Recensie Geheim,A Enquist

Schrijver
Enquist, Anna
Titel
Geheim, Het : roman
Jaar van uitgave 1997
Bron
Elsevier
Publicatiedatum 01-02-1997
Recensent
Doeschka Meijsing
Recensietitel
Net iets te veel ontroering : roman Anna Enquist als programma Catherine Keyl
Schrijven kan op oefenen lijken, op het nauwgezet waarmaken van een plan. Als het plan door
de oefening blijft schemeren, wordt het lezen minder spannend.
In Anna Enquists eerste roman Het meesterstuk speelden de psychologische verhoudingen
tussen een vijftal mensen een grote rol. Een andere rol was weggelegd voor een schilderij. In
haar tweede roman Het geheim is een dergelijke rol voorbehouden aan een vleugel. In beide
romans speelt de muziek een grote rol.
Het geheim vertelt de levensloop van Wanda, een bekend pianiste die door een reumatische
aandoening haar beroep niet meer kan uitoefenen en zich heeft teruggetrokken in de
Pyreneeën. Een nevenhoofdrol wordt ingenomen door Bouw, haar ex-man, die een
plotselinge ingeving heeft om haar in het zuiden te bezoeken. Het verhaal van Bouw is weinig
meer dan een reisverslag over de Franse autoroute en de uitstapjes naar plaatsen als Albi of
Tarascon, vol met geijkte dingen.
De grote lijn van de roman volgt Wanda, vanaf haar geboorte tot en met de dood van haar
moeder en haar terugtrekking uit het openbare leven. Dat laatste is niet voor niets gezegd,
want de roman ademt iets kloosterachtigs uit. De personages uiten zich nauwelijks. Hun
gedachten worden van binnenuit beschreven; werkelijke confrontaties bestaan alleen uit
ruzies bij dramatische gebeurtenissen tijdens de oorlog of een miskraam bij de exechtgenoten.
Het lijkt erop of Anna Enquist kond wil doen van de controverse tussen kunst en leven. Kunst
is de muziek, leven is zwaar en somber en vereist terughoudendheid. De passages die in de
herinnering van Wanda spelen, worden in de tegenwoordige tijd verteld. Het huidige leven van
de reumatische Wanda en de op weg zijnde Bouw in de verleden tijd. Dat doet een tikje
geforceerd aan. Vooral omdat de stijl zowel staccato als poëtisch is. Bij de geboorte van
Wanda schrijft Enquist: 'Meteen knalt metaal op marmer, de schaar op het aanrecht,
schoenijzers schrappen over steen, er klotst water ver weg in de wasbak, niet als eerst, niet
als eerst. Er is stekend licht, er is ineens begrenzing door koude wind en warme handen, er is
geen lucht, geen lucht(...) Dit is mijn kind, mijn dochter, mijn dochter.' Het is een
aantekeningachtige stijl die met sentiment wordt gevoed.
De verhaallijn is biografisch. Het kind Wanda wordt gevolgd op haar eerste schreden op
muziekgebied. Ze is een wondertalent. Ze krijgt een mongools broertje waar ze zich schuldig
over voelt. Ze verliest haar joodse pianoleraar aan de oorlog. Op veertienjarige leeftijd krijgt ze
de waarheid over de oorlog te horen en barst daarover in woede uit. Ze komt in opstand tegen
haar vader. Ze wordt verliefd op een onbetrouwbare cellist 'met de brede, gewelfde mond en
de scherpe neus'. Ze trouwt met de aardige Bouw, maar krijgt een miskraam - wat de twee uit
elkaar breekt. Maar het belangrijkste in haar leven blijft de muziek en haar carrière daarin. Ten
slotte, vlak voor haar kluizenaarschap in de Pyreneeën, verneemt ze dat de joodse
pianoleraar haar biologische vader was.
Het is een verhaal dat goed of slecht behandeld kan worden. Geen enkele
levensgeschiedenis is te beroerd of te banaal om er literatuur op los te laten. Maar juist het
'literatuurachtige' maakt Het geheim tot een kwetsbare aflevering van het programma van
Catherine Keyl: de stem van de auteur heeft net iets te veel ontzag, iets te veel ontroering, net
iets te veel poëzie in zich om niet hevig te verlangen naar meer afstand, cynisme of wijsheid.
Het is alsof de lezer de vereenvoudigde praktijk van de psychotherapie wordt uitgelegd, alsof
de kleuterklas van de welzijnswerkers moet worden doorlopen.
De momenten waarop Anna Enquist wel raak schiet, zijn de passages waar ze de technische
aspecten van het pianospel behandelt. Als Wanda speelt en haar handen, ellebogen en
armen laat gehoorzamen aan haar wil, overtuigt de roman. Maar zelfs de wil om alles op te
geven voor een carrière in de muziek, in plaats van het leven, werkt als een meisjesroman.
Met het enige verschil dat het leven niet gelukkig eindigt met een eeuwigdurende trouwpartij,
maar met een onderdompeling in een zwavelbad in een kuuroord: 'Je zou hier kunnen blijven
tot de huid in grijze lappen van je bot weekt.'
Waarom maakt een roman die een niet onaardig gegeven behelst, die de muziek een hoofdrol
geeft, zo'n weke indruk? Dat kan niet aan de muziek zelf liggen. Eerder moet de oorzaak
worden gezocht in een bedenking als: literatuur is niet uitleggen, literatuur is laten zien.