Invulbundel Museum Plantin
advertisement
Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Invulbundel Museum Plantin-Moretus Naam: Klas: Een museum als tijdmachine?! Een drukkerij van wereldformaat Wat hier te zien is, is echt bijzonder. Als je in de drukkerij, en vooral in de werkkamers aan de achterzijde van de binnenplaats loopt is het net alsof je je in de 16de eeuw bevindt en het personeel even een middagpauze heeft genomen. Museum Plantin-Moretus wordt niet alleen drukbezocht door iedereen die een uitgesproken belangstelling heeft voor de geschiedenis van de boekdrukkunst. De woning waar de families Plantijn en Moretus verbleven en werkten, is ook één van de mooiste en best bewaarde patriciërhuizen van Antwerpen. Het verleden van de drukkerij en vooral de opmerkelijke staat waarin dat verleden nog steeds bezocht kan worden, zijn zonder meer uniek. Een kenniscentrum De oprichter van de drukkerij ‘De Gulden Passer’ was Christoffel Plantijn (1555-1589). Hij was van eenvoudige komaf. Hij werd geboren in Frankrijk, maar in 1549 week hij uit naar Antwerpen waar hij als boekbinder actief was. Door een spijtig ongeval (Plantijn werd overvallen op de Meir en zijn schouder met zwaard doorboord…) was hij genoodzaakt over te schakelen op het drukken. 300 jaar familiebedrijf Als gewiekste zakenman die kwaliteitsdrukwerk leverde, werd Plantijn de belangrijkste drukkeruitgever van het Europa van zijn tijd. In de bloeiperiode had hij niet minder dan zestien boekdrukpersen in werking. De drukkerij was de modernste en grootste drukkerij van dat ogenblik maar ook een kenniscentrum dat instond voor de verspreiding van nieuwe inzichten en ideeën. Plantijn, die (in het geheim) protestantse sympathieën had moest zorgen dat hij zich tijdens de Spaans-katholieke overheersing profileerde als overtuigd katholiek. Dit deed hij door het uitgeven van katholieke werken in opdracht van Filips II. De Officina Plantiniana was in de 16de eeuw de grootste typografische onderneming van Europa. Plantijn werd opgevolgd door zijn schoonzoon Jan I Moretus. Vele Moretussen volgen hierna als zaakvoerders van de drukkerij. Ook in de 17de en 18de eeuw bleef Plantin-Moretus een naam met faam. Het woonhuis dat verbonden was aan de drukkerij werd versierd met schilderijen en luxe kunstvoorwerpen en meubelstukken. In het museum kun je zien hoe patriciërs in de 16de, 17de en 18de eeuw woonden. Van drukkerij naar museum De drukkerij-uitgeverij-boekhandel op de Vrijdagsmarkt bleef precies drie eeuwen in werking; van 1576 tot 1876. In de 18de eeuw hield de familie zich steeds minder bezig met de drukkerij. Ze werden rijk door huwelijken en beleggingen en konden rentenieren. De drukkerij werd niet aangepast aan het industriële tijdperk, waardoor ze geen concurrent was voor andere ondernemingen. In 1866 verschijnt het laatste boek. Het Museum Plantin-Moretus opent in 1877 zijn deuren. 1 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen De drukkerij en het woonhuis zijn uniek in de wereld; nergens vind je nog een drukkerij uit de renaissance die volledig intact is. Daarom staat Museum Plantin-Moretus ook op de Unescowerelderfgoedlijst, naast de piramiden van Gizeh, de Akropolis in Athene en de Taj Mahal in India. Het is trouwens een wonder dat dit gebouw nog overeind staat. De huizen aan de Vrijdagmarkt werden namelijk door een verdwaalde V-Bom in de Tweede Wereldoorlog voor een groot deel met de grond gelijk gemaakt. Maar het museum heeft het overleefd! Neem zelf maar een kijkje en treed binnen in de 16de eeuw… DEEL A: Voorbereidende opdrachten op school> zie bundel DEEL B: Opdrachten in het museum De voorgevel De drukkerij van de familie Plantin-Moretus aan de Vrijdagsmarkt kreeg in de 18de eeuw een klassieke Franse voorgevel in classicistische stijl. Opdracht 1-De voorgevel Schild boven de toegangspoort: a. Schrijf de Latijnse tekst op. Het is Plantijns bedrijfslogo. …………………………………………………………………………… ……………………………….. b. Wat betekent de Latijnse tekst? …………………………………………………………………………………………………………….. Zaal 1- Het Kleine salon Plantijn en zijn zoon Jan I Moretus investeerden al hun kapitaal in het bedrijf. Pas met Balthasar I Moretus (1574-1641) kwam daar verandering in. Hij bouwde het bescheiden Plantijnse Huis uit tot een schitterende patriciërswoning. De architectuur en het rijk versierde interieur moesten de welstand van de familie uitdrukken. Balthasar I gaf de opdracht voor het bouwen van drie pronkkamers die werden gebouwd tussen 1620 en 1622 (zaal 1, 2 en 3). Het kleine salon is de eerste van drie zogenaamde pronkkamers uit de 17 de eeuw. 2 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Gouden Eeuw van Antwerpen Al in de 16de eeuw was Antwerpen een stad van Europees formaat. De havenstad aan de Schelde was rond 1550 het belangrijkste handelscentrum én de grootste stad ten noorden van de Alpen. Er leefden ca. 100.000 mensen. Het Antwerpen waar Christoffel Plantijn kwam wonen was in de eerste helft van de 16de eeuw de draaischijf van internationale handel; een knooppunt van Engelse, Portugese, Duitse, Italiaanse en Spaanse handelslijnen. Antwerpen was niet alleen de grootste warenmarkt van Europa, maar tevens de grootste geldmarkt. Intellectuelen, handelaars en kunstenaars voelden zich dan ook aangetrokken tot de bloeiende Scheldestad. Geen wonder dat Plantijn naar Antwerpen kwam! Links: Huizen op de Grote Markt in Antwerpen.i Rechts: Frans Francken II (Antwerpen 15811642), Het schilderijenkabinet ‘van Sebastiaan Leerse’. Zaal 2- Het grote salon Balthasar I begon met het verzamelen van schilderijen. De beroemde barokschilder Peter Paul Rubens (1577-1640) portretteerde familieleden en goede vrienden van Balthasar I. De opdrachtgevers van Rubens waren vorsten, religieuze ordes en rijke burgers. Tijdens de renaissance werd de portretkunst zeer belangrijk. Voor het eerst in de geschiedenis konden ook ánderen dan vorsten zich laten vereeuwigen op het doek. Rijke burgers konden laten zien hoe belangrijk en succesvol ze waren. Het individu mocht op de voorgrond treden en dat is ook te zien op de portretten. Peter Paul Rubens Opdracht 2-Het portret van Plantijn Het portret van Christoffel Plantijn door P.P. Rubens, 1612-1616 (zie hiernaast). Rubens baseerde zich voor dit portret op een 16de-eeuws schilderij. Hoe is Plantijn gekleed? …………………………………………………………………… …………………………………………………………………… 3 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Kunstkabinet: Rechts van de haard in zaal 2 staat een 17de-eeuws kunstkabinet. Een kunstkabinet (of rariteitenkabinet) is een luxemeubel waarin je waardepapieren en kleine waardevolle voorwerpen kunt bewaren: juwelen, munten, textiel, (exotische) schelpen, planten, stenen, opgezette dieren… Zowel de wonderen van de natuur als kostbare kunstvoorwerpen die door mensen werden gemaakt werden erin opgeborgen. Daarom beschikten ze niet zelden over geheime laden en dubbele bodems. Kunstkabinetten waren tot een eind in de 17de eeuw een befaamd Antwerps product, dat massaal werd geëxporteerd. Opdracht 3- Het kunstkabinet Bespreek of je het eens of oneens bent met de volgende stelling en geef aan waarom. Deze komt van de IKEA. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Zaal 3-Manuscriptenzaal De eerste boeken werden met de hand geschreven. De beginletter van een hoofdstuk of alinea werd groter gemaakt en meestal gekleurd. Later werden deze sierletters echte schilderijtjes. Men noemt dit fijne schilderwerk miniaturen. Plantijn bezat een hele verzameling handgeschreven boeken. De verzameling bevat handschriften van de 9de tot de 18de eeuw. Van de handschriften konden gedrukte boeken gemaakt worden. Opdracht 4-Miniatuur Maak zelf een miniatuur van bv. de beginletter van je naam. Wenceslasbijbel: Dit tweedelige handschrift werd met de hand gemaakt in een Praags atelier in 1403. De opdrachtgever was de muntmeester Konrad von Vechta en het was bestemd voor koning Wenceslas IV van Bohemen, vandaar ook de naam. Het is versierd met zeer fijne bijbelse miniaturen in een periode dat de Praagse school van miniaturisten op haar hoogtepunt stond. Doordat het onvoltooid is komen we meer te weten over de techniek van de boekverluchters. Opdracht 5-Een hele oude bijbel A. Hoe verspreid je tegenwoordig op een snelle manier een tekst? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 4 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen B. Hoe werden in de middeleeuwen vóór het ontstaan van de boekdrukkunst teksten verspreid? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… C. Wat was daarvan het gevolg? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Binnenplaats Even genieten van de stilte in de prachtige binnenplaats in het drukke Antwerpse stadscentrum. Deze binnenplaats in renaissancestijl heeft Plantijn in haar huidige toestand niet gekend. Zij is het werk geweest van zijn kleinzoon Balthasar I Moretus. Oorspronkelijk stonden aan de noordzijde van de tuin vier woonhuisjes genaamde de Zilveren, Koperen, IJzeren en Houten Passer. Om de bescheiden geveltjes te camoufleren, liet Balthasar I Moretus een gaanderij oprichten. Zaal 4- De oude boekwinkel Lezen met oogkleppen: De Index De boekwinkel is er gekomen in de 17de eeuw. De boekwinkel bevond zich eerst aan de westvleugel, in wat nu de ‘Kamer van de proeflezers’ is. Door de verplaatsing van de winkel naar de straatzijde konden potentiële kopers de privacy van de inmiddels tot adel benoemde Moretussen niet verstoren. Niet alle boeken mochten worden verkocht. Aan de muur van de winkel is een index (een lijst) opgehangen van de boeken die verboden werden door de katholieke kerk. Plantijn drukte deze lijst zelf in opdracht van de Spaanse hertog van Alva in 1569. Dit exemplaar is het enige dat nog in postervorm bekend is. De laatste Index werd uitgegeven in 1948! Opdracht 6-De Index Noem drie redenen waarom de kerk bepaalde boeken verbood. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 5 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Kopers betaalden met zilveren en/of gouden munten. Dikwijls was er een stukje afgesneden en waren ze minder waard. Daarom werden de munten gecontroleerd door ze op een weegschaaltje te wegen. In de boekwinkel werden vooral boeken aan particulieren verkocht. De meeste boeken werden echter verkocht via een netwerk van internationale boekhandelaars. Neem een kijkje in Zaal 5- De achterwinkel en Zaal 6 – Het salon van de wandtapijten Zaal 7 en 8 slaan we in deze bundel over. Zaal 9- De kamer van de proeflezers Opdracht 7-Proeflezen a. Op de grote tafel tegen het venster deden de proeflezers hun werk. Wat is ‘proeflezen’? (Misschien kan het schilderij je helpen.) ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… b. Waarom staat de grote tafel juist op die plaats? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Zaal 10- Het kantoor In dit privékantoor deden de eerste bedrijfsleiders hun schrijfwerk (boekhouding en correspondentie) én bewaarden ze hun liquide geldmiddelen (cash) in metalen koffertjes. De ruimte is bekleed met Mechels goudleer. Opdracht 8-Het kantoor Waarom werden de ramen van deze kamer voorzien van tralies? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 6 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Zaal 11- De kamer van Justus Lipsius & Zaal 12- De Humanistenkamer Volgens de overlevering was dit de kamer waar de grote humanist en huisvriend Justus Lipsius (1547-1606) proefdrukken van zijn geschriften controleerde. Niet voor niets prijkt zijn beeld op de binnenplaats. Het contact met zo’n grote geleerde was natuurlijk goede reclame voor de drukkerij. Lipsius was een goede vriend van Plantijn en Jan I Moretus. In de drukkerij werden nagenoeg al zijn werken gedrukt. Het is één van de weinige kamers in de wereld die volledig is bekleed met het kostbare 16de-eeuwse Spaanse goudleer. De mens staat centraal in het humanisme In Italië kwam in de 14e eeuw het humanisme op, waarbij schrijvers en geleerden bronnen uit de Oudheid gingen bestuderen. Het humanisme verving het bovennatuurlijke verklaringsmodel van de kerk door een concept waarin de mens centraal stond. ‘Humanitas’ betekent dan ook menselijkheid. Volgens de humanisten had de mens een vrije wil waardoor hij geluk kon nastreven hier en nu, in plaats van in de hemel na zijn dood. De rede werd belangrijker dan het geloof. Dit was het begin van het moderne wereldbeeld. In de middeleeuwen werden antieke teksten gekopieerd en aangepast in handschriften. Humanisten waren nieuwsgierig naar de oorspronkelijke teksten. Ze ontdekten kopieerfouten en hadden een kritische houding ten opzichte van de teksten, maar ook ten opzichte van hun eigen tijd, waarbij godsdienstvrijheid en tolerantie opkwam. Het humanisme verspreidde zich over Europa in de 16 e eeuw. Hoewel het humanisme een intellectuele stroming was, hing het nauw samen met de renaissance. Humanisten en kunstenaars deden in feite hetzelfde: ze grepen terug naar de Klassieke bronnen, via teksten en kunstwerken. Veel antieke bronnen waren bewaard gebleven in het Oost-Romeinse Rijk. Toen Constantinopel in 1453 door de Turken veroverd werd, vluchtten de Griekse geleerden naar Italië en brachten het Westen opnieuw in contact met de klassieke bronnen. Schilderij Justus Lipsius en zijn leerlingen Boven de haard in de kamer van Justus Lipsius (zaal 11) bevindt zich dit olieverfschilderij op doek, ook wel ‘De vier filosofen’ genoemd, een oude kopie naar het origineel van Peter Paul Rubens. Opdracht 9-Schilderij Justus Lipsius en zijn leerlingen- Who’s who? Het originele doek werd omstreeks 1614 door Rubens geschilderd en wordt bewaard in het Palazzo Pitti te Florence. 7 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Op de achtergrond: de stad Rome en een buste van Seneca met daarbij vier tulpen in een vaas. Tulpen waren zeer zeldzaam in die tijd en werden ingevoerd vanuit het Ottomaanse Rijk. A. Uit welke onderdelen van het schilderij kun je afleiden dat het hier om geleerde mannen gaat? (Noem twee elementen) ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… De afgebeelde mannen zijn: Justus Lipsius (1547-1606), de tweede man van rechts op het schilderij, was een ZuidNederlandse humanist, geschiedschrijver, taalkundige en professor. Jan Woverius (uiterst rechts), raadsheer van de aartshertogen Albrecht en Isabella, opdrachtgever van het schilderij Filips Rubens (tweede van links), raadsheer van de stad Antwerpen (de broer van de schilder) Peter Paul Rubens (uiterst links), de beroemde barokschilder B. Hoe is de architectuur van het Oude Rome op de achtergrond en de zuil een verwijzing naar het humanisme? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Zaal 13- De Letterkamer In deze unieke opslagplaats van de drukkerij worden nog voorraden ongebruikte metalen letters bewaard in letterkasten. Meer dan tien ton gegoten letters bleven nog bewaard. Zij zijn in hun oorspronkelijke verpakking in de rekken opgeslagen. Zaal 14- De drukkerij Bloed, zweet en inkt: De ambacht van het maken van een boek Het is hier nu heel rustig. Maar in de 16de eeuw was hier volop bedrijvigheid. Het drukken van een tekst op de boekdrukpersen was zwaar werk. Zetters en drukkers maakten lange uren. De drukkerij werd in 1580 onder leiding van Christoffel Plantijn in gebruik genomen in deze zuidvleugel. In de drukkerij werd tot in de 18de eeuw dagelijks zowat 14 uur gewerkt, van zes uur ’s ochtends tot acht uur ’s avonds. 8 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen De uitvinding van de boekdrukkunst Oorspronkelijk werden alle teksten met de hand geschreven of gekopieerd. Het verre Oosten ontdekte de drukmethode in de 8ste eeuw. Rond 1450 drukt de Duitse goudsmid Gutenberg (ca. 1379-1468) het eerste boek in Europa. In tegenstelling tot de blokdruk maakt hij gebruik van aparte loden letters. Waarschijnlijk was de uitvinding niet alleen het werk van Gutenberg, maar van verschillende vernieuwers die met de techniek bezig waren. In de 19de eeuw ontwikkelde men een boekdrukpers die werd aangedreven door stoom. Zo werd het drukken een industrieel proces. Tegenwoordig worden boekdrukpersen aangedreven door elektriciteit. Er is zelfs een 3D-printer uitgevonden. Daarmee kun je ontwerp dat je op de computer hebt gemaakt in 3D afdrukken! Voorbeeld van voorwerpen die zijn gedrukt met een 3Dprinter. Opdracht 10-De oudste drukpersen ter wereld Verbind onderstaande letters met de juiste cijfers. Onderdelen van een computer a. Beeldscherm b. Printer c. Cartridge d. Spellingcontrole e. Een afbeelding toevoegen f. Typen Onderdelen van een boekdrukpers 1. Een gravure 2. Inkt 3. Proeflezer 4. Gedrukte vel papier 5. Pers 6. Letters zetten 9 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Bron: Hoogdrukatelier. Kopergravure van Filips Galle naar een tekening van Stradanus (Jan van der Straet), c. 1589 - c. 1593. (deel van een reeks gravures met beroemde ontdekkingen uit die tijd) Opdracht 11-Zwoegen en zweten Welke van onderstaande activiteiten zie je op afbeelding hierboven (kopergravure van T. Galle)? Zet een kruisje in het schema hieronder. Omcirkel de activiteiten op de afbeelding en zet het juiste nummer erbij (zie schema). Nr. 1 2 3 4 Activiteit De lettergieters gieten de letters De knechten zetten de letters (de opeenvolgende regels werden bijeengebracht op een stevig houten bord waardoor er geleidelijk een kolom of pagina tot stand kwam. Eén zetsel telde een aantal pagina’s. Letters moesten na gebruik weer gesorteerd worden in de letterkast) De drukkers drukken als volgt: (proefdruk) - Het op de pers vastgezette zetsel werd geïnkt met een tampon (de halfronde bollen die je bij de persen ziet) Het drukken van de tekst met de boekdrukpers door de inkt op het papier te drukken: het lichtjes bevochtigde papier werd vastgeklemd tussen het frisket en het timpaan en met een 10 Op afbeelding te zien x Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen 5 6 7 8 9 10 11 plotselinge beweging in contact gebracht met het geïnkte zetsel De drukker maakte het bedrukte papier los en hing dit te drogen Proeflezen (door de proeflezers) Opnieuw drukken na het proeflezen (tweede versie) Tweede proeflezing Drukken van de definitieve versie Drogen van de gedrukte vellen Voor de achterkant van het papier (de versozijde) werd dit proces herhaald (met een ander zetsel). x x x x x Via gang en trapzaal ga je naar de bovenverdieping. Bovenaan de trap ga je links. 1E VERDIEPING Zaal 14 bis- De Gutenbergzaal In deze zaal vind je de Gutenbergbijbel. Deze bijbel is het eerste mechanisch gedrukte boek. Qua vorm lijkt het nog erg op een handgeschreven manuscript. Deze bijbel werd rond 1461 gedrukt waarschijnlijk onder leiding van Gutenberg zelf of één van zijn medewerkers. Het is een bijzonder object, omdat het stamt uit de begintijd van de uitvinding van de boekdrukpers. De bijbel telt 36 regels per kolom, vandaar de naam '36-regelige Gutenbergbijbel'. Het is de tweede bijbel die in Europa werd gedrukt. Verder is het oudste gedrukte werk in een Belgische instelling. Wereldwijd bestaan nog maar 14 exemplaren van deze bijbel en in België is het enige het exemplaar in Museum Plantin-Moretus. Het is dus een kostbare schat! Opdracht 12-De Gutenbergbijbel Bekijk de Gutenbergbijbel. Geef twee overeenkomsten met een handgeschreven tekst. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 11 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Zaal 15- De Plantijnse zaal In deze kamer wordt het leven geschetst van Christoffel Plantin aan de hand van drukken en documenten uit het bedrijfsarchief. Onder Plantijn werden verschillende typen publicaties gedrukt: meer dan 33% godsdienstige werken: bijbels, misboeken, religieuze zangboeken… meer dan 35% humanistische werken: klassieke en neo-Latijnse werken, grammatica’s, woordenboeken, menswetenschappen, fabelboeken, emblematabundels (met kleine afbeeldingen met daarbij een korte spreuk van een spreekwoord of gedicht) … meer dan 7% wetenschappelijke werken: cartografie, geneeskunde, astronomie, natuurwetenschappen, plantkunde… Plantijn was de belangrijkste drukker van het humanisme en de wetenschappen uit zijn tijd. Hij bereikte met zijn boeken de hele wereld: geleerden in Europa, de Spaanse koloniën in o.a. in Zuid-Amerika, Noord-Afrika en het Nabije Oosten.. Zaal 17- De kleine bibliotheek Hier bevindt zich een klein deel van de bibliotheek die in de loop van vier eeuwen verzamelen werd opgebouwd. Plantijn en zijn opvolgers, de Moretussen, waren fervente boekenverzamelaars. Opdracht 13-De Polyglotbijbel Zoek de Biblia Polyglotta (ook Biblia Regia genoemd) op in de zaal. Bekijk de bijbel goed. Hieronder staat een stelling over deze bijbel. Wat vind jij? Op deze twee bladzijden staat 6 keer hetzelfde verhaal. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 12 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Zaal 19-De Rubenszaal Deze zaal is gewijd aan de grootmeester van de Zuid-Nederlandse barok, Peter Paul Rubens (1577-1640). Hij was een boezemvriend van Balthasar I Moretus. In de toonkasten voorbeelden van Rubens’ activiteit als boekillustrator. Vooral voor het titelblad ontwierp hij een nieuwe stijl naar de richtlijnen van Balthasar I Moretus. Samen zijn zij de vormbepalers geworden van het Antwerpse barokboek. Voortaan werden in de titelpagina vormgeving en inhoud van het boek op elkaar afgestemd. Bekijk de ontwerptekening voor de titelpagina voor het boek dat geschreven werd door Justus Lipsius en dat werd uitgegeven door Balthasar I Moretus in Antwerpen in 1637. Opdracht 14- Van idee tot gravure Bekijk in de vitrinekasten de ontwerptekening van de titelpagina door Rubens. Zie hoe een geschreven ontwerp (met pen) een gedrukt en geïllustreerd titelblad wordt. Zaal 20- De zaal van de Antwerpse drukkers In 1481 werd het eerste Antwerpse boek gedrukt. De 16de eeuw was de gouden eeuw voor de typografie in Antwerpen. Tijdens de 17de eeuw bleven de Antwerpse drukkers hun wereldfaam handhaven. De 18de eeuw was een periode van middelmatigheid en verval. In deze zaal zie je werken van Antwerpse drukkers. Gazet de Nieuwe Tijdinghe Eén van die drukkers was Abraham Verhoeven (1575-1652). Deze Antwerpenaar bracht vanaf 1605 zijn Nieuwe Tijdinghe in omloop. Hij kreeg van de aartshertogen Albrecht en Isabella het privilege om verslag te mogen uitbrengen over de oorlog tegen de Verenigde Provinciën (de Noordelijke Nederlanden). Aanvankelijk verscheen zijn blad onregelmatig, maar na 1620 groeide het uit tot het eerste periodieke nieuwsblad in de Zuidelijke Nederlanden. Het was ook één van de eerste nieuwsbladen in Europa. Verhoeven was de eerste die illustraties gebruikte in kranten. Opdracht 15- Een krant uit de 17de eeuw A. Bedenk drie titels van krantenartikelen die in de 17 de eeuw in Antwerpen in deze krant stonden. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 13 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen B. Bedenk drie titels die in onze tijd in de Gazet van Antwerpen kunnen staan. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Zaal 21- Het 17de-18de-eeuwse salon In dit salon, oorspronkelijk ingericht als bibliotheek, kunnen we de luxueuze en adellijke levensstijl van de Moretussen in de late 17de een 18de eeuw goed zien. Opdracht 16- Een luxe stadswoning Noem vijf dingen die je in deze kamer ziet waaraan je nu nog kunt merken dat de Moretussen luxueus leefden. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Zaal 22-De archiefkamer 158 meter: dat is de omvang van het Plantijn-Moretusarchief, het enige in de wereld dat de boekdrukkunst documenteert sinds de tijd van Gutenberg. Het archief van Plantijn en Moretussen werd op 4 september 2001 door de Unesco opgenomen in het ‘Memory of the World’-register. In de toonkasten vind je een selectie uit het unieke archief van Plantijn en de Moretussen, de belangrijkste bron voor de boekgeschiedenis van de vroegmoderne tijd en voor de geschiedenis van het Plantijnse Huis. Het is eveneens een belangrijke bron voor het sociaal-economische en culturele leven in de Zuidelijke Nederlanden vanaf het midden van de 16de eeuw. Opdracht 17- Een papieren goudmijn Bekijk de documenten in de toonkasten in de archiefkamer. Beschrijf van één document wie het geschreven heeft, waarover het gaat en wanneer het opgesteld is. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 14 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Zaal 23- De aardrijkskundezaal In deze zaal zijn werken te zien van de internationaal belangrijkste cartografen uit de 16 de eeuw zoals Gerard Mercator en Abraham Ortelius met onder meer de eerste atlas uit de geschiedenis. Ontdekkingsreizen en geleerden De wereld werd ook groter, dankzij de ontdekkingsreizen. In 1492 zette Columbus koers naar Amerika. Het middeleeuws denkpatroon werd doorbroken.Geleerden als Erasmus, Thomas More, Justus Lipsius, Copernicus, Galiliei legden de basis voor het hedendaagse denken de moderne wetenschap. Opdracht 18-De wereld in kaart Vergelijk de (eerste) kaart van Vlaanderen door Mercator (Leuven, 1540) met onderstaande kaarten van Vlaanderen. Noem ten minste vijf verschillen. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 15 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Zaal 24- De zaal van de Europese drukken In deze zaal zie je de werken van de belangrijkste drukkersfamilies uit Europa (15 de-18de eeuw). Zaal 25&26- Het kleine salon en de slaapkamer In het kleine salon hangt het portret van Edward Moretus de laatste eigenaar van het Plantijnse huis. In de slaapkamer van Balthasar I Moretus staat een hemelbed gesneden uit eikenhout. Dit monumentaal eiken hemelbed in 17de-eeuwse barokstijl is rijkversierd met snijwerk. Het bedlinnen ziet eruit zoals het er vroeger uitzag. 16 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Opdracht 19 - Wat zou jij dromen als je in dit bed zou slapen? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Zaal 27- De zaal van de boekillustratie De boeken die hier in de drukkerij werden uitgegeven werden voorzien van illustraties. Voor het illustreren van boeken werden in de opeenvolgende eeuwen verschillende technieken ontwikkeld. Vanaf de 14de eeuw gebruikte men de houtsnede en de hoogdruk, vervolgens de kopergravure en diepdruk (15de eeuw); en de lithografie (eind 18de eeuw). Vanaf het einde van de 19de eeuw werden boeken geïllustreerd door foto’s. Zaal 31&32- De grote en de kleine bibliotheek De bibliotheek bestaat uit de grote en de kleine bibliotheek. Deze bibliotheek werd in 1640 door Balthasar I Moretus ingericht voor zijn privé collectie. De bibliotheek is vandaag nog altijd zo ingericht zoals een rijke, humanistische, 17de-eeuwse privébibliotheek. Daarnaast was er ook nog een uitgebreide bibliotheek van de proeflezers. Deze grote bibliotheek deed ook een tijd dienst als huiskapel. De bibliotheek wordt nog altijd uitgebreid doordat het museum handschriften en oude gedrukte werken aankoopt. De bustes in de grote bibliotheek laten beroemde personen zien zodat men tijdens het lezen de auteurs van de boeken voor zich kon zien. De houten bustes op de lezenaars stellen heiligen en pausen voor. De witte plaasteren bustes op de boekenrekken tonen de hoofden van Griekse en Romeinse geleerden en keizers. Opdracht 20-Een verzamelplaats voor knappe koppen A. Waaraan kan je zien dat de ‘grote’ bibliotheek dienst deed als huiskapel? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… Welk boek of welke boeken vind jij dat er aanwezig moeten zijn in iedere bibliotheek? Waarom vind je dat? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… 17 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen Zaal 33- (Max Horn) Deze zaal is vernoemd naar Max Horn die een belangrijke schenking van boeken heeft gedaan aan het museum. In deze zaal is de ‘Intrede van Karel V in Bologna’ te zien. Deel C: Afronding Opdracht 21- Afronding A. Wat vind jij een echt topstuk in het museum? Leg uit waarom. ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… B. Welk museumobject zou je mee naar huis willen nemen? ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… We onthouden: 1. Dat Christoffel Plantijn (1555-1589), afkomstig uit Frankrijk, Antwerpen rond 1548 als verblijfplaats heeft gekozen en dat hij er zich heeft kunnen opwerken tot de belangrijkste uitgever-drukker van zijn tijd. Hij werd opgevolgd door zijn schoonzoon Moretus. De drukkerij bleef tot in de 19de eeuw in handen van de Moretussen. Het werd een museum in 1876. 2. Dat de boekdrukkunst van cruciaal belang was voor de verspreiding van kennis. De uitvinding van de boekdrukkunst was een revolutie; het arbeidsintensieve, dure en langzame proces van het maken van handschriften was verleden tijd. 3. De drukkerij ‘De Gulden Passer’ speelde in dit verhaal een belangrijke rol. Ze groeide uit tot de grootste drukkerij van de 16de eeuw in Europa. 4. De drukkerij en het woonhuis zijn uniek in de wereld; nergens vind je nog een drukkerij uit de renaissance die volledig intact is. Daarom staat Museum Plantin-Moretus ook op de Unesco-werelderfgoedlijst, naast de piramiden van Gizeh, de Akropolis in Athene en de Taj Mahal in India. 5. Dat Christoffel Plantijn leefde in een wereld van vernieuwing en expansie. 6. Dat renaissance en humanisme een vernieuwing van het Westers denkpatroon hebben bewerkt. De drukkerij speelde ook hierin een grote rol; ze bracht wetenschappelijke (de eerste atlas, het eerste Nederlandse woordenboek, anatomische werken enz.) en religieuze werken op de markt. De drukkerij ‘Officina Plantiniana’ was een echt kenniscentrum waar geleerden (humanisten) kind aan huis waren. 7. Dat de Scheldestad in de 16de eeuw een wereldcentrum was op economisch en cultureel vlak. 8. Dat het woonhuis van de Moretussen versierd is met bijzondere portretten van familieleden geschilderd door huisvriend Peter Paul Rubens; chique meubelstukken (zoals kunstkabinetten); Spaans goudleer en tapijtkunst. Deel D: Naverwerking 18 Invulbundel Quick Tour (voorbeeldtour voor 4 aso) Museum Plantin-Moretus – Opdrachtenblad voor leerlingen 19
