Dag van het chemieonderwijs 21 oktober 2009

CLP – GHS
Aanpassingen COS-brochure
Dag van het chemieonderwijs
21 oktober 2009
GHS
GHS: Globally Harmonized System of
Classification and Labeling of Chemicals
• 1980-1990:
ILO (International Labor Organization):
conventie 170 en aanbeveling 177 tot harmonisatie van
classificatie en etikettering chemicaliën die op het werk
gebruikt worden.
• Internationale handel in chemicaliën.
• Stimuleren van veilige omgang met gevaarlijke stoffen in alle staten.
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
GHS
GHS: Globally Harmonized System of
Classification and Labeling of Chemicals
• Eenheid zoeken tussen verschillende bestaande belangrijke nationale en
internationale systemen:




USA & Canada
EU
ADR (transport)
+ input van andere landen
 1992:
Marc Verhaeghe
UNO-programma voor harmonisatie van classificatie en etikettering
van gevaarlijke stoffen (1 onderdeel van 6 programmapunten)
(streefdatum: 2000)
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
GHS
GHS: Globally Harmonized System of
Classification and Labeling of Chemicals
• 2002: aanvaarding van GHS door UNO
• December 2004: eerste gereviseerde versie van GHS
• December 2006: tweede gereviseerde versie van GHS
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
GHS
1/12/2010: stoffen
1/6/2015: mengsels
20/1/2009: GHS van kracht in EU
met overgangsregeling
(Verordening 1272-2008)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
?
30/6/2010: GHS voor
stoffen in Korea
1/1/2009: GHS van
kracht in Taiwan
1/12/2008: GHS van
kracht in Japan voor een
beperkt aantal stoffen
sept 2006: GHS van
kracht in Nieuw-Zeeland
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
30/6/2013: GHS voor
mengsels in Korea
Canada en USA:
consultaties zijn bezig,
nog geen kalender voor
invoering
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Verordening 1272-2008 (16 december 2008)
betreffende de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels
(on classification, labelling and packaging of substances and mixtures)
vervangt richtlijn 67/548/EEG (stoffenrichtlijn) en richtlijn
1999/45/EG (preparatenrichtlijn)
(overgangsregelingen!)
van kracht vanaf 20/1/2009
overgangsregelingen:
• stoffen: oude reglementering geldig tot 1/12/2010
• mengsels (preparaten): oude reglementering geldig tot 1/6/2015
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Verordening 1272-2008 (16 december 2008)
indelings-, etiketterings- en verpakkingsverplichtingen
voorschriften voor indeling van mengsels
vorm en inhoud van het etiket
inventarisatie van indelingen en etiketteringen
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Verordening 1272-2008 (16 december 2008)
niet van toepassing op
•
•
•
•
•
Marc Verhaeghe
geneesmiddelen (incl. diergeneeskundig gebruik)
cosmetische producten
medische hulpmiddelen
levensmiddelen en dierenvoeders
vervoer van gevaarlijke goederen
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Verordening 1272-2008 (16 december 2008)
lijst van stoffen met geharmoniseerde indeling en etikettering
(bijlage VI, deel 3, tabel 3.1)
• 3375 stoffen en groepen van stoffen
• indelingen
gevarenpictogrammen
signaalwoorden
H-zinnen
soms concentratiegrenzen
• geen selectie van P-zinnen!
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Verordening 1272-2008 (16 december 2008)
Omzettingstabel oude naar nieuwe indeling (bijlage VII)
• handig voor stoffen die niet opgenomen zijn in lijst van
geharmoniseerde indelingen en etiketettering
• maar: voor sommige omzettingen is bijkomende informatie nodig
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
•  CLP (EU-GHS)  UN-GHS
Bijkomende indeling: Gevaar voor de ozonlaag
Bijkomende gevarenaanduidingen: EUH-zinnen
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• nieuwe pictogrammen
EU
Marc Verhaeghe
GHS (EU)
(zeer) giftig
acuut toxische stoffen cat 1, 2 & 3
schadelijk
irriterend
acuut toxische stoffen cat 4
huidirritatie
oogirritatie
huidallergenen
toxisch voor doelorganen na eenmalige blootstelling cat 3
bijtend
bijtend voor metalen
bijtend voor de huid cat 1A/1B/1C
ernstig oogletsel
(zeer)
licht ontvlambaar
ontvlambare stoffen
zelfontledende stoffen en organische peroxiden type B, C, D, E, F
pyrofore stoffen
stoffen vatbaar voor zelfverhitting
stoffen die met water ontvlambare gassen vormen
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• nieuwe pictogrammen
EU
Marc Verhaeghe
GHS (EU)
explosief
ontplofbare stoffen (instabiel, subklassen 1.1, 1.2, 1.3, 1.4)
zelfontledende stoffen en organische peroxiden (type A en B)
oxiderend
oxiderende stoffen
milieugevaarlijk
acuut toxische stoffen voor aquatisch milieu cat 1
chronisch toxische stoffen voor aquatisch milieu cat 1 en 2
gevaar voor de ozonlaag
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• nieuwe pictogrammen
EU
GHS (EU)
inhalatieallergenen
kankerverwekkend cat 1A, 1B, 2
mutagenen cat 1A, 1B, 2
toxisch voor voortplanting cat 1A, 1B, 2
toxisch voor doelorganen na eenmalige blootstelling cat 1, 2
toxisch voor doelorganen na herhaalde blootstelling cat 1, 2
gassen onder druk
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• R(isk)  H(azard) zinnen (veiligheidsaanduidingen)
 H200 – H299: materiële gevaren
 H300 – H399: gezondheidsgevaren
 H400 – H499: milieugevaren
+ EU-specifieke aanduidingen (EUH aanduidingen)
• S(afety)  P(recautionary) zinnen (veiligheidsaanbevelingen)
 P100 – 101 – 102 – 103: algemene voorzorgsmaatregelen
 P201 – P299: voorzorgsmaatregelen i.v.m. preventie
 P301 – P399: voorzorgsmaatregelen i.v.m. reactie
 P401 – P499: voorzorgsmaatregelen i.v.m. opslag
 P501 – P599: voorzorgsmaatregelen i.v.m. verwijdering
+ combinatiezinnen
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 29 gevarenklassen
Fysische gevaren
1. Ontplofbare stoffen
2. Ontvlambare gassen
3. Ontvlambare aërosolen
4. Oxiderende gassen
5. Gassen onder druk
6. Ontvlambare vloeistoffen
7. Ontvlambare vaste stoffen
8. Zelfontledende stoffen en mengsels
9. Pyrofore vloeistoffen
10. Pyrofore vaste stoffen
11. Voor zelfverhitting vatbare stoffen en mengsels
12. Stoffen en mengsels die in contact met water ontvlambare gassen ontwikkelen
13. Oxiderende vloeistoffen
14. Oxiderende vaste stoffen
15. Organische peroxiden
16. Bijtende stoffen voor metalen
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 29 gevarenklassen
Gevaren voor de gezondheid
1. Acuut toxische stoffen
2. Stoffen en mengsels die bijtend of irriterend zijn voor de huid
3. Ernstig oogletsel/oogirritatie
4. Inhalatie- of huidallergenen
5. Mutageniteit in geslachtscellen
6. Kankerverwekkendheid
7. Voortplantingstoxiciteit
8. Doelorgaantoxiciteit na eenmalige blootstelling
9. Doelorgaantoxiciteit bij herhaalde blootstelling
10. Aspiratiegevaar
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 29 gevarenklassen
Milieugevaren
1. Acute toxiciteit (aquatisch milieu)
2. Chronische toxiciteit (aquatisch milieu)
3. Gevaar voor de ozonlaag
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 Elke gevarenklasse onderverdeeld in subklassen of categorieën
(totaal: 83)
bv.: categorieën voor kankerverwekkende stoffen (3):
Klasse
Categorie
Picto
categorie 1A of
categorie 1B
Kank. 1A
Kank. 1B
categorie 2
Kank. 2
Signaalwoord
H
P-preventie
P-reactie
P-opslag P-verwijdering
Gevaar
350
201, 202, 281
308+313
405
501
Waarschuwing
351
201, 202, 281
308+313
405
501
GHS08
Kankerverwekkendheid
GHS08
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 tussen oude EU-indeling en GHS-indeling
• Meer gevarenklassen in GHS
• GHS-indeling is duidelijker
• GHS-indeling dekt volledige inhoud van het etiket
(m.u.v. bijkomende EUH-zinnen)
• Vermelding van mogelijke P-zinnen bij elke categorie
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 tussen oude EU-indeling en GHS-indeling
• GHS-indelingsgrenzen wijken soms af van oude EU-indelingsgrenzen
bv.: orale acute toxiciteit
EU
LD50
GHS
Marc Verhaeghe
Zeer giftig
Giftig
Schadelijk
Zeer giftig bij opname
door de mond
Giftig bij opname
door de mond
Schadelijk bij opname
door de mond
<=5
Cat. 1
5-25
25-50
Cat.2
50-200 200-300
Cat.3
300-2000
Cat. 4
Gevaar
Gevaar
Gevaar
Waarschuwing
Dodelijk
bij inslikken
Dodelijk
bij inslikken
Giftig
bij inslikken
Schadelijk
bij inslikken
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• Gevarenklassen en gevarencategorieën
 tussen oude EU-indeling en GHS-indeling
• GHS-indelingsgrenzen wijken soms af van oude EU-indelingsgrenzen
bv.: ontvlambare vloeistoffen
Zeer licht
ontvlambaar
Licht ontvlambaar
Ontvlambaar
EU
geen pictogram
Vlampunt
Kookpunt
Vlampunt
Kookpunt
GHS
Marc Verhaeghe
 21 °C
< 0°C
 35 °C
> 21 °C en  55 °C
< 23 °C
 35 °C
< 23 °C
> 35 °C
23 °C en  60 °C
Cat. 1
Cat. 1
Cat. 1
Gevaar
Zeer licht ontvlambare
vloeistof en
damp
Gevaar
Licht ontvlambare
vloeistof en
damp
Waarschuwing
Ontvlambare
vloeistof en
damp
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• invloed op andere wetgeving (downstream):
 KB Chemicaliën
 KB Carcinogenen en mutagenen
 KB Moederschapsbescherming
 KB Jongeren op het werk
…
die nu nog allemaal verwijzen naar de richtlijnen 67-548-EEG (zuivere
stoffen) en 1999-45-EG (preparaten)
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• En wat moeten scholen doen?
 oude etiketten blijven nog geldig:
• tot 1/12/2010 voor zuivere stoffen en tot 1/6/2015 voor mengsels
(opm: ook oplossingen van stoffen in water zijn mengsels)
• Stoffen die vóór 1/12/2010 in de handel gebracht zijn, mogen nog voorzien blijven
van een oud etiket tot 1/12/2012.
Mengsels die vóór 1/6/2015 in de handel gebracht zijn, mogen nog voorzien blijven
van een oud etiket tot 1/6/2017.
• GHS-verordening geldt voor stoffen die in de handel gebracht worden;
verplichting voor scholen om te etiketteren wordt bepaald door andere
(downstream) wetgeving (KB chemicaliën)
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• En wat moeten scholen doen?
 nieuwe etiketten mogen al
maar:
• P-zinnen?
– Maximaal 6 P-zinnen, tenzij meer nodig is om aard en ernst van gevaren aan te geven (art. 28)
– Bij gebruik van P-zinnen volgens gevarencategorie kan het aantal echter oplopen tot tientallen.
– Bij de stoffen in bijlage VI wordt geen selectie van P-zinnen vermeld.
• Voor stoffen die niet opgenomen zijn in lijst van bijlage VI kunnen omzettingsregels
van bijlage VII gebruikt worden, maar niet voor alle gevarenklassen is deze omzetting
direct mogelijk.
 Besluit: wachten op etiketgegevens van producenten
 Etiketgegevens volgens CLP-GHS worden opgenomen in databank
gevaarlijke stoffen (voor zoverre beschikbaar)
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
CLP-verordening (toepassing GHS in EU)
• En wat moeten scholen doen?
 Wat kan wel al gedaan worden?
• Personeel en leerlingen informeren over nieuwe pictogrammen, H- en P-zinnen.
Een volledig overzicht van gevarenklassen, gevarenpictogrammen, H- en P-zinnen is
o.m. te vinden in de vernieuwde databank gevaarlijke stoffen (te downloaden van
www.gevaarlijkestoffen.be)
• Als recipiënten van nieuwe etiketten moeten voorzien worden, natrekken of GHSgegevens bekend zijn.
• Het niet beschikbaar zijn van GHS-etiketgegevens is geen excuus om een recipiënt niet
van een veiligheidsetiket te voorzien!
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
Aanpassingen COS-brochure
Aanpassingen COS-brochure
• Opslag van chemicaliën (23/06/2009)
Compartimentering
• afstandsregels (Vlarem II - Art. 5.17.1.6)
(niet van toepassing op laboratoriumopslagplaatsen maar zijn
indicatief voor preventiemaatregelen)
• verplichting voorzorgsmaatregelen te nemen om te vermijden dat
producten met elkaar in contact komen waarbij
– gevaarlijke chemische reacties kunnen plaatsvinden;
– producten met elkaar kunnen reageren onder vorming van schadelijke of
gevaarlijke gassen en dampen;
– producten samen ontploffingen en/of branden kunnen veroorzaken.
• lekbakken voor vloeistoffen
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
Aanpassingen COS-brochure
• Opslag van chemicaliën (23/06/2009)
Opslag (zeer) licht ontvlambare vloeistoffen
• < 50 l: geen specifieke vereisten aan opslaglokaal
• > 50 l: lokaal van groep I (ARAB art. 52)
mag ook brandwerende veiligheidskast zijn
• hoeveelheden ontvlambare vloeistoffen en gassen in labo beperken
tot strikt minimum (= dagverbruik) (ARAB art. 52.8.4)
• let op: geen (licht) ontvlambare vloeistoffen in koelkast
• glazen flessen: max. 3 l
• voldoende ventilatie
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
Aanpassingen COS-brochure
• Opslag van chemicaliën (23/06/2009)
Opslag T- en T+ stoffen
• aanbeveling: achter slot
(verplicht voor een beperkte lijst van stoffen; bv. Hg-verbindingen)
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
Aanpassingen COS-brochure
• Opslag van chemicaliën (23/06/2009)
Opslag in lesruimte?
• niet verboden, maar
– > 50 l licht ontvlambare vloeistoffen in lokaal van groep 1
(bv. brandveilige kast)
– voldoende ventilatie zeer belangrijk (want werkomgeving)
– aanbeveling: kasten op slot als ook niet-bevoegde personen toegang
hebben tot het lokaal
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
Aanpassingen COS-brochure
• Opslag van chemicaliën (23/06/2009)
Opslag van gassen
• reeks specifieke vereisten
Ventilatie
• Voldoende natuurlijke ventilatie.
• Ventilatie rechtstreeks naar buiten.
• Kunstmatige ventilatie als natuurlijke ventilatie niet volstaat
(dampen zo dicht mogelijk bij de bron afzuigen).
 Signalisatiepictogrammen
 Tips en FAQ
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009
Aanpassingen COS-brochure
• Volgende aanpassing
Inrichting van het les- en practicumlokaal
Aanpassingen verschijnen op de website van het KVCV
http://onderwijs-opleiding.kvcv.be
Marc Verhaeghe
Dag van het chemieonderwijs – 21 oktober 2009