Ramadan en diabetes

Het precieze begin van de ramadan wordt een dag
van tevoren bepaald aan de hand van de stand
van de maan. Moslims mogen dan gedurende een
maand tussen zonsopgang en zonsondergang
niet eten, drinken en roken. Ter afsluiting van de
vastenmaand is er het Id-Al-Fitr, ‘Suikerfeest’, wat
meerdere dagen kan duren.
Ramadan en diabetes
Verplegen tijdens
de vastenmaand
Rond 24 september begint voor veel moslims de
vastenmaand ramadan. Voor diabetespatiënten kan het
vasten schadelijke gevolgen hebben voor de gezondheid.
Hoe begeleidt je moslimpatiënten tijdens deze periode?
tekst:
Alexia Hageman
fotografie:
ANP
Verpleegkundigen worden rond de
ramadan dikwijls geconfronteerd met
patiënten die graag willen deelnemen aan de vastenmaand ramadan.
Die begint dit jaar rond 24 september.
Vasten kan problematische gevolgen
hebben voor de gezondheid van diabetespatiënten, bijvoorbeeld als zij de
voorgeschreven medicijnen niet meer
innemen, een injectie weigeren of
een dieet niet meer volgen. Hypo’s en
24
24-26_Ramadan.indd 24
hyper’s liggen dan op de loer. Het diabetesbeleid rond de ramadan is vooral
hierop gericht.
Dilemma
Enerzijds wil je als je verpleegkundige
je patiënt de mogelijkheid geven zijn
geloof te belijden, anderzijds loopt zijn
gezondheid gevaar. Dat kan lastig zijn
om mee om te gaan. Bovendien zijn
veel moslims erg gehecht aan het vas-
ten gedurende de ramadan en zijn ze
hier vanwege schuldgevoel of schaamte
moeilijk vanaf te brengen. Sommigen
laten zich een maand lang niet zien op
de diabetespoli, om vervolgens na het
suikerfeest terug te komen met een
flink ontregelde diabetes.
Vertrouwensband
Saïda Baktit is allochtone zorgconsulent
in het UMC St Radboud in Nijmegen.
In deze functie treedt zij op als intermediair tussen de hulpverlening en
patiënten. Ieder jaar attendeert zij de
hulpverleners in het ziekenhuis op de
ramadan. ‘Goede hulpverlening aan
moslims tijdens de ramadan begint
altijd met het tonen van begrip en het
creëren van een vertrouwensband.’ Dit
kun je volgens haar al met kleine dingen bereiken.
De gouden regel hierbij is simpelweg
op de hoogte te zijn van het feit dat de
ramadan is begonnen. ‘Zorg dat iedereen op de afdeling of in de instelling
weet dat het ramadan is en wat dat
voor moslims betekent. Omdat verpleging 24-uurszorg is, moeten moslims
vaak iedere keer opnieuw aan een
nursing - september 2006
29-08-2006 14:45:19
andere verpleegkundige vertellen dat
ze niks mogen eten en drinken. Dat
vinden ze heel vervelend omdat ze dan
een gevoel krijgen van ‘wij worden niet
serieus genomen’ of ‘ze houden geen
rekening met ons’. Dat wekt wantrouwen. Bied je per ongeluk toch koffie of
thee aan, bied dan je excuses aan. Dat
is prima’, zegt Saïda Baktit.
Niet vasten
Maar wat als iemands gezondheid echt
gevaar loopt? ‘In de Koran staat letterlijk dat medische interventies altijd
vóór de voorschriften van de Koran
gaan (Surat AL-BAQARAH, vers 185).
Zieken hoeven dus niet te vasten. Maar
het probleem is dat veel moslims dit
niet weten. De eerste generatie moslims kan niet lezen of schrijven. Zij
hebben de regels van de Koran mondeling overgedragen gekregen. Ze weten
alleen dat ze moeten vasten, maar kennen ‘de kleine lettertjes’ niet omdat ze
die zelf nooit hebben gelezen. Het is
dus belangrijk om deze moslims te wijzen op deze passage in de Koran.’
Hoe kun je als Nederlander een moslim ervan overtuigen dat jij wel op de
hoogte bent van deze Korantekst en
zij niet? Saïda beaamt dat dit een lastig probleem is en ook wel zal blijven.
Zij heeft als Marokkaanse direct het
vertrouwen van de patiënt. In veel ziekenhuizen wordt vaak een kind ingezet
als tolk en bemiddelaar, maar dit juicht
ze niet toe. ‘Een kind zal zijn ouders
altijd beschermen en niet alles vertellen. Bovendien voelt een ouder zich
dan ook beledigd. Een buitenstaander – zoals een allochtone zorgconsulent – aantrekken is altijd het beste. En
anders, nogmaals: toon begrip.’
Schuldgevoel
De tweede generatie moslims is vaak
wel op de hoogte van de Korantekst dat
zieken niet hoeven te vasten en zullen
sneller meewerken. ‘Maar vergeet nooit
dat het een zeer gevoelig punt blijft.
Niet vasten bezorgt deze patiënten een
schuldgevoel.’ Volgens Saïda kan je de
patiënt juist hiermee goed helpen. Een
paar tips:
- Bied de patiënt geen eten of drinken
aan in het bijzijn van anderen (familie, vrienden of zorgverleners). Een
moslim mag tijdens de ramadan nooit
in het bijzijn van anderen eten of
drinken.
- Geef de patiënt privacy bij de inname
of toediening van medicijnen. Sluit de
bedgordijnen. Een moslim zal tijdens
de ramadan de medicatie niet innemen in het bijzijn van een verpleegkundige, alleen wel. Als de patiënt het
niet zelf kan, toon dan begrip en de
patiënt zal waarschijnlijk meewerken.
- Bied de patiënt de mogelijkheid te
bidden. Bidden verlicht het schuldgevoel. In het ziekenhuis is vaak een
islamitische gebedsruimte aanwezig.
Maar het kan ook in bed, mits in een
privé-ruimte. Dus niet bij anderen op
zaal. Gordijnen sluiten is prima.
Ten slotte is het goed om te beseffen dat
het vasten ook een sociale betekenis
heeft: het tot een groep behoren. Saïda
Baktit: ‘Moslims leven in een groep.
Het is een plicht voor iedere moslim
om bij ziekte, dood of geboorte hulp
te bieden. Daarom heeft een patiënt
vaak veel bezoek. Als dat bijvoorbeeld
te veel is, ga dan niet tegen iedereen
roepen. Dan worden mensen agressief.
Richt je tot één persoon en bespreek
dit soort zaken op de gang. Het zal respect afdwingen en vertrouwen creëren.
Daar gaat het uiteindelijk om.’
Literatuur:
www.diabetes-slotervaart.nl
Meer informatie:
- www.diabetes-slotervaart.nl/maroc
- www.eadv.nl
- www.alrisala.org, zoek op Surat AL-BAQARAH, 183-185
- www.ramadan.nl
Tips voor verplegen tijdens de ramadan
Casus
Een Marokkaanse vrouw van 45 jaar heeft
sinds tien jaar diabetes type 2. Ze heeft
hiervoor orale medicatie en moet daarnaast een middellang werkende insuline
(Insulatard®) bijspuiten. Hoewel met tegenzin bezoekt ze trouw de diabetespoli.
De ramadan is voor haar een belangrijk
feest en ze ziet dit als een ‘break’ in haar
ziekteproces.
Josien Perrels, diabetesverpleegkundige in
ziekenhuis Reinier de Graaf Groep in Delft,
locatie Voorburg.
- Geef mevrouw alle ruimte voor het stellen van vragen. Besef dat de ramadan voor
haar van essentieel belang is. Ga mevrouw
niet van deze gedachte afhelpen, maar kom
haar hierin tegemoet.
- Controleer samen met de patiënt of de
medicatie en materialen voor zelfcontrole
en spuiten in orde zijn.
- Mensen zullen tijdens de ramadan hoger in
hun bloedglucosewaarden komen te zitten,
omdat zij ‘s middags hun medicijnen overslaan.
- Gaat mevrouw vlak voor zonsopgang eten
(vaak zijn dat lichtere maaltijden), laat haar
dan geen bloedglucoseverlagende middelen innemen. Mevrouw eet de rest van de
dag niet meer tot zonsondergang. De kans
op hypo’s wordt dan groot.
- Geef mevrouw als advies de orale medica-
tie voor de avondmaaltijd in te nemen, met
uitzondering van metformine, wat beter na
het eten kan worden ingenomen. Bij orale
medicatie als glibenclamide, gliclazide en
Amaryl® (glimepiride) is de kans op hypo’s
wat groter.
- Geef mevrouw het advies om de insuline
na zonsondergang te spuiten, dus eenmalig. Krijgt mevrouw toch hypo’s, laat haar
dan minder insuline spuiten. Eerst twee
eenheden minder, als dat niet helpt vier
eenheden minder.
- Vertel mevrouw dat je altijd beschikbaar
bent voor vragen tijdens de ramadan. Geef
telefonische spreekuren goed aan.
- Verwacht tijdens de vastenmaand niets van
mevrouw, maar geef aan dat het zinnig is af
en toe een dag de bloedglucosewaarden te
meten.
- Maak met mevrouw een afspraak na de
vastenperiode en wens haar een goede
ramadan en een goed suikerfeest toe.
Tot slot:
- Probeer als (diabetes)verpleegkundige niet
gefrustreerd te zijn wanneer mensen meedoen aan de ramadan terwijl jij dit onverantwoord vindt. Respecteer dat mensen
willen deelnemen en accepteer de ontregeling van de diabetes als een gegeven.
- Start na de ramadan met frisse moed met
de voorlichting. Deze cliënten hebben ook
weer alle moed vergaard om het ‘nieuwe
jaar’ gemotiveerd in te gaan.
september 2006 - nursing 25
24-26_Ramadan.indd 25
29-08-2006 14:45:23