1-:----"f!!,-.,..---,--nF""_....---'---;~"-----__.i2-..-_\nF""_....l p roblee m met z' n mag nitude van 11,3, maar
wordt er door de grote kijkers gekeken
(Sterrenwachten!) dan word je getrakteerd
door een sterrenstelsel met twee balken.
I-~~~~~~~~-,~~-~~-~~~ I
,
Deze balkspiraal heeft een heldere kern maar
het blijft lastig: waarom zitten we niet met z'n
allen in Afrika?
NGC22
'20m
L..._ _........;..........;.;.;.I.......;,;;........;..I..._ _.....,j......;......;......;....I........iI
Ais we toch bezig zijn, laten we het volgende
onbekende sterrenbeeld bespreken. Deze
zoekkaartje 4: Eenhoorn
open sterrenhoop zodat het toch leuk is om te
kijken. Deze sterrenhoop is door mijn telescoop
te zien als een sterrenhoop met lichte nevel er
overheen. De echte kegel kan ik met mijn kijker
niet zien, maar misschien lukt het jouw weI. En
dat maakt het toch spannend, zie je hem of zie
je hem niet?
*
Aan de andere kant van Orion ligt nog zo'n
onbekend sterrenbeeld. Eridanus (zoekkaartje
5) heet het en een groot deel van de "staart"
verdwijnt onder de horizon. Dit is een nadeel,
hoewel het meest interessante deel boven de
horizon zit.
Hier zijn twee sterrenstelsels te vinden die in
principe te zien zijn met een 10 cm telescoop.
Un;versum 1-1998
zoekkaartje 6: Giraffe
keer ligt het wat tactischer, bijna in het zenit:
feest! Giraffe oftewel Camelopardalis, is totaal
geen opvallend sterrenbeeld maar ligt makkelijk te vinden tussen de poolster en Capella (zie
zoekkaartje 6). NGC 2403 Is een mooi sterrenstelsel van magnitude 8,8 en is dus een aanrader voor iedereen met telescoop , groot en
klein . Wat mag je verwachten? Het is te zien
als een redelijk groot wazig stelsel dat dus het
best met lage vergroting bekeken kan worden.
Door de verrekijker is het te zien als een klein
wazig vlekje, maar toch zeker het proberen
waard! Door de perfecte positie is dit een top
sterrenstelsel die je moet hebben gezien!
..
..
Ie lf~S .:'-:'"
"
••
I. -..
Hopelijk heb ik genoeg leuke objecten gegeven
om de hele winter mee door te komen . P
het gewoon en als je graag foto's of t",~,"'n"nr''''n
van je waarnemingen op wilt sturen
we dat niet erg , dan zijn we 9
kig! V~~r vragen en suggesties
ook schrijven.
,
•
p
•
,
... ..
.
,
.<11'
•
WaarneemCommissie
Pia Warande 147
3705 ZL Zeist
. 11
-
•
PLEION~
... 11
AnA!> .1.7
•
0
••
•
•
•
~
Bel
voor meer informatie over
studiemogelijkheden
(053) 4892403
of schrijf naar:
Universiteit Twente,
Bureau Studievoorlichting.
Antwoordnummer 343,
7500 VB Enschede
"'(geen postzegel plakken)
Univecsum 1-1998
~