Technologie: zegen of bron van terreur? Herman De Dijn

Technologie: zegen of bron van terreur?
Herman De Dijn
Geschiedenis – zo las ik ergens – is eigenlijk pas bij de Grieken uitgevonden. Het is bij
hen dat de overgang gebeurde van een mythische blik naar een historische kijk: van het
verleden als een tijd waarin het leven beheerst werd door mythische wezens en
gebeurtenissen, naar historische veranderingen toegeschreven aan niet-mysterieuze,
‘binnenwereldse’ oorzaken. Toch moet men ook daarvóór in staat geweest zijn het
oorzakelijk verband tussen gebeurtenissen te begrijpen: ook de primitieve jager doet niet
anders dan sporen in het heden verklaren vanuit het (nabije) verleden. Alleen werd die
kundigheid om een of andere reden niet toegepast op het verre verleden. Dat soort
weten over het verleden was om een of andere reden niet denkbaar of minstens niet
interessant.
In de moderne tijd is een gelijkaardige revolutionaire overgang gebeurd van techniek
naar technologie. In een premoderne context was technische kunde, hoe gesofisticeerd
ook, ingebed in en ondergeschikt aan andere, maatschappelijke of religieuze, praktijken.
De gedachte van een ongebreidelde ontwikkeling van nieuwe instrumenten kon daar
geen ruimte krijgen. Het is pas binnen een cultuur die ongehinderd ‘zelf denken’ en ‘zelf
handelen’ propageerde dat technologie kon ontstaan: ontwikkeling van instrumenten ter
wille van die ontwikkeling zelf.
Een technologische maatschappij is nog altijd een maatschappij waarin mensen in allerlei
min of meer zinvolle relaties met elkaar samenleven. Maar dat samenleven wordt meer
en meer verweven met, en afhankelijk van allerlei middelen, apparaten en systemen:
van gas- en electriciteitsvoorzieningen, transport- en communicatiesystemen tot
injectienaalden voor diabetespatiënten en apparaten voor slechthorenden. De onderlinge
afhankelijkheid van die apparaten en systemen neemt ook altijd maar toe.
Technologische elementen worden ingeschakeld niet alleen in productie- en
dienstensectoren, maar ook in allerlei maatschappelijke verbanden, en zelfs in de
intiemste relaties. Ze bepalen onvermijdelijk mee de manier waarop mensen ziekte,
lijden en dood ervaren, eigen en andermans lichaam zien, het krijgen van kinderen, de
omgang met de natuur, enzovoort. Het is overduidelijk: de technologie is helemaal geen
neutraal middel dat slechts door de goede of kwade bedoelingen van mensen een positief
of negatief karakter krijgt. Zonder dat iemand daar om vraagt, transformeert ze
diepgaand allerlei manieren van leven, onze waarden en normen inbegrepen. Allerlei
technische zaken zijn zelfs verdinglijkte normen en waarden, gaande van flitspalen tot
viagra.
Regelmatig blijkt de enorme kwetsbaarheid van de technologische beschaving. Niet
zozeer de natuur, maar de technologie bepaalt nu in verregaande mate het lot van
ontelbare mensen, zowel door haar onbedoelde neveneffecten (vervuiling, overbevolking,
individualisering, enzovoort) als door haar mogelijk misbruik. We kunnen ons troosten
met de gedachte dat er geen weg terug is, en dat ook de tegenstanders van deze
beschaving er ten diepste door besmet zijn (niet in het minst in hun droom via
technische terreurmiddelen het Kwaad een halt te kunnen toeroepen). Technologische
ontwikkelingen op het gebied van de genetica en de geneeskunde stemmen de enen
euforisch en boezemen de anderen grote angst in. De uitkomst zal zeer waarschijnlijk
zijn: een typisch menselijke, verwarrende situatie, noch utopie, noch doem. Zoals we
eigenlijk reeds weten: of het nu is temidden van de oorlog, of temidden van de schone
schijn van McWorld, het menselijk verlangen naar geluk in relatie met anderen lijkt niet
stil te leggen.
© Herman De Dijn
1
Knack: Technologie: zegen of bron van terreur?