psychologische functieleer i

PSYCHOLOGISCHE
FUNCTIELEER I
Samenvatting
FACULTEIT PYSCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN
Academiejaar: 2015-2016
Opgesteld door: Yanah Franki
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I
Samenvatting
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave .......................................................................................................................... 1
1
Inleiding ............................................................................................................................. 7
1.1
2
Vier belangrijke benaderingen............................................................................................... 7
Cognitieve psychologie ...................................................................................................... 8
2.1
2.2
3
Taakprocessen ........................................................................................................................ 8
Cognitieve psychologie: Evaluatie.......................................................................................... 9
Cognitieve neuropsychologie ............................................................................................ 9
3.1
3.2
3.3
4
Essentiële assumpties ............................................................................................................ 10
Cognitief neuropsychologisch onderzoek ........................................................................... 10
Cognitieve neuropsychologie: Evaluatie .............................................................................. 11
Cognitieve neurowetenschappen: Het brein in actie ...................................................... 12
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.1
Organisatie in netwerken ..................................................................................................... 12
4.2
Technieken om het brein te bestuderen: inleiding .............................................................. 13
4.3
Technieken om het brein te bestuderen: gedetailleerde analyse ......................................... 13
4.3.1
Elektrofysiologie ................................................................................................... 13
1
4.3.1.1
4.3.1.2
4.3.1.3
4.3.2
Beeldvormende technieken....................................................................................... 15
4.3.2.1
4.3.2.2
4.3.2.3
4.4
5
Single-cell recording .......................................................................................................... 13
Event-releated potentials - ERPs ........................................................................................... 14
Magneto-encephalography - MEG ......................................................................................... 14
Positron emission tomography – PET ..................................................................................... 15
Functionele magnetic resonance imaging fMRI .......................................................................... 16
Transcraniële magnetische stimulatie – TMS ............................................................................ 16
Cognitieve neurowetenschappen: Evaluatie ........................................................................ 17
Computationeel modelleren ............................................................................................ 17
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
Connectionistische netwerken ............................................................................................. 18
Productie systemen............................................................................................................... 18
Computationele cognitieve wetenschap: evaluatie.............................................................. 19
ACT-R ................................................................................................................................... 19
ACT-R: evaluatie ................................................................................................................... 20
Algemene evaluatie .............................................................................................................. 20
6
Vergelijken van belangrijke benaderingen ...................................................................... 20
1
Inleiding ........................................................................................................................... 21
2
Het gezichtsvermogen en het brein ................................................................................. 21
2.1
Van het oog naar de cortex................................................................................................... 21
2.2
Hersensystemen .................................................................................................................... 22
2.2.1
V1 en V2 ............................................................................................................ 23
2.3
Functionele specialisatietheorie ........................................................................................... 23
2.3.1
Vormverwerking ................................................................................................... 24
2.3.2
Kleurverwerking ................................................................................................... 24
2.3.3
Verwerking van beweging ........................................................................................ 24
2.3.4
Bindingprobleem ................................................................................................... 25
3
Twee visuele systemen: Perceptie en Actie ...................................................................... 25
3.1
Bevindingen: hersenbeschadiging patiënten ....................................................................... 26
3.2
Visuele illusies ...................................................................................................................... 26
3.2.1
Gelijkaardige onderzoeken ....................................................................................... 27
3.3
Actie: plannen en bewegingsrespons ................................................................................... 27
3.4
Dorsale stroom: bewustzijn .................................................................................................. 27
3.5
Evaluatie ............................................................................................................................... 28
Kleurwaarneming ............................................................................................................. 28
4.1
4.2
4.3
4.4
5
Dieptewaarneming ........................................................................................................... 29
5.1
5.2
5.3
5.4
6
Trichromatische theorie ....................................................................................................... 28
Opponente processentheorie ............................................................................................... 28
Dual procestheorie ............................................................................................................... 29
Kleurconstantie .................................................................................................................... 29
Monoculaire aanwijzingen ................................................................................................... 29
Binoculaire en oculomotor cues .......................................................................................... 30
Integratie van cue-informatie .............................................................................................. 30
Grootteconstantie ................................................................................................................. 31
Onbewuste waarneming ................................................................................................... 31
6.1
6.2
Blindsight ............................................................................................................................. 31
Subliminale perceptie........................................................................................................... 31
1
Patroonherkenning .......................................................................................................... 33
2
Perceptuele organisatie .................................................................................................... 34
2.1
2.2
2.3
3
Gestalwetten van perceptuele organisatie ........................................................................... 34
Figuur-achtergrond segregatie............................................................................................. 34
Evaluatie: Gestaltbenadering ................................................................................................ 36
Objectherkenningsonderzoek ......................................................................................... 36
3.1
Spatiële frequentie................................................................................................................ 36
3.2
Theorieën over objectherkenning ....................................................................................... 36
3.2.1
Marr’s theorie ...................................................................................................... 36
3.2.2
Biederman's herkenning-door-componenten theorie ........................................................ 37
3.2.3
Evaluatie: herkenning door componenten theorie............................................................ 37
3.3
doet gezichtspunt invloed objectherkenning ...................................................................... 38
3.4
inferotemporale bied............................................................................................................ 38
3.5
deskundigheid hypothese .................................................................................................... 38
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4
2
3.6
3.7
3.8
3.9
4
theoretische benaderingen ................................................................................................... 38
individuele verschillen ......................................................................................................... 38
visuele beeldencortex........................................................................................................... 38
Top-down processen ............................................................................................................ 38
Gezichtsherkenning ......................................................................................................... 39
4.1
Gezicht vs. objectherkenning............................................................................................... 40
4.2
Prosopagnosie....................................................................................................................... 40
4.3
Het fusiforme gezichtsgebied ............................................................................................... 41
4.4
Theoretische benadering ...................................................................................................... 42
4.4.1
Evaluatie: Bruce en Young model ............................................................................... 43
5
Visuele inbeelding ............................................................................................................ 43
5.1
Waarom is visuele inbeelding nuttig? .................................................................................. 43
5.2
Visuele inbeeldings theorieën .............................................................................................. 44
5.3
Visuele inbeelding lijkt op perceptie ................................................................................... 44
5.3.1
Ondersteuning voor perceptuele anticipatie .................................................................. 44
5.4
Evaluatie ............................................................................................................................... 46
5.5
beeldspraak lijkt niet op de waarneming............................................................................. 46
5.6
hersenschade ........................................................................................................................ 46
1
Directe perceptie .............................................................................................................. 47
1.1
Affordances (Gibson)............................................................................................................ 48
1.1.1
Evaluatie ............................................................................................................. 49
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2
3
Visueel geleide actie ......................................................................................................... 49
2.1
3
Richting en sturen: optische stroom .................................................................................... 49
Het planning controle model ........................................................................................... 51
3.1
Glover’s planning-controle model ....................................................................................... 51
3.1.1
Bewijs voor Glover’s lokalisaties ................................................................................ 52
3.1.2
Ondersteuning voor het Planning-controle Model ........................................................... 53
3.1.3
Evaluatie Planning-controle Model ............................................................................. 53
4
Biologische bewegingen ................................................................................................... 53
4.1
4.2
4.3
4.4
5
Bewegingsdetectie ................................................................................................................ 54
Imitatie en spiegelneuronen................................................................................................. 54
Het begrijpen van intenties .................................................................................................. 55
Bewegingsperceptieonderzoek: evaluatie ........................................................................... 55
Veranderingsblindheid vs. inattentional blindheid ........................................................ 56
5.1
Verklaringen voor veranderingsblindheid .......................................................................... 56
5.1.1
Verklaringen voor veranderingsblindheid: Evaluatie ......................................................... 57
1
Inleiding ........................................................................................................................... 58
2
Gerichte auditieve aandacht ............................................................................................ 59
2.1
Selectieve aandachtstheorieën ............................................................................................. 59
3
Gerichte visuele aandacht ................................................................................................ 61
3.1
Spotlight, zoom lens of meerdere spotlights? ...................................................................... 61
3.1.1
Locatie-gebaseerde aandacht ..................................................................................... 61
3.2
Wat is geselecteerd? .............................................................................................................. 63
3.2.1
Inhibition of Return (IOR) ....................................................................................... 66
3.3
Wat gebeurd er met niet geattendeerde visuele stimuli ...................................................... 66
3.3.1
Evaluatie ............................................................................................................. 67
3.4
Aandachtsnetwerken............................................................................................................ 67
3.4.1
Drie aandachtsvaardigheden ...................................................................................... 68
3.4.2
Posner’s aandachsystemen ........................................................................................ 69
3.4.3
Een top-down aandachssysteeem: een endogeen, dorsaal systeem ........................................ 69
3.4.4
Een bottom-up aandachtsysteem: een exogeen, ventraal systeem ......................................... 70
3.4.4.1
3.4.4.2
3.5
Twee interacterende systemen ............................................................................................. 70
Een neurobiologisch model voor aandacht ............................................................................... 70
Evaluatie: Corbetta en Shulman............................................................................................ 71
4
Stoornissen in de visuele aandacht .................................................................................. 71
5
Visueel zoeken .................................................................................................................. 72
5.1
Feature integratie Theorie .................................................................................................... 73
5.1.1
Geleid zoeken ...................................................................................................... 74
5.1.2
Feature integratie theorie: evaluatie ............................................................................ 74
5.2
Texutre tiling model............................................................................................................. 75
Cross-modale aandacht .................................................................................................... 76
6.1
De buiksprekerillusie ........................................................................................................... 77
6.2
De temporele buiksprekersillusie ........................................................................................ 77
6.3
Cognitieve neurowetenschap van Multi-Modale aandacht ................................................. 77
6.3.1
Multi-modaal aandachtsonderzoek: Evaluatie ................................................................. 77
7
Verdeelde aandacht .......................................................................................................... 78
7.1
Verdelen en autorijden......................................................................................................... 78
7.2
Centrale capaciteitstheorie .................................................................................................. 78
7.2.1
Centrale capaciteitstheorie: Evaluatie .......................................................................... 79
7.2.2
Dubbel taken ....................................................................................................... 79
7.2.2.1
7.2.2.2
7.2.2.3
7.2.2.4
8
Factoren die dubbbeltaak prestaties beïnvloeden ........................................................................ 79
Multiple-resource theorie ................................................................................................... 80
Threaded cognition ........................................................................................................... 80
De cognitieve neurowetenschappelijke benadering van dubbeltaken: Evaluatie .................................. 81
Automatische processen ................................................................................................... 81
8.1
Traditionele benadering: Shiffrin en Schneider ................................................................... 81
8.2
Problemen met de traditionele benadering ......................................................................... 82
8.3
Definities of automaticiteit................................................................................................... 82
8.3.1
Instantie-theorie .................................................................................................... 82
8.3.2
Cognitieve bottlenecktheorie .................................................................................... 83
1
Architectuur van het geheugen ....................................................................................... 85
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
6
4
1.1
Het Multi-Store geheugenmodel ......................................................................................... 85
1.2
Sensorische opslagplaatsen .................................................................................................. 85
1.3
Korte termijngeheugen ........................................................................................................ 86
1.3.1
Onderscheidt KTG en LTG: een dubbele dissociatie ........................................................ 87
1.3.2
Multi opslagplaatsen benadering: Evaluatie .................................................................... 87
2
Enkelvoudige opslagplaats modellen – unitair opslagplaats model ................................ 87
2.1.1
3
Enkelvoudige opslagplaats bendaring: Evaluatie .............................................................. 88
Werkgeheugen ................................................................................................................. 88
3.1
Fonologische lus ................................................................................................................... 90
3.1.1
Evaluatie fonologisch lus .......................................................................................... 92
3.2
Visuo-spatiaal schetsblad...................................................................................................... 92
3.2.1
Evaluatie visuo-spatial sketchpad ................................................................................ 93
3.3
Centrale executive ................................................................................................................ 93
3.3.1
Dysexecutief syndroom ........................................................................................... 94
3.4
Episodische buffer ................................................................................................................ 94
3.5
Algemene evaluatie .............................................................................................................. 94
4
5
Werkgeheugen capaciteit ................................................................................................ 95
Verwerkingsniveaus ......................................................................................................... 95
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.1
5
Evaluatie ............................................................................................................................... 98
6
Leren door ophaling ......................................................................................................... 98
7
Impliciet leren .................................................................................................................. 98
7.1
7.2
7.3
Neurologische beeldvorming ..............................................................................................100
Hersenbeschadiging ............................................................................................................100
Evaluatie ..............................................................................................................................100
8
Vergeten vanuit het lange-termijn geheugen ................................................................ 101
9
Interferentie theorie ....................................................................................................... 101
9.1
9.2
1
Evaluatie interferentie theorie ............................................................................................102
Consolidatie en reconsolidatie ............................................................................................102
Inleiding ......................................................................................................................... 104
1.1
1.2
2
Amnesie ...............................................................................................................................104
Declaratief vs. niet-declaratief geheugen............................................................................104
Declaratief geheugen ...................................................................................................... 105
2.1
Episodisch vs. semantisch geheugen ...................................................................................105
2.1.1
Evidentie voor anterograde amnesie .......................................................................... 106
2.1.2
Evidentie voor retrograde amnesie............................................................................ 106
2.2
Episodisch geheugen ...........................................................................................................106
2.2.1
Herkenning: Familiariteit en recollectie ..................................................................... 107
2.2.1.1
2.2.2
Familiariteit en recollectie: Hersenmechanisme ....................................................................... 108
Herinnering geheugen ........................................................................................... 108
2.2.3
Is het episodsich geheugen constructief ...................................................................... 108
2.3
Semantisch geheugen ..........................................................................................................109
2.3.1
Hierachie van concepten ........................................................................................ 109
2.3.2
Het spaak-en hub model ........................................................................................ 110
2.3.3
Schema’s........................................................................................................... 110
3
Niet-declaratief geheugen .............................................................................................. 111
3.1
3.2
3.3
3.4
Repetitie priming ................................................................................................................111
Procedureel geheugen – vaardigheden leren......................................................................112
Vormen van leren bij amnesiepatiënten ..............................................................................113
Interacties tussen geheugensystemen .................................................................................113
4
Voorbij declaratief en niet-declaratieve geheugensystemen ........................................ 114
1
Inleiding ......................................................................................................................... 115
1.1
Traditioneel geheugen vs. alledaags geheugen ...................................................................115
1.1.1
Verschillende benaderingen .................................................................................... 115
1.1.2
Accuratesse en verhalen vertellen ............................................................................. 116
2
Autobiografisch geheugen: inleiding ............................................................................. 116
2.1
Autobiografisch en episodisch geheugen: verschillen en overeenkomsten .......................116
2.2
Flashbulb memories/ flitslichtherinneringen .....................................................................117
2.2.1
Flashbulb memories – Evaluatie ............................................................................... 118
Herinneringen gedurende de levensloop ...................................................................... 118
3.1
Kinderamnesie .....................................................................................................................119
3.1.1
Cognitieve zelf.................................................................................................... 119
Sociaal-culturele theorie over kinderamnesie ............................................................................. 120
3.1.2
Neurogenesis hypothese ........................................................................................ 120
3.2
De reminiscence bump ........................................................................................................120
4
Theorieën over herinnering en levensloop.................................................................... 122
4.1
5
6
Getuigenverklaring ........................................................................................................ 123
Verbetering van ooggetuige-verklaringen .................................................................... 124
6.1
6.2
7
Line-ups ...............................................................................................................................124
Cognitief interview ..............................................................................................................124
Prospectief geheugen ..................................................................................................... 124
7.1
7.2
7.3
8
Zelf-geheugensysteem-model .............................................................................................122
Stadia in prospectief geheugen ...........................................................................................125
Event-based vs. time-based prospectieve geheugen ...........................................................125
Prospectief geheugen in het dagelijks leven .......................................................................125
Prospectief geheugen: theoretische aspecten ................................................................ 126
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3
6
HOOFDSTUK 1
Benaderingen van menselijke cognitie
1
Inleiding
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Verschil tussen cognitieve psychologie en cognitieve neurowetenschappen
 Cognitieve psychologie  Benadering die ernaar streeft de menselijke cognitie te
begrijpen door middel van de studie naar het gedrag.
 Een bredere definitie omvat ook de studie van de hersenactiviteit en structuur
 Cognitieve neurowetenschappen  Benadering die gericht is op het begrijpen van de
menselijke cognitie doormiddel van informatie uit gedrag en hersenen te combineren
 Historische schets
o Psychologie is gekenmerkt door een veelvoud van verschillende denkwijze
 Willhelm Wundt = experimentele psychologie
 Watson = Behaviorisme = tegenstroming
o Was gelimiteerd; kon geen verklaring bieden voor
- Interne mentale processen
- Vrije wil
- Leren zonder bekrachtiger
- Flexibel, adaptief gedrag
o Belangrijke kanteling  1956 = cognitieve revolutie
7
1.1 Vier belangrijke benaderingen
 Cognitieve psychologie
o Benadering die menselijke cognitie wilt begrijpen aan de hand van
observaties/gedragsdata
 Cognitieve neuropsychologie
o Benadering die hersenbeschadiging bestudeert om de normale menselijke cognitie te
begrijpen
 Cognitieve neurowetenschappen
o Benadering die menselijke cognitie probeert te begrijpen door informatie van gedrag en
hersenen te combineren
 Experiment waarbij men kijkt naar het gedrag bij het uitvoeren van een taak,
maar ook naar de hersenactiviteit die ermee gepaard gaat.
 Computationeel modelleren
o Benadering die door middel van computerevolutie de menselijke cognitie wilt
begrijpen.
 Samengevat
o The mind is what the brain does
 Mind en brain zijn sterk met elkaar verwant.
 Menselijk functioneren is sterk gerelateerd met de hersenen.
 Voor-en nadelen  tabel 1.1 pagina 30
2
Cognitieve psychologie
 Cognitieve psychologie
o Benadering die menselijke cognitie wilt begrijpen aan de hand van
observaties/gedragsdata
 De cognitieve revolutie
o Belangrijke ontwikkeling in 1956
 Chomsky’s  Theory of Language
 Millers  Magic Number 7  Men kan maar 7 eenheden onthouden
 Dit is een belangrijke vaststelling da door de behavioristen niet kon worden
verklaard
 Newell & Simon’s  General Problem Solver
 Dit alles leidde tot een nieuwe stroming  Computermetafoor
 Computermetafoor
o Het menselijk denken werd gelijkgesteld aan infoverwerking bij een PC
 We vergelijken het denken met de software van de PC en de hersenen met de
hardware  Want software is ook afhankelijk van een hardware
 Voorbeeld
 Vertrekken van een stimulus die leidt tot interne cognitieve processen
die op hun beurt een antwoord of actie produceren
 Verschillende vormen van verwerking
 Bottom-up proces
o Verwerking die rechtstreeks door prikkels vanuit de omgeving worden
beïnvloed
 Top-down proces
o Verwerking dat beïnvloed wordt door factoren zoals ervaring,
verwachtingen, kennis
 Paris in the the spring  wegfilteren van ‘the’
 Seriële verwerking
o Verwerking waarbij het ene proces is voltooid voordat het andere begint.
 Draai sleutel om  dan pas gas kunnen geven
 Er is extra tijd nodig  kan niet toegeschreven worden aan de
reactie die parallel loopt.
 We kunnen ook concluderen dat we verschillende dingen
tegelijkertijd doen  vraag om een andere benadering
 Parallel proces
o Proces waarbij twee of meer cognitieve processen tegelijkertijd
plaatsvinden
 Auto rijden en spreken
 Reactietijdtaken
 Strooptaak
o Het benoemen van de kleur en niet het
lezen van het woord
 Rood geprint in het groen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.1 Taakprocessen
8
 Antisaccade taak
o Taak is niet-kijken naar het puntje.
o Je moet de reactie ‘naar het puntje kijken’ inhibiteren
o In plaats daarvan moet je naar de tegenovergestelde positie van het puntje kijken
 Stopsignaal taak
o Het zo rap mogelijk categoriseren van de getoonde voorwerpen waarbij
linkerhand categorie 1 voorstelt en rechterhand categorie 2.
o Wanneer men een signaal hoort moet men de reactie inhiberen = men mag plots
niet meer reageren, maar we hebben wel een grote neiging
o Deze taak zegt iets over de hoeveelheid tijd die we nodig hebben om een
bepaalde geplande reactie te onderbreken
 Mentale chronometrie
o Donders wilde inzicht krijgen in het menselijk functioneren
o Nadruk op verschil tussen reactietijden bij simpele en complexere taken
o Hij kreeg hierdoor informatie over de tijdsduur van individuele denkprocessen
2.2 Cognitieve psychologie: Evaluatie
Sterke kanten
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
De systematiek
 Eerste benadering om op een systematische
wijze de menselijke cognitie weer te geven
9
Productie van theorieën
 Resulteerde in interessante theorieën op
basis van de gedragsdata/observaties
3
Beperkingen
Gebrek aan puurheid van cognitieve taken
 Het is bijna onmogelijk om 1 specifiek
cognitief aspect te isoleren in een bepaalde
taak.
 Het is moeilijk om een taak op te stellen die
1 cognitief aspect meet.
 Gevolg: men weet het nooit 100% zeker
De indirecte aard van de evidentie
 De volgorde van de verschillende taken
 Je moet er soms conclusies uit trekken,
maar dat is niet altijd mogelijk
De empirische toetsbaarheid
 Theorieën die gevormd worden zijn niet
altijd specifiek
 Ze zijn vaak algemeen wat het moeilijk
maakt om specifieke empirische vragen te
stellen die toetsbaar zijn.
Ecologische validiteit
 Soms zijn de taken artificieel
 Ze hebben gebrekkige correspondentie
met het dagelijks leven.
Gebrekkig overkoepelend theorie
Cognitieve neuropsychologie
 Cognitieve neuropsychologie
o Benadering die hersenbeschadiging bestudeert om de normale menselijke cognitie te
begrijpen
o
Studie van functiestoornissen tegenover hersenbeschadiging
- Modulariteit
- Domein specificiteit
- Dissociatie
o Heeft betrekking op de cognitieve vaardigheden (intact en beperkt) die patiënten met
een hersenbeschadiging vertonen
 Geeft relatief direct bewijs voor de relatie tussen hersenfuncties en cognitie
o Ze gaan ervanuit dat specifieke hersenfuncties gekoppeld zijn aan specifieke modules.
 Voorbeeld Phineas Gage
o Hij kreeg een staaf door zijn hoofd tijdens een ongeval. Na het ongeval veranderende
zijn gedrag ingrijpend.
o Vroeger kon men dit niet verklaren  Vandaag weet men dat het een gevolg is van
beschadiging aan de frontale schors  is verantwoordelijk voor hoge orde beslissingen,
controleren van emoties en impulsen,…
 Functionele modulariteit
o Het cognitieve systeem bestaat uit veel onafhankelijke functionele modules
o De modules vertonen domein specificiteit  ze reageren slechts op één klasse van
stimuli
 Anatomische modulariteit
o Iedere module bevindt zich in een specifiek hersengebied
 Ieder model is gekoppeld aan 1 hersengebied
 Functionele architectuur is uniform over individuen
o Stelt ons in staat om bevindingen te generaliseren naar de normale menselijke cognitie
 Aftrekbaarheid
o Een hersenbeschadiging kan alleen modules of verbindingen tussen modules aantasten
o Patiënten kunnen geen nieuwe modules ontwikkelen ter compensatie
 Deze assumptie is waarschijnlijker voor volwassenen van voor jonge kinderen (als
gevolg van de flexibiliteit van de hersenen)
3.2 Cognitief neuropsychologisch onderzoek
 Correlationeel bewijs
 Enkelvoudige dissociaties
o Wordt toegepast op patiënten met hersenbeschadiging
 Op ene taak presteert men slecht, op andere goed
 Amnesiepatiënten: goede prestatie op KT-taken, slecht prestatie op LTtaken
 Maar hieruit kunnen we niet concluderen dat we bij de ene taak een
bepaald module gebruiken die verschillend is van de andere. We
kunnen ook minder goed presteren als gevolg van de
complexiteitsverschillen tussen beide taken.
 Oplossing voor dit probleem is te vinden in  dubbele dissociatie
 Dubbele dissociatie
o Sommige patiënten met hersenbeschadiging presteren op de ene taak goed en
op een andere taak slecht waar andere patiënten het tegenovergestelde
presteren.
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Essentiële assumpties
10

Amnesiepatiënten  beschadigd LT en intact KT ander patiënt met
hersenbeschadiging heeft een intact LT en beschadigd KT
 We kunnen concluderen dat er hiervoor verschillende hersenregio’s
zijn
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Associaties
o Vaststelling dat bepaalde symptomen of prestaties leiden tot beschadigingen
die voorkomen bij meerdere hersenbeschadigde patiënten
 Beschadiging voor zowel taak X als Y
o Wordt vaak gebruikt om syndromen te identificeren
 Bepaalde sets van symptomen of beperkingen worden vaak samen
gevonden.
11
 Groeps vs. individueel onderzoek
 Groepsstudies
o Patiënten met vergelijkbare symptomen of schade vergelijken met elkaar
o Een homogene verzameling proberen te bekomen zodat men kan generaliseren
naar andere gelijkaardige patiënten  maar lukt niet vaak omdat het
heterogeen is.
 Individuele studies
o Case studies
o Bestuderen van één enkele patiënt
o Belangrijk voor specifieke vragen
o Kan heel specifieke afwijkingen blootleggen
 Voorbeeld: HM = hippocampus verwijdert
3.3 Cognitieve neuropsychol ogie: Evaluatie
-
-
Sterktes
Dubbele dissociaties geven sterk bewijs voor
modulariteit
Mogelijkheid om oorzakelijke verband tussen
hersenbeschadiging en cognitie aan te tonen
Belangrijk in de studie van taal en geheugen
Brug tussen cognitieve psychologie en
cognitieve neurowetenschappen
-
-
Beperkingen
Patiënten ontwikkelen vaak
compensatiestrategieën
Hersenbeschadiging treffen vaak meerdere
modules
Te weinig nadruk op het verband tussen
verschillende cognitieve processen (te sterke
nadruk op de assumptie van serialiteit)
Individuele verschillen maken het moeilijk om
te generaliseren
Te weinig nadruk op algemene cognitieve
functies
4
Cognitieve neurowetenschappen: Het brein in actie
 Cognitieve neurowetenschappen
o Benadering die menselijke cognitie probeert te begrijpen door informatie van gedrag en
hersenen te combineren
o Studie van de relatie tussen hersenfuncties en gedrag
 Voornamelijk bij gezonde proefpersonen
 De organisatie van het brein – de gebieden van Brodmann
o Sulcus  een groef in het oppervlak van de
hersenen
o Gyri  prominente verhoogde gebieden op het
oppervlak van de hersenen.
o Dorsal superieur; naar de top van de hersenen
o Ventral  lager; onderaan de hersenen
o Rostral  anterieur; vooraan de hersenen
o Posterior  achteraan de hersenen
o Lateral  gesitueerd aan de zijkant van de
hersenen
o Medial  gesitueerd in het midden van de
hersenen
 Gebieden van brodmann
o Idee dat bepaalde hersengebieden verantwoordelijk zijn voor bepaalde functies
 Principe van kostenbeperking
o Beperkt aantal verbindingen, voornamelijk over korte afstanden, waardoor de kosten
laag zijn zodat we een hersengebied kunnen laten functioneren  maar kan er wel
voor zorgen dat het inefficiënt is
 indien groot aantal verbindingen  minder efficiënt in termen van
complexiteit en de hoeveelheid energie die nodig is om het te laten
functioneren.
 Principe van efficiëntie
o Veel lange afstandsverbindingen
o Mogelijkheid om informatie door het gehele brein
te integreren
o Laatste afbeelding: het is efficiënt maar de kosten
zijn hoog
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.1 Organisatie in netwerken
12
4.2 Technieken om het brein te bestuderen : inleiding
 Spatiale en temporale resolutie van de diverse meettechnieken
 Temporele resolutie
o Hoe nauwkeurig kun je berekenen of er
een verandering is in de resolutie van de
tijd
o X-as  Uiterst links in ms, uiterst rechts in
dagen
 Spatiële resolutie
o Hoe nauwkeurig is techniek in bepalen
waar in hersenen bepaalde verandering
plaatsvinden.
o Y-as  hoe lager weergegeven, hoe
nauwkeuriger we in de ruimte kunnen
meten
4.3 Technieken om het brein te bestuderen: gedetailleerde analyse
4.3.1 Elektrofysiologie
 Elektrische technieken
o Single-cell recording
o ERPs
o MEG
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.3.1.1
13
Single-cell recording
 Techniek
o Met micro-elektrode in het brein kan men de activiteit opnemen van één enkel neuron
 Voorbeeld
o Hubel en Wiesel – Primair visuele cortex
o Ze boden katten een stimuli en keken naar hoe bepalende
neuron in de visuele cortex reageert op de aanbieding van een
stimuli
 Beperkingen
o Hoogst invasief
 Neurochirurgie is nodig
 Beschadiging aan hersencellen die langs het pad van de elektrode liggen
 Niet toepasbaar bij mensen
o Duur
o Theoretische bezwaren
 Men kan in detail kijken naar heel weinig; één neuron. Maar men weet dat gedrag
het gevolg is van interactie tussen meerdere neuronen
 Veel hogere cognitieve processen zijn gebaseerd op grote populaties neuronen
die met deze techniek niet te meten vallen.
Event-releated potentials - ERPs
 Techniek
o Elektrische hersenactiviteit kan op de schedel gemeten worden tijdens het
herhaaldelijk aanbieden van stimuli  meten van EEG. EEG verschilt bij verschillende
activiteiten (slapen = regelmatigere activiteit dan wanneer men sport)
o De gemeten hersenactiviteit wordt gesegmenteerd en gemiddeld
 Beperkingen
o Beperkte spatiële resolutie, ondanks een hoge temporele resolutie 
het zegt enkel iets over je toestand
 Grafiek 1: Andere activiteit bij aanbieden van andere stimuli
 Grafiek 2: Onder elkaar leggen van responsen en op stimuli
 Grafiek 3: Gemiddelde nemen  volg teen bepaalde
systematiek
 Het constante deel = ERP  kunnen we dus afleiden
uit EEG.
o Er zijn veel herhalingen nodig
o De schedel en het hersenweefsel verstoren het elektrische veld  met als gevolg dat de
effectieve locatie niet correspondeert met de plek van activiteit die we meten .
o Grotendeels blind voor subcorticale activiteit  We kunnen de EEG enkel maar meten
vanaf de buitenzijde van de hersenen, waar het vandaan komt is ongekend.
 Gebruik
o Deze techniek kan gebruikt worden om inzicht te krijgen over de continue verandering
tijdens het uitvoeren van de taak
 Voorbeeld
o Stopsignaal taak – Becker
 Afhankelijk van wanneer het signaal komt kunnen we al dan niet stoppen met
het uitvoeren van de taak
4.3.1.3
Magneto-encephalography - MEG
 Techniek
o Combineert het voordeel van EEG met het voordeel van een hoge spatiële resolutie
o Supergeleidende Quantum Interference Device (SQUID)
o Meting van magnetische tegenhanger van het EEG  magnetische veld is minder
gevoelig voor storingen die optreden als gevolg van het isolerende effect van de
schedel.
o Verbeterde spatiële resolutie
 Minder gevoelig voor artefacten dan EEG
 Maar nog steeds minder dan fMRI
 Basisprincipes
o Rechterhandregel – “Mevrouw Cuipers”
 Beperkingen
o Duur
o Noodzaak om stil te liggen
o Gebruik is relatief specialistisch
o Heeft de belofte om een ‘verbeterde versie van EEG’ te zijn nooit waar kunnen maken.
o Men maakt gebruik van magnetometers die heel gevoelig zijn voor iedere vorm van
magnetisme  ze moeten in een magnetische afgeschermde ruimte staan
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.3.1.2
14
 Voorbeeld
o Verder gaan op de studie van Becker
o We ware niet in staat om plaats van de activiteit te
vinden  met MEG is dit wel mogelijk
 UST = stippenlijn  niet succesvolle stop
- Toename van magnetische activiteit
- Ze hebben met behulp van EMG gekeken
waar de activiteit in de hersenen
plaatsvonden.
 SST  achterkant van de schedel
- Sterk positief en sterk negatief magnetisch veld
- Op basis van deze gegevens kunnen we met een grotere nauwkeurigheid
bepalen waar de activiteit vandaan kwam
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.3.2 Beeldvormende technieken
15
 Beeldvormende technieken
o PET
o fMRI
o TMS
 Geschiedenis van de beeldvormende technieken
o Italiaanse fysioloog was geïnteresseerd in hersenpulsaties
 Hij vernam dat onze hersenpulsaties toenemen naarmate we ons meer
concentreren
 Onze hersenen werken op dat moment hard waardoor de aderen
harder gaan ‘kloppen’ om zo meer energie (glucose en zuurstof) door de
hersenen te laten lopen  De toename van de doorbloeding naar die
gebieden die actief zijn zorgt ervoor dat de activiteit stijgt.
4.3.2.1
Positron emission tomography – PET
 Techniek
o Labelen van water met een radioactieve tracer die een positron uitzendt
o Meer water naar actieve hersengebieden (hogere doorbloeding)
o Een detector naast het hoofd meet waar de meeste positronen vandaan komen
 Voorbeeld van PET-scanner
o Proefpersoon ligt in een scanner en krijgt een kleine dosis radioactieve vloeistof
toegediend in de bloedbaan die zo naar de hersenen gaat.
o De vorm van radioactiviteit zendt een positron uit die op zijn beurt een gamma-straal
uitzendt.
o De gamma-straal kan men detecteren en zo vindt men de plaats van de radioactiviteit
alsook de activiteit van de hersenen.
 Beperkingen
o Lage temporele resolutie
 Verandering in de doorbloeding van hersenen (30-60 seconden)
 Het duurt een tijd voordat de radioactiviteit vervalt  niet kunnen bepalen
wanneer, maar wel waar.
o Invasief
 Het gebruik van radioactieve materialen beperkt de frequentie van het gebruik 
te veel gebruik zo een gezondheidsschade teweeg kunnen brengen.
4.3.2.2
Duur
 Aanmaak van radioactieve tracers  half uur wachten tot stof uit het bloed is.
Functionele magnetic resonance imaging fMRI
 Techniek
o Levert een niet-invasieve, indirecte maat van hersenactiviteit
o Probeert te kijken hoe hersenactiviteit verandert in functie van tijd
 Serie van lage resolutie afbeeldingen maken  het is niet zo gedetailleerd maar je
het wel iedere seconde doen.
o fMRI signaal is gevoelig voor de doorbloeding van hersenen  we kunnen kijken naar
de doorbloeding per seconde.
 Beperkingen
o Duur
o Lage temporele resolutie (6-8s)
 Maar nog steeds beter dan PET
o Indirecte meting van hersenactiviteit
o Magneetveld is gevoelig voor externe verstoring  door bijvoorbeeld beugeldraadjes
o Lawaai
 Men kan geen auditieve stimuli aanbieden omv het gebruik van oordoppen = geen
auditief experiment
o Nauwe, beperkte ruimte
o Noodzaak om stil te liggen.
 Fundamenteel punt van kritiek
o Er is een risico van kanscapitalisatie – dode zalm voorbeeld
 BOLD
o Beschrijving langzame toename doorbloeding door toename zuurstof en glucse
 Event-Related fMRI
o Speciaal type van fMRI
o Vergelijkt de activatie opgeroepen door discrete gebeurtenissen
 Snelle designs
 Meer realistische ordening van events
 Post-hoc groepering van individuele trails
4.3.2.3
Transcraniële magnetische stimulatie – TMS
 Techniek
o Korte puls (of pulsen in geval van repetitieve TMS) opgewekt door een
spoel naast de schedel zorgt voor een verstoring van activiteiten in
een specifiek hersengebied
 Tijdelijke ‘lesie’
o Kan een oorzakelijke relatie tussen hersenactiviteit en gedrag
achterhalen (iets wat we met de andere methodes niet kunnen)
 Voorbeeld
o Lichaam van Coppens
 Beperking
o Niet duidelijk hoe het hersenactiviteit verandert
o Heeft alleen effect op de cortex
 Verstoring kan naastliggende gebieden beïnvloeden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
16
o
o
Spierkrampen mogelijk
 Of zelf epileptische aanvallen
Noodzaak tot uiterst moeilijke taken
 Compensatie van de lesie door het brein
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.4 Cognitieve neurowetenschappen: Evaluatie
17
 Discussiepunten
1. De ‘neuroimaging illusie’  Is er een directe relatie tussen hersenactiviteit en
cognitie?
 We weten dat er een verband is  wat we doen wordt in sterkte mate
beïnvloed door de hersenactiviteit. Maar dat wil niet zeggen dat we het
onderliggende mechanisme gebruiken.
2. De meeste beeldvormende technieken zijn slechts correlationeel
 Correlatie  causaliteit
 Welke technieken vormt hierop een uitzondering?  TMS; je kan zelf ingrijpen
in de hersenprocessen.
3. De assumptie dat de hersenen functioneel gespecialiseerd zijn is wellicht niet geheel
waar
 We gaan uit van hoge mate van modulariteit  1 functie = 1 gebied
 We kijken niet meer naar de individuele gebieden, maar naar de samenwerking.
4. Is functionele neuroimaging altijd geschikt om cognitieve theorieën te testen?
 Niet noodzakelijk  het hangt af van de vraagstelling
 Vaak worden cognitieve vragen beantwoord door experimenten
5. Het baseline probleem
 We zullen in de neuroimaging altijd 2 condities met elkaar vergelijken. We
kunnen nooit uit 1 meting iets concluderen omdat onze hersenen altijd actief
zijn, ook in rust.
6. Ecologische validiteit en paradigma-specificiteit
 Cognitieve psychologische experimenten zijn vaak niet ecologisch valide 
proefpersoon wordt in gecontroleerde omgeving gebracht en we bestuderen 1
bepaald aspect die we manipuleren waarmee we veel info missen die we zouden
kunnen verklaren in een natuurlijke context.
 Paradigma-perspectief  veel bevindingen die we met 1 taak hebben
uitgevoerd zijn heel moeilijk te generaliseren.
5
Computationeel modelleren
 4 niveaus van menselijke cognitie
 Flowcharts
o Verschillende stadia waarin de menselijke cognitie verloopt: waarnemen,
beslissen, motorselectie, respons stadia, …
 Computationeel modelleren
o Computerprogramma’s die specifieke aspecten van menselijke cognitieve
functies modelleren of imiteren.
 Reageert het computerprogramma op dezelfde wijze als de mens = goed
model
 Artificiële intelligentie
o Computersystemen die intelligente resultaten produceren.
 Simulaties
o Voorspellen welke gedragspatronen onder specifieke condities verwacht
mogen worden.
 Connectionistische modellen
o Bestaat uit onderlinge verbonden netwerken van eenvoudige eenheden. Specifieke
items zijn verdeeld over meerdere eenheden
o Is dus biologisch geïnspireerd  de wijze hoe neuronen info doorgeven
 Neuronen geven info door aan de hand van exhiberen en inhiberen. Een
neuron zal activeren als er voldoende activerende impulsen zijn.
o Karakteristieken
- Bestaand uit neuronen eenheden die aan elkaar gehecht zijn
- Eenheden beïnvloeden andere eenheden door te exhiberen of inhiberen
- Hoe meerdere links er geactiveerde worden, hoe meer kans deze eenheid
geactiveerd wordt.
- …
o Voorbeeld
- 1ste laag  input laat  woorden: afhankelijk van de specifiek aangeboden info zal een
eenheid geactiveerd worden (niet gelijk aan neuronen)
- 2de laag  eenheden worden geactiveerd of geinhibeerd doormiddel van de
combinatie van de imputs
- 3de laag  output laag dit alles resulteerd in in activerende eenheden bij de output
laag
 Er zijn geen regels = zelflerend
 Is het resultaat in de output laag niet conform met onze verwachtingen dan
moeten er aanpassing gebeuren in het netwerk totdat er een overeenkomst is
tussen de out en inputlaag
 Alleen dan kunnen we een beslissing nemen
5.2 Productie systemen
 Productiesysteem
o Bestaan uit veel ALS… DAN regels
o Bevatten een werkgeheugen waar informatie in is opgeslagen
o Ze werken door de inhoud van het werkgeheugen te vergelijken met het ALS gedeelte
van een regel en het DAN gedeelte van de regel uit te voeren
o Als de informatie in het werkgeheugen met het ALS gedeelte van twee of meer regels
overeenkomt, kan er een conflict ontstaan
 Een specifiek mechanisme kiest de best passen de regel ter uitvoering
o Ze zijn beperkt omdat we niet alles kunnen beschrijven
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.1 Connectionistische netwerken
18
5.3 Computationele cognitieve wetenschap: evaluatie
-
-
-
Sterktes
Precisie van de theoretische aannames
Gedistribueerde kennis: empirische
ondersteuning  kennis zit over het hele
brein verspreid
Betrekking van kennis van het brein
Nadruk op parallelle verwerking  we
kunnen autorijden en praten op hetzelfde
moment
-
-
-
Beperkingen
Predicties  het blijft moeilijk om een
computermodel predicties te geven om een
taak uit te voeren
Neurologische plausibiliteit  we kunnen een
model maken voor gezonde ppn, maar niet
voor zieke.
Arbitraire interne parameters
Motivationele en emotionele factoren  een
computermodel kan niet omgaan met
menselijke cognities die wij vanzelfsprekend
vinden zoals beloning
 Beperkingen van computermodellen
o Computationele modellen worden zelden gebruikt om nieuwe voorspellingen te maken
o Connectionistische modellen hebben vaak weinig overeenkomsten met het menselijk
brein
o Veel verschillende modellen kunnen veelal dezelfde set van bevindingen ‘verklaren’
o Computationele modellen kunnen vaak niet het volledige scala aan cognitieve
fenomenen verklaren
o Computationele cognitieve wetenschap kan waarschijnlijk geen algemene geünificeerde
theorie van cognitie opleveren
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.4 ACT-R
19
 ACT-R theorie van Anderson
o Adeptive control of thought-rational
o Een van de meest geavanceerde modellen over de menselijke cognitie.
 Modules gerelateerd aan probleemoplossen
 Retrieval module
o Behouden van de retrieval cues die noodzakelijk zijn om toegang te krijgen tot
relevante informatie
o Gelokaliseerd in de VLPFC (Inferior ventrolateral prefrontal cortex)
 Imaginal module
o Transformatie van probleem representaties
o Gelokaliseerd in de posterior parietale cortex
 Goal module
o Bijhouden van iemands intenties en het
controleren van de informatieverwerking
o Gelokaliseerd in de anterieure cingulate cortex
 Iedere module bevat een buffer met informatie
 Wordt gecoördineerd door een centraal productiesysteem
5.5 ACT-R: evaluatie
-
-
Sterktes
Ambitieuze poging om informatieverwerking en teamprestaties over een groot scala van
taken te begrijpen
Meest grondige poging tot nu toe om
computationele cognitiewetenschap en
cognitieve neurowetenschap te verenigen
Zorgt voor een theorie-gedreven
benadering voor functionele
neuroimaging
- helpt om de specifieke functies van een
gegeven hersengebied te identificeren
-
Beperkingen
Onderschat het belang van alle frontale
hersengebieden die van cruciaal belang zijn
voor informatieverwerking
Minimaliseert de verscheidenheid aan directe
connecties tussen hersengebieden, zoals die
gevonden zijn met neuroimaging
Modules hoeven niet volledig onafhankelijk te
zijn
 4 verschillende benaderingen
o cognitieve psychologie
o computationeel modelleren
o cognitieve neurowetenschappen
o cognitieve neuropsychologie
 Verscheidenheid aan meetmethoden
o Elektrofysiologie
o Magnetic Resonance Imaging
o Transcraniële Magnetische Stimulatie
6
Vergelijken van belangrijke benaderingen
Tabel 1.1 pagina 30
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.6 Algemene evaluatie
20
HOOFDSTUK 2
Visuele perceptie en aandacht – Fundamentele processen in visuele
waarneming
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1
21
Inleiding
 Metafoor
o De werking van het oog wordt vergeleken met de werking van de camera
 Oog  oog neemt lichtbron waar – lichtbron gefocust zich op retina – sensoren
in retina nemen waar – naar hersenen –
 Camera  lens met lichtbron – projectie van het object
o Camera is geen oog  in het oog vindt er zich voorbereidingen plaats
 Gezichtsvermogen
o Stelling: “Het gezichtsvermogen bestaat niet.”
o Het maakt geen natuurgetrouwe representatie van de werkelijkheid
 Kleur bestaat niet, maar is en bijproduct van de werking van het brein
 Kan slechts reageren op een zéér beperkte spectrum van golflengte
 We nemen slechts een paar booggraden gedetailleerd waar
 We maken duizenden oogbewegingen, maar we merken daar niets van
 Er is geen sprake van 1 visueel systeem maar van verschillende
(waarnemen van beweging, kleur,…)
o Er is eerder sprake van een veelheid van interacterende visuele systemen
o Het resultaat van de interactie tussen de verschillende visuele systemen is onze visuele
ervaring
 Grotendeels Top-down
2
Het gezichtsvermogen en het brein
2.1 Van het oog naar de cortex
 Kleurreceptoren
 Kegels
o Functie: waarnemen van kleur en scherp zien
 Staafjes
o Fucntie: zien bij schemer licht
 Verschilt tussen kleurreceptoren
o Retinale ganglioncel ontvangt maar enkele inputs van kegeltjes en veel van staafjes.
 Retinale ganglioncel
o Functie: geven de visuele stimulus in gecodeerde vorm door aan de hersenen
 Hoe doorgeven van visuele stimulus naar de hersenen?
o Het Retina- Geniculate-Striate System  opsplitsen van het optisch signaal in 2
zenuwbanen. Het is niet volledig gescheiden van elkaar, er is nog interactie
 P-baan (parvocellulair) = Wat-systeem
o Meest gevoelig voor kleur en details.
o Meest van de inputs komen van de kegeltjes
 M-baan (magnocellulaire) = Waar en hoe systeem
o Meest gevoelig voor beweging
o Meest van de inputs komen van de staafjes
 De route van de visuele signalen
 Projecties naar verschillende hersengebieden
o Verdere opsplitsing in de gebieden van de cortex
2.2 Hersensystemen
 Het ventrale (wat) en dorsale (waar en hoe) pad
betrokken bij visuele perceptie
o Vanaf V1 zien we een duidelijk opsplitsing van de
paden = Hoofdsplitsing
 Ventrale pad  gaat naar de temporele
cortex = wat pad
 Dorsale pad  eindigt in de paritale schors =
hoe en waar pad
 Zijn niet volledig van elkaar
gescheiden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Van retina naar V1
o Info uit rechtervisueel veld wordt op het linker oog geprojecteerd en daarom in de
linker visuele schors verwerkt.
22
2.2.1 V1 en V2
 V1
o
Primaire visuele cortex
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 V2
23
o Secundaire visuele cortex
 Hubel en Wiesel
o Aan-responsen
o Uit-responsen
 De Retinotopische kaart
o Rechter visueel veld wordt geprojecteerd naar de linker visuele
cortex
o Er is een sterke overeenkomst tussen de locatie van het oog dat
gestimuleerd wordt door een stimuli en de locatie van de
activatie in de hersenen.
o Kaart van blikveld  het midden = punt waarop we ons fixeren
 Receptorveld
o Gebied dat gevoelig is voor een visuele stimuli
 Laterale inhibitie
o Neuronen hebben invloed op elkaar
o Vergroting van contrast langs randen  neuronen
in competentie gaan andere neuronen proberen uit
te doven waardoor er een verschil in vuurfrequentie
ontstaat.
o Voorbeeld
 Ene vierkant lijkt donkerder dan het andere
 Projecties naar verschillende hersengebieden
o Verdere opsplitsing in de gebieden van de cortex 
2.3 Functionele specialisatie theorie
 Zeki
o
o
o
Ieder hersengebied is gespecialiseerd in 1 specifieke functie
Vrij sterke specialisatie in hersengebieden die daarna komen wat betreft de aspecten
van de visuele info waar ze gevoeilig voor zijn (vanaf V3)
Linkse figuur = gebieden van V1 tot en met V4
2.3.1 Vormverwerking
 Gebieden die meehelpen aan de vormverwerking
o V3, V4 en IT (inferotemporale cortex)
 Zoccolan
o Neuronen in de anterior regio van IT verschillen langs twee dimensies
 Verschil in dimentie ‘tolerantie’ en dimentie ‘selectiviteit’
 Tolerantie  Neuronen met een hoge tolerantie reageren op hetzelfde
object, ongeacht variaties in positie, grootte, belichting
 Voorbeeld: Hoge mate van tolerantie = reageren op een
specifiek object, het maakt niet uit hoe het glas wordt
gepresenteerd (rechtop, omgekeerd, weinig licht); cel zal vuren.
Lage tolerantie = cel reageert enkel in specifieke
omstandigheden (enkel als het rechtop staat).
 Object selectiviteit  Neuronen met een hoge niveau van
objectselectiviteit reageren voornamelijk op specifieke types objecten.
 Voorbeeld: Cel reageert op 1 type object = een glas zal een cel
met een hoge selectiviteit doen reageren. Die cel zal niet
reageren voor een ander object. Lage selectiviteit = de ene keer
reageren op een glas, de andere keer op een zetel,…
2.3.2 Kleurverwerking
2.3.3 Verwerking van beweging
 Verwerking van beweging
o Gebied V5
 Anderon
o Localisatie van bewegingsverwerking door middel van MEG en MRI
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Kleurverwerking
o “Is V4 het kleurcentrum van het brein?”
o Heel veel hersencellen in V4 reageren op kleur, maar ook op vorm
24
o
Activatie in het occipito-temporele grensgebied
 Een kleine sculus onder de superior temporele sulcus (STS)
 Dit is waarschijnlijk gebied V5
 Zihl, von Cramon en Mai
o Bewijs op basis van een akinetopsia studie  wegvallen motorische
functie
 Orban
o fMRI (zowel bij mensen als bij apen)
o Bij mensen meer hersengbied betrokken bij de verwerking van
beweging dan bij apen
2.3.4 Bindingprobleem
 Het bindingprobleem
o In geval van functionele specialisatie  hoe kunnen we toch 1 coherent concept
waarnemen?
 Filosofisch: Wat is bewustzijn?
 Fysiologisch: Experimenten met illusiore kaniza figuren
 Hersenen vullen beeld in  specialisatie in gebieden minder dan we
dachten.
 Toename hoogfrequente oscillaties tussen gespecialiseerde gebieden
o Het probleem = we nemen alles als geheel waar
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3
25
Twee visuele systemen: Perceptie en Actie
 Twee visuele systemen
 Ventraal systeem
o Visie voor perceptie  gezichtsvermogen dat gespecialiseerd is in het
waarnemen van objecten
o Het is allocentrisch  gecentreerd rondom het waargenomen object
 Door dit visuele systeem zijn we in staat om automatisch objecten te
herkennen ongeacht de positie, grootte,…
o Volgehouden representaties  op het moment dat je het object waarneemt
blijft de representatie van dat object bestaan.
o Meestal bewust  als we het object zien zien we het ook meestal bewust
o Het is een langzaam systeem
 We moeten een gedetailleerde representatie vormen van het object
vormen en daarvoor is analyse nodig waarvoor tijd nodig is.
o Input van dit visueel systeem is afkomstig van het fovea
 Fovea is het edeelte waarmee we scherp en gedetailleerd kunnen
waarnemen alsook kleur. Hier zitten ook de meeste kegeltjes.
 Dorsaal systeem
o Visie voor actie  gezichtsvermogen dat gespecialiseerd is in het waarnemen
van beweging alsook de interactie van jezelf en de omgeving
o Het is egocentrisch  visuele imput wordt verwerkt vanuit het perspectief van
de waarnemer  het codeert beweging tov je eigen lichaam
o Vluchtige representatie  Je kan een beweging waarnemen, maar de
represetnatie zlan nooit lang actief worden omdat het dynamisch is en snel
verandert
o
o
o
Speelt daarom onbewust af
Het is ook snel omdat je direct moet kunnen reageren op verandering in je
omgeving.
 Bal op je afkomt – geen tijd om te kijken wat er gebeurt  je moet
direct reageren
Input komt niet vanuit de fovea
 Dubbele dissociatie
o Evidentie voor de twee visuele systemen vinden we bij
patiënten met een verstroing in een visueel systeem
 Patiënten met een beschadiging aan het dorsale
systeem hebben een intacte visie voor perceptie
maar een beschadigde visie voor beweging
 Patiënten met een beschadiging aan het ventraal
systeem hebben een intacte visie voor beweging
maar een beschadigide visie voor actie
 Optische Ataxia
o Stoornis die gekenmerkd wordt door een bewerking in het kunnen waarnemen van
bewegingsprocessen
o Stoornis in het visie voor actie systeem. Het visie voor perceptie systeem is niet
aangetast
 Visuele agnosie
o Stoornis in het kunnen herkennen van objecten
o Stoornis in het visie voor perceptie. Het visie voor actie systeem is niet aangetast
 Op basis van de neuropsychologie kregen we evidentie dat er twee aparte visuele systemen
bestaan.
3.2 Visuele illusies
 Visuele illusie
o 2de manier om na te gaan of er daadwerkelijk twee visuele systemen bestaan.
o Kijken naar het verschil in hoe mensen omgaan met een stimulus
 Hoe gaan mensen om met een stimuli als ze er een beoordeling over geven?
 Hoe gaan mensen om met een stimuli als ze er een actie me uitvoeren?
 De Müller-Lyer illusie
o Twee lijnen die allebei even lang zijn
 De meeste mensen denken dat de links lijn langer is dan
de rechtse
o 2 opdrachten
 Matching-taak: Lengte van de lijn matchen met ander
aangeboden stimuli
 In deze taak worden ze sterk beïnvloed door de
illusie
 Lengte van de lijn schatten door een grijp beweging uit te voeren
 De actie wordt minder beïnvloed door de illusie dan wanneer ze het
moeten matchen
o Conclusie:
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Bevindingen: hersenb eschadiging patiënten
26
 Bij waarneming wordt je beïnvloedt door de illusie, bij de beweging wordt je niet
beïnvloedt door de illuise
 Op basis van de beïnvloedbaarheid van de illusie kunnen we ook afleiden
dat er twee visuele systemen bestaan .
3.2.1 Gelijkaardige onderzoeken
 Illusie van het holle gezicht
o Het is onmogelijk om de illusie te onderdrukken.
 Dit is het gevolg dat de mens getraind is in het herkennen van gezichten
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.3 Actie: plannen en bewegingsrespons
27
 Perceptie van actie
o Het lijkt automatisch te gebeuren  maar dat is niet het geval
o Desondanks het snel is, is het niet volledig onafhankelijk van andere cognitieve
processen
 Creem en Proffit
o Zij toonde aan dat ons perceptie voor actie systeem te beïnvloeden valt
 Dit door een extra taak
o Experiment
 Grijpbewegingen uitvoeren en op datzelfde moment een belastende
geheugentaak uitvoeren
 Effect van de geheugen taak  proefpersoon was minder accuraat in het
uitvoeren van de grijpbeweging.
 De vaardigheden om te grijpen is verminder wanneer het lange-termijn
geheugen bezit is
 Grijpen is deels afhankelijk van vaardigheden van het LTG
3.4 Dorsale stroom: bewustzijn
 Bewustwording in de dorsale stroom
o Is voornamelijk onbewust  maar kan bewustzijn toch plaatsvinden?
o Voorbeeld
 Is visie voor actie bewust?
 Patiënt met vorm van extincitieve declect
 Als het object maar in één blikveld wordt gerepresenteerd is er geen probleem met
het waarnemen van het object
 Als er twee objecten zijn in één blikveld is het eerste object moeilijk waar te nemen.
 Experiment: Met een hand een grijpbeweging uitvoeren. Tijdens de beweging wordt er
een object geplaatst in de baan van hun beweging.
 Als je in staat bent om naarmaal waar te nemen
dan ga je rond het object bewegen
 Extinctie patiënt kon object waarnemen en
vermijden indien het er maar één was
 Bij twee objecten kan de staaf niet bewust zien.
Maar hij was toch in staat om de staaf te
vermijden.
 Info in de dorsale stroom wordt gebruikt maar dringt
niet door tot het bewustzijnde
3.5 Evaluatie
 Evaluatie perceptie en actie
o Te veel nadruk op de onafhankelijkheid van de twee systemen  er is ook nog
interactie tussen deze twee systemen! Er is een wisselwerking van info tussen de
systemen
o Hoe de interactie optreedt is nog onduidelijk
o De dubbele dissociatie tussen optische ataxia en visuele vorm agnosie is niet éénduidig
o De theorie is nog niet in staat toetsbare predicities te maken
Kleurwaarnemin g
 Het elektromagnetisch spectrum
o Wat ons oog waarneemt  klein onderdeel van een uitgebreider scala van
elektromagnetische golflengte
 Kleur
o Het bestaat eigenlijk niet  het is de mentale interpretatie van de buitenwereld
o Kleuren op een objectieve manier omschrijven = HSV-Schaal
 Hue (H)
o Geeft de kleurwaarde aan
 Geeft aan in hoeverre we imput krijgen van rood, groen of blauwe
receptor
 Maakt het onderscheid tussen rood, geel en blauw
 Saturation (S)
o Geeft de verzadiging aan van de kleur. Hoe puur is de kleur die we
waarnemen.
 Brightness, Value (V)
o Geeft de intensiteit van het licht weer
o Kegeltjes
 Het zijn specifieke recpetoren in de retina die ons in staat stellen om kleur waar te
nemen.
4.1 Trichromatische theorie
 Trichromatische theorie
o Drie aparte receptoren (rood, groen, blauw) die ieder op een andere
manier reageren op een bepaalde golflengte.
 Hoe reageren de receptoren
 Blauwe receptor is gevoelig voor korte golflengte
 Groene receptor is gevoelig voor midden golflengte
 Rode receptor is gevoelig voor langere golflengte
 Bowmaker en Dartnall
o Gebruikten microspectrohotometrie
o Resultaten ondersteunden de trichromatische theorie
4.2 Opponente processentheorie
 Opponente processentheorie
o Beschreven door Edwald Heering (1878)
o Er zijn drie verschillende types opponenten
 Er zijn 3 verschillende kleurcontrasten/ 2strijd
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4
28
 Rood vs. groen
 Blauw vs. geel
 Zwart vs. wit
 Verklaart waarom we een negatief nabeeld kunnen waarnemen
 Abramov en Grodon
o Hebben bewijs voor deze theorie geleverd
o Bewijs voor de opponente processentheorie  dual processtheorie
4.3 Dual procestheorie
 Dual procestheorie
o We hebben drie verschilende opponente kleurschakeringen
 Rood-Groen  1 roodreceptor en 1 groen receptor zijn
verbonden aan elkaar en proberen elkaar te inhiberen
(minnetje). Als stimulatie voor rood-receptor wegvalt,
zal de verzadigde rood-receptor minder sterk vuren 
groen-receptor zal dominant worden  groen nabeeld
 Blauw-Geel  rood-en groenreceptor zorgen voor geelreceptor  blauw receptor probeert combinatie roodgroen receptor te inhiberen (en omgekeerd)
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.4 Kleurconstantie
29
 Kleurconstantie
o De tendens om een oppervlak of object te interpreteren als zijnde
van dezelfde kleur, ondanks de soms enorme verschillen in belichting
 Kop in de zon, of in een donkere kamer = je ziet het nog
steeds als eenzelfde kleur  niet te verklaren op basis van de
eenvoudige schakelingen in de retina (zie hierboven) 
retinex theorie
 Chromatische adaptatie
o De gevoeligheid voor licht voor een gegeven kleur zal na verloop van tijd afnemen
 Land (1977)
o Retinex theorie
 Kleurconstantie komt voort uit een wisselwerking tussen basale processen op de
retinale en kleurcorrectie in de cortex (reti = retina, ex = cortex )
5
Dieptewaarneming
 Dieptewaarneming
5.1 Monoculaire aanwijzingen
 Monoculaire aanwijzingen
o Zaken waarnemen met één enkel oog
o Lineair perspectief
o Aeriaal perspectief
o Textuur
o Interpositie  ene object staat voor het andere  we weten dat het ene voor het
andere staat
o Schaduw  hiermee kan je diepte waarnemen
Familiariteit van de grootte  bekend zijn met bepaald object waarbij we de
kennis over het object gebruiken om de afstand in te schatten
o Onscherpte
 Scherpte = perfecte focus op 1 bepaald object
o Bewegingsparalax  objecten dicht bij je zal sneller bewegen dan verre objecten
 Voorbeelden van monoculaire aanwijzingen
o Het lijkt ofdat we er geen moeite voor
moeten doen  maar dat is wel het geval
o Het is iets typisch voor de aard. Wanneer
we naar de maan gaan = deze cues gaan
hier niet meer op.
o
 Binoculaire en oculomotor cues
o Info van twee verschillende ogen combineren
 Aantal processen die dit waarmaken
 Stereopsis
o Overeenkomnede kenmerken diene
geïdentifieerd te worden
o De retinale dispariteit tussen deze
kenmerken moet berekend worden
o Betrokkenheid van neuronen in gebied
MT
 Binoculaire dispariteit
o Klein verschil tussen de twee ratiale beelden
o Dispariteit = positie hoek van het oog is afankelijk van de nabijheid van het
object
5.3 Integratie van cue-informatie
 Integratie van cue-informatie
o We kunnen informatie samenvoegen op basis van
 Aditiviteit
o Alle informatie van de verschillende cues wordt eenvoudigweg
samengevoegd  op basis van die info kan men diepteinfo
bepalen
 Selectie
o Informatie afkomstig van een enkele cue wordt gebruikt, terwijl die van
de andere cue of cues genegeerd wordt  diepteinfo bepalen op de
meest effectieve cue.
 Vermenigvuldiging/ niet-lineaire wijze
o De informatie van de verschillende cues interacteert op multiplicatieve
wijze  info van verschillende cues met elkaar combineren, maar geeft
geen resultaat aan pure adiditiviteit, ene cue ga je meer gebruiken dan
andere maar je gebruikt ze wel allemaal.
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.2 Binoculaire en oculomotor cues
30
5.4 Grootteconstantie
 Grootteconstantie
o De tendens van objecten om van gelijke grootte te lijken,
ongeachte de grootte van het object op de retina
 Habel en levin
o Bearguemnteerden dat de waarneming van grootte van ojbecten
eerder afhankelijk is van onze herinnering aan hun normale
grootte dan van de perceptuele inforamtie over de afstand tot de observator.
 Kamer van Ames
6
Onbewuste waarneming
 Visie voor beweging
o bevindt onbewusst plaats
 Visie voor perceptie
o bevindt zich bewust plaats  maar is dat ook waar?
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
6.1 Blindsight
31
 Blindsight
o Vormen van perceptie die zich buiten het bewustzijn plaatsvindt
o Fenomeen treedt op na schade aan het gebied V1, die instaat voor de visuele
verwerking, waarbij je niets meer kunt zien  toch niet helemaal het geval
 Veel patiënten kunnen meer waarnemen dan dat ze zich bewust zijn
 Verschillende vormen van blindsight
 Actie-blindsight
o Patiënt zijn niet meer in staat om iets te zien, maar kunnen wel nog
grijpbeweging naar een object uitvoeren.
o Activatie van dorsale stroom
 Aandacht-blindsight
o Vaardigheid om objecten en beweging te detecteren met een vage notie van
bewustzijn
o Een intacte posteriore pariëtale cortex in de dorsale stroom is nodig voor actieblindsight
 Agnosopsia
o Ontkenning van iedere vorm van bewuste visuele ervaring
o Enige mogelijkheid om vorm en golflengte waar te nemen
o Activatie van ventrale stroom
 Is het puur door V1 defect of is het een bijkomend effect?
o V1 is verbonden met naastliggende hersengebieden ‘knock-on’ effecten
 Hoe komt het dat we toch een visuele stimulus waarnemen, wanneer V1 beschadigd is?
o Info passeert V5, die op de weg van V1 ligt, waardoor info alsnog naar het motor gebied
kan gestuurd worden
6.2 Subliminale perceptie
 Subliminale perceptie
o James Vicary in 1957
 Hij beweerde dat hij in een bioscoop film bepaalde boodschappen hadden
gemonteerd ‘ flits van “Eat popcorn”, “Drink coca-cola




PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016

 Resultaat was een toename van popcorn en cola verkoop
o Wordt je nu beïnvloed door onbewust informatie? Dan zou het een goede
verkooptechniek zijn!
 Deze studie was gefaket maar wilt niet zeggen dat sublimale perceptie niet
bestaat
Subliminale waarneming in het laboratorium
o Als we info visueel aanbieden, dan moeten we die info een bepaalde tijd aanbieden,
indien het toch kort is en overschreven wordt door nieuwe input zal de proefpersoon
beweren dat hij niets zag
 Toch heeft de info een effect
Merikle, Smilke en Eastwoord
 Subjectieve drempelwaarde  zelf rapporteren dat ze stimulus niet meer kunnen zien
o Een individu is niet meer in staat om te rapporteren zich bewust te zijn van een
stimulus omdat het zodanig vervaagt is
 Wat zie je
 Op ee nbepaald moment zal hij niets meer zijn doordat de ruis
toeneemt = die waarde is de subjectieve drempelwaarde
 Objectieve drempelwaarde  moment waarbij, met dwang, proefpersoon geen gok
meer kan doen
o Het onvermogen van een individu om nog accuraat een geforceerde-keuze
beslissing te maken over een stimulus  desondanks we hem forceren te
gokken = hij kan geen beslissing maken
 Twee alternatieve geven – heb mag niet zelf meer zeggen zoals bij de
vorige taak – hij zegt: ‘ik heb niets gezien’, ‘je mag gokken’ = dwingen
 Proefpersoon laten gokken
 Meer ruis nodig totdat ze geen betekenisvolle gok kunnen doen, bij
vorige ruiswaarde konde ze wel nog iets waarnemen
Dehaene
o Vonden fMRI en ERP bewijs voor hersenactiviteit opgeroepen door
gemaskeerde woorden die onder de drempel van bewuste waarneming
vielen
Additionele neuroimaging resultaten
o Deze resultaten suggereren dat onbewuste verwerking mogelijk is tot op het
niveau van semantische analyse
Conclusie
o Bij een onbewuste waarneming kunnen we toch nog een substantiele
hoeveelheid van visuele verwerking plaatsvinden
32
HOOFDSTUK 3
Object-en gezichtsherkenning
 Inleiding
o Er zijn twee aparte visuele systemen om patroon en gezich te herkennen binnen de
visie van perceptie systeem
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1
33
Patroonherkenning
 Patroonherkenning
 Navon stimuli
o Experiment  “Hoe kunnen we de verschillende eigenschappen van een object
identificeren?”
 Navon-taak
o Proefpersoon moet bepaalde identificatie in een samengestelde
letter uitvoeren (Een grote letter ‘H’, die samengesteld is uit
individuele letters ‘s’
o Er zijn 4 verschillende combinaties van de stimulus mogelijk
 Een grote globale H die samengesteld is uit kleine letters ‘s’
 Een grote globale H die samengesteld is uit kleine letters ‘h’
 Een grote globale S die samengesteld is uit kleine letters ‘h’
 Een grote globale S die samengesteld is uit kleine letters ‘s’
o We hebben twee verschillende factoren identiteit van de grote letter
en de congruente tussen de grote en de kleine letter
o Ze kregen de opdracht de grote letter of de kleine letter te
identificeren
 Bevinding
o Globale presidentie effect  Globale identificatie werd eerder
gedetecteer dan lokale. H eerder dan s.
o Wanneer de info incongruent was dan was de proefpersoon trager.
Vooral wanneer ze de kleine letters moesten identificeren.
 Er is een interactie tussen globale en lokale objecten  het lijkt
erop dat eerst de globale eigenschappen worden verwerkt en dan
pas de lokale
 Wat doen we met patroonherkenning?
o Wordt gebruikt bij als beveiligingsmechanisme bij wachtwoorden
o Een mens kan een patroon herkennen, een computer niet.
o We kunnen er ook vingerafdrukken mee herkennen
o Maar experts mogen zich niet beïnvloeden door achtergrondkennis = top-down
proces invloeden spelen een belangrijke rol
2
Perceptuele organisatie
 Perceptuele segregatie
o Onderverdeling van de visuele input in individuele objecten
o Zal waarschijnlijk plaatsvinden vóór objectherkenning
 Dus voor wanneer je een object kunt herkennen moet de segregatie als eerste
plaatsvinden
 Hoe vindt de perceptuele organisatie plaats vóór objectherkenning?
o Antwoord vanuit de gestaltpsychologie op basis van het fundamenteel principe van de
wet van Prägnanz
 “Van de diverse geometrisch gezien mogelijke organisaties, is degene die de beste,
simpelste en meest stabiele vorm oplevert, degene die daadwerkelijk voor zal
komen”
 Betekent dat als we geconfronteerd worden met een scène met verschillende
objecten/met verschillende lagen van input dat we automatisch de meest eenvoudig
voorwerp zullen zien en als beeld zullen interpreteren  configureel
superioriteitseffect
o Configureel superioriteitseffect
 Het voordelige effect van de organisatie qua verwerkingstijd
o Prominente figuren van de gestaltpsychologie
 Koffka, Köhler en Wertheimer
 Gestaltwetten/principes van perceputele organisatie
 De wet van nabijheid (A)
o Objecten die zich nabij elkaar bevinden, tot
één eenheid worden gegroepeerd
 De wet van gelijkheid (B)
o Objecten die gelijkaarijdig zijn van
vorm/kleur gaan we bij elkaar groeperen
 De wet van goede continuering (C)
o Wanneer er twee lijnstukken zijn zullen we
die interpreteren als twee lijnen die elkaar
kruisen. Toch is daar geen a-priori reden
voor om aan te nemen dat dat zo is; we
zouden evengoed een andere groepring
kunnen construeren
 De wet van sluiting (D)
o We vullen het automatisch aan tot één cirkel
2.2 Figuur-achtergrond segregatie
 Figuur-achtergrond segregatie
 Gezicht-vaas illusie = voorbeeld van een bistabiel beeld
o Een ambigue tekening die gezien kan worden als
- Twee gezichten
- Één vaas/koe
o Wat we zien bepaald wat de voorkant of de achtergrond is
o Waarschijnlijk is er meer aanacht voor de figuur dan voor de
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.1 Gestalwetten van perceptuele organisatie
34
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
35
achtergrond
Je kan beide beelden zien, maar nooit tegelijkertijd
 Geisler
o Foto’s zijn te complex om te beschrijven aan de hand van de gestaltprincipes
o Bestudeerde foto’s van natuurlijke scènes
 Conclusie
o We gebruiken bestaande kennis van objecten bij het identificeren van
contouren
o Benadrukt twee nieuwe principes
 Naast elkaar liggende segmenten van een contour hebben een gelijkaardige
oriëntatie
 Segmenten van contouren die verder van elkaar liggen vertonen meer verschil
qua oriëntatie
 Leidde tot nieuw principe  uniforme verbondenheid
 Uniforme verbondenheid
o Het principe is geïntroduceerd door Paler en Rock
 Een willekeurige regio met uniforme visuele eigenschappen (kleur, textuur,
lichtheid,…), zal als een enkelvoudige perceptuele eenheid georganiseerd worden
 Zal voorrang krijgen op de Gestalt groepering zoals de wetten van nabijheid en
similariteit, en deze zelfs mogelijk overschaduwen
 Maar dit is niet altijd waar  Studie van Han = conclusie: soms waren
mensen sneller in het identificeren van foto’s op basis van de
gestaltgroepering dan op basis van visuele eigenschappen, maar omgekeerd
was dat ook het geval!
 Tegen de gestaltprincipe in (slidecast 9:45
o Studie naar figuur-achtergrond seggregatie – hoe voeren mensen classificaties uit?
 1e conditie: proefpersoon krijgt niet te horen waarom ze moeten letten  sneller
convex identificeren
 2e conditie  stimulus (convex) wordt in dit deel waarschijnlijk getoond 
hetzelfde resultaat = sneller convex identificeren
 3e conditie  we verwachten dat stimulus in concaaf deel getoond wordt 
verschil
 Convex-concaaf  neiging zwart deel meer als voorgrond te zien
 Dit resultaat spreekt tegen de principes van de gestaltpsychologie = Zij
beweren dat de segregatie van figuur-achtergrond principe automatisch
plaatsvindt
o Aangeboren?
 Figuur-achtergrond segregatie is volgens de gestalt-psychologen aangeboren. In
hoeverre zijn we in staat om figuur-achtergrond segregatie automatisch uit te
voeren
 Amnesiepatiënten lijken zich niet bewust te zijn van bekende vormen die in een
silhoutte verborgen zitten, controle groep is sneller/beter in het herkennen van
de eerste figuur.
 Het feit dat de controle groep sneller is en dat de amnesiepatiënt deze
vaardigheid verloren is, is evidentie tegen het idee dat figuurachtergrondscheiding aangeboren is
2.3 Evaluatie: Gestaltbenadering
Voordelen
Eigenschappen:
- Ze hebben een aantal duidelijke richtlijnen
geformuleerd waarmee we info uit visuele
scènes kunnen classificeren = basisprincipes
Robuustheid van de principes
- In vele situaties kunnen toepassen
3
Beperkingen
Algemene toepasbaarheid
- De principes zijn niet algemeen toepasbaar.
Goed toepasbaar in eenvoudige
lijntekeningen, maar niet goed toepasbaar
om complexe info uit een foto te
verklaren/beschrijven
Beschrijvend vs. verklarend
- Ze principes zijn niet verklarend, wel
beschrijvend. Het is gebaseerd op ervaring
Vrij van top-down invloeden?
- Alle verwerking vindt plaats vanuit de stimuli
zelf richting hoge-orde processen = bottomup
Objectherkenningsonderzoek
 Progressie van grof-naar fijnmazig verwerking
o Eerst lage dan hoge spatiële frequentie
o Cycli per oppervlakte eenheid
 Low pass filtered
o Foto van marilyn monroe
 Hig pass filtered
o Foto van Einsthein
 Pinguïn
o Middelste foto  gefilterd waardoor aan lage
frequenties overlbijven = low pass filtering = alle detail is weg
o Rechtse foto  gefilterd waardoor de hoge frequenties over blijven en de lage eruit zijn
gehaald = high pass filtering = alle algemene patronen zijn weg, enkel detail info
 Progressie van grof-naar fijnmazig verwerking
o Eerst lage dan hoge spatiële frequenties
3.2 Theorieën over objectherkenning
 Theorieën over objectherkenning
o Marr’s theorie
o Biederman’s herkenning door componententheorie
3.2.1 Marr’s theorie
 Marr’s Theorie (1982)
 Primaire sketch
o Geefteen 2D beschrijving van basale veranderingen in lichtintensiteit, bevat
informatie over  randen, contouren en blobs
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Spatiële frequentie
36
o Gecentreerd rond de observator
 2 ½ -D sketch
o Voegt informatie over diepte en oriëntatie van oppervlakken toe
o Maakt gebruik van  structuur, textuur, beweging, binoculaire dispariteit
o Gecentreerd rond de observator
 3D modelrepresentatie
o Driedimensionale objectvorm
o Relatieve posities
o Gezichtspunt onafhankelijk/invariant  je kan de omgeving voorstellen zonder
dat jezelf er een rol inspeelt = representatie op een abstract niveau
 Deze theorie is te eenvoudig = beter is Biederman
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.2.2 Biederman's herkenning -door-componenten theorie
37
 Biederman’s herkennings door componenten theorie
o Objecten bestaan uit combinaties van geonen
 Geonen = Geometrische iconen die we aan elkaar kunnen
schakelen
 36 basisvormen
o Objectherkenning is onafhankelijk van het gezichtspunt
 Als we objecten herkennen kunnen we dit op positieonafhankelijke wijze doen
o Geen sprake van top-down invloed, enkel bottom-up
 Hoe vindt het proces plaats?
o Zie foto
 Vijf invariante eigenschappen van randen
 Kromming
o Punten op een curve
 Parallel
o Een set punten in parallel
 Coterminatie
o Randen die op een gemeenschappelijk punt eindigen
 Symmetrie
o Contrast met asymmetrie
 Collineariteit
o Punten die een lijn gemeenschappelijk hebben
 Belangrijkste basiselemenen die we gebruiken om een object te kunnen herkennen
 Maar er is een assumptie  deze verwerking verloopt volledig automatisch =
bottom-up
3.2.3 Evaluatie: herkenning door componenten theori e
Sterktes
Belang van geonen
- We kunnen objecten terugbrengen op basis
van eenheden
Belang van concaviteit
Beperkingen
Top-down invloeden
- Weinig ruimte door geloof in bottom-up
Verschillen binnen categorie
- Enorme variatie binnen elke categorie
kunnen we herkenning, maar individuele
Robuust
exemplaren herkennen we moeilijk
Afhankelijkheid gezichtspunt
- Niet houdbaar
Geonen altijd noodzakelijk
- Wolken zijn onmogelijk te reduceren tot 1
portotype object
3.3 doet gezichtspunt invloed objectherkenning
3.4 inferotemporale bied
3.5 deskundigheid hypothese
3.6 theoretische benaderingen
3.7 individuele verschillen
3.8 visuele beeldencortex
 Top-down invloeden
 1ste evidentie = priming
o Priming beïnvloedde de interpretatie van ambigue foto’s
o Heel veel van de object herkenning wordt gestuur door de aannames die we
maken over de objecten. Die aannames beïnvloeden dus de wijze waarop we
beelden herkennen
 Deze evidentie werd gevormd door ambigue foto’s
 Studie van ambigue foto’s waarin we 2 zaken kunnen onderscheiden. Of de
eskimo of de indiaan.
 Als het puur bottom-up is dan betekent dat dat
het niet te beïnvloeden is door informatie die de
interpretatie kan sturen. Maar met de techniek
van priming ga je de proefpersoon
primen/opwarmen voor wat er gaat komen
 Je biedt een woord aan dat competibel is met
ofwel de eskimo ofwel de indiaan
 2de evidentie = masceren
o Stimuli wordt te kort gepresenteer om goed waar te nemen omdat er een ruis
overkomt
 Wat gebeurt er op dat moment in de
hersennen?
 Barr maakte een onderscheidt tussen foto’s
met een LSF en een geen gefilterde foto’s
 Bij een LSF werden er hersengebieden actief
die niet actief werden bij het zien van een
normale foto
o Lage frequenties zorgen ervoor dat een top-
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.9 Top-down processen
38
down proces geactiveerd wordt
 3 evidentie = Les 4 – 1.50
o Binocualire revaliteit
 Fenomeen dat bestaat dat wanneer je aan twee verschillende ogen een
andere afbeelding representeert dan krijg je een situatie dat je
afwisselent bewust wordt van hetgene in je linker oog of rechter oog
wordt gerepresenteerd
 Dit is een techniek die we kunnen gebruiken om visuele verwerking te
onderzoeken
o Studie
 Aan het linker oog wordt er een object gepresenteerd (pompoen) in het
rechteroog een ruispatroon aangeboden (varieert = flitst)
 De variatie zorgt ervoor dat wat aan het linkeroog wordt aangeboden, niet
of nauwelijks waargenomen kan worden.
 Door het ruispatroon kan je de andere stimulus niet meer waarnemen.
 Deze opstelling kan je gebruiken om te kijken hoe goed ze nog zaken
kunnen detecteren die in het linker oog worden aangeboden. Je kan
het nog moeilijker maken en af en toe geen stimuli aan het linker oog
preseneteren.
 Dan vraagt men of men een voorwerp zag
 Waar ze in geïntereseerd waren, was niet of ze nog in staat waren
om het object waar te nemen, maar of ze op basis van additionele
info hun interpretatie van het object gemanipuleerd kon worden.
o Experiment
 Vierkant
 Cirkel
 Tussenvorm
 Moeilijk te zien, maar door een cue kregen ze te horen welke
stimulus het eventueel zou kunnen zijn
 Resultaten van het experiment
 B = gevoeligheid waarmee
je het werkelijk kan zien.
Hoe goed ben je in staat
om de stimulus te
discrimineren
 Object herkenning kan
gestuurd worden door
top-down
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
de
39
4
Gezichtsherkenning
 Gezichtsherkenning
o Hoe minder info we hebben, hoe sneller we er een gezicht in zien
4.1 Gezicht vs. objectherkenning
 Hollistische (configurationele) gezichtsverwerking
 Deel-geheel effect
o Herrinnering aan een gezichtsonderdeel is accurater wanneerhet gehele gezicht
gepresenteerd is
 Composite effect
o Waarneming van een half gezicht is moeiljker wanneer het tegen een
complementaire helft gepresenteerd wordt
 In hoeverre is gezichtsherkenning speciaal?
o Gezichtsidentificatie is een vrij gedetailleerde
verwerking
o Geheel van objecten of onderdelen van
objecten = maakt niet uit hoe het
gerepresenteerd wordt
o Geheel van gezichten of onderdelen van
gezichten = maakt wel uit hoe het
gerepresenteerd wordt
 Prosopagnosie
o Prosop = gezicht/ agnosie = zonder kennis  gezichtsblindheid
o Getroffenen laten vaak tekenen zien van onbewuste herkenning
o Selectieve gezichtsblindheid
o Een heterogene conditie  varieert in hoe ze deze aandoening krijgen
o Meerdere redenen waarom gezichtsherkeninning verstoor kan raken
 Hersenschade aan het gezichtsherkenningsgebied
 Gezichtsherkenning is moeilijk omdat het een fijn onderscheid vraagt
 Een dubbele dissociatie kan ons helpen om onderscheid te maken tussen de
twee mogelijkheden = we willen de resultaten van een patiënt met
prosopagnosie vergelijken met de resultaten van een patiënt met problemen
bij de algemene objectherkenning maar wiens gezichtsherkenning correct is.
o Beperkt hollistische verwerking  in staat zijn om in één keer in een parallelle wijze in
het geheel van het gezicht te distilleren uit individuele onderdelen
 Identificatie taak – selectieve gezichsblindheid
o In die verschillende objectcategoriën was er een
behoorlijke variatie in detailverwerking om een
classificatie te maken (ene had meer detail
nodig)
o Als gezichtsherkenning alleen het gevolg is van
een moeilijker discriminatie, dan verwacht je dat de prosopagnosie patiënt ook in de
moeilijke condities slecht zou scoren  maar we zien dat dat het niet geval is.
 Dat patiënt doet het in alle objectdiscriminatie even goed als een controlegroep.
Het enige waar de patiënt significant slecht scoort is de gezichtsherkenning
 Suggereert dat er een sprake is van een specifiek deficiënt is
 Getroffenen laten vaak tekenen zien van onbewuste herkenning
o Studie Simon
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.2 Prosopagnosie
40
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
41
 Galvanische huidgeleiding en fusiforme gyrus activatie bij het zien van bekende
gezichten
 Validiteit van gezichten maakt veel uit voor de herkenning ervan.
 Experiment
 Hoe goed zijn mensen in staat om individuele personen te herkennen?
 Verzameling van gezichten van ofwel bekende Nederlanders ofwel bekende
Britten werden getoond aan Britse proefpersonen
 Ze moesten aangeven hoeveel verschillende mensen ze dachten gezien
te hebben.
 De schatting van het aantal bekende Britten waren accuraat
 De schatting van het aantal bekende Nederlanders was niet
accuraat  ze schatte er veel meer dan dat er getoond waren
 Dat betekend dat onze ervaring met het waarnemen van het
gezicht heel erg bijdraagt aan het kunnen herkennen van
iemand
 Herziening van het idee dat de gezicht herkenning
plaatsvindt op basis van de analyse van alle losse elementen
die in het gezicht bevinden  het is veel meer een interactie
tussen de elementen, bekendheid van het gezichten en de
ervaring erin.
 Prosopagnosie: Een gezichtsspecifieke stoornis?
o Staat de gezichtsverwerking los van de algemene generieke objectherkenning  ja
o We kunnen twee individuele stoornissen identificeren
 Prosopagnosie
o Verminderde vaardigheid om gezichten te kunnen herkennen. Maar ze zijn
nog prima in staat om object-herkenningstaken uit te voeren
 Object-agnosie
o Hebben moeite met het kunnen herkennen en uitvoeren van basale objectherkenningstaken. Maar we zien wel dat ze geen enkele moeite hebben om
gezichtherkkeningstaken uit te voeren
 Dit is een sterke dubbele dissociatie
4.3 Het fusiforme gezichtsgebied
 Fusiforme gezichtengebied (FFA)
o Gevonden in de laterale fusiforme gyrus
o Vaak beschadigd bij prosopagnostici
o Dit gebied reageert sterker op gezichten dan op objecten, maar is niet het enigste
 Occipitale gezichtsgebied
 Temporale sulcus
o
o
De selectiviteit voor gezichten is waarschijnlijk niet gedreven door expertise
Dit gebied is een automatisch proces  In dit gebied speelt ervaring geen rol.
 Als je een gezicht presenteert zal je zien dat dit gebied automatisch actief wordt
 Samengevat: aantal hersengebieden die instaan voor voor de herkenning van gezichten
o FFA
o Occipitale gezichtsgebied
o Temporale sulcus
 Maar er zijn nog andere additionele gebieden die een rol spelen bij het herkennen
van gezichten
 Het model van Bruce en Young (complex)
o Dit model verklaart hoe wij gezichten kunnen herkennen.
o Hierin zijn belangrijke stadia van gezichtherkenning weergeven
o Het is een complex model
 Te complex om heel veel van onze dagelijkse processen in gezichtsherkenning te
kunnen verklaren. Om die reden is er een minder complex model, opgesteld door
Duchain en Nakayama.
 Stappen
 Structurele codering
o Verschillende representaties of beschrijvingen van gezichten worden geactiveerd
 Expressieanalyse
o Een emotionele toestand kan afgeleid worden van een
gezichtsuitdrukking
 Gezichtsspraakanalyse
o Begrip van spraak kan verbeteren door middel van liplezen
 Gerichte visuele verwerking
o Specifieke gezichstinformatie kan selectief verwerkt
worden
 Gezichtsherkenningseeheden
o Structurele informatie over bekende gezichten
 Persoonidentificatieknopen
o Informatie over individuen
 Hun beroep, interesses,…
 Naamgeneratie
o De naam van een persoon
 Het cognitieve systeem
o Bevat aanvullende informatie en beïnvloedt welke andere componenten aandacht
krijgen
 Acteurs en actrices hebben vaak aantrekkelijke gezichten
 Al deze stappen leiden tot een eerste identificatie van een gezicht in de
gezichtsherkenningseenheden
 Deze info wordt gecombineerd met info die in ons
geheugen/cognitief systeem zijn opgeslagen.
 De terugkoppeling hiermee zorgt ervoor dat men een persoon
kan herkennen alsook een naam verbinden aan die persoon.
 Het gereviseerd model van Duchaine en Nakayama
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.4 Theoretische benadering
42
o
Dit eenvoudiger model bestaat uit
 Gezichtsdetectiemechanisme
 Mechanisme waar structurele codering plaats vindt en waar basiselementen van
het gezicht worden gecodeerd
 Hieruit worden dan zaken uit afgeleidt  gelaatsuitdrukking, geslacht (linkse
hokje)
 Dit alles wordt doorgegeven aan het geheugen
4.4.1 Evaluatie: Bruce en Young model
Ondersteuning
Malone en Young
- Dubbele dissociatie tussen twee patiënten
met beperkingen in de herkenning van
ofwel bekende ofwel onbekende
gezichten
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
Young en Humphreys
- Dubbele dissociatie over patiënten met
een beperking in ofwel
gezichtsherkenning ofwel expressieidentificatie
43
Beperkingen
Het model laat het eerste stadium van de
verwerking weg
- Het detecteren van het feit dat we
daadwerkelijk een gezicht zien
- De eerste stap op een gezicht te
identificeren nemen we aan als iets
automatisch.
Gezichtsidentiteit en – expressie zijn mogelijk
niet volledig onafhankelijk
- Ieder individu kan verschillende
gelaatsexpressies tonen maar één bepaald
individu kan wel vaker één bepaalde
gelaatsuidrukking tonen
Er zijn mogelijk meerder systemen voor
gezichtsuidrukking
- Het emotionele systeem speelt hier
mogelijk een integrale rol in
Young, Hay en Ellis
- Proefpersoon gaven nooit een naam bij
een gezicht wanneer ze niets anders over
die persoon wisten
 Sterke punt
o Sterk punt van het model is dat het ondersteund wordt door een groot scala aan
empirische bevindingen.  klein selectie aan studies die deze evidentie getoond
hebben
 Beperking
o Dit model doet geen poging om te verklaren waarom we een gezicht kunnen zien
5
Visuele inbeelding
 Visie voor perceptie systeem
o Laatste belangrijke functie  visuele inbeelding
 Kosslyn en Thompson
o “Visuele mentale inbeelding vidnt plaats wanneer een representatie uit het visuele
kortetermijngeheugen aanwezig is, zonder dat de stimulus daadwerkelijk wordt gezien.
Visuele inbeelding gaat gepaar met de ervaring van het ‘zien met de geestesoog’.”
5.1 Waarom is visuele inbeelding nuttig?
 Voorbeeld
o Chauffeurs kunnen inschatten hoe hard ze moeten remmen om stil te staan, ze kunnen
inschatten wat er gebeurt wanneer men een bepaald manoeuvre doet
 Visuele inbeelding en visuele perceptie
 Kosslyn’s perceptuele anticiaptie theorie
o Visuele inbeelding is een vorm van perceptuele anticipatie
 Veronderstelt dat er sterke overeenkomsten zijn tussen visuele
inbeelding en is visuele perceptie/waarneming
o Visuele beelden zijn beeldende representaties 
 Vergelijkbaar met foto’s of tekeningen die ruimtelijk georganiseerd
kunnen worden
 Gevormd in de topografisch georganiseerde hersengebieden, die een
visuele buffer vormen
 Op het moment van mentale inbeelding haal je info vanuit het KTG
en roep je die terug op in je visueel systeem, alle visuele systemen,
V1, V2,V3, worden opnieuwe geactiveerd  nu niet met info dat
afkomstig is van het oog, maar met info dat afkomstig is vanuit je
KTG
o Voorspelt dat visuele perceptie en inbeelding elkaar beïnvloeden
 Als men iets probeert in te beelden, sluit men onze ogen, dit omdat het
mentale beeld niet verstoord wordt door actuele/visuele imput
 Pylyshyn’s propositionele theorie
o Is het oneens met het complex systeem van Kosslyn
 Op het moment dat we een inbeelding maken speelt het zich af op het
niveau van een interne mentale representatie
o Stelt dat mentale inbeelding geen gebruik maakt van afbeeldingspresentaties
o Mensen maken gebruik van stilzwijgende propositionele kennis  kennis die
aanwezig is, sluimert, in je mentale wereld en die over het algemeen bestaat
over algemene kennis over objecten.
 In het algemeen onbewuste opgeslagen kennis over objecten
 Echter, de aard van stilzwijgende kennis is niet goed begrepen op dit
moment
5.3 Visuele inbeelding lijkt op perceptie
5.3.1 Ondersteuning voor perceptuele anticipatie
 Fenoom binoculaire revaliteit – werd al eerder vermeld
o De vraag  Als we aan het ene oog een stimulus
aanbieden en aan het andere oog een andere
stimulus, wat krijgen we dan te zien
 Wat nemen we bewust waar? Allebei de
stimuli? Mengvorm? Één enkele stimuli?
o Voorbeeld met huis en gezicht ( dit omdat we twee
aparte systemen daarvoor hebben)
o Dit fenomeen kunnen we gebruiken om te kijken wat
de invloed is van mentale inbeelding
 Bewijs voor facilitatie
 Pearson, Clifford en Tong
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.2 Visuele inbeeldings theorieën
44
o
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
45
Het waarnemen of inbeelden van een specifiek rasterpatroon zorgt ervoor dat
iemand dat raster ook daadwerkelijk ziet onder condities van binoculaire rivaliteit
o Visuele beelden bevatten oriëntatiespecifieke informatie
Experiment
o Ene beeld faciliteren, andere beeld onderdrukken  dat gegeven is gebruikt om
te kijken wat voor invloed mentale inbeelding kan hebben op visueel perceptie
o Proefpersoon kreeg bepaald kleurpatroon voorgeschoteld aan ieder oog
 Taak = één van de twee beelden zo lang mogelijk vast te houden
 Gebeurd in twee verschillende condities
 Conditie 1  er werd een rivaliserend beeld aangeboden
 Conditie 2  instructie om het rivaliserend beeld voor te
stellen
 We zien, afhankelijk van het verschil en oriëntatie tussen de
twee stimuli, dat het beter lukt bij de ene coditie  het maakt
niet uit of de concurrerende stimuli nu daadwerkelijk werd
gepresenteerd of dat de proefpersoon die zich moest gaan
voorstellen  we zien hier een hele directe interactie tussen
visuele waarneming en visuele inbeelding
 Bewijs voor interferentie
 Baddele en Andrade
o Aangezien visuele inbeelding en ruimtelijk tikken beide aanspraak maken op de
visuele buffer, zou gelijktidige uitvoering de kwaliteit hiervan moeten beïnvloeden
o Onderscheidt tussen visuele en auditieve informatie studies
o Experiment
o Interferentie taak  als je twee dingen tegelijkertijd doet dan kan die tweede
taak, de verwerking op de primaire taak gaan verhinderen.
o In hoeverre heeft een auditieve taak invloed op een visuele taak en in omgekeerd,
alsook in hoeverre auditieve taken invloed hebben op auditieve taken en visuele
taken invloed hebben op visuele taken.
o Bijzondere  De tweede taak bevatte geen werkelijke stimuli, maar een
ingebeelde stimuli.
 Visuele taak terwijl er een visueel inbeeldingstaak wordt uitgevoerd =
lage score. Bij het uitvoeren van een auditieve taak = score is hoger.
 De visueel inbeeldingstaak kan veel beter uitgevoerd worden als
de tweede taak audtief is dan wanneer die taak ook visuele is
 Dit proces treedt ook op bij auditieve taken!
 Deze twee bewijzen zijn evidentie voor het feit dat er een overeenkomst is tussen visuele
perceptie en visuele inbeelding.  De vraag is nu = speelt de visuele cortex hier nu ook een rol
in?
 Is de vroeg visuele cortex geactiveerd tijdens visuele inbeelding?
o Volgens de perceptuele anticipatietheorie zou dat wel moeten. Er zijn echter een aantal
factoren van invloed die bepalen of deze activatie al dan niet gevonden kan worden
 De aard van de taak
o Hoe gedetailleerder de inbeeldingstaak, hoe waarschijnlijker het is dat
visuele activatie gevonden kan worden
o
Grotere kans om visuele activatie te vinden wanneer de inbeeldingstaak
vorm boven beweging stelt
 De gevoeligheid van de neuro-imagingtechniek
o Methoden met een hoge resolutie (bv. fMRI boven PET) kunnen visueel
activatie waarschijnlijk beter detecteren
o rTMS over V1 verstoort het mentale inbeeldingsproces
 Foto van hersenscans
 Conditie 1
o Hersenscans werden uitgevoerd wanneer proefpersoon
een perceptietaak uitvoerde (foto’s waarnemen)
 Conditie 2
o Hersenscans werden uitgevoerd wanneer proefpersoon
gelijkaardigge objecten moest inbeelden
o LH en RH worden weergeven  wat opvalt is dat, bij
inbeeldingtaak, het niveau van de activatie lageri is, visuele
gebieden worden niet zo sterk gestimuleerd door de mentale
inbeelding zoals in de perceptie conditie het geval is, maar er is wel
een hele sterke relatie tussen de locatie van de activatie van de
perceptie conditie alsook de inbeeldingsconditie
o Conclusie  Gelijkaardige objecten activeren gelijkaardig
locaties in de visuele cortex, ongeacht of je het object nu
ziet of inbeeld. Het activatiepatroon is hetzelfde, het
niveau van activatie is verschillend.
 Evaluatie
o Kosslyn’s notie van een gedeeld mechanisme tussen visuele perceptie en visuele
inbeelding heeft veel ondersteuning gevonden
 Ganis
 Zeer grote overlap tussen perceptie en mentale inbeelding
o Met name in de frontale en partiëtale hersengebieden
 De aan inbeelding gerelateerde gebieden vormen over het algemeen een
subset van gebieden die normaal acitef zijn tijdens perceptie
o Met namen in de temporale en occipitale gebieden
o Patiënten met een intact visueel inbeeldingsvermogen, maar met een zware verstoring
in de visuele perceptie, vormen een probleem voor de visie van kosslyn
 Sirigu en Duham – Patient JB (zie boek pagina 113)
 Anton’s syndroom ofwel ontkenning van blindheid
 Bartolomeo – Patient D
o Verschillende hersengebieden zijn betrokken bij
 Inbeelding van objectvorm
 Inbeelding van beweging en onderlinge relaties van objectvormen
5.5 beeldspraak lijkt niet op de waarneming
5.6 hersenschade
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.4 Evaluatie
46
HOOFDSTUK 4
Perceptie, beweging en actie
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1
47
Directe perceptie
 Functie van visuele perceptie
o Die centrale functie van visuele perceptie s ons toelaten objecten rondom ons te
identificeren/herkennen
 Gibson – directe perceptie
o Hij onderkende dat perceptie meer is dan ojbectidentificatie
 Hij voegde de tijdsdimensie toe aan het concept perceptie
o Hij suggereerde dat perceptuele informatie gebruikt kan worden bij het organiseren
van actiepatronen
o Hij stelde ook dat perceptie en actie nauw met elkaar verbonden zijn
 De één beïnvloedt de ander zonder de noozaak voor complexe cognitieve
processen.
o Hij nam een ecologische benadering met zijn directe perceptietheorie
o Het doel van de info  eigen acties coördineren
 Zijn directe perceptietheorie bevatte
o Opnemen van informatie uit een ambiënte optische reeks
 Het lichtpatroon dat het oog bereikt
o Dit gebeurt zonder tussenkomst van het informatieverwerkingssysteem
o Geeft eenduidig of invariante informatie over de layout van objecten in de ruimte
 Gibson is geen psycholoog
o Gibson hield zich bezig in WOII met
problemen die piloten ondervinden bij
het landen
o Hij was betrokken bij de training van
gevechtspiloten  piloten die een heel
snelle verandering van omstandigheden
op moesten kunnen reageren wat
stelde hen in staat om dit te doen?
o Het punt waartoe de piloot beweegt
(focus van expansie) blijft bewegingsloos, terwijl de rest van de visuele omgeving weg
gaat van dat punt.
o Optische stroomveld  de verandering in het patroon van licht die een observator
bereiken wanneer er beweging is van de observator en/of in de omgeving
 Sensorische informatie
o De optische stroom geeft piloten eenduidige (sensorische) informatie over
 Richting
 Snelheid
 Hoogte
o Sommige karakteristieken van de optische reeks blijven invariant als de observatoren
rond bewegen in hun omgeving = invarianten
 Hogere-orde eigenschappen van de visuele reeks die niet door beweging
gewijzigd worden
 Bv. de horizonratio relatie
o Ratio tussen de hoogt van een object en de afstand van de basis
van dit object en de horizon
o Belangrijk om grootteconstante te handhaven
 Bv. de focus van de expansie (punt waartoe we bewegen) blijft ook
invariant
 Affordances
o Begrip ‘Je iets kunnen veroorloven’  Object kan zich
veroorloven gebruikt te worden.
o Ander idee over directe perceptie
o Potentiële gebruiksmogelijkheden van een object
o Al deze affordances worden direct waargenomen.
o Men is sneller in staat om een grijpbeweging te maken naar
grijpbare objecten
 De meeste objecten hebben meer potentiële
hanteerbaarheden afhankelijk van de psychische staat
van de persoon
 Sinaasappel kan gebruikt worden voor honger of
als projectiel wanneer iemand kwaad is.
 Studie van Wilf
o Grijpbeweging uitvoeren als taak  tijd die nodig was om de grijpbeweging te coderen
was korter voor de grijpbare objecten dan voor de niet grijpbare objecten
 Men is sneller in staat om een grijpbeweging te maken naar grijpbare objecten
 De perceptuele kenmerken op laag niveau = vorm, kleur van objecten  zijn
tussen de twee objecten constant gehouden.
 Het enige wat het verschil in grijpsnelheid kan verklaren is de codering
aan de proefpersoon of je iets met het object kan doen.
 Het feit dat je iets kan doen wordt automatisch gecodeerd
 Resonantie (niet in detail kennen)
o Hoe pakken ontvanger informatie op uit de visuele omgeving
 Gibson: er is een proces van resonantie
o Hij legt dit fenomeen uit aan de hand van een radio-analogie
 De radio resoneert met de informatie die de elektromagnetische golven
bevatten
 Ontvangers pikken deze informatie min of meer automatisch op uit de
omgeving wanneer ze op de juiste golflengte afgesteld zijn
 Als er ook maar enige schade is aan het circuit kan het niet meer werken
o Gibson veronderstelde dat het neurale systeem op holistische wijze perceptueel
informatie verwerkt
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1.1 Affordances (Gibson)
48
1.1.1 Evaluatie
 Gibson’s ecologische benadering: evaluatie
Sterktes
Benadrukt de interactie tussen perceptie en actie
Beschreef het dorsale visie-voor-actie systeem
voordat dit algemeen aanvaard werd
Merkte de rijkdom aan informatie op die visuele
stimuli bevatten
Beschreef op correcte wijze dat visuele illusies
kunstmatig en tijdelijk zijn
2
Beperkingen
Perceptuele processen zijn veel gecompliceerder
dan Gibson veronderstelde
Ging grotendeels voorbij aan visie-voor-perceptie
systeem
Ging voorbij aan de notie van het bestaan van
interne representaties. Dit is een ernstige
beperking
Bechrijf niet volledig alle relevantie
informatiebronnen
Visueel geleide actie
 Visuele perceptie
o Speelt een belangrijke rol in het verzekeren van onze veiligheid
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.1 Richting en sturen: optische stroom
49
 Gibson
o Globale radiële uitstroom hypothese
 Het algehele uitstroompatroon specificeert de richting van de observator
 Minder relevant voor niet-lineairre beweging
 Retinale stroomveld
o Verandering in het lichtpatroon op de retina bepaald door
 Lineaire stroom met een centrum van expansie
 Roterende stroom (rotatie in het retinale beeld) geproduceert door het volgen
van een gekromd pad en door hoofd-en oogbewegingen
 Britten en van Wezell
o Vonden hersengebieden die selectief zijn voor optische stroming
 Dorsale mediale superiore temporale cortex speelt een rolin de processing om
naar een bepaalde plaats te gaan
 Ventrale interparietale gebied: reageert sterk op optische stroom
 Van de Berg en Brenner
o Één oog is voldoend voor optische stroom
o Maar twee ogen resulteert in een drastisce prestatieverbetering
 Suggeert dat extra-retinale informatie voordelig is
 Hahn et al
o Zij vonden dat beweging niet essentieel is voor een
accurate perceptie van richting
o De proefpersonen kregen foto’s te zien in twee
condities: 50 ms en 1000 ms
 De beoordeling van de bewegingsrichting was
redelijk goed, zelfs wanneer schijnbare
bewegingsinformatie niet beschikbaar was
(1000 ms conditie)
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 De afwezigheid van beweging (en dus optische stroom informatie) had geen
effect op de accuraatheid
 Visuele richting
 Wilkie en Wann
o Drie informatiebronnen die mogelijk gebruikt kunnen worden om stuuracties
tijdens een gesimuleerde autorijtaak te produceren
 Visuele richting
o De hoek tussen een doelobject en de voor-achter lichaam-as
 Extra-retinale informatie
o Hoof-en bewegingssignalen om de verplaatsing van het blikveld
te bepalen
 Retinale stroom
 Resultaten
 Alle drie de bronnen werden gebruikt
 Visuele richting domineer indien die beschikbaar is
 Minder vertrouwen op retinale stroom en meer vertrouwen op hoof-en
oogbewegingssignalen in geval van slechte verlichting
 Beweging langs een kromme
o Hoe kunnen we bovenstaande bronnen het best gebruiken?
 Wilkie en wann
 Richtingsbeoordeling zijn niet erg relevant voor beweging lang een
kromme
o Identificatie van komende punten langs het bewegingstraject is
van groter voor accurate resultaten dan een fixatie voor richting
o Autobestuurder sturen minder accuraat als ze alleen maar
mogen kijken naar hun richting en niet naar de dingen op hun
pad
 Field, Wilkie en Wann
 Verwerking van het pad is geassocieerd met activatie van de
partiêtaalschors
 Mars
 Bestuurders fixeren vaak op een voorliggend punt langs de randen
 Maar, de prestatie is even accuraat wanneer andere punten gefixeerd
worden
o Algemeen  Gibson’s notie over de belangrijkheid van optische stroom informatie is
over roepen, er zijn vele andere factoren die een rol spelen bij beweging
o Daarnaast is in deze onderzoeken te weinig aandacht geschonken aan de rol van leren
en weten we nog niet veel over hoe deze factoren die onze beweging beïnvloeden
intrageren
 Tijd tot contact
o In het alledaagse leven willen we vaak weten wanneer we contact zullen hebben met
een object
o Lee’s Tau
 De grootte van de retinale projectie van het object, gedeeld door de mate van
expansie
 Gaat uit van de aanname dat snelheid constant is
 Specificeren van tijd tot contact
50
o
o
 Snellere expansie = minder tijd
 Tau-punt
 Tau over de tijd
 Geeft aan of er voldoende tijd is om voor het object tot stilstand te komen
Beperkingen, werden geïdentificeerd door Tresilian
 Tau negeert acceleratie van het object
 Tau geeft alleen visuele informatie over de tijd tot contact
 Objecten dienden bolsymmetrisch te zijn (dus niet handig bij het vangen van
een rugbybal)
Evaluatie: tau
Sterktes
De tau hypothese is aantrekkelijk simpel
Tau is vaak gebruikt om te assisteren bij het
maken van een beslissing over de tijd tot contact
Beperkingen
Schattingen zijn vaak gebaseerd op andere
factoren dan tau
Tau is niet invariant
Niet duidelijk hoe factoren gecombineerd worden
om de juiste actie toe te staan
Observatoren gaan niet altijd uit van de assumptie
dat bewegende objecten met een constante
snelheid bewegen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
Verandering in schaal kan ook gebruikt worden
51
3
Het planning controle model
3.1 Glover’s planning-controle model
 Glover
o Glover was geïntereseerd in het verklaren hoe visuele informatie wordt gebruikt in de
productie van actie  reiken naar een pintje
 We maken gebruik van een planning systeem gevolgd door een controle systeem
waarbij de twee systemen soms overlappen in tijd
o Model beschrijft hoe twee verschillende processen, in samenwerking met elkaar, ervoor
kunnen zorgen dat we beweging kunnen uitvoeren
 Planningssysteem
o Meestal gebruik voor de initiatie van een beweging
 Vóór je de beweging uitvoert vindt er een planning plaats, alsook tijdens het
uitvoeren omwille dat de informatie verandert waardoor het plan ook verandert
moet worden
o Is betrokken bij het selecteren van een geschikt doel
o Nadat het voorwerp is uitgekozen, moet men een beslissing maken over hoe het object
gegrepen zal worden.
o Bepaalt de timing van de beweging  hoeveel tijd heb je om het object te nemen.
o Gebruikt zowel spatiële als niet-spatiële informatie  gebruikt ruimtelijke info, aard van
het object
Relatief langdzaam  omdat het gebruik maakt van veel informatie en beïnvloedt
wordt door bewuste processen
o Planning hangt af van
 Een visuele representatie/info die gelokaliseerd/verzameld is in de inferiore
partietale lob
 Motor processen in de frontale lobes en basale ganglia
 Controle systeem
o Gebruikt na het planningssysteem (tijdens een beweging)
o Zorgt ervoor dat de beweging accuraat is  je moet de beweging bijstellen omdat het
plan is aangepast
 Moment dat je een lege fles water wilt optellen, waarvan je dacht dat hij vol
was. Gevolg  te veel kracht opzetten waardoor je het moet aanpassen
 De bijstelling wordt uitgevoerd door het controle systeem zodat de
beweging adequaat is
o Wordt beïnvloedt door de ruimtelijke karakteristieken (spatiaal) van het doelobject
o Relatief snel (omdat het relatief weinig informatie gebruikt)
o Controle hangt af van
 Een visuele representatie in de superiore parietaalkwab
 Motorische processen in het cerebellum
 Glover’s planning-controle model
o Helpt ons te verstaan welke factoren bepalend zijn zodat onze perceptie (in)accuraat is
 De meeste errors komen van het planningssyteem
 Dus visuele illusies zouden inaccuraat zijn als ze afhangen van het
planninssysteem maar accuraat als ze afhangen van het controlesysteem
 Hoe vinden de twee systemen plaats in de hersenen
o Hersengebieden betrokken bij de planning-en controlesystemen binnen Glover’s
theorie
 IPL = inferiore temporale lobe
 IT = inferotemporale lobe
 M1 = primaire motor
 PFC = prefrontale cortex
 SPL = superior parietale lobe
3.1.1 Bewijs voor Glover’s lokalisaties
 Bewijs voor Glover’s lokalisaties
o Studies die evidentie geven voor dit model
 Glover et al 2012
o Interpariëtale sulcus en posteriore parietale sulcus betrokken bij planning
o Superiore pariëtale lobe, cerebelumen supramarginale gyrus betrokken bij controle
 Glover et al 2005
o TMS, toegepast over de superoire pariëtale lobe verstoord het controle systeem
 Striemer 2011
o TMS over de inferiore pariëtale lobe verstoorde de planning meer dan TMS toegepast
over de superiore temporale lobe
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
52
3.1.2 Ondersteuning voor het Planning -controle Model
 Ondersteuning voor het planning-controle Model
o De Ebbinghaus-illusie
 De twee centrale cirkels zijn gelijk, maar de bovenste lijkt toch
groter
3.1.3 Evaluatie Planning-controle Model
Sterktes
Het model wordt op meerdere manieren
ondersteund, door diverse experimentele
bevindingen
Beperkingen
Het is waarschijnlijk dat de twee systemen op een
complexe manier interageren bij het uitvoeren
van acties
Er is veel ondersteuning dat meerdere processen
zijn betrokken bij actiecontrole en actieplanning
Het precieze aantal en de aard van de
onderliggende verwerkingsstappen is onduidelijk
De onderzoeken met fMRI en TMS bewijzen dat
gebieden in de inferiore en superiore parietale
cortex een belangrijke rol spelen
Het model houdt rekening met
lichaamsbewegingen, maar niet met
oogbewegingen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4
53
Biologische bewegingen
 Biologische bewegingen
o De mens is gevoelig voor het waarnemen van biologische bewegingen
 Het zijn typische bewegingspatronen die worden gegenereerd door mens en
dier
 Johansson
o Het is mogelijk om op basis van punt-licht displays biologische beweging waar te nemen
 Mensen liepen rond met lichten in een donkere kamer en al vanaf 6 lichten kon
men biologische beweging waarnemen
o Het is waarschijnlijk spontaan, automatisch en aangeboren vermogen om biologische
bewegingen te detecteren bottom-up processen
 Maar top-down processen (bv.
aandacht) kunnen de detectie van
biologische bewegingen beïnvloeden
 De beïnvloeding van de top-down
processen hangt wel af van situatie tot
situatie
 Cutting
o Twee gecorrreleerde cues worden gebruikt om het geslacht te bepalen op basis van de
punt-licht displays.
 Structurele cues gebaseerd opo de breedt van schouders en heupen
 Vormen de basis voor het centrum van de beweging
 Schouders breed en heupen smal bij mannen, omgekeerd bij vrouwen
 Dynamische cues gebaseerd op de neiging van mannen om relatief grotere
zwaaibewegingen met het bovenlichaam dan met de heupen uit te voeren,
omgekeerd bij vrouwen.  Mate waarin iemand beweegt
 Dus op basis van deze twee cues kan men het geslacht bepalen
 Vaina
o Hersengebieden MT/MST (midden temporale gebied) zijn betrokken bij de detectie van
niet-biologische beweging
 Schade aan deze gebieden kan ‘bewegingsblindheid’ veroorzaken, terwijl het
vermogen om biologische beweging te deteceteren intact blijft
 Saygin
o De superiore temporele en premotor frontale gebieden zijn geassocieerd met de
waarneming van biologische beweging
 Schade aan deze gebieden beperkt de detectie van biologische bewegingen, terwijl
problemenin het waarnemen van richtingsbewegingen nagenoeg afwezig zijn
o Hersengebieden die beschadigd zijn in patiënten met een beperking in
waarneming van biologische beweginggen.
 A) beschadigd gebied in de temporale-parietale cortex
 B) beschadigd gebied in de frontale cortex
 Virji-Babul
o Posteriore en occipitale en mid-parietale gebieden gevolgd door activatie in
delaterale parietale, sensorisch-motorische en links temporele gebieden reageren
op zowel biologische als niet-biologische bewegingen
 Perceptie van menselijke beweging was alleen geassocieerd met activatie in het
rechter temporele gebied
 Conclusie
o Hier lijkt het er op dat er een duidelijke dissocatie is tussen het waarnemen van
algemene bewegingen en anders het kunne waarnemen van biologische bewegingen
4.2 Imitatie en spiegelneuron en
 Apenonderzoek
o Spiegelneuronensysteem
 Is bij toeval ontdekt bij het onderzoek van dieren, waarbij men single-cell metingen
gebruikt. Assistent deed een bewing voor die de aap later zelf ook moest uitvoeren.
 Gevormd door neuronen die geactiveerd worden wanneer apen zelf een actie
ondernemen en wanneer ze een ander dier waarnemen die dezelfde actie
uitvoert
 Er is een groot gebied gevonden die vol ziet met die neuronen  er is een heel
netwerk van neuron dat niet alleen gevolg is bij het zelf uitvoeren van actie,
maar ook bij het observeren
o Faciliteert imitatie en het begrijpen van de actie van de ander
 De neuronen bij apen werden niet geactiveerd wanneer de apen niet wisten
waarnaar de experimentator greep
 Het is betrokken bij het aanleren van beweging, door middel van imitatie
o Gebied F5 en de superieure temporale sulcus in apen
 Gallesse ontdekte dat daar de spiegelneuron zich bevinden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.1 Bewegingsdetectie
54
 Bestaat een vergelijkbaar systeem bij de mensen?
o Antwoord  hoogst waarschijnlijk
 We weten dit nog niet met 100% zekerheid. Dit komt omdat het bij de
dierenstudies is vastgesteld door single-cell recording = onmogelijk toepasbaar
bij de mens
o Gebieden die op vergelijkbare wijze reageren bij het uitvoeren van een actie als bij het
waarnemen van deze actie
 Ventrale premotor cortex
 Anteriore intraparietale cortex
 Superiore intraparietale cortex
o Maar dit zijn complexe gebieden  niet neuronen
 Overtuigend bewijs voor een spiegelneuronensysteem vereist dat dezelfde
neuronen worden geactiveerd, en niet dezelfde gebieden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.3 Het begrijpen van intenties
55
 Het begrijpen van intenties
o De spiegelneuron spelen een rol bij het begrijpen van wat iemand wil
o Het verstaan van de intenties achter iemand zijn acties is makkelijker als we de context
in acht nemen
 Taak  Proefpersoon krijgt scenario te zien. Ze krijgen later de opdracht om
iets met het voorgeschoteld object te doen of ze moesten het voorwerp
interpreteren
 Resultaten  Er is een duidelijke toename van activiteit in die hersengebieden
die geassocieerd zijn met het spiegelneuronensysteem op het moment dat
iemand daadwerkelijk een intentie moet uitvoeren. Het lijkt er dus op dat het
spiegelneuronen systeem hierbij betrokken is.
4.4 Bewegingsperceptieonderzoek: evaluatie
Belangrijke bevindingen
Biologische bewegingen bestaan uit een
combinatie van topdown en bottom-up processen
Patiëntenstudies geven aan dat biologische
beweing los van niet-biologische beweing
verwerkt worddt (verschillende hersengebieden)
Beperkingen
Er is relatief weinig bekend over de interactie
tussen top-down en bottom-up processen
De gedeeld en differntiële componenten van
biologische en niet biologische
bewegingsverwerking is nog niet geheel duidelijk
Het menselijke spiegelneuronensysteem moet op
neuronaal niveau nog ontdekt worden
5
Veranderingsblindheid vs. inattentional blindheid
 We maken nu een overgang van perceptie naar aandacht  hoe kan het dat we info missen
terwijl we met weinig info iets kunnen ‘vormen’
 Veranderingsblindheid
o Er niet in slagen om te detecteren dat een object is bewogen, verandert of verdwenen
 Inattentional blindheid
o Er niet in slagen om op te merken dat er een onverwacht object plots in de display zit
 Het filmpje waar de aap in beeld komt, maar je het niet waarneemt
 Verklaring voor veranderingsblindheid
o Magere representaties
 Representaties van een scene zijn mogelijk incompleet vanwege een te
beperkte aandachtsfocus
 We hebben een te weinige verwerkingskracht om zo’n visuele scène op te slaan
waardoor we ons focussen op de hoofdlijnen en dus details missen
o Alternatieve verklaring
 Gedetailleerde representaties kunnen vervallen of overschreven worden
 Visuele representaties van een stimulus voor de verandering zijn mogelijk niet
beschikbaar voor het bewustzijn
 Onmogelijkheid om de representaties van voor en na de verandering met elkaar
te vergelijken
o Vergelijkbaarheid Most
 De aard van de taak  het verschil van de
opvallendheid en hetgene wat we moeten
doen maakt veel uit!
 Ze vonden dat de detectie voor
onverwachte objecten veel groter was
wanneer ze vergelijkbaar waren in
luminatie of helderheid ten opzicht van
een doelobject
 Experiment
 Proefpersoon moest op of iets wits of op iets zwarts letten
 Tijdens de taak veranderde iets onverwacht in het display waarvan de
kleur kon afwijken van dategene wat voor de proefpersoon relevant
was.
 Als de proefpersoon op iets zwarts moest letten en het
onverwachte object is ook zwart  proefpersoon zag het object
 Als de proefpersoon op iets zwarts moest letten maar et
onverwachte object was wit  proefpersoon merkt het niet op
 Het is een variant op de manipulatie van het witte team en het zwarte
object = gorilla
o Er is meer aan de hand  onderscheid tussen magere representatie en de alternatieve
verklaring die zegt dat we wel een representatie maken maar die later weer vervalt
 Studie van Hollingsworth en Henderson (slidecast 1:26)
 Ze gingen de rol van aandacht na bij veranderingsblindheid
 Twee types van verandering
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.1 Verklaringen voor veranderingsblindheid
56
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Type change  het object wordt vervangen door een object van
een andere categorie (vork  mes)
 Token change  het object wordt vervangen door een object van
dezelfde categorie (mes  ander soort mes)
 Ze vonden dat veranderingsdetectie veel groter was wanneer
het veranderde object was gefixeerd voor de verandering
 Het nummer van fixaties op andere objecten die kwamen na
de laatste fixatie op het te veranderen object hadden geen
systematisch effect op de veranderingsdetectie
 De visuele representatie van ojbecten die de foces van
andacht zijn bleven voor een bepaalde tijd nadat ze
waren gevormd
 Veranderingsdetectie was beter wanneer er een verandering was
in het type van object dan wanneer er token change was.
57
5.1.1 Verklaringen voor veranderingsblindheid: Evaluatie
 Diverse relevante factoren
o De aandacht moet al op het object gericht zijn (maar dit is niet afdoende) om de
verandering te detecteren
o Detectie van een verandering is veel beter wanneer het type object veranderd dan
wanneer het teken van het object veranderd
o Verandering is meer waarschijnlijk om waargenomen te worden wanneer het een object
betreft wat relevant is voor ons huidige doel
 Hollingsworth en Henderson benadering past beter bij het empirische bewijs dan een
verklaring in temren van een magere representatie
o We maken meestal een vrij gedetailleerde representatie van stimuli
o Veel detail uit deze represenatie gaat verloren wanneer we hier geen aandacht aan
besteden
HOOFDSTUK 5
Aandacht en prestatie
Inleiding
 William James
o Hij maaktte een onderscheid tussen
 Actieve aandacht  top-down door de individu zijn doelen of verwachtingen
 Passieve aandacht  bottom-up door externe stimuli (plots lawaai)
 Gerichte aandacht
o Een situatie waarin individuen proberen om aandacht te schenken aan één
informatiebron terwijl ze andere stimuli negeren (= selectieve aandacht)
 Verdeelde aandacht
o Een situatie waarin twee taken gelijktijdig uitgevoerd dienen te worden (=multi taksing)
 Twee beperkingen in het onderzoek naar aandacht
o We kunnen aandact geven aan externe of interne stimuli maar bij onderzoeken richt
men zich vooral op externe stimuli
o Veel aandacht is bepaald door onze doelen en emotionele staat, maar in experimenten
wordt onze aandacht bepaald door de instructie van de experimentor
 We verwerken aanzienlijk minder dan dat we denken
o Veranderingsblindheid
o Inattentionele blindheid
o Attentionele blink
 Attentionele blink
o Geeft limieten aan over info die we tegelijk kunnen verwerken
o Wordt gevonden als we in een hele lange reeks van stimuli, twee stimuli kort na elkaar
moeten detecteren
o Taak
 Waarbij je blootgesteld wordt aan een continue stroom van letters  je moet er
enkel naar kijken
 Soms zit er een cijfer in de stroom verstopt. Je taak is om die cijfers te detecteren
 Je hebt geen enkele moeite om het cijfer te detecteren
 Op het moment dat er kort op het eerste cijfer een tweede cijfer volgt = je
merkt dat het plotseling niet meer gaat  het tweede cijfer kan je niet meer
detecteren  tenzij er weer genoeg tijd is overheen gegaan om het eerste
cijfer te verwerkren
 De accuratesse van de proefpersoon hangt af van de plaats van de tweede cijfer
 Op de X-as = de tijdspresentatie tussen het eerste en
het tweede cijfer
 Lag 1 = tweede cijfer wordt onmiddellijk na het
eerste cijfer gerepresenteerd
 Lag 2 = het gaat mis als de cijfer iets verder in
de tijd wordt gerepresenteerd  cijfer – letter
cijfer = accuratesse is laag
 Lag 3  cijfer – twee letters  cijfer
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1
58
o
Hoe verder dat je kijkt, hoe groter de tijdsinterval tussen twee verschillende cijfers
o
Conclusie
 Als twee cijfers onmiddellijk na elkaar worden gerepresenteerd dan kunnen we ze
allebei goed verwerken
 Als er een cijfer – letter – cijfer wordt gerepresenteerd = lage accuratesse
 Dat is een fenoom dat moeilijk te verklaren is. We kunnen het niet verklaren
op basis van een een simpele perseptuele overbelasting, want als dat het
geval zou zijn dan zouden we dit fenomeen ook moeten terugvinden als de
twee cijfers onmiddellijk na elkaar worden getoond.
 Het is waarschijnlijk een probleem in onze aandacht
 Verklaring 1: Op het moment dat we het eerste cijfer nog moeten
verwerken dat we eigenlijk bezig zijn om het even tijdelijk in ons
geheugen op te slaan. Daardoor zijn we niet in staat om de tweede imput
goed te gaan verwerken
 In de eerste situatie hebben we het probleem dan niet omdat we de
twee cijfers als eenheid gaan verwerken
 In de tweede situatie is het een probleem omdat we het niet als
eenheid kunnen verwerken
 Verklaring 2 (aandacht): al onze aandachtscapaciteit uit naar het
verwerken van het cijfer, komt er dan nog een  geen probleem want
onze aandacht was al bij het verwerken van het cijfer
Besluit
 Het geeft aan dat we hier niet een perceptueel fenomeen hebben maar dat het
gaat over de selectie van informatie
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
59
2
Gerichte auditieve aandacht
 Coctail party probleem
 Hoe kunnen we ons op één conversatie tegelijk concentreren
 Deze vaardigheid gebruikt fysieke verschillen (tussen stimuli: geslacht,
intensiteit van de stem) om de aandacht op de gekozen auditieve bron
te richten
 Dichotische luistertaak  de proefpersoon focussen zich zodanig op
één stem dat ze zelf niet opmerkte dat de andere conversatie in een
andere taal was of omgekeerd. Aan ieder oor een andere boodschap 
ze moeten het ene negeren en op de andere focussen.
 De boodschap waarop ze moesten op letten moesten ze luidop zeggen = shadowing
 Basis voor heel veel kennis voor onze audititeve aandachtsmechanisme
 Moray
 Niet geattendeerde auditieve informatie wordt niet of nauwelijks
verwerkt
 Maar 1/3 van alle proefpersonen rapporteerde wel dat ze hun eigen
naam hoorden in het niet geattendeerde kanaal
 Er zijn dus een aantal stimuli die wel verwerkt worden  naam
2.1 Selectieve aandachtstheorieën
 theorieën over aandacht
 Broadbent’s theorie
Twee stimuli of berichten die werden gepresenteerd op hetzelfde momen
hadden een parallelle (op hetzelfde moment) invoer naar een sensorische
register
o Invoer wordt dan gefliterd op basis van fysieke eigenschappen
 Filteren voorkomt het overladen van eht beperkte capaciteitsmechanisme
 Invoer na filtering nog beschikbaar wordt (semantisch) verwerkt
o Deze theorie kan de basisbevindingen van Cherry veklaren
 Niet geattendeerde stimuli wordt minimaal bewerkt voor de filtering
o De theorie verklaart ook de bevindingen van de dichotische luistertaken
 De filter selecteert de invoer op basis van de meest prominente
eigenschappen (bv. het oor dat het ontvangt)
 De assumptie dat een bericht waar geen aandacht aan geschonken wordt,
wordt verworpen in een vroeg stadium van processing is twijfelachtig
 Beperkingen van broadbent’s theorie
 Het relatief inflexibele model van Broadbent kan niet verklaren
 Dat je het niet geattendeerde kanaal kan verwerken wanneer dit sterk
afwijkt van het geattendeerde kanaal
 De vergelijkbaarheid tussen twee berichten heeft inpakt op het
geheugen. Als twee inputs verschillend zijn kunnen ze beiden
verwerkt worden
 Dat je impliciet kunt leren van de niet geattenteerde informatiestroom,
ondanks het feit dat je expliciet niet bewust bent van deze informatie
 Waarom sommige personen hun eigen naam in het niet geattendeerde
kanaal kunnen detecteren
 1/3 hoorde de naam
 deze personen hebben vaak een lage wergeheugenspannen en zijn
minder goed in staat o mhun aandacht te focussen (dus naam
herkennen hangt af van het individu zijn werkgeheugencapaciteit)
 Treisman’s Lekkende filter
o
Niet geattendeerd informatie wordt afgezwakt na het sensorische register.
 Analyse van stimuli gebeurt door middel van een hiërarchische reeks van
fysische cues betreffende structuur en betekenis
 Wanneer de capaciteitslimiet bereikt is worden tests aan de top van de
hiërarchie niet meer uitgevoerd
 Daarom is de exacte locatie van het bottleneck meer flexibel dan
oorspronkelijk door Broadbent voorgesteld
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
60
 De drempelwaarde van alle voro de context relevante stimuli wordt
verlaagd
 Gedeeltelijk verwerkte stimuli doorbreken soms de drempelwaarde
voor het bewustzijn
 Deutsch en Deutsch
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
61
Alle stimuli worden volledig verwerkt
 De bottleneck is laat, vlak voor de respons
 De meeste relevante stimulus bepaalt dat de respons moet worden
o Neurofysiologisch bewijs trekt Deutsch en Deutesch’s theorie in twijfel
 De ERP’s werden gemeten tidjen een dichotische taak en de ERP was groter
wanneer de probe was gepresenteed in het geattendeerde bericht dan in
het niet –geattendeerde
 Plaats de bottleneck veel eerder
 Resultaten hierbij ziijn eerder in overeenstemming met Treisman’s
attenuatietheorie
 Broadbent keert terug
 Broadbent
 Semantische verwerking van ‘niet’ geattendeerde stimuli zou onmogelik
moeten zijn
 Aandacht verplaats zich heel langzaam (500ms)
 Onderzoek in de volgende decenia
 Verplaatsen van aandacht kan veel sneller (50ms)
 Het is mogelijk om snel tussen informatiestromen te wisselen
 Doorsijpelen kan verklaren waarom niet ggeattendeerde stimuli toch
incidentieel semantisch worden verwerkt
 Broadbent’s model kan dus toch data verklaren die in eerste instantie
niet met het model verenigbaar waren
3
Gerichte visuele aandacht
3.1 Spotlight, zoom lens of meerdere spotlights?
3.1.1 Locatie-gebaseerde aandacht
 Locatie-gebaseerde aandacht
 Posner
o Attentional spotlight
 De visuele aandacht verlicht een klein deel van de visuele ruimte rondom je
en je kan het direct richten op een ander object
o Coverte aandacht
 Je kan ergens op letten zonder dat je er naar kijkt
 We kunnen onze ogen fixeren op een bepaald punt in het blikveld en toch
onze aandact richten op een andere locatie
 We kunnen aandacht en kijkrichting van elkaar loskoppelen
Metafoor  spotlight
 Heeft enkele problemen
 Het zoeklicht heeft een vaste grootte
 Het maakt niet uit wat we willen doen met de info, we selecteren
steeds een locatie van dezelfde grootte
 Soms willen we onze aandacht meer diffuus verspreiden over
het hele blikveld = we zijn op zoek naar globale
veranderingen
 Andere momenten willen we ons focussen op één specifiek
onderdeel van wat we zien
 Kunnen we dus niet verklaren met de vaste grootte
 Beter idee  zoom-lens model
 Eriksen en St.James  idee dat gerichte visuele aandacht verklaard
o Zoom-lens model
 Je kan het gebied waar je aandacht op is gericht uitbereiden of juist
verkleinen
 De omgeven kan desgenwest uitgebreid worden
 Biedt meer mogelijkheden om visuele aandacht te verklaren
 Bewijs voor het Zoom-lens model
 LaBerge
o De gemiddelde reactietijd op een probestimulus als
functie van de probe positie. De probe werd
gepresenteerd op het moment dat een letterreeks
zou zijn gepresenterd
 Ze gebruiken een 5-letter woord (ofwel focus op
middelste letter of op het hele woord)
 Detectie was sneller wanneer de probestimulus verscheen als men zich
moest focussen op het hele woord (grotere omgvang/grote zoom) dan op
de middelste letter (kleine omvang)
 Afhankelijk van de taak is er een verschil in reactietijd  afhankelijk
van de positie konden proefpersonen in de lettertaak meer of minder
inzoomen. Als ze hun aandacht verder konden inzoomen = reactietijd is
korter dan wanneer de aandacht verdeeld moest worden
 Kunnen we niet verklaren als we aannemen dat onze zoekbundel één
vaste grootte heeft
 Müller
o Proefpersonen moesten de aandacht richten op één, twee of vier de vierkanten
 Ze gebruikten fMRI om de hersenactiviteit te bekijken
 Experiment
 Proefpersoon moest target stimuli detecteren over een klein of groot
gebied
 Conclusie
o De target stimuli worden sneller gedetecteerd wanneer het
geattendeerde gebied klein is (één vierkant ivp alle vier)
 Dit kunnen we beter verklaren met het idee van de zoomlens dan met de spotlight met vaste grootte
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
62
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
63
 BOLD activatie van een groter deel van de visuele cortex wanneer de
aandacht op een groot gebied is gericht (groter gebied vraag aandacht =
groter deel in de cortex geactiveerd)
 Meerdere spotlights – experimenten die een gespleten aandachtsbundel demonstreren
o Kunnen we onze aandacht richten op meer dan 1 punt?
 We kunen een gespleten aandachtsbundel demonstreren, waarbij onze aandacht is
gericht op twee of meer regio’s die niet dichtbij elkaar liggen
 Volgends deze theorie is onze visuele aandacht
nog meer flexible dan het zoom-lens model
beweert
o Ondersteuning voor dit door Awh en Pashler
 A) blauwgrijze gebieden geven de gecuede locaties
weer. De nabije en veraf gelegen locaties zijn niet
gecued
 B) waarschijnlijkheid van het detecteren van een
target stimulus op valide (links of recht) of invaldie
(nabij of veraf) locaties
 Wanneer de target verscheen tussen de twee
gecuede locaties kreeg die weinig aandacht omdat de
volledige aandacht was gericht op de gecuede
locaties
o Experiment
 Proefpersoon moest een aantal stimuli detecteren die op een aantal
voorgedefineerde locaties op het beeldscherm kon verschijnen
 De twee blauwe locaties waren relevant = hierop kon de stimuli verschijnen
waarmee de proefpersoon iets kon doen
 De stimuli kon ook tussen de locaties gepresenteerd worden
 Wat is het effect van het stimuleren op die locaties?
 De accuratesse = zeer hoog op de blauwe locatie
 Wat gebeurt er als een stimulus op een andere locatie verschijnt die ze niet
moesten attaderen?  als we ervanuit gaan dat mensen 1 zoeklicht hebben, dan
zouden we moeten verwachten dat ons zoeklicht van aandacht uitgebreid wordt.
Betekent dan ook dat de andere locaties geattendeerd wordt met een hogere
accuratesse als gevolg
 Als we kijken naar het resultaat, dan is dat niet het geval  de accuratesse is veel
lager dan op de twee locaties die wel relevant zijn
 Suggereert dat proefpersonen in staat waren om heel selectief te attenderen = dit
is een gegeven dat we niet kunnen verklaren op basis van de aanname dat we 1
spotlight voor aandacht hebben
 We hebben evidentie voor het feit dat we meerdere locaties te gelijkertijd kunnen
gaan attenderen
3.2 Wat is geselecteerd?
 Wat selecteren we?
 Een gebied of regio in de ruimte
 Een objectt, of ee ngroep in de ruimte?
 Een gebied in de ruimte of een gegeven object?
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Het is moeilijk om een onderscheid te maken tussen
 Aandacht voor een locatie
 Aandacht voor een object op die locatie
 We zijn vaak geïnteresseerd op het object op die locatie
 Gebruik van welbepaalde stimuli
 Huis en gezicht  dit omdat ze beide een bepaald gebied in de cortex activeren
 Huis = parahippocampal place area (PPA)
 Gezicht = fusiforme face area (FFA)
 Locatie
o O’Craven, Downing en Kandwisher  fMRI studie
 Proefpersoon kregen twee ovalen te zien die elk een
verschillende kleur hadden en de een had een gezicht
(fusiforme face area) en de andere een huis (parahippocampal
place area)
 Zo kon men zien welk gebied actief werd op fMRI
 Bijkomende opdracht  hoe is de rode ovaal georiënteerd?
Verticaal of horizontaal = de proefpersoon moet zijn/haar
aandacht richten op de rode ovaal = aandacht richt zin naar de linkse locatie waar
ook een foto wordt gepresenteerd.
 Er is een toename van het FFA hersengebied
 Suggereert dat locatie selectie een belangrijke rol speelt in aandacht, want de
intstructie (richt van ovaal) heeft er toe geleidt dat de aandacht hiernaartoe
werd verplaatst. Alle stimuli die op deze locatie worden gepresenteerd
(gezicht) wordt ten gevolge van deze instructie sterker verwerkt als gevolg van
de toename van de hersenactivatie in dat gebied
o Deze studie biedt evidentie over het feit dat locatie een rol speelt
 Object
o O’Craven, Downing en Kandwisher  fMRI studie
 De proefpersonen keregen twee stimuli (huis en gezicht) te
zien die elkaar transparant overlappen en waarvan één
bewoog
 Er was meer activatie in het gebied voor de stimuli die
bewoog dus dit gaf aan dat aandacht eerder object gericht is
(moest het locatie gericht zijn zou er in beide gebieden
evenveel activatie geweest zijn want de stimuli bevonden
zich op dezelfde plaats)
 Ander bewijs voor Object-Gebaseerde aandacht
 Neisser en Becklen
o Proefpersonen kunnen gemakkelijk hun aandacht richten op één scène en een
fsyiek overlappende scène negeren
 Marshall en halligan
o Bestudeerde neglectpatiënten  hebben probleem met hun selectieve visuele
aandacht
o Vroegen proefpersonen om een ambigue vorm die opgesplist was door middel van
een gekartelde rand te kopiëren
o Problemen waren object-gebaseerd
o Experiment
64
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
65
 Wat is de onderliggende oorzaak van neglectpatiënten
 Assumptie  als neglect puur een probleem is die gekoppeld is aan locatie,
dan zou eigenlijk de context waarin info gepresenteerd is niets uitmaken. Dit
gegeven gebruikten ze
 Ze hebben patiënten bepaalde stimuli gepresenteerd die ze moesten
natekenen  neglectpatiënten hebben problemen om hun aandacht te
richten op stimuli op één locatie = dit zal dus resulteren dat de helft van zo’n
lijn niet getekend zou zijn
 Marshall en Halligan hebben de lijn zo gepresenteerd dat ze onderdeel vormde
van het object  dat object kan zich of in het intacte visuele veld bevinden of
in het beschadigde visuele veld van die patiënt bevinden
 De lijn loop precies in het midden  als object-gebaseerde aandacht geen rol
zou spelen dat zou het niet uitmaken tot welk object de lijn behoort = ze
zouden evengoed in staat zijn om de lijn te tekenen
 Ondervinding
 Het maakte veel uit tot wellk object de lijn behoorde
 Wanneer de lijn onderdeel was van een object dat zich in een
beschadigd deel van het visueel veld bevond dan waren de patiënten
niet in staat de lijn adequaat na te tekenen
 Wanneer de lijn zich in het visueel veld bevond die onderdeel was
van het object in tact was, waren ze wel in staat om het na te
tekenen
 Kortom  we zien hier dat aandacht sterk gekoppeld is aan
een bepaald object
 Locatie-en object-gebaseerde aandacht
 Gedragsexperiment dat aantoont dat aandacht
gestuurd kan worden door objecten
o Proefpersonen kregen displays aangeboden
waarbij een que werd gepresenteerd die
aangaf waar de proefpersoon een target
stimuli zou kunnen verwachten
o De que wordt gepresenteerd in de rechter
bovehoek = de doelstimulis verschijnt op de
gecuede locatie  de que was valide
o Wanneer target om locatie wordt gepresenteerd dat niet door de que werd
voorspeld is de que invalide
o Bevindingen in dit experiment
 Veel sneller in het detecteren van de target als die verschijnt op de gecuede
locatie ten opzichte van de conditie waarin die niet op een gecuede locatie
verschijnt
o Kijken naar de experimentel manipulatie
 Witte balkjes vormen een ojbect op het scherm
 We kunnen twee verschillende additionele condities maken
o Conditie 1: Target is invalide = dus niet op de locatie van de que, maar
wel nog binnen het object
o Conditie 2: Target is invalide = niet op de locatie van de que, maar ook
niet binnen het object
 Kijken naar het effect van het object op de reactietijd
 Er is sprake van een aantal stadia waarin we eerst een object
selecteren waarin nog eens spraken is van locatie.
 Bevindingen
o Target detectie was trager bij invalide trails (locatie-gebaseerd)
o Binnen de invalide trails was de target detectie trager wanneer de cue in een ander
object werd gepresenteerd (dus ook deels ojbect-gebaseerd
3.2.1 Inhibition of Return (IOR)
 IOR
o
o
o
o
Een verminderde perceptuele prioriteit voor informatie in een regio dat
onlangs een hogere prioriteit had
Een voorkeur voor nieuwe locaties en objecten
Speelt alleen maar af als we onze aandacht op een exogene reflecieve
wijze gaat oriënteren  onze aandacht wordt getrokken door iets
opvallend in de buitenwereld
Bestaat waarschijnlijk om te voorkomen dat we onze aandacht steeds
opnieuw wordt getrokken door dezelfde opvallende gebeurtenis
 Om dit te voorkomen wordt onze aandacht dus geblokkeerd
 Wat gebeurt er met niet geattendeerde visuele stimuli?/ wat gebeurt er met stimuli die
buiten de spotlight vallen/zoom-lens  gaat het verloren of doen we er iets mee = hangt er
van af
 McGlinchey-berroth
 Zij toonden aan dat niet geattendeerde stimuli nog steeds in
redelijke mate verwerkt kunnen worden
 Effecten van een eerdere presentatie van een tekening in
het linker en rechter visuele veld op een matching taak
(geen verwerking) en lexicale beslissing (wel verwerking)
bij neglect patiënten
 Terwijl neglect patiënten visuele stimuli gepresenteerd op
het linker visuele veld negeren
 Kortom: Ondsanks het feit dat er in de matching-taak, de
patiënten niet in staat waren de info bewust te
rapporteren, werden ze wel nog beïnvloed door het aanbieden van info.
 Ondanks het feit dat deze patiënten vaak bewust rapporteren dat ze
niets met de info kunnen, blijkt dat de genegeerd info wel degelijk info
heeft
 Lavies perceptuele belastingstheorie
 Wat gebeurt er met de info dat verloren gaat
 Lavies gaat ervanuit dat iedereen gelimiteerd is in zijn aandachtscapaciteit
 De vatbaarheid voor afleiding is groot indien
 De taak perceptueel laagbelastend is omdat er dan aandachtshulpbronnen
over zijn  we hebben capaciteit over om te verwerken waardoor we
eerder afgeleid worden
o Aantal taakgerelateerde waar te nemen stimuli
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.3 Wat gebeurd er met niet geattendeerde visuele stimuli
66
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
67
o Verwerkingseisen die iedere stimulus stelt
 Ook als we cognitief hoog belast zijn, worden we snel afgeleid
o Vooral wanneer target-distractor discriminatie moeilijk is
o Cognitieve controle hlept om het onderscheid tussen targets en
distractors te maken
 Bewijs perceptuele belastingstheorie
o In het experiment moetsen proefpersonen de target letter
(x of z) detecteren.
 Hoge belastings conditie: andere 5 posities waren
ingenomen door niet-target letters
 Lage belasting conditie: de andere 5 posities waren
niet ingenomen
 Daarnaast was er nog een grote afleidingsletter
(ofwel X als het Z was ofwel gewoon random)
o De aard van de afleider had meer effect op de tijd om de
target stimuli te identificeren in de hoge belasting conditie
dan in de lage
 Bewijs voor de perceptuele belastingstheorie
o Aantonen door manipulaties
 Manipulatie van perceptuele belasting en cognitieve belasting
 Proefpersonen moesten een specifieke doelletter identificeren (x of z).
 De stimulus kon af alleen op het scherm getoond worden of samen met een
reeks irrelevant afleiders.
 Tweede wat er gebeurde  los van de reeks was er een grote
afleidingsstimulus die ervoor zorgde dat de proefpersoon het minder ging
doen op de indentificatie-taak.
 Belangrijke bevinding
 Effect van die afleider werd alleen waargenomen als de perceptuele
belansting laag was
 Als de afleidingsstimulus incompetibel was met de andere stimulus =
resulteerde in een vertraging van de reactietijd.
 In de hoge perceptuele belasting zien we een hogere algemene
belastingstijd (als gevolg van meer info). We hebben geen ruimte meer
over om ons te laten afleiden door extra info
3.3.1 Evaluatie
 Evaluatie
o Visuele aandacht kan gericht worden op een gegeven ruimtelijk regio
o De groote van het geattendeede visuele veld kan enorm variëren
o Aandacht kan gesplitst worden over twee niet naastliggende ruimtelijke regionen
o Er is bewijs dat visuele aandacht gerict kan worden op ojbecten in plaats van locaties in
de ruimte
o Niet geattendeerde visuele stimuli kunnen nog tot op een behooorlijk gedetailleerd
niveau verwerkt worden
o Rondom de spotlight is een gebied waar de verwerking geïnhibeerd wordt
3.4 Aandachtsnetwerken
3.4.1 Drie aandachtsvaardigheden
 Drie aandachtsvaardigheden
o Drie stadia die we moeten doorlopen voorraleer we een
nieuw object kunnen attenderen
 Het posteriore (stimulusgedreven) aandachtsysteem
o Loslaten van aandacht
 Posterieur pariëtaal
o Verplaatsen van aandacht
 Superior colliculus
o Vastkoppelen aan een nieuwe visueel stimulus
 Pulvinar (thalamus)
 Het anterieur aandachtsysteem
o Houdt zicht bezig met doelen, en hoe het doel omzetten in actie  Doelgericht
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Coverte aandacht
o Het verplaatsen van aandacht naar een specifieke locatie, zonder dat het gepaard gaat
met een oogbeweging
 Posner
 Hij vondt dat valide cues (= een pijltjes in de
richting waar het licht ging verschijnen) zorgde
voor een snellere respsons op licht onset dan
de neutrale cues (geen aanwijzing). De
invalide cues = pijltje in verkleerde richting)
zorgde voor een tragere respons dan de
neutrale cues
 Experiment
o We maken gebruik van cues/hint die info geeft over de locaties waar de
proefpersoon later een stimulus kan verwachten
o Valide cue  pijl verwijst naar rechts en de stimulus waar op gereageerd
moet worden verschijnt in het rechter blikveld
 Hierin zijn ze sneller
 Als we een symbolische cue gebruiken is hij enkel sneller als hij
ook een betekenis heeft = de juiste locatie aanwijzen.
o Invalide cue  de pijl verwijst naar de tegenoverliggende positie van
waar de stimulus verschijnt
o Neutrale cue  geeft geen locatie aan, reactietijd ligt tussen de snelle
en langzame respons
 Suggereert dat als we een stimulus op een valide wijze hebben
gecued, we daar een voordeel uit kunnen halen. Bij een invalide
cue hebben ze een nadeel
o 3 belangrijke stadia op de manier waarop we aandacht op iets richten
 Oriënteren
 Aandacht loslaten en verplaatsen
 Opnieuw vasthechten op nieuwe locatie
 Endogene cue = de reactie in de proefpersoon zelf oproept, het
is in het belang van de proefpersoon om gebruik te maken van
de cue
68
o Vergelijkbaar met de cetnrale uitvoerder (central executive) in het werkgeheugen
 Loslaten van aandacht
 Losier en Klein
o Neglectpatiënten zijn het meest beperkt wanneer ze
proberen objecte aan de intacte zijde lost e laten
o Geattendeerde objecten oefenen een houvast uit
 Plakkerige fixaties ook gevonden in simultanagnosia
o Slechts één object kan tegelijkertijd gezien worden
wanneer objecten geclusterd zijn
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.4.2 Posner’s aandachsystemen
69
 Posner’s aandachtsystemen
 Endogene systeem
o Gecontroleerd door de intenties en verwachtingen van het individu
o Betrokken bij de verwerking van centrale cues
o Endogene cue Betekent dat de proefpersoon de reactie zelf opreopt,
het is in het belang van de proefpersoon om gebruik te maken van de
cue
o Anterieur aandachtssysteem in de hersenen
 Betrokken bij de verwerking van symbolisch cues
 Exogene systemen
o Autmatische verplaatsing van de aandacht
o Betrokken bij de verwerking van niet-informatieve perifere
aanwijzingen
o Saillante stimuli of stimuli die sterk van andere afwijken (in kleur,
beweging,…) hebben een hogere kans om geattendeerd te worden
o Exogenen cue verschilt van Endogene cue omdat hij niet symbolisch is,
hij flitst rechtstreeks op de locatie waar de stimulus zal verschijnen 
de flits kan je niet negerenen en trekt dus automatisch de aandacht
o Posterieur systeem in de hersenen  systeem dat betrokken is bij de
aandacht
3.4.3 Een top-down aandachssysteeem: een endogeen, dorsaal systeem
 Corbetta en shulman – top-down aandachtssysteem – posner exogene systeem
o Een netwerk van hersengebieden betrokken bij het doelgerichte aandachtssysteem
o Bestaande uit een dorsaal fronto-pariëtaal netwerk
o Het functioneren van dit systeem is beïnvloed door verwachtingen, kennis en doelen
o Het is een tweede systeem van aandacht, naast dat van posner
 Foto
o pIPS = posteriore intrapariëtale sulcus
o SPL = superiore pariëtale lobule
o PoCes = postcentrale sulcus
o PrCes = precentrale sulcus
o Sfs = superiore frontale sulcus
3.4.4 Een bottom-up aandachtsysteem: een exogeen, ventraal systeem
 Bottom-up aandachtssysteem – posner exogene systeem
o Een stimulusgedreven aandachstsysteem
 Aandacht zal waarschijnlijk getrokken worden door distractoren die sterk op
taakrelevante stimuli lijken
o Werkt als ‘circuitbreker’
 Voor plotseling verandering in de omgeving
 Stroomonderbreking zorgt ervoor dat de werking van het top-down systeem wordt
stop gezet zodat onze aandacht kunnen verplaatsen naar de sallianten info
o Bestaat uit een netwerk van rechtshemisferische frontopariëtale
hersengebieden
o Verwerken van die exogenen, niet zo belangrijke stimuli
 Foto
o TPJ = temporo-pariëtale jnctie
o Ips = intrapariëtale sulcus
o FEF = frontale oogveld
o Mfg = midden frontale gyrus
Twee interacterende systemen
 Twee interacterende systemen
o De twee aandachtssystemen functioneren gezamenlijk en interacteren met elkaar
o Verbindingen tussen de temporo-partiëtale junctie en de intrapartiëtale sulcus
onderbreken de doelgerichte aandacht in geval van onverwachte stimuli
 Topdown-systeem  voert de normale aandachtsregulatie uit
 Bottom-up systeem  interpreteert dit als er iets onverwachts gebeurd
 Is het relevant  dan neemt het top-down systeem het over
o Informatie over het belang van de onverwachte stimuli bereikt via de intrapariëtale
junctie de temporo-pariëtale junctie
3.4.4.2
Een neurobiologisch model voor aandacht
 Een neurobiologisch model voor aandacht
o Twee belangrijke spelers van dit model
 Systemen in frontale en pariëtale cortex dat relevante stimulus selecteren
o Wat zorgt er voor dat we sommige stimuli verwerken en andere niet?
 Hoe vindt de selectie plaats
 We weten dat de gebieden in de frontale en pariëtale cortex het reguleert
 Maar hoe de selectie plaatsvindt is niet duidelijk.
 Wat doet de regulatie
o De gebieden, die instaan voor regulatie, zijn
verbonden met de visuele cortex
 De visueel cortex is selectief
opgebouwd, die gespecialiseerd is in
verschillende modules
 gespecialiseerd in locatie, verwerking
van kleur, objecten,…
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.4.4.1
70
o
op basis van dit model kunnen we proberen verklaren hoe aandachtsselectie plaatsvindt
in de perceptuele verwerking
 Aannames van het model
o Gaat er vanuit dat de controlegebieden regulatiesignalen stuurt naar de visuele cortex
 Die signalen zorgen ervoor dat de verwerkign van bepaalde stimuluseigenschappen
selectief wordt versterkt of selectief wordt afgezwakt
3.5 Evaluatie: Corbetta en Shulman
Sterktes
Bewijs voor onafhankelijke/aparte systemen
Beperkingen
Aard van de interactie
Neglect patiënten  schade aan het stimulus
gedreven systeem (negeren visuele stimuli
gepresenteerd i het linkse deel van het visuele
veld)
De rol van aandacht in een diversiteit aan taken
 het is onwaarschijnlijk dat deze door één van
de systemen afgehandeld worden
De rol van neurotransmitterstoffen  het is niet
bekend hoe NT met deze systemen interacteren
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4
71
Stoornissen in de visuele aandacht
 Twee aandachtstoornissen
o Neglect
o Extinctie
 Visuele aandachtstoornis: Neglect
o Een gebrek aan bewustzijn voor stimuli gepresenteerd op een locatie contralateraal aan
de zijde van de hersenbeschadiging
o Is er iets mis in de transmissie van visuele info dat van het linker blikveld afkomstig is
 Schade meestal in de rechter hemisfeer’s inferiore pariëtale lob
 Temporo-pariëtale junctie
 Angular gyrus
 Beperking typisch in het contralesionale linker visueel veld
 Er is een probleem in de selectie van informatie
o Persoonlijk neglect
 Moeite met het scherven van de linkerkant van het gezicht
 moeite met ruimtes veraf maar niet dichtbij
 12 verschillende patronen van beperkingen
o Foto
 informatie in het linker blikveld wordt niet weergegeven
en dus weggelaten
o
Neurale basis van neglect
 Fierro
 TMS aan de angelur gyrus
 Verstoort een lijn bisectietaak (door TMS)
 Geeft bewijs dat schade aan de angular gyrus betrokken is bij neglect
 Bartolomeo
 Deden een review van de literatuur
5
Visueel zoeken
 Visuele zoektaken
o Snel detecteren van een target in een visueel display
 Varieer de set-of de displaygrootte
 Varieer de eigenschappen van de target stimulus (bv. rode G) en
waarschijnlijkheid (bv. de helft van alle trails)
o De reden waarom we de G makkelijk zien = hij is segiant = hij is
gedefineerd door 1 afwijkende eigenschap, de kleur rood, is al
voldoende om de unieke stimulus te vinden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Neglect is vanwege een disconnectie van een groot scala aan hersennetwerken
in de pariëtale en forntale gebieden
 Symptomen van Neglect: Extinctie
o Een fenomeen waarbij een enkelvoudige stimulus in één visueel veld (meestal links
want meestal schade rests in hersenen) kan detecteren, maar hier niet meer toe in staat
is wanneer een tweede stimulus gelijktijdig in het andere visuele veld worddt
gepresenteerd
o Patient is in staat om in het beschadigd blikveld een stimulus bewust waar te nemen,
maar de bewustwording verdwijnt als er een concurerende stimulus wordt
gepresenteerd in het intacte gezichtsveld
 Dit suggereert het bestaan van een competitief mechanisme
 Extincite wordt vaak gevonden in neglectpatiënten
o Neglect heeft primari een effect op bottom-up rocessen
 Corbetta
 Beargumenteerden dat neglect vooral wordt veroorzaakt door verstoringen in
het stimulus gedreven systeem
 Bartolomeo
 Het doelgerichte systeem is waarschijnlijk relatief intact
 Visuele aandachtsstoornissen
o Genegeerde informatie ondergaat pre-attentieve verwerking
 Priming/preferentie effecten
 Enige activatie in V1
o Neglect/extincitie patiënten hebben ook milde top-down selectieproblemen in de
ipsilaterale hemisfeer
 Ze kunnen irrelevante stimuli in dat veld niet negeren
o Marzi
 Extincitie treedt deels op omdat de contralesionale stimuli niet voor aandach
kunnen wedijveren
 Contralesionale stimuli worden trager verwerkt
o Neglect symptomen kunnen verminderd worden door
 Stimuli te laten integreren in plaats van wedijveren
 Prisma adaptatie
72
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.1 Feature integratie Theorie
73
 Feature integratie theorie
 Treisman
o Eigenschappen van objecten (kleur, grootte of oriëntatie) zijn separeerbaar van
het object zelf
 Ofwel kijken we bij onze zoektocht naar een object naar de
eigenschappen van het object zelf owfwel naar een conjunctie
 Zo’n conjunctie is moelijker te vinden.
o Snel initeel parallel proces identificeert de eigenschappen
 Onafhankelijk van aandacht  het gebeurt op een automatische wijze
 Parallel zoeken  in één oogopslag de afwijkende stimulis vinden
o Dan volgt een langzaam serieel proces wat objecten vormt door eigenschappen
te combineren
 De eigenschappen kunnen gecombineerd worden door aandacht te
richten op de locatie van het object  je moet elke stimulis in de
display bekijken
 Het combineren van de eigenschappen kan beïnvloed worden door
opgeslagen kennis
 Serieel zoeken  hierbij is aandacht nodig  de elementen één voor
één afscannen
o Illusioire conjuncties van eigenschappen kunnen voorkomen  random
combineren van eigenschappen van verschillende objecten
 Wanneer aandacht afwezig is
 Wanneer relevenate opgeslagen kennis
afwezig is
 Het kan dus ook misschien door de
eigenschappen niet oop een juiste manier
te binden = illusoire conjunctie
 Treisman en Gelade vonden ondersteuning voor de theorie
o De set-of displaygrootte had een effect op de detectiesnelheid
wanneer de target conjunctie (combinatie) van eigenschappen
had
o De set-of displaygrootte had geen effect op de
detectienselheid anneer de target een enkelvouidge
eigenschap had
o Reactietijd mag niet beïnvloed worden door het aantal irrelevante stimuli er op het
display staan als er één afwijkende tussen zit die gekarakteriseerd is door één
eigenschap  je kan die dan onmiddellijk daaruit halen
o Grafiek
 Positieve trails  het maakt niet uit hoeveel objecten er gepresenteerd waren,
de reactietijd is constant en snel  afwijking springt er onmiddellijk uit
 Zoeksnelheid wanneer personen zoeken naar conjuncties van eigenschappen die
op zich niet uniek is, maar de conjuctie wel, dan zien we dat het heel veel
uitmaakt hoeveel elementen er in het display zijn  ieder element moet
gescand worden voordat je kan bepalen of het element afwijkt of niet.
 Negatieve trails  trails waarin het afwijkende element niet voorkomt zien we
wel een lichte toename = dit omdat er geen afwijking is om te detecteren
waardoor het langer duurt voordat de proefpersoon kan rapporteren dat er al
dan niet een afwijkende stimulus aanwezig is.
 Treisman Feature integratie theorie: verfijnd
o Een complexere versie met vier soorten van aandachtsselectie
 Selectie op basis van locatie
 Gebaseerd op een smal of breed aandachstvenster
 Selectie op basis van eigenschappen
 Oppervlakte definiërende eigenschappen (kleur, helderheid, relatieve
beweging)
 Vorm definiërende eigenschappen (oriëntatie, grootte)
 Selectie op basis van objectgedefineerde locaties
 Late selectie welke een objectbestand defineert
 Dit controleert de respons van een individu
 Geleid zoeken
o In plaats van de veronderstellen dat het initiële eigenschapverwerkingsproces parallel is
ene de daaropvolgende processen serieel, verondersteld geleid zoeken dat de
processen variëren qua efficiëntie
o De initiële verwerking van de basale eigenschapen resulteert in een activatiekaart
 Ieder item in het visuele display heeft zijn eigen activatieniveau
 Targeteigenschappen worden sterke geactiveerd
 Efficiënter dan de feature integratie theorie omdat stimuli die geen
targeteigenschappen bevatten genegeerd worden
 Objecten met de hoogste activatie ontvangen aandacht
o Voorbeeld  je zoekt naar rode, horizontale targets = meer activatie vor rode objecten
en horizontale objecten
 Wolfe
o We zoeken minder/niet random dan dat Treisman beweerde
 We zoeken objecten op basis van info die gaandeweg online beschikbaar komt
 Hij gaat ervanuit dat het zoekproces plaatsneemt door een continue combinatie
van parallelle en seriële processen  we selecteren een aantal deelobjecten die
mogelijk kandidaten zijn voor het object die we willen vinden en daarbinnen gaan
we op verfijndere wijze zoeken naar info die we willen vinden.
5.1.2 Feature integratie theorie: evaluatie
o
o
Sterktes
Historische relevantie  eerste
systematische poging om de snelheid van
visuele zoekprocessen te beegrijpen
Benadrukken van de relatie tussen perceptie
en aandacht  heeft ons denken over
onderwerpen zoasl vroege sensorische
encodering en latere aandachtscontrole
beïnvloed
o
o
o
Beperkingen
Minder duidleijk onderscheidt tussen serieel
en parallel  conjunctie zoektaken maken
niet noodzakelijkerwijs gebruik van parallelle
gevolgd door seriële processen
Zoeksnelheid  conjuctief zoeken is snelleer
dan voorspeld
De invloed van gelijkaardige distractoren 
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.1.1 Geleid zoeken
74
o
de vergelijkbaarheid van distractoren heeft
een invloed
Neglect/ectincite patiënten  hebben
problemen met zowel conjunctieve als
enkelvoudige targets
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5.2 Texutre tiling model
75
 Texture tiling model
o Informatie in de periferie is veel belangrijker dan voorheen gedacht
o Rol van top-down verwerking om een duidelijk beeld te creeëren
 Visuele zoekprestaties vooral bepaald door de informatie ind de representatie in
het visuele veld
 Zoeksnelheid werd bijna volleidg verklaard door de informatie
 Dual-path model
o Benadruk het belang van eerdere ervaring en toop-down verwerking
 Bv. kennis over waar je objecten wel of niet kan vinden
o Selectief pad
 beperkte capaciteit, individuele selectie
 in staat om stimulus eigenschappen te binden
 objecten te herkennen
o Niet-selectief pad
 Helpt om de verwerking in het selectieve pad bij het sturen
 Meer van belang in het dagelijkse leven dan in het lab
 Visueel zoeken naar meervoudige targets
o Wanneer targets en distractoren verschillen op een enkelvoudige dimensie
 Detectietijden voor targets namen slechts matig toe met het toenemen van de
setgrootte bij enkelvouidge target trials
 Detectietijd namen af met toenemende setgrootte wanneer alle items targets
waren
 Suggereert parallele verwerking
o Bij complexe visuele taken
 Detectietijden voor targets namen drastisch toe met toenemende displaygrootte
in enkelvoudige target trials
 Detectietijden voor targets namen ook toe met set grottte wanneer alle items
targets waren
 Suggereert seriële verwerking
o Kortom, sommige taken vragen om seriële verwerking, terwijl andere taken om parallele
verwerking vragen
 Wanneer targets zeldzaam zijn
o Luchthaven screening experiment
 Wanneer targets (wapens) in 50% van alle trails vorkomen  80% gedetecteerd
 Wanneer targets op 2% van alle trails voorkomen  54% gedetecteerd
 Proefpersonen ontwikkelden een criterium wat veel conservatiever was bij lage
target ratio’s
Cross-modale aandacht
 Cross-modale aandacht
o Tot nu toe hebben we visuele aandacht en auditieve aandacht apart bestudeerd
 Maar in het dagelijkse leven combineren/integereren we informatie van
verschillende zintuigen op hetzelfde moment
o Gelijkaardige coördinatie van informatie van twee verschillende sensorische
modaliteiten
o Stimulatie van één modaliteit op een bepaalde locatie zorgt er voor dat aandacht in een
andere modaliteit ook op die locatie gericht zal worden.
o Voorbeeld
 Verkeer – aut- niet opletten – tuut – in de richting kijken van het geluid
 Twee types spatiële aandacht
 Endogene spatiële aandacht
o Vrijwillig richten van de aandacht op een bepaalde locatie
 In afwachting op een targetstimulu die daar gepresenteerd gaat woren
 Eimer en Schröger
 Methode
 twee stroomen licht en twee stromen geluiden
 Voor iedere modaliteit één stroom links gepresentteerd en één
stroom rechts
 ERP activatie op niet-afwijkende stimuli
 Taak
 Detecteren van devianten in één modaliteit (afwijkende toon,…),
ondertussen werd dus de ERP activiteit gemeten
 Reden van de afwijkende stimuli : proefpersoon moest iets te doen
hebben = hij moest detecteren zodat er een ERP opgeroepen kon
wroden
 Conclusie
 De allocatie van aandacht aan het linker/rechter kanaal in één
modaliteit beïnvloedt tot op zekere hoogte ook de allocatie van
aandacht op stimuli links/rechts in de andere modaliteit
 Wanneer de deelnemers de visuele targets moesten detecteren aan de
linker kant, was de ERP voor deviatie aduitieve stimuli groter aan de
linker kant dan de rechter kant = Cross-modale effect
 Exogene spatiële aandacht
o Het niet vrijwillig richten van de aandacht op een bepaalde locatie
 Gedreven door eigenschappen van de stimulus, zoals intensiteit en
dreigingniveau
o Spencer en Driver
 Visuele beoordelingen waren nauwkeuriger wanneer een nietvoorspellende auditieve cue aan dezelfde zijde van het display werd
gepresenteerd als waar later een visuele target werden gepresenteerd
 Idem wanneer de visuele en auditieve stimuli werden omgewisseld
 De ene modoliteit kan de andere beïnvloeden
o Driver en Spence
 Visuele aandacht op een bepaalde locatie kan aandacht voor tactiele
stimuli beïnvleodden en visa versa
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
6
76
6.1 De buiksprekerillusie
 De buiksprekerillusie
o Geluiden worden ten onrechte waargenomen als zijnde afkomstig van een visuele bron
 We maken meer gebruik van visie voor het lokaliseren van gebeurtenissen omdat
de visuele locatie-informatie betrouwbaarder is
 We herlocaliseren de bron van het geluid op basis van wat we zien
o Er is een miss-match tussen auditieve en visuele signalen  geluid kan innorm
beïnvloed worden door de visuele info
 Bonath
o Gebruikten fMRI en ERPs om aan te tonen dat de buiksprekersillusie activatie in de
auditieve cortex oproept voor het matchen van de geluidbron met de visuele locatie
 Via fMRI kunnen we in detail waarnemen waar de verandering van activatie in de
hersenen optreedt
o De buiksprekersillusie speelt plaats op een heel laag niveau in de vroege verwerking
 Hieruit kunnen we concluderen dat visuele info auditieve info beïnvloedt ( zie
extra slide 142)
6.2 De temporele buiksprekersillusie
 De temporele buiksprekersillusie
o Het omgekeerde van de buiksprekersillusie
 Nu heeft de visuele info geen invloedt op de auditieve
info maar omgekeerd
 Aanvullen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
6.3 Cognitieve neurowetenschap van Multi -Modale aandacht
77
 Multi-modale neuronen
o Reageren op stimuli in diverse modaliteiten
o Gevoelig voor de locatie van de stimuli
 Er is een heel groot scala aan neuronen die al heel vroeg reageren op gelijktijdige
aanbieding van visuele en audtieve info
 Molholm
o ERP bewijs voor de verwerking van geassocieerde stimuluseigenschappen in de
taairrelevante modaliteit
 Driver en Noesselt
o Multisensorische interacties rond de
 Midbrain
 Cerebrale cortex
 Auditieve cortex
6.3.1 Multi-modaal aandachtsonderzoek: Evaluatie
o
Sterktes
Divers bewijs is beschikbaar om de assumptie
dat aandacht modaliteitonafhankelijk is
onderuit te halen
o
Beperkingen
Theorieën zijn nog te ontluikend om de
sterkte van veel effecten te verklaren
o
Vaak gebruik gemaakt van complee en
o
7
gekunstelde taken
Te weinig nadruk op individuele verschillen
Verdeelde aandacht
 Verdeelde aandacht
o In het dagelijks leven doen we niets anders dan multi-tasking. Hoe succesvol we zijn
hangt natuurlijk af van de twee taken
7.1 Verdelen en autorijden
7.2 Centrale capaciteitstheorie
 Centrale capaciteitstheorie – Kahneman’s
o Één centraal aandachtsysteem wat flexibel ingezet kan worden
o Strikte beperking in hulpbronnen (resources)
 De extentie van hoe twee taken samen kunnen worden uitgevoerd hangt af van
hoeveel elke taak afhangt van hulpbronnen
 Bourke
o Hij testte deze theorie
 De proefpersonen kregen twee van de 4 taken, waarvan één werd benaderukt als
belangrijk
 Random generatie
 Prototype leren
 Handmatige taak
 Toontaak
 De meest belastende taak interfeerde het meeste met de andere taak, de
minstbelastende taak het minst
 Deze resultaten verklaren nog niet de aard van de centrale capaciteitslimiet
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Verdelen en autorijden
o Autorijden tijdens mobiel telefoneren, ook handsfree veroorzaakt:
 Dat bestuurder vaker een rood licht mist
 Een toename in reactietijd
o Deze tekortkomingen kunnen veroorzaakt worden door
 Een bottleneck in de centrale verwerking, waardoor taken serieel uitgevoerd
moeten wroden
 Een vorm van inattentional blindness
o De wet van niet telefoneren achter het stuur is inefficient  ook handsfree is
gevaarlijk
 Men kan dan wel babbelen met een medepassagier, die instaat is om mee te
anticiperen in het verkeer
 Als men babbelt met iemand door middel van een telefoon dan gaan daar kosten
mee gepaard. Het wordt gezien als een tweede taak, omdat degene niet kan mee
anticiperen in het verkeer. We moeten de eerste taak afronden vooralleer we aan
de tweede taak kunnen beginnen.
78
7.2.1 Centrale capaciteitstheorie: Evalua tie
o
Sterktes
De notie van een centrale capaciteit is
consistent met veel empirische bevindingen =
de beperking van hulpbronnen  is niet goed
gedefinieerd
o
o
o
Zwaktes
Gevaar van een cirkelredenering  omdat we
niet weten wat de hulpbronnen. Wanneer we
dan een experiment uitvoeren met twee taken
en er treedt interferentie op besluiten we dat
er een gedeelde hulpbron is. Maar hoe weten
wij dit nu?
De aard van de centrale capaciteit is niet
duidelijk genoeg
Interferentie kan ook worden veroorzaakt
door: respons selectie en taakgelijkenis
7.2.2 Dubbel taken
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
7.2.2.1
79
Factoren die dubbbeltaak prestaties beïnvloeden
 Taakgelijkenis
o Twee taken kunnen gelijk zijn in stimulusmodaliteit
 Treisman en Davies
 Twee taken interferen meer wanneer de stimuli dezelfde modaliteit hebben
 McLeod
 Responsmodaliteit is belangrijk
o Het is moelijker om een taak te doen met hoge responsmodaliteit
(manueel op beide taken) dan met een lage responsmodaliteit (manueel
op de ene en vocaal op de andere taak)
o Voorbeeld
 Beide taken zijn manueel = keus maken welke taak eerst uitvoeren
 Oefening
 Spelke, Hirst en Neisser
 Trainden twee studenten geduerende 5uur per week, 4 maanden lang
o In het begin heel veel moeite met de taken
o Uiteindelijk verbetering in accuratesse en geen moeite meer
o De verbetering zijn mogelijk het gevolg van een leniger wisselen tussen taken
 Taakmoeilijkheid
 Sullivan
 Het schaduwen van redunante boodschappen leiddte tot verhoging van meer niet
geschaduwde boodschappen
o Een moeilijke taak is moeilijk te combineren met een tweede taak
 Ze combineerde beeldconstructie (visueel of auditief) met signaal detecite (visueel
of auditief)
 De auditieve beeldconstructie beperkte de detectie van auditieve signalen meer
dan de visuele beeldconstructie deed
o Zelfde voor visueel
 Sensitiviteit voor auditieve en visuele signalen als
functie van de simultane inbeeldingsmodaliteit
(auditief vs. visueel)
 Grafiek
o Twee auditieve taken is moeilijker dan wanneer de andere taak visueel is.
7.2.2.2
Multiple-resource theorie
7.2.2.3
Threaded cognition
 Threaded cognition
o Gedachtenstroom kunnen gepresenteerd worden als
onafhankelijke ‘verwerkingsdraden’
 Te vergelijken met multithreading in een computersysteem
o Theoretische assumpties
 Verschillende draden of doelen kunnen tegelijkertijd actief zijn
 Zolang er geen overlap is tussen de benodigde hulbpronnen is er geen
interferentie
 Wanneer twee of meer draden dezelfde hulprbron nodig hebben moeten de
concurrerende draden wachten
 Voorbeeld
o Auto rijden en bellen doen beroep op dezelfde hulpbronnen = er zal interferentie
optreden
 Als gevolg moeten de taken op elkaar wachten
 Verdere info
o Er is geen centrale uitvoerder voor de allocatie van hulpbronnen
o Taken controleren allocatie van hulbronnen zelf
 Het is gierig maar beschaafd = er is geen centrale controle  maar ze gebruiken de
hulpbronnen enkel al ze ze nodig hebben
o Het komt overeen met het multi-resource model
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Multiple-resource theorie
o Verwerking gebeurt door middel van verschillende onafhankelijke mechanisme of
hulpbronnen
 Het is een uitbreiding van Kahnemans centrale capaciteitstheorie
o Vier belangrijke dimensies
 Verwerkingsstadia
 Verwerkingscodes
 Modaliteiten
 Responsetypes
o Taken die verschillende hulpbronnen vereisen kunnen beter samen gaan dan taken die
een beroep op dezelfde taken doen
o Wicken’s model vertoont overeenkosmten met het werkgeheugen model van Baddeley
o Hoe minder hulpbronnen gedeeld, hoe beter twee taken tegelijk uitgevoerd kunnen
worden
 Figuur
o Is een hypothetisch drie-dimensionele structuur van de
menselijke verwerkingshulpbronnen
80
o
o
o
o
Theorie uitgewerkt tot een computationeel model
We kunnen het model gebruiken om precieze predicities te maken
Mindere performatie vanwege competitie voor hulpbronnen
Complexe rekentaken (aftrekken met overdracht) worden verslechtd en meer dan
simpele ten gevolgen van een tweede geheugenbelastende taak
 Verschillende succesen
o Identificatie van de belangrijkste cognitieve hulpbronnen
o Succesvolle tesst van de theorie door middel van computationeel modelleren
o Vermijding van de aanname van een centrale uitvoerder of andere vage constructen
o Kan de flexibiliteit van proefperosnen goed verklaren
o Kan verklaren waarom mensen vaak minder moeite hebben met dubbeltaken dan
andere theorieën voorspellen
7.2.2.4
De cognitieve neurowetenschappelijke benadering van
dubbeltaken: Evaluatie
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
Sterktes
Beperkingen
Verklaard waarom het verdelen van aandacht tot
Niet duidelijk waarom de prefrontale gebieden al
interferentie-effecten kan leiden
dan niet belangrijk zijn in dubbeltaak situaties
Er is een maximum qua hulpbronnen die
tegelijkertijd op twee taken ingezet kunnen
worden  onderadditiviteit
Dubbeltaakuitvoering vereist de coördinatie die in
een simpele taak niet nodig is
81
Nog steeds niet duidelijk welke processen precies
door de prefrontale cortex uitgevoerd worden
8
Automatische processen
 Automatische processen
o Een belangrijke bevinding in de studies over verdeelde aandacht is dat oefening een
grote invloed heeft op je prestatie
o Maar hoe zit het dan met automatische processen?
8.1 Traditionele benadering: Shiffrin en Schneider
 Shiffrin en Schneider
o Ze maakten een onderscheid tussen
 Gecontroleerde processen
o Beperkte capaciteit
o Vereisen aandacht
o Kunnen flexibel gebruikt wordenin veranderende omstandigheden
 Automatische processen
o Geen capaciteitsbeperkingen
o Vereisen geen aandacht en kunnen moeilijk aangepast worden wanneer ze
eenmaal aangeleerd zijn
o Ze deden een taak waarin deelnemers 4 letters moesten memoriseren en dan
aanduiden of de 4 letters op de display daar toe behoorden
 Consistene mapping
Automatische processen  door jaren van oefening om het onderscheid te
kunnen maken tussen letters en cijfers
 Gavarieerde mapping
o Gecontroleerde processen  Er was alleen effect op de detectiesnelheid in
de gavieerde mapping
De grootste beperking met automatische processen is hun inflexibiliteit, wat de
prestatie verstoord als de conditie verandert
o
o
8.2 Problemen met de traditionele benadering
 Assumpties
o Processen zijn ofwel volledig gecontroleerd ofwel volledig automatisch
o Automatische processen
 Parallele uitvoering  beslissingssnelheid en aantal geheugenitems zouden
ongerelateerd zijn (geen slope = horizontale lijn)
 Vereisen geen aandacht  bv. kleurwoordverwerking
 Snel
 Niet beschikbaar voor bewustzijn
 Problemen
o Beslissingssnelheid is trager wanneer de geheugenset en het display meerdere items
bevatten
o Het Stroopeffect kan door gecontroleerde aandacht beïnvloed worden
o De traditionele benadering is eerder beschrijvend dan verklarend
 Moors en de Houwer
o Automatisme zou gedefineerd dienen te worden in termen van potentiële
onafhankelijke eigenschappen die het van niet-automatisme onderscheiden
 Doel-ongerelateerdheid
 Onbewust
 Efficiëntie
 Snelheid
o Deze eigenschappen vormen eerder een continuüm
 Maar ze worden niet altijd samen gevonden
o De meeste processen bestaan eerder uit een mix van automatisme en non-automatisme
 We zijn beperkt tot het gebruik van relatieve uitspraken over automatisme
o Een proces kan nooit 100% automaitsch of niet-automatisch zijn
o Toename van automatisme is bijna altijd geassocieerd met snellere responses
 Het is wel moelijk behavioristisch bewijs te leveren dat automatische processen
doel-ongerelateerd, onbewust, efficiënt en snel zijn
o Wanneer automaticiteit toeneemt neemt de preforntaal activatie af
8.3.1 Instantie-theorie
 Instantie-theorie
o Automatisme is geassocieerd met een graduele reductie in het gebruik van
aandachtshulpbronnen
 Maar de meeste theorieën hebben nog een leermechanisme gespecificeerd dat
verklaard hoe dit geberurt
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
8.3 Definities of automaticiteit
82
o
Het is gebasseerd op het idee dat, hoe meer we een taak uitvoeren en het in ons
geheugen moeten stoppen hoe efficiënter het wordt de info uit ons geheugen te halen
 Logan
o Hij probeert te verklaren hoe automaticiteit zich ontwikkeld, gebaseerd op de volgende
aannames;
 Verplichte encodering
o Alles wat geattendeerd is wordt geëncodeerd
 Verplichte ophaling
o Geattendeerde items fungeren als ophalingscues
 Instantie representatie
o Iedere ontmoeting met een stimulus wordt afzonderlijk geëncodeerd,
opgeslagen en opgehaald, zelf wanneer we deze stimulus eerder zijn
tegengekomen
o Automatische processen zijn snel omdat ze slechts het ophalen van ‘eerdere
oplossingen’ uit het langer termijngeheugen hoeven op te halen, zonder dat andere
processen hiermee hoeven te interfereren
o Samengevat = wanneer we info door middel van één proces uit ons geheugen kunnen
halen spreken we van een geautomatiseerde taak
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
8.3.2 Cognitieve bottlenecktheorie
83
 Cognitieve bottlenecktheorie
o De uitvoering van de tweede taak is vertraagd omdat men wacht op de voltooiing van
de uitvoering van de eerste taak
 Psychologische refractoire periode (PRP) = vroegere benaming van bottlenecktheorie
o Een taak die gevoelig is voor de dubbeltaak interferentie, bestaande uit
 Twee stimuli
o De tweede stimlus kort na de eerste gepresenteerd
 Twee responsen
o Reageer zo snel mogelijk op iedere stimulus
o Meestal resulteert dit in een duidelijke veragen op de tweede stimulus
o Het systeem is annaloog met de refractrale periode in het neuraal systeem
 Als een neuron gestimuleerd wordt kan het een korte tijd niet meer opnieuw
vuren  men kan niet twee taken kort na elkaar uitvoeren
 Pashler
o De PRP komt voort uit het uitstel van een centrale verwerker binnen een
verwerkingsbottleneck
o Maakt het onmogelijk om gelijkertijd twee correcte resonsen te geven op twee stimuli
 Dus responsselectie komt voor in een seriële manier, en dit maakt een
bottleneck in de processing, zelfs na lang oefenen.
 Greenwald
o Directe stimulus response koppelingen reduceren interferentieeffecten
o Hij vondt dat twee taken uitgevoerd konden worden op hetzelfde moment zonder een
interferentie
 Studie rond PRP
o Alle studies rond PRP indiceren dat er een bottleneck is en dat respons selectie meestal
voorkomt in een seriële manier
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Maar de grootte van het PRP effect is niet groot, wat suggereert dat veel
processen niet werken in een seriële manier
84
HOOFDSTUK 6
Leren, geheugen en vergeten
1
Architectuur van het geheugen
o
o
Architectuur van het geheugen
o Hoe is het geheugen systeem georganiseerd
 Korte-en lange termijn opslagplaats
Processen van het geheugen
o Welke activiteiten komen voor binnen het geheugen systeem
 Encodering, ophaling
1.1 Het Multi-Store geheugenmodel
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
85
o
Het multi-store geheugenmodel
o Eenvoudig model dat verklaring geeft voor het onderscheidt tussen KTG en LTG
o Het bestaat uit 3 modules
 Sensorisch geheugen
o Iconische opslag
o Echoïsche opslag
 Deze info kan in een seconde verdwijnen
 Het is daarom een passief systeem = info wordt vervangen
 Korte-termijn geheugen (KTG) opslag  ontstat als we onze aandacht behouden
op de info die tijdelijk in het sensorisch geheugen opgeslagen zit
o Beperkte capaciteit  Aantal items die men kan onthouden is 7
o Opslag is zeer fragiel  Je moet blijven herhalen
 Lange-termijn geheugen (LTG) opslag  info uit het KTG komt terecht in
het LTG doordat men die info actief blijft onderhouden door herhaling
o Onbeperkt
o Houdt informatie voor langere periodes vast
Basis van multi-store geheugenmodel
o Stimulatie uit de omgeving owrdt ontvangen door de sensoorische
opslagplaatsen
o Aandacht ‘filtert’ de sensorische inforamtie en een deel gaat naar het KTG.
o Na herhaling gaat de informatie van het KTG naar het LTG.
o Info die niet herhaald wordt verdwijnt uit het geheugen
1.2 Sensorische opslagplaatsen
o
Sensorische opslagplaatsen
 Visueel sensorisch = iconische opslag
o Sperling
 Informatie in de inconische opslag vervalt binnen de 0.5 sec
 Toonde zijn proefpersonen drie rijen van vier letters voor 50ms.
Proefpersoon konden enkel 4-5 letters rapporteren
o Landman
 Verval duur ongeveer 1.6 seconden met vereenvoudige taakvereisten
o
Iconische opslag is nuttig voor twee redenen
 Mechanismen voor visuele perceptie opereren op icoon eerder dan op de
visusele omgeving
 Aandacht wisselen binnen iconisch geheugen in 55 ms
 Auditief sensorisch = ecoïsche opslag
o Playback faciliteit
 Je zat ergens anders met je gedachten en je vraag : “Wat zei je?” net voor je
beseft dat je weet water gezegd werd.
o Treisman
 Duurt 2 tot 4 seconden
o
o
o
o
KTG
o Interne representatie van actieve informatie
o Actieve informatie is onmiddellijk en moeiteloos toegankelijk
o Inforamtie verlaat de korte-termijn opslagplaats door activatie verval
o Verval kana tegengewerkt worden door herhaling
Digit span
o Geheugenspan Miller
 Maximaal aantal eenheden dat iemand foutloos kan herinneren is zeven + of – twee
 Geheugenspan niet gelimiteerd door eenheden, maar door chunks
 Chunks  items groeperen in betekenisvolle segmenten
 UFOIBMTNT = moeilijker te onthouden in zijn geheel dan wanneer men
ze opsplitst in betekenisvolle eenheden UFO, BMT, TNT
o Cowan
 Wanneer uitgezuiverd voor herhaling en LTG invloeden is de korte-termijn
geheugen capaciteit is ongeveer 4 chunks
Seriële positie curve
 Primary effect
o Voordeel herinnering eerste items in de lijst
o Primacy effect wordt kleiner door opdrijven aanbiedingstempo
 Recency effect
o Voordeel herinnering voor laatste items in de lijst
o Recency effect tenietgedaan door korte distractor taak tussen
aanbieding en herinnering
Vergeten in KTG
 Peterson en Peterson
o Bestudeerden de duur van het korte termijngeheugen door gebruik te maken van
een taak waarbij men een drie letter stimulus moet onthouden terwijl men
actherwaart telt per drie
o Ze onderzochten de invloed van interferentie door een tweede taak op
geheugenpresatie
 Geheugen prestatie vermindert met
50% na 6 seconden en vergeten was
bijna compleet na 18 seconden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1.3 Korte termijngeheugen
86
o
 Dit komt waarschijnlijk omdat niet geoefenede informatie snel verdwijnt van
het KTG door verval
Vergeten in KTG  spoorverval of interferentie
 Nairne, Whiteman, and Kelley
o Snel spoorverval is niet onvermijdelijk
 Door de tweede taak verzwakt het geheugen 
proefpersoon is niet meer in staat om de
oorspronkelijke letters te onthouden
o Ze hebben de interferentie geminimaliseerd
 Doordat de taken meer gescheiden waren, maakte
het niet uit wat de tweede taak inhoud = het spoor vervalt niet onmiddellijk,
maar is het gevolg van interferentie tussen de taken
o De volgorde van de items werd bevraag, niet items zelf
1.3.1 Onderscheidt KTG en LTG: een dubbele dissociatie
o
Onderscheidt KTG en LTG: een dubbele dissociatie
o Patiënten met amnesie
 Beperking in het LTG maar een normaal KTG
 Schade aan de mediale temporale kwab
o Patiënt K.F
 Had een slecht KTG (digit span maar 2), maar een normaal LTG
 Schade aan de pariëtale en temporale kwabben
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1.3.2 Multi opslagplaatsen benadering: Evaluatie
87
Sterktes
Evidentie dat de opslag plaatsen op meerdere
aspeten verschillen: duur, capaciteit, vergeten,
effecten van hersenschade
Beperkingen
Opslagplaatsen zijn niet unitair
KTG is niet enige toegang naar LTG  de
systemen zijn onderling verbonden (top-down
effecten!)
Onbewust leren zonder mediëring KTG
Herhaling niet zo cruciaal
Teveel nadruk op structurele aspecten van
geheugen, minder op processen
2
Enkelvoudige opslagplaats modellen – unitair opslagplaats model
 Deze modellen veronderstellen dat
o KTG bestaat uit tijdelijke geactiveerde LTG representaties
 Activatie door aandachtsfocus
 Sterk onderhevig aan interferentie
 LTG heeft invloed op KTG
o Amnesie  LTG stoornis is relationeel geheugen
 Ondersteun door hippocampus en omliggende mediale temporale kwab (spelen
een belangrijke rol bij binding)
 Amnesiepatiënten zouden beperkte KTG prestatie hebben bij taken die een
relationeel geheugen vragen (maar die vragen het meestal niet)
2.1.1 Enkelvoudige opslagplaats bendaring: Evaluatie
o
o
Sterktes
Benaderukt het samenspel tussen KTG en LTG
Evidentie dat KTG op zijn minst gedeeltelijk
afhankelijk is van LTG activatie
o
3
o
o
o
Beperkingen
KTG is niet louter geactiveerd LTG
Het is mogelijk okm informatie alleen in KTG
te manipuleren  achterwaartse cijfer span
Geen sterke evidentie dat amnesie patiënten
ook stoornis vertonen voor relationeel
geheugen wanneer taak hoofdzakelijk een
beroep doet op KTG
Werkgeheugen
 Baddeley en Hitch
o Vervangen het concept ‘korte-termijn opslagplaats’ door ‘werkgeheugen’  opslag en
manipulatie
 Afbeelding
o Het werkgeheugen bestaat uit 4 componenten
 Centrale executive
o Lijkt op aandacht
o Heeft een beperkte capaciteit en is belangrijk
 Fonologische lus
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Amnesie is het gevolg van het feit dat men niet meer onderliggende relaties
kunnen vormen, maar info uit het LTG kan nog steeds worden gevormd
 Patiënt mete een beschadiging aan de hypocampus kan bestaande representaties
gebruiken en kan intact KTG laten zien, maar hij zal
niet meer in staat zijn om nieuwe relaties vast te
leggen waardoor we dus geen nieuwe LTG
representaties kunnen vormen
o Afbeelding
 Netwerk van represenaties in het LTG
 Evidentie voor enkelvoudige opslagplaats
 Hannula
o De deelnemers (amnesiepatiënten) bestuderen scènes
 Sommige scènes worden herhaald
 In andere scènes wordt een object gewijzigd
o Vergeleken met controles
 Herkenning amnesie patiënten verstoord bij Short lag (KTG)
 Door binding problemen
 Herkenning op kansniveau bij Long lag (LTG)
o Amnesie patiënten vertonen KTG stoornis voor relationeel geheugen
 Amnesiepatiënten hebben geen probleem met KTG-taken waarbij
onthouden kan verstoord worden bij groep controles (gezichts-vs.
naamherkenning)
 Ze hebben alleen beperkte presatie op zogezegde ‘kort termijngeheugen
taken’ wanneer deze taken eigenlijk afhangen van het lange
termijngeheugen
88
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
89
o Houdt info in een fonologisch (spraak-gebaseerde) vorm
 Visuo-spatiele sketchpad (VSSP)
o Visueel en ruimte
 Episodische buffer
o Tijdelijke opslagplaats dat informatie kan bijhouden en intrageren van de
fonologische lus, het visuo-spatiële sketchpad en het LTG
o Slaafsystemen
 VSSP en Phonological loop staan ten dienste van centrale verwerker.
 Het zijn de uitvoerdende systemen van het geheugenmodel
 Onstaan van 2 onafhankelijke systemen
o Persoon is in staat om visuele als auditieve info onafhankelijk van elkaar te kunnen
scheiden.
 Dit is een Baddeley de aanleiding geweest om te veronderstellen dat er twee
verschillende geheugenopslagsytemen zijn voor visuele spatiële info en auditieve
info
 Deze twee geheugensystemen interferenren niet met elkaar
 Rol van de centrale uitvoerder
o Het korte-termijn geheugensysteem doet veel meer dan alleen opslaan van info.
 Waarom moeten we gedurende korte tijd info vasthouden en info uit LTG
terughalen
 De reden dat we de info gedurende de korte tijd vasthouden is dat we er iets
mee moeten doen. We moeten de info gebruiken om een bepaald doel te
realiseren.
 Hoe het doel realiseren  derde component toevoegen aan het model =
De centrale uitvoeder
 De centrale uitvoerder is de verzameling van cognitieve processen
die ervoor zorgen die we de info, die in de buffers zitten, kunnen
gebruiken.
 Afbeelding
 Systeem met
capaciteit
o De
hebben een
capaciteit en
beperkte
componenten
beperkte
werken relatief
onafhankelijk
o Twee
assumpties
 Als twee taken dezelfde componenten belasten, zal performantie bij gelijktijdig
uitvoering dalen (dubbeltaak methode)
 Als twee taken en beroep doen op verschillende componenten, kunnen ze
succesvol gelijktijdig uitgevoerd worden.
 Onderzoek met dubbeltaakmethode
o Robbins
 Bekenen de betrekking van de drie componenten van het werkgeheugen bij de
selectie van schaakstukken bij zwakkere en sterkere spelers
 Welke factoren beïnvloeden de schaakvaardigheid = onderzoeken aan de hand van
een tweede taak.
o
o
Experiment
 De spelers kozen constant zetten terwijl ze ondertussen een van de volgende taken
uitvoerden
 Reptitiet tappen (controle conditie)
 Random nummer generatie
 Nummertoetsen indrukken met de klok mee
 Herhalen van het woord ‘see-saw’
 Doel van deze manipulatie  men schakelt de fonologische lus uit.
Bevindingen
 De centrale executive en de visuo-spatiale
sketchpad worden betrokken bij het
kiezen van schaakstukken maar niet de
fonologisch lus
 Visuo-spatiele sketchpad en de centrale
executive interfereert met de schaaktaak
 De effecten waren vergelijkbaar bij
zowel de sterkere als zwakkere
spelers
 Dit suggereert dat beide groepe het werkgeheugen gebruiken op dezelfde
manier
 Fonologische lus
o De aanname is dat dit systeem werkt door middel van het herhalen van info die
aangeboden wordt.
 Fonologisch similariteitseffect
o Wanneer een korte lijst van visuele gepresenteerde woorden moet owrden herhaald in
de juiste volgorde in de juiste orde is er de presetatie erger wanneer de woorden
fonologische vergelijkbaar is.
 Voorbeeld  fee – he knee – lee – me (=fonologische similariteit)  bay – hoe –
it – odd – shy (fonologisch dissimilariteit)
o Larsen, Baddely and Andrade
 De woorden uit de eerste lijst worden slechter onthouden
o Interferentie zorgt ervoor dat je niet goed meer gebruik kan maken van de
fonologische code om te achterhalen welk woord je onthouden hebt
o Veel variatie  zorgt ervoor dat 1 letter 1 woord kan aangeven.
 Herinnering was 25% slechter met een fonologisch vergelijkbare lijst
 Dit suggereert dat we op spraak gebaseerde herhalingsprocessen gebruiken in
de fonologische lus
 Woordlengte effect
o De geheugenspan is lager voor woorden die een langere uitspraaktijd hebben
 Voorbeeld  ‘Grondwettelijke bedrijfseconomisch gelegenheid oefenklas
eerstelijnszorg’  ‘noot kaal week buur niet’
o Dit suggereert dat de capaciteit van de fonologische lus beperkt is door tijdsduur
 Mueller
 Zij vonden dat de geheugenspan meer afhangt van de articulatorische duur van
de fonologische complexiteit
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Fonologische lus
90
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
91
Conclusie
 Je moet info onthouden  herhalen door middel van de fonologische lus. Ieder
herhaling kost tijd. Korte woorden kan je sneller overlopen dan lange woorden
 Het feit dat men de woorden sneller kan overlopen betekent dat men het
regelmatiger kan opfrissen en beter onthouden.
 Dubbeltaakexperiment
o Baddeley vonden meer bewijs dat het woordlengte
effect afhangt van de fonologische lus
 Men kreeg een visuele aanbieding en
sommige deelnemers krijgen daarbij een
articulatorische suppressie (zelf gedaan in de
aula)
 Suppressie zorgt ervoor dat de kwaliteit
van de prestatie verminderd.
 Zoals voorspelt werd het woordlengte effect door de articulatorische suppresie
geëlimineerd
 Zowel visueel als auditief
o Experiment
 Enkeltaak conditie
 Dubbeltaak conditie = tweede taak zorgt ervoor dat het auditieve werkgeheugene
wordt belast waardoor het moeilijker wordt om de aangeboden woorden te
onthouden.
 Hoe meer je je geheugen onderdrukt, hoe meer info er uit je geheugen
verdwijnt.
 Er is een onderscheid tussen de lengte van de woorden  Wat is het effect van de
suppresie op het kunnen onthouden van lange of korte woorden.
 Als je de woorden niet meer kunt herhalen, is dat een probleem voor hele
lange woorden.
 Als de suppresie wordt uitgeoefend gaat het effect voor de lange woorden
naar beneden.
 Hoe verklaren  aan de hand van de componenten van de
fonologische lus
 De fonologische lus heeft twee componenten
 Passieve fonologische opslagplaats
o Is de locatie waar info wordt vastgehouden
o Perceptie van spraak
o Directe toegang voor auditief aangeboden woorden
o Indirecte toegang voor visueel aangeboden woorden
o Links interferieur partiëtale cortex
 Herhalingslus/ articulatorische proces
o Zorgt ervoor dat info vastgehouden wordt.
o Ontwikkeld voor de productie van spraak
o Het spraakproces werdt toegevoegd aan het
geheugencomponent om ervoor te zorgen dat we info langer
kunnen onthouden.
o
o
Indirecte toegang tot de opslagplaats
Links interferieure frontale cortex
3.1.1 Evaluatie fonologisch lus
 Evaluatie fonologische lus
o Het kan effecten van fonologische similariteit en woordlengte-effect verklaren
o Opdeling in twee componenten ondersteund door neurolinguïstisch onderzoek
o Functie: het leren van nieuwe woorden, en niet het herinneren van familaire woorden
 Articulatorische suppresie verstoort leren van L1-L2 woordparen, maar niet L1-L1
(L=Language)
 Visuo-spatiaal schetsblad
o Tijdelijke opslag en manipulatie van visuele en spatiele informatie
o We kunne het visuele systeem ook opsplitsen = visuele info en ruimtelijke info
 Logie
o Het visuo-spatiaal schetsblad bestaat uit twee componenten
 Visual cach
o Opslag van informatie over vorm en kleur.
o Alle niet ruimtelijke info wordt hier opgeslagen
 Inner scribe
o Verwerking van spatiale informatie en beweging
o Herhalen van info in visuele cache
 Bepaalde scène onthouden
 Locatie van de objecten wordt gecodeerd in de inner scribe, met je aandacht loop je
steeds de scène af  zo ben je in staat op visuele info in je geheugen te houden.
 Klauer en Zhao
o Hoofd taken
 Spatiale taak (geheugen voor punt locatie) = stippenpatronen te onthouden en
beoordelen of het later op de zelfde plaats werd weergegeven.
 Visuele taak (Chinese ideogrammen onthouden) = kijken of ze het juist karakter
hebben onthouden
o 3 secundaire taak condities
 Een beweging discriminatie taak (spatiale interferentie)
o Belangrijk om de beweging van de stippen te detecteren
 Een kleur discriminatietaak (visuele interferentie)
o Ze moesten een kleur onthouden van de bewegende stippen
 Een controle conditie  geen tweede taak
o De performantie van de visuele als de spatiele taak was normaal
o Bevindingen
 We moeten een dubbel dissociatie moeten vinden indien het visuo-spatiele
schetsblad uit 2 componenten bestaat
 De spatiale interferentie taak verstoord de prestatie meer op de spatiale hoofd
taak dan op de visuele hoofd taak. Ze interfereren met elkaar.
 De visuele interferentie verstoord de prestatie op de visuele hoofd taak meer
dan op de spatiale hoofd taak
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.2 Visuo-spatiaal schetsblad
92
o
Bewijs op basis van hersenactiviteit dat er
gescheiden systemen zijn
 Meer activiteit in de rechter hemisfeer
tijdens de spatiale taak
 Meer activitit in de linker hemisfeer
tijdens de visuele taak
3.2.1 Evaluatie visuo-spatial sketchpad
o
o
Sterktes
Ondersteund door
onderzoek dat
onafhankelijk visuele en
spatiale processen
aantoont
Zwaktes
o In veel taken moeten
beide componenten
gebruikt worden
o Niet duidelijk hoe
visuele en spatiale
informatie
gecombineerd en
geïntegreerd wordt
Ondersteund door
studie bij patiënten
(patiënt NL)
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.3 Centrale executive
93
 Centrale executive
o Meest belangrijke component van het werkgeheugen
o Een attentioneel systeem
o Doelgericht
o Gecontroleerd gedrag
 Het is een soort zwarte doos = daar zit alles in waar er toen nog geen antwoord op
had  maar de doos wordt alsmaar kleiner omwille van de antwoorden die men
krijgt
 Executieve processen
o Baddeley identificeerde de volgende functies die de central executive mogelijk maakt
 Wisselen tussen taken
 Verdelen van tijd in dubbeltaak situaties
 Selectievev aandacht voor bepaalde stimuli en negeren van andere (bv. Stroop)
 Tijdelijke activatie van LTG
 Dit zijn allemaal voorbeelden van executieve processen = processen die zorgen
voor organisatie en coördinatie an het functioneren van het cognitieve
systeem om doelen te behalen.
 Executieve functies
o Miyake heeft 3 executieve functies geïdentificeerd
 Latente variabele analyse
o Focust op positieve correlaties tussen taken als basis voor het identificeren van
het betrokken gemeenschappelijke proces of functies
 Inhibitie functie
o
o
o
o
Stoppen van automatische responsen en weerstaan aan
interferentie veroorzaakt door distractoren/afleiders
 Bv. strooptaak (blauw getypt in rood)
 Shift functie
o Aandacht switchen van de ene taak naar de andere
 Updating functie
o Updaten (wanneer context verandert moet info in het geheugen
aangepast worden) en monitoren van representaties in het
werkgeheugen
Bewijs voor Miyake  Collette
 De drie functies veronderstelt door Miyake activeren verschillende prefrontale
regio’s
De meeste functies worden toegeschreven aan de prefrontaal schros
Het coördinren van taken (dual-tasking) is een andere executieve functie
3.3.1 Dysexecutief syndroom
3.4 Episodische buffer
 Episodische buffer
o Baddeley voegde deze 4de component toe aan het werkgeheugen model toe want
 De componenten in het originele model functioneerde té onafhankelijk
 Het originele model kan niet uitleggen hoe LTG onmiddellijk seriële herinnering kan
beïnvloeden
o Het wordt een buffer genoemd omdat het dient als tussenpersoon tussen subsystemen
met verschillende codes en die combineert tot Multi-dimensionele representaties
o Hier vindt alle interactie plaats van info uit verschillende systemen
o Er wordt hier ook de link gelegd met het LTG
 Baddeley and Wilson
o Beperkte capaciteit
o Integreren van informatie uit verscheidene bronnen
o Link tussen fonologische lus en visuospatiaal schetsblad
o Aciteve binding (hippocampus)
3.5 Algemene evaluatie
 Sterktes
o Het werkgeheugen is betrokken met zowel actief verwerking als vergankelijke opslag
van informatie, en is dus betrokken in alle complexe cognitieve taken
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Dysexecutief syndroom
o Bij deze patiënten is de centrale executive beperkt
o Baddeley identificeerde dit syndroom als stoornis in
 Planning
 Organiseren
 Monitoren gedrag
 Initiëren gedrag
o Meestal schade aan de frontale kwabben
 Bij sommige patiënten ook posterieur pariëtale schade
94
o
Het werkgeheugen vekrlart de gedeeltelijk deficiten van het korte termijngeheugen bij
hersenbeschadigde patiënten
o Het werkgeheugen model bevat verbale herhaling als een optioneel proces binne nde
fonologische lus
 Nadelen
o Het is moeilijk om het aantal en de natuur van het hoofd executieve processen
geassocieerd met de centrale executieve te verklaren
o We hebben meer onderzoek nodig naar de relatie tussen de episodische bufferen de
andere componenten van eht werkgeheugen systeem
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4
95
Werkgeheugen capaciteit
 Werkgeheugen capaciteit
o Wat is de eenheid van informatie die je kan onthouden in het werkgeheugen?
 Onoplosbare vraag
o Maar we kunnen wel een idee krijgen van de capaciteit
 Werkgeheugencapaciteit
o Capaciteit heeft te maken met de hoeveel informatie je gelijktijdig kan verwerken en
opslaan
 Gemeten door middel van leesspanne
 Het grootste aantal zinnen waarvan je het eindwoord nog kan herinneren
 Gemeten via de operatiespanne
 Het onthouden van woorden en beantwoorden van rekenopgaven
 De aangeboden woorden moet je allemaal onthouden = de maat van de
operatiespanne is het aantal woorden die je na afloop kunt onthouden.
o Correleert met ‘fluente’ intelligentie
 Dynamische vaardigheid hoe je met info omgaat is sterk gerelateerd met de
capaciteit van het werkgeheugen
o Individuen met hoge capaciteit hebben kleinere ERP responsen dan individuen met een
lage capaciteit, bij de verwerking van afleidende stimuli.
 Hoge capaciteit = goed in het wegfilteren van irrelevante info
 Grafiek
o Reactie op anti-saccade taak
 Stimulus die links aangeboden wordt mag je niet volgen
 je moet naar de tegenoverliggende kant kijken.
 Stimulus moet je onderdrukken
 Mensen met hoge capaciteit hebben snellere
reactietijden op de anti-saccade taak  Verklaring = die
mens zijn beter in staat om de foute respons te
onderdrukken.
5
Verwerkingsniveaus
 Verwerkingniveaus
o Craik en Lockhart
 Aandacht en perceptie tijdens het leren bepaalt welke informatie wordt opgeslaan
in het lange termijngeheugen.
 Verschillende levels
o Assumpties voor deze theorie
 Grafiek
o De uitwerking verbetert het lange termijngeheugen:
Cued recall was dubbel zo geod voor woorden uit
complexe zinnen
 Voorbeeld: Complexe zin
 Voorbeeld: Simpele zin
o Ja woorden = kwamen aan bod
o Nee woorden = werden niet aangeboden
o Conclusie
 De reactietijd neemt per conditie toe, als gevolg van de stijgende diepteverwering =
niet zo spectaculair
 Waar het om gaat is de proportie van woorden die achteraf nog worden herkend 
afhankelijk van de diepte van de verwerking nam de accuratesse van de herkenning
toe.
 We zien een effect op de diepte van verwerking op de wijze waarop we info kunnen
onthouden.
 Uitwerking verwerkingsniveaus
 Craik and Tulving
o Uitwerking verbert lange-termijn geheugen: Cued recall dubbel zo geod voor
woorden uit complexe zinnen
o Langer termijngeheugen hangt af van de soort van elaboratie maar ook van het
aantal
 Bransford
o Recall veel beter voor minimaal-uitgewerkte vergelijkingen dan voor
meervoudig-uitgewerkte vergelijken
 Minimaal-uitgewerkt
 A mosquito is like a doctor because they both draw blood
 Meervoudig-uitgewerkt
 A mosquito is like a raccoon because they both have heads, legs and
jaws
o De manier waarop een herinnering wordt uitgewerkt is van belang
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
 Geheugen voor een stimulus is bepaald door diepte van verwerking  het is dus
afhankelijk van de manier waarop we verwerken.
 Herhaling zorgt niet altijd voor beter geheugen (maintenance rehearsal = gewoon
herhalen van vorige, stoppen is dan gelijk aan verdwijnen uit het geheugen analyses
versus elaboratieve rehearsal = intensieve herhaling)
Craik en Tulving (1975)  taak om woorden te leren, verpakt in een extra taak.
 Shallow graphemicc task = oppervlakkig
o Hoofdletters of kleine letters?
 Intermediate phonemic task = iets doen met de klank van het woord
o Rijmt kikker op dikker?
 Deep semantic task = doelwoord moest onthouden worden = je moet de betekenis
van het woord activeren.
o “She cooked the…” Potatoes
 Conclusie
 Diepte van verwerking had een verassend effect op geheugen presatie,
waarbij de rpestaie drie keer hoger was bij diep dan bij shallow verwerking
96
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
97
 Distinctiviteit
 Eysenck
o Uniek geheugensporen kunnen gemakkelijker opgehaald worden dan
herinneringen die op andere herinneringen lijken.
 Eysenck and Eysenck
o Woorden met onregelmatige grafeem-foneem-correspondenties (comb, knee,…)
 Onregelmatig uitgesproken veel beter herinnerd
 Onregelmatig woord = voldoet niet aan de normale uitspreekregels
 Zulke woorden zijn beter te onthouden  dit terug omdat het zo
uniek is!
 Transfer-appropriate Processing Theorie
o Of de opgeslagen informatie al dan niet onthouden
wordt, hangt af van de relevantie van de informatie voor
de specifieke geheugentest
 Hoe unieker hoe beter omdat we dan beter in staat
zijn om ze vast te kunnen houden  maar is dat nu
altijd het geval? = neen
o Onderzoek
 Kijken naar de wijze waarop woorden werden
onthouden in functie van een bepaalde taak.
 Proepersonen kregen woorden aangeboden  beslissing erover maken
 Conditie 1  Kon het rijmen op het doelwoord = laag niveau van
verwerking
 Conditie 2  semantische beslissing over nemen = is het doelwoord een
werktuig? = je moet het dieper verwerken.
 Men veronderstelt dat als je een woord opvraagt, dat ze beter zouden zijn
in conditie 2  niet het geval.
o Conclusie uit het onderzoek
 Diepte van verwerking speelt een rol, normaal gesproken is het beter want je
onthoud de concepten beter; Maar de oppervlakkige representatie die in de
rijmtaak geactiveerd is wordt op het semantische niveau minder geactiveerd.
 Cahllis, Velichkovsky en Craik
o Proefpersonen moesten woordenlijsten leren onder verschillende
condities
 self-judgment = zijn de woorden gerelateerd aan zichzelf?
 intentional learning
 living judgment = zijn de woorden gerelateerd aan iets met het
leven?
 syllable task = de syllabels tellen
 letter type = letters tellen
 Deze volgorde geeft de afname van de diepte van
verwerking
o 4 explecitie geheugentesten
 herkenning
 free recall
 semantic cued recall
 graphemic cued recall
 Bij de vier expliciete testen is er de neiging dat de prestaties toenemen als de
diepte van vewerking toeneemt.
5.1 Evaluatie
 Sterkten
o Processen tijdens het leren hebben een grote impact op het lange termijngeheugen
o Perceptie, aandacht en geheugen zijn interconnected
 Beperkingen
o Moeilijk om diepe verwerking vast te stellen
o Men heeft de invloed van de omgeving op geheugenprestatie onderschat
o Het belang van diepe, elaboratie en het onderscheiden vermogen van verwerking is
onduidelijk
o De bevindingen bij amnesiepatiënten kunnen niet verklaard worden door de theorie van
vewerkingsniveaus
o Craik en Lockhart hebben niet uitgelegd waarom diepe vewerking zo effectief is
Leren door ophaling
 Leren door ophaling
o Het testing effect
 Ophalen van te leren informatie tijdens het leren is
bevordelijk
 Toevoegen van mediators
 Testen vereist een diepere semantische verwerking
 Studie
o Proepersonen leertaken geven waarin ofwel gevraagd werd om
alleenmaar bepaalde items te bestuderen ofwel bestuderen in
combinatie met een zelftest.
o De eerste twee condities worden nog eens onderverdeeld in subcondities
 C = met cues  actief cues worden er hier geven
 CM = er wordt gebruik gemaakt van mediators cues, cues de gegenereerd worden
door het zelftesten
 CMR = responsen worden er gegenereerd om de mediators op te halen
o Resultaten
 De methode van het opnieuw studeren met zelftest is heel effectief
 In de mediator conditie wordt de beste prestatie gegeven
7
Impliciet leren
 Impliciet leren
o Geen bewustzijn van wat er wordt geleerd  expliciet leren (alle voorgaande vormen
van leren)
 Cleeremans and jiménez
o Oppikken van regelmatigheden in de omgeving
 Zonder de intentie om deze regelmatigheden te leren
 Zonder bewustzijn dat men aan het leren is
 Op een manier dat de resulterende kennis moeilijk uit te drukken valt
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
6
98
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
99
 Impliciet versus expliciet systeem
o Impliciete systemen zijn
 Robuust  onafhankelijk van stoornissen die expliciete systemen aantasten (bv.
amnesie)
 Leeftijdsonafhankelijk
 Lage variabiliteit
 IQ onafhankelijk
 Gemeenschappelijk aan meeste soorten
 Complex leren
o Veel onderzoek naar impliciet leren houdt artificeel grammatica leren in
 Typische taak
o Onthouden van letterreeksen: PVPSXPS of TSXXTVV
o Daarna wordt gezegt dat de letterreeksen bepaalde volgorde volgen (maar
men zegt niet welke regels)
 Dan moet de deelnemer nieuwe letterreeksen classificeren als
grammaticaal of niet-grammaticaal
o Volgt deze reeks ook die regels? XYSSXYU
o Welke zijn de regels?
 Typisch resultaat
o Deelnemers zitten boven kansniveau maar zijn niet
in staat om expliciet de regels te beschrijven
 De beslissing of ze grammaticaal zijn of niet
hangt niet af van de kennis van de regels,
maar wroden geclassificeerd als grammaticaal
als de nieuwe letterreeksen bevatten die
voorkomen in de te onthouden letterreeksen.
 Andere veel gebruikte taak = seriële reactietijdtaak
 Seriële reactietijdtaak
o Participanten worden gevraagd de locatie van een stimulus aan te
geven
o Dit is gewoonlijk een ongespecificeede, complexe, herhaalde reeks
van locaties
 Participantene worden gelijkdelijk aan sneller omdat ze de
sequentie leren op een impliciete manier
 Dit komt omdat er een niet vertelde regel in zit
 Andere volgorde aanbieden = heeft niets door dat hij
een andere taak moet uitvoeren, maar de reactietijd is
plots een stuk lager = de impliciet geleerde sequentie
kunnen ze niet meer toepassen.
 Als er geen expliciete opdracht wordt gegeven om de regel te achterhalen,is er
slechts een correlatie van .03 met IQ
o Wanner ze een nieuwe sequentie te zien krijgen, reageren participanten veel trager en
als men vraagt aan hoe dit komt weten ze het niet wat wijst op impliciet leren
 Zijn de prestaties in de SRT taak wel volledig te wijten aan impliciet leren?
o Wilkinson and Shanks
 Inclusie conditie  raad de volgende locatie in de reeks
o
 Exclusie conditie  vermijd goken als je de volgende locatie niet kent
 Als leren impliciet is, dan zouden proefpersnen het niet kunnen controleren.
 Resultaten wijzen op mate van controle en dus expliciet leren
Destrebecqz
 Het tijdsinterval tussen de respons op een stimulus en de presentatie van de
volgende was 0ms of 250 ms
 Langere stimulus-respons intervals
o Er zou meer tijd moeten zijn om expliciete info op te
halen
o Inclusieconditie wordt nog beter dan exlusieconditie bij langere SRI’s
7.1 Neurologische beeldvorming
 Neurologische beeldvorming
o Verschillende hersengebieden zouden moeten geactiveerd worden tijdens impliciet en
expliciet leren
 Bewustzijn  anterieur cingulate en dorsolaterale prefrontale cortex
 Impliciet leren  stratium
 Patiëntenstudies
o Amnesiepatiënten presteren slecht op expliciete taken, maar hun prestaties zijn intact
op impliciete taken
o Vandenberghe
 Gebruikt een seriële reactietijd taak
o Deterministische sequentie = expliciet leren
o Probabilistische sequentie = niet expliciet leren
 De amnesiepatiënten tonen beperkt leren op de deterministische
sequentie maar niet op de probibalistische sequentie
o Siegert
 Meta-analyse van 6 studies over SRT taak
o Parkinsonpatiënten met schade aan het stratium presetenren slecht op
impliciet leren
7.3 Evaluatie
 Evaluatie
o Veel onderzoek suggereert dat impliciet leren onderscheiden kan worden van expliciet
leren
 Studies met hersenpatiënten
 fMRI
o Beperkingen
 Moeilijk om testen te ontwikkelen die alle taak-relevante kennis kan
detecteren`sommige expliciet leren is typisch betrokken bij de artificial grammar
learning taak en de SRT
 De hersengebieden zijn niet altijd duidelijk te onderscheiden
o De omvang van wat lerende mensen zich bewust zijn varieert van individu tot individu
en van taak tot taak
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
7.2 Hersenbeschadiging
10
0
 Leren houdt altijd impliciete en expliciete aspecten in en de balans tussen deze
twee verandert over tijd.
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
8
10
1
Vergeten vanuit het lange -termijn geheugen
 Theorieën over vergeten
o Spaarmethode – Ebbinghaus
 Zelfde materiaal herleren om de reductie in aantal
trials te meten vooraleer het criterium opnieuw wordt
bereikt
 Hij leerde nutteloze syyllables
o Grafiek
 Vergeten was heel snel in het eerste uur, maar
vetraagde daarna.
 Vergeet functies
o Rubin en Wezel
 Meta-analyse ondersteuent Ebbinghaus zijn logaritmische vergeetfunctie
 Autobiografische herinneringen vervagen trager
o Wet van Jost
 Oude geheugen inhouden zullen trager vervagen dan meer recente die even sterk
zijn
o Vegeten is trager voor impliciet dan voor expliciet geheugen
 Tulving
o Deelnemers leerden rare woorden. Een week of een uur later kregen ze een
test over expliciet geheugen (herkenning) of impliciet geheugen
(woordfragmenten: o_o_a_)
o Herkenning was erger na een week dan na een uur (expliciet) maar er was
geen vershil voor het woordfragment (impliciet)
 Mitchell
o Effect van oude prenten na 17 jaar
 Proefpersonen konden prenten die ze 17 jaar geleden al eens
probeerden te identificeren beter identificeren dan nieuwe (impliciet
geheugen)
 De proefpersonen herinnerden zich het experiment van 17 jaar geleden
wel niet meer (expliciet geheugen)
9
Interferentie theorie
 Interferentie theorie
o Volgens deze theorie kans ons vermogen om te onthouden wat we recent geleerd
hebben verstoord (interfered) worden door vroeger leren (proactieve interferentie) of
door leren in de toekomst (retroactieve interferentie)
 Proactieve interferentie
o Oude herinneringen die interfereren met het oophalen van meer recente ervaringen en
kennis
 Het houdt declaratief en expliciet geheugen in
o Het wordt veroorzaakt door
 Problemen met het onderscheiden/ophalen van de correcte respons
 Of eerder een bias/gewoonten die de oudere respons bevoordeelt
De recent probes taak
 Taak geeft aan of de probe deel uitmaakt van de
target set
 Manipulatie = probe maakt deel uit van een
vorige (maar niet recentste) target set
 Resultaten = proactieve referentie op deze trails
o Nee, jonides en Berman
 Linker ventrolaterale preforntale cortex (VLPFC) wordt geactiveerd tijdens de
kritische trails
 Ook geactiveerd tijdens een gerichtte-vergeettaak
 Kan belangrijk zijn voor het onderdrukken van ongewenste informatie
o Feredoes, tononi en postle
 TMS over vLPFC deed het aantal fouten op deze trials toenemen
 Dit suggereert dat het hersengebied direct betrokken is bij pogingen om de
proactieve interferentie te controleren
 Retroactieve interferentie
o Vergeten veroorzaakt door het encoderen van nieuwe geheugensporen tussen het
aanvankelijke encoderen van de target en het moment van testen.
 Eerste taal-attritie: recall voor de eerste taal was erger dan voor de tweede taal die
geleerd werd
o Dewar
 Hij vondt retroactieve referentie zelf wanneer geen nieuwe leren voor kwam
tijdens het retentie interval
 Retroactieve interferntie treedt op wanneer
 Materiaal geleerd wordt dat lijkt op het oorspronkelijke leren
 Doordat mentale inspanning verzwakt/verschuilt tijdens retentie-interval
o Verklaringen voor RI bij paar-geassocieerd leren
 Er kunnen problemen zijn bij gecontroleerde processen
 Er kunnen problemen zijn bij automatische processen.
o Bevindingen
 Gebruik van directe instructies was geassocieerd met significante retroactieve
interferentie op een onmiddelijke geheugentest (maar niet een dag later)
 Het interferentie effect dat men vond bij de onmiddelijke geheugentest hangt
vooral af van automatische processen.
9.1 Evaluatie interferentie theorie
 Evaluatie interferentie theorie
o Er is sterk bewijs voor zowel proactieve als retroactieve interferentie
o Beperkingen
 Te weinig aandacht voor impliciet geheugen
 Legt niet uit waaro mde rate van vergeten afneemt over tijd
 Er moet meer onderzoek worden gedaan naar de hersenmechanisme betrokken bij
interferentie
9.2 Consolidatie en reconsolidatie
 Consolidatie
o Informatie wordt verankerd door transfer van één hersenregio naar een andere
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
10
2
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Hippocampus/ omliggende regionen staan in voor de snelle detectie en opslag van
nieuwe info
 Enkele uren
 Daarna wordt informatie gradueel getransfereerd van hippocampus naar
neocorticale gebieden
 Dagen of jaren
o Dit biedt verklaring voor de wetten van jost en Ribot en voor de vorm van de
vergeetcurve.
 Consolidatie: evidentie patiënten
o De meeste patiënten met retrograde amnesie vergeten
voorral geheugen inhouden die net voor het optreden
van de hippocampale schade werden gevormd
 Maar retrograde amnesie kan tot periodes van 40
jaar bereiken
10
3
HOOFDSTUK 7
Lange-termijn geheugen systemen
1
Inleiding
 Inleiding
o Volgens Atkinson en Shiffrin  één lang-termijn geheugen systeem
o Volgens Schacter en Tulving  vier grote lang-termijn geheugen systemen
 3 criteria om een geheugensysteem te identificeren
o Class inclusion operations
 Elk geheugensysteem behandelt verschillende soorten van informatie binnen
een gegeven klasse of domein
o Properties and relations
 Bevat typen van informatie dat binnen het domein vallen, regels via hoe het
systeem werkt, neurale substracten en functies van het systeem
o Convergent dissociations
 Elk geheugensysteem verschilt van andere geheugensystemen
 Amnesie
o Bewijs dar er meerdere lange-termijn geheugen systemen zijn komt van patiënten met
amnesie
 Vergeten veel, maar ook nieuwe dingen leren is beperkt
 Amnesie syndroom
 Anterograde amnesie
o Beperking bij het leren van nieuwe informatie na het verkrijgen van amneise
o Bekent geval  HM
 Retrograde amnesie
o Problemen in het herinneren van gebeurtenissen voor het krijgen van amnesie
 Oorzaken van amnesie
 Cerebrovasculair accident (CVA)
 Hoofdletsel  dit leidt vaak tot meerdere cognitieve afwijkingen
 Bilaterale schade aan de hippocampus en aangrenzende regio’s van de mediale
temorale kwabben
 Voorbeeld hiervan is HM
 Korsakoff syndroom
o Dit onstaat door een te kort aan thiamine dat men krijgt door chronisch alcoholmisbruik
 De amnesie heeft gewoonlijk een geleidelijke aanvang  maakt het moeilijk om te
weten of bepaalde gebeurtenissen voorkwamen voor of na het krijgen van amensie
 Veroorzaakt wijdverspreide hersenschade, ook aan de frontale delen  hierdoor
heeft men meerdere cognitieve afwijkingen.
1.2 Declaratief vs. niet -declaratief geheugen
 Declaratief/ expliciet geheugen
o LTG voor feiten en gebeurtenissen die kunnen ‘aangegeven’ worden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1.1 Amnesie
10
4
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
10
5
o Bewuste herinneringen
o Verstoort bij patiënten met amnesie
o ‘to declare’ = verklaren/ ophalen, bewust mee omgaan
 Niet-declaratief/ impliciet geheugen
o Weerspiegeld in gedragsverandering
 Leren fietsen
o Geen bewuste herinneringen = onbewust
o Intact bij amnesiepatiënten
 Overzicht lange-termijn geheugensystemen
o Als we kijken naar het LT kunnen we er een onderscheid maken tussen een veelheid in
verschillende geheugensystemen
o We kunnen het opsplitsen in 2 subsystemen
 declaratief geheugen systeem en nietdeclaratief geheugensysteem
o Declaratief geheugensysteem kunnen we
verder opsplitsen in 2 verschillende
geheugensystemen  episodisch geheugen
(gebeurtenissen) en semantisch geheugen
(feiten)
o Niet-declaratief geheugensysteem kunnen
we verder opsplitsen  procedureel
geheugen (gewoontes), priming (ervaring
heeft na effect), simpel klassieke
conditionering (Pavlov), geleidelijke
aanpassing aan een nieuwe omgeving
o Het onderscheidt tussen (niet)-declaratief
geheugen is toch niet zo strikt is opgesplits
als we dachten, er is een overlap.
2
Declaratief geheugen
 Declaratief geheugen
o We hebben allemaal een declaratief of expliciet geheugen voor verschillende soorten
herinneringen
 Episodisch geheugen
 Semantisch geheugen
 Beide kunnen zich zowel aprat voor doen als samen
 Herrinneren dat je gisteren naar de Starbucks bent gegaan houdt beide
in: met wie en waar (episodisch) + hoe koffie eruit ziet, ruikt, smaakt
(semantisch)
2.1 Episodisch vs. semantisch geheugen
 Episodisch geheugen
o Opslag en ophaling van specifieke gebeurtenissen
o Gerelateerd tot specfieke plaats en tijdstip
o Bewuste herinnering
o Recent geëvolueerd, late ontwikkeing en vroege aftakeling
 Voorbeeld  gisteren naar de Starbucks gegaan met Carmen
o
Gebeurtenissen die geconsolideerd worden kunnen goed opgslagen worden waardoor
ze parmanent in het geheugen blijven.
 Semantisch geheugen
o Algemene kennis over
 Objecten, betekenis, feiten, mensen
o Geen connectie met tijd of plaats
 Voorbeeld  koffie smaakt inttens, lekker, ruikt zo, ziet er zo uit,…
2.1.1 Evidentie voor anterograde amnesie
 Spiers
o Bekeek 147 amnesiepatiënten
 Schade omvatte schade aan de hippocampus
 Alle patiënten hadden problemen met het episodisch geheugen
 Beperkte semantische problemen
 Geen problemen met het KTG
 Vargha-Khadem
o Twee gevallen van vroege, bilaterale schade aan de hippocampus
 Zwak episodisch geheugen
 Normaal semantisch geheugen
o Beargumteren dat
 Episodisch geheugen beroep doet op de hippocampus
 Semantisch geheugen doet ook beroep op andere geheugensystemen zoals
onderliggende entorhinale, perihinale en parahippocmapale cortices
 Tulving
o Patiënt KC had schade aan verschillende corticoale en subcorticale regio’s, inclusief de
mediale temporale kwabben
o KC zijn retrograde amnesie is beperkt tot het episodisch geheugen (dus semantisch
geheugen is intact)
 Yasuda, Watanabe en Ono
o Patiënt met bilaterale schade aan de temporrale kwabben
o De patiënt had een goed episodisch geheugen maar een zwak semantisch geheugen
 Kapur
o Vergeleek studies bij patiënten met retrograde amnesie
o Hij vond evidentie voor een dubbele dissociatie tussen episodische en semantische
geheugenproblemen
2.2 Episodisch geheugen
 Episodisch geheugen
o Parmastore
 Verwijst naar een langdurige stabiele herinnering  deze herinneringen werden
waarschijnlijk goed geleerd.
 Naar analogie met de permanente bevroren bodem in de poolgebieden
 Maar is het wel zo permanent?
o Bahrick, Wittlinger
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.1.2 Evidentie voor retrograde amnesie
10
6
 Zelfs na 25 jaar bleek dat studenten weinig van hun voormalige klasgenootjes
waren vergeten
 Naamherkenning verslechterde na ~50 jaar, maar herkenning bleef intact met
andere maten
o Bachrik, Hall en Da Costa
 Masterstudenten herinneren zich de punten die ze behaalden tot 54 jaar na de
datum.
 Test voor episodisch geheugen – Herkenning vs. herinnering
o Een aantal technieken om te kijken of wat er in ons geheugen opgeslagen zit,
betrouwbaar is.
o Herinnering  zelf actief info uit je geheugen ophalen = geen cue!
o Herkenning  cue geven
Test categorie
Free recall
Serial recall
Cued recall
 Test voor herinnering ‘recall’
Vb. Ontvangen van instructies
“Recall stuides items in any order”
“Recall studies itmes in the original order”
“Wat word did you studie toghether with CAT?”
Forced-choice recognition
“Which did you studie before: Ballet or Monk?”
Yes/no recognition
“Did you studie: Ballet?”
 Test voor herkenning ‘recognition’
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.2.1 Herkenning: Familiariteit en recollectie
10
7
 Herkenning
 Familiariteit
o Gevoel iets te weten zonder de precieze
context te kunnen herinneren = niet bewust
o Snel en automatisch
o Gebaseerd op het nagaan van de sterkte van
een geheugeninhoud
 Recollectie
o Herinneren van contextuele details van een geheugeninhoud
 Gebeurtenis aan een context koppelen
o Trager en aandacht vereisend, aandacht schenken aan een stimulus
 Verschillende manieren om een onderscheid te maken tussen deze twee
o Meest gebruikt: Remember (recollectie)/know (familiariteit) test
 Zijn er verschillende processen bij betrokken?
o Enige verschil is dat sterke geheugensporen aanleiding geven tot recollectie en zwakke
geheugensporen aanleiding geven tot familiariteit
 Voorbeeld van hoe familiariteit en context met elkaar kunnen intracteren
o Vaak is dit positief  maar hier heeft het een negatieve uitwerking
o Experiment
 Serie letters moeten onthouden
 Men vraagt of men een bepaalde letter in een de voorgaande serie heeft gezien =
Ja, X zat erin
 Andere serie letters aanbieden
o
2.2.1.1
 We bieden vervolgens een niet-matchende letter aan  probleem. De letter ‘L’ zat
niet in de tweede set, maar wel in de eerstee set = resulteert dat we interferentie
ondervinden van wat eerder werd aangeboden
Conclusie
 Een apsect is heel belangrijk bij herkenning = de context!
Familiariteit en recollectie: Hersenmechanisme
2.2.2 Herinnering geheugen
 Herinnering
o Er zijn belangrijke gelijkenissen tussen herinnering en herkenning
 Linkse hippocampus, links ventrolaterale prefrontale cortex
o Herinnering is moeilijker dan herkenning
 Staresina en Davachi
o Herinnering omvat nog andere processen (dorsolaterale prefrontale cortex en
posterieure pariëtale cortex)
 voor succesvolle vrije herinnering moeten associaties gevormd worden
2.2.3 Is het episodsich geheugen constructief
 Waarom is het episodisch geheugen constructief en vatbaar voor fouten
 Schater en Addic
o Het episodisch geheugen is eerder een constructief dan reproducties proces dat
verschillende soorten errors en illusies bevat. Het is te veel van het goede om
alle ervaringen compleet en permanent vast te leggen.
 Waarom is dit zo?
o Het zou een ongelooflijke verwerkingscapaciteit vergen om alle ervaringen
compleet en semi-permanent op te slaan
o Eigenlijk willen we eerder beschikken over de grote lijnen van ervaringen uit het
verleden, dan over triviale details  zo kunnen we iets leren over wat we in de
toekomst moeten doen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Binding-of-item-and-context
 Ondersteunt de theorie van dual-proces modellen
 We moeten de individuele item die we willen onthouden aan
een context binden = hoe vindt de binding van individuele
items en de context plaats?
 Gebeurt door 3 tal samenwerkende hersenmechanisme
 Perihinale cortex (blauw)
o Informatie over specifieke items
o “Wat” info nodig voor het familiariteit oordeel
 Parahippocampae cortex (groen)
o Informatie over cortex
o “Waar” info nuttig voor het recollectie oordeel
 Hippocampus (rood)
o Verbindt ‘wat’ en ‘waar’ informatie
o Vormt item-context associaties die recollectie mogelijk maken
 Skinner en Fernandes
o Er bleek inderdaad dat amnesie-patiënten met schade aan de hippocampale regio’s
grotere problemen hebben met recollectie
10
8
o
Constructieve processen die betrokken zijn bij het episodisch geheugen zouden
ons helpen om de toekomst voor te stellen. (episodisch geheugen =
constructief proces  heel veel herinneringen worden gevomrd)
 Amnesiepatiënten zijn ook slecht in het bedenken van situaties in de
toekomst
 Linker anterieure cortex en frontopolaire cortex zijn betrokken in
verbeelden van verbeelden en toekomst
 Er zijn intensievere constructieve processen nodig om gebeurtenissen
in de toekomst te bedenken
2.3 Semantisch geheugen
 Semantisch geheugen
o Hoe wordt info georganiseerd in het semantisch geheugen?
 Het meest gekend omtrent de organisatie van concepten = mentale representaties
van categorieën van objecten of items
o Het is constructief
o Info wordt opgeslsagen in de vorm van concepten
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.3.1 Hierachie van concepten
10
9
 Hierarchie van concepten
o Het niveau van een concept beïnvleodt accuratesse en vewerkingssnelheid
o Alle info in het geheugen is met elkaar verbonden  kennisnetwerk
 Gelijkaardige concepten liggen dicht bij elkaar en activeren elkaar
 Als je één concept activeert in het semantisch geheugen, dan zullen eveneens
de gelijkaardige concepten geactiveerd worden.
o Hoe wordt de info opgeslagen in het semantisch geheugen
 Hiërarchie van de verschillende concepten
 Bij het concept ‘stoel’ kunnen we link aan een grote categorie ‘meubilair’
alsook aan een subcategorie ‘ligstoel’
 Op basis van dit soort classificaties kunnen we een hierarchisch
onderscheidt maken van alle individuele concepten
 Het makkelijkste is om info op te slaan op het niveau van de basisklasse (stoel)
 Maar het is niet omdat het de meeste gebruikte classificatieniveau is, dat
het ook de efficiënste is.
o Grafiek
 Als we kijken naar de performantie dan zien
we dat de accuratesse in het classificeren van
bepaalde types meubelen het hoogst is op de
‘super ordinate’ klasse (meubilair) alsook de
reactietijd is hier ook sneller
 De slechtste performantie = laagste accuratesse en de hoogste reactietijd is te
zien in de ‘sub ordinate’ klasse
 Klassieke representaties kennis in ons semantisch geheugen via concepten
o De representatie van concepten is abstract van aard en onafhankelijk van input en
output
o Stabiel
o Consistent over individuen
o
Concepten geassocieerd met beweging activeren motorgebieden
Reactietijden na lexicale decisies over arm-en beengerelateerde woorden na aanbieding
TMS puls over de linker hemisfeer
Pulvermüller
 Heeft aangetoond dat bepaalde concepten, die onthouden moesten worden,
zeer sterk beïnvloed worden door bepaalde motorische handelingen
 Experiment
 Proefpersonen moesten concepten leren en onthouden
 De woorden bestonden uit twee verschillende klassen.
 Woorden die geassocieerd waren met onze armen (paars)
 Woorden die geassocieerd waren met onze benen (geel)
 Tijdens de recollectie/terugvraagfase moesten ze een tweede taak
uitvoeren.
 Tweede taak bestond eruit dat ze of een beweging moesten uitvoeren
met hun armen of met hun benen
 Grafiek
 De performantie op de geheugen taak wordt enorm sterk beïnvloed
door het type van de tweede taak.
 Y-as relatief proportie van fouten die mensen maken
 Been-woorden = verhoogd op het moment dat ze een beenbeweging moeten maken. De been-woorden worden minder goed
onthouden wanneer ze tegelijkertijd een conquererende
beenbeweging moeten uitvoeren.
 Arm-woorden = hiervoor geld hetzelfde
 Er is interferentie  maken van bewegingen interfereert met
het terug kunnen halen van de concepten die gerelateerd zijn
aan je beweging.
 Conclusie
 De studie suggereert dat de concepten in het semantisch geheugen niet
onafhankelijk zijn van de input en output moduliteit.
2.3.2 Het spaak-en hub model
 Het spaak-en hub model
o Het idee van abstracte representaties moeten we
verlaten
o Herziening van het abstracte model naar een model
waarbij zowel de abstracte als de moduliteitsspecifieke
representaties aan elkaar gekoppeld zijn.
2.3.3 Schema’s
 Schema’s
o Goed geïntegreerde chuncks van kennis over de wereld, gebeurtenissen, mensen of
acties
 Scripts
o Informatie over sequenties van gebeurtenissen.
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
o
11
0
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3
11
1
Niet-declaratief geheugen
 Niet-declaratief geheugen
o Geen bewuste recollectie van de informatie, alleen gereflecteerd in gedrag
o Twee typen te onderscheiden
 Repetitie priming
o Gebeurt snel
o Stimulus-specifiek
 Procedureel geheugen
o Traag en gradueel
o Generaliseert naar andere stimuli
 Evidentie voor een gedeeld mechanisme
 Gupta en Cohen
o Computermodellen die gebruik maken van één enkel mechanisme produceren
ook nulcorrelaties tussen het leren van vaardigheden en priming
 Poldrack
o Het leren van vaardigheden en de sterkte van priming kunnen beschreven
worden met dezelfde functie als ze gemeten worden binnen dezelfde taak.
 Evidentie voor verschillend mechanisme
 Knowlton en Foerde
o Verschillende patronen van hersenactiviteit
 Maar: Poldrack en Gabrieli
o Leren van vaardigheden: toegenome activiteit in de linker inferieure temporale,
stratiale, prefrontale en rechter cerrebellaire regio’s
o Repitie priming: afname in activatie in veel van bovengenoemde regio’s
 Schwartz en hashtroudi
o Vaak geen significante correlaties tussen prestaties op beide taken
3.1 Repetitie priming
 Priming
 Perceptuele priming
o Prime en target delen fysische kenmerken
 Voorbeeld prime: Nurse
 Voorbeeld target: N_U_R_E
o Gevoelig voor de modaliteit en vorm stimuli
o Patiënt LH
 Bilaterale occipitale schade
 Intacte conceptuele priming
 Geen perceptuele priming
 Conceptuele priming
o Prime en target zijn semantisch gerelateerd
 Voorbeeld prime: Nurse
 Voorbeeld target: D_C_O_
o Alzheimer patiënten
 Temporale en pariêtale schade
 Intacte perceptuele priming
 Verstoorde conceptuele priming
 Processen betrokken bij priming
 Grafiek
o Percentages priming (links) vs. herkenning (rechts) bij
patiënt E.P en gezonde controles
o Patiënt met dissociatie tussen priming en herkenning
 Patiënt EP
o Er is een duidelijke deficient bij herkenning maar
priming is intact
3.2 Procedureel geheugen – vaardigheden leren
 Vaardigheden leren
 Poldrack et al
o Skill learnings refers tot the gradual imporvement of performance with practice
that generalises to a range of stimuli within a domain of processing
 Foerde en Poldrack
o Identificeerde verschillende types van vaardigheden leren
 Motorische vaardigheden
 Sequentieel leren
 Spiegel traceren
 Spiegelschrift leren
 Probabilistisch classificatie leren
 Artificial grammar learning
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
 Repetitie supressie
o Verminderde hersenresponse na ee herhaalde presentatie van een stimulus
 Perceptuel fluency
o Herhaalde presentatie zorgt voor een efficiëntere verwerking
 Iets vaak herhalen = minder hersencapaciteit nodig om die stimulus te
verwerken
 Priming zorgt ervoor dat we minder verwerking nodig hebben om toch een
stimulus efficiënt te verwerken.
 Vanuit deze twee verschillende mechanisme kunnen we verklaren hoe priming werkt.
 Priming en niet-declartief geheugen = een dubbele dissocatie. Staat het los van elkaar of niet?
 Levy, Stark en Squire
o Bestudeerden amnesiepatiënten met schade aan de midden temporale kwab
 Geen probleem met priming taken, maar wel met declaratieve taken
(herkenning)
 Gabrieli
o Bestudeerde de patiënt MS, deze had een rechter occipitale leasie
 Geen probleem met declaratieve taken maar wel met de priming taken
11
2
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.3 Vormen van leren bij amnesiepatiënten
11
3
 Vormen van leren bij amnesiepatiënten
 Spiers
o Leren van vaardigheden
o Priming
o Klassieke conditionering
o Leren van categoriën
 Corkin
o Patiënt HM was in staat tot mirror tracing
o Hij vertoonde ook leren met de pursuit rotor (= manueel volgen van bewegende
target) maar dit ging wel trager dan bij gezonde individuen
 Cohn en Squir
o Algemene mirror tracing
o Verbetering door het herlezen van specifieke passages
 Cermak
o Vonden dat leren met de pursuit rotor even snel ging als bij gezonde individuen
o Maar de amnesiepatiënten waren wel trager op de vingerdoolhof
 Tranel
o Bestudeerde 28 amnesiepatiënten en vonden ook dat ze allemaal normaal leren
met de pursuit motor
 Nissen
o De prestaties van amnesiepatiënten en gezonde individuen op een serial reactie
tijd taak was vergelijkbaar
 Vanderberghe
o Impliciet leren in de deterministische SRT-taak
 Cavaco
o Taken met betrekking tot skill leren zijn vaak de skills die men nodig hefet bij
alledaagse vaardigheden
 Samenvattend
o Amnesiepatiënten vertonen algemeen goed procedureel leren desondanks hun
slecht declaratief geheugen
 Geeft bewijs dat er verschillen zijn tussen de twee vormen van geheugen
3.4 Interacties tussen geheugensystemen
 Interacties tussen geheugensystemen
o We mogen niet denken dat declaratief en procedureel
geheugen volledig gescheiden zijn
 Er kan interactie zijn tussen de twee systemen
 Procedureel leren wordt verstoord als er tijdens het
retentie interval ee ntaak wordt uitgevoerd waarbij
declaratieve kennis geleerd wordt
Voorbij declaratief en niet -declaratieve geheugensystemen
 Declaratief vs. niet declaratief
o Moeilijk om een onderscheid te maken tussen verschillende
geheugentypes
o Daarom zou een verwerkingsmodel de traditonele benadering
moeten vervangen
 Alternatief
 Verwerkingsmodel
o Gaat er vanuit dat in plaats van een strikt onderscheidt
tussen een declaratief en een niet-declaratief geheugeh, dat we eigenlijk 3
verschillende verwerkingsmodi voor stimuli hebben.
 1ste verwerkingsmodus = snelle endocering van flexibele associaties
tussen verschillende stimuli. De 2 verantwoordelijke hersengebieden
zorgen ervoor dat er een episodisch geheugenspoor ontstaat
 2de verwerkingsmodus = een langezame endocering van regide
associaties. De 3 verantwoordelijke hersengebieden zorgen ervoor dat
we procedurele geheugensporen ontwikkelen, klassieke conditionering
kan optreden alsook het onstaan van het semantisch geheugen.
Overlap van procedureel en semantisch geheugen zien we hier terug!
 3de verwerkingsmodus = snelle encodering van individuele items. De 2
verantwoordelijke gebieden zorgen ervoor dat familiariteit en priming
ontstaat als gevolg gevolg van de snelle encodering van individuele
items
 Verwerkingseenheden
o Een 3D model van geheugen
 Conceptueel/perceptueel
 Relationeel/representationeel
 Gecontrolleerde/automatische intentie
o Gelijkaardige serie van 3 verschillende
processen proberen ze ook te verklaren
waarom er zo’n onderscheid kan bestaan
tussen declaratief en niet-declaratief
geheugen alsook veel overlap
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4
11
4
HOOFDSTUK 8
Alledaags geheugen
1
Inleiding
 Alledaags geheugen bestaat uit
 Autobiografisch geheugen
o Geheugen voor episodes uit je eigen leven
o Je kan wat er gisteren gebeurde nog herinneren, maar 1 jaar later niet meer. Dit is
omdat de gebeurtenis te alledaags is, te gewoon.
o Beginnen aan een opleiding, examenperiode = gebeurtenissen met grotere
tijdsspannes
 Epidsodisch geheugen
o Lange-termijn geheugen voor persoonlijke herinneringen
 Prospectief geheugen
o Geheugen voor dingen die je in de toekomst nog moet doen
o Situatie waarin je je moet herinneren dat je nog ies moet gaan doen. Een taak dat je
moet uitvoeren mag je niet vergeten  je moet info in je geheugen houden om je
eraan te herinneren.
1.1 Traditioneel geheugen vs. alledaags geheugen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
1.1.1 Verschillende benaderingen
11
5
Traditionele benadering
Pakhuismetafoor
Alledaags-geheugen benadering
Correspondentiemetafoor
Materialen  recent en arbitrair
Leren  veelal intentioneel
Interessegebied  aantal toengankelijke items
Motivatie  arbitraire instructies
Focus op  accuratesse
Voorbeeld  ooggetuigen van een misdaad: wat
belangrijk is, is hoeveel items herinnerd konden
worden
Materialen  gebruik maken van herinnering die
individuen al hebben
Leren  vaak incidenteel, heel persoonlijk
Interessegebied  Goodness of fit tussen
iemands rapportage van wat er gebeurt is en de
werkelijke gebeurtenissen = objectieve gegevens
hebben we hierbij nodig
Motivatie  persoonlijke doelen
Focus op  relevantie
Voorbeeld  Wat belangrijk is, is of de cruciale
items herinnerd werden (uiterlijk van de
misdadiger)
Wisselwerking
1.1.2 Accuratesse en verhalen vertellen
 Accuratesse en verhalen vertellen
 Marsh en Tversky
o Studenten vertelden persoonlijke herinneringen aan andere
studenten, over de periode van een maand. Dit werd
ogpenomen en hier luisterde ze dan naar
o De studenten gave toe dat 42% van hun herinneringen die ze
opnieuw verteld hadden niet accuraat waren
 Dudukovic, Marsh en Tversky
o Deelnemers moetsten verhaal lezen en die 3 maal ofwel correct na vertellen ofwel op
een entertainende manier
o De tweede manier van vertellen bevatte meer affect, terwijl de eerste manier van
vertellen meer sensorische referenties bevatte
o Vraag  Had het vertellen van het verhaal op een entertaindende manier invloed op
de deelnemers om het verhaal accuraat te vertellen
o Bevinding
 Het opnieuw vertellen van verhalen op een onderhoudende t.o.v. accurate wijze
kan de herinnering in het LTG verstoren, zelfs wanneer je later moet proberen
het verhaal zo accuraat mogelijk te vertellen.
 Dus de doelen die we hebben bij het herinneren kan het LTG beïnvloeden, zelfs
wanneer we onze doelen veranderen
2
Autobiografisch geheugen: inleiding
 Autobiografisch geheugen
o Herinneringen aan ons persoonlijk verleden, onze eigen ervaringen, en aan ander, voor
ons belangrijke personen
 Gerelateerd aan persoonlijke belangrijke gebeurtenissen
 Helpt bij het identificeren van persoonlijke identiteit en het ondersteunen van
persoonlijke doelen
 Gaat tot jaren/decenia terug
 Heeft vaak betrekking op complexe herinneringen
 Episodisch geheugen
o Persoonlijke ervaringen die op een bepaald moment/locatie plaatsvonden
 Vaak triviale gebuertenissen
 Gaat vaak terug tot slechts een paar minuten/uren
 Gelimiteerd qua omvang
 Verschillen en overeenkomsten bewezen
o Het is bewezen door brain-imaging
 Er zijn duidelijke verschillende patronen van activatie
bij de prefrontale cortex
 Voor episodisch geheugen was er duidelijk meer
activatie in de rechter midden dorsale prefrontale
cortex
 Voor autobiografisch geheugen was er duidelijk meer
activatie in de linker ventromediale prefrontale cortex
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.1 Autobiografisch en episodisch geheugen: verschillen en over eenkomsten
11
6
o
Autobiografisch en episodisch geheugen zijn niet noodzakelijk aan elkaar gekoppeld
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.2 Flashbulb memories/ flitslichtherinneringen
11
7
 Flitslichtherinneringen
o Heldere, langdurige autobiografische herinneringen aan belangrijke, dramatische en
verassende publieke gebeurtenissen, zoals terroristische aanslagen in de VS (9/11) of de
dood van Prinses Diana
 Aanslagen van Zaventem is hier nóg geen voorbeeld van omdat het nog niet lang
genoeg is
o Het is afhankelijk van het land waarin het gebeurt.
 Diana = in Engeland wordt dit intenser ervaren
 Brown en Kulik
o Verklaring van het fenomeen  Activeren van een speciaal neuraal mechanisme
o Bevatten informatie over de
 Informant
 Locatie waar het niewus gehoord werd
 Lopende activiteiten
 Emoitonele eigen toestand en die van omstanders
 Consequenties voor het individu
o De centrale stelling was dat flitslichtherinneringen heel verschillend zijn van andere
herinneringen
 Finkenaueer
o Verklaring van het fenomeen  Hangen af van factoren die betrokken zijn bij de
formatie van iedere nieuwe herinnering (niet van een speciaal neuraal mechanisme),
zoals:
 Relevante voorkennis
 Persoonlijk belang
 Verrassing
 Openlijke herhaling
 Continue blootstelling aan nieuwsfeiten kunnen gaan interfereren met je eigen
herinnering
 Nieuwheid van de gebeurtenis
 Iemands affectieve houding ten opzichte van de centrale personen betrokken bij de
gebeurtenissen
 Zijn flashbulb memories speciaal?
 Conway
o Aftreden van Margaret Thatcher
 Flashbulb memories werden in 86% van de Britse ppn na 11 maanden
aangetroffen en ze waren na 26 maanden nog steeds consistent
 Bohannon
o Veel flashbulb memories zijn gerelateerd aan de herhalingsfrequentie, hij beweerd
dus dat flitslichtherinneringen niet zo speciaal zijn.
 Ost
o Flashbulb memories kunnen verrassend inaccuraat zijn
o Herinneringen kunnen beïnvloed worden door externe factoren, info die je later pas
hebt gekregen.
o Experiment
 Aan mensen vragen of ze zich de video kunnen herinneren van de eerste toren
die instortte op 9/11. 73% zei hier ja op. Maar er zijn nooit beelden gemaakt
van van de eerste instorting, enkel van de tweede
 Winningham
o Herinnerngen veranderen constant gedurende de eerste paar dagen vooraleer ze
consistent worden
o Flashbulb memories worden niet volledig gevormd op het moment
dat men kennis neemt van de gebeurtenis in kwestie
 Levendigheidsrating van Flashbulb memories
o A = levendigheidsratings 
o B = consistentie van de herinnering als functie van het type herinnering
(flashbulb vs. alledaags) en lengte van het retentie-interval
o Groen = flashbulb
 Levendigheid blijft consequent hoog
 Accuraatheid is iets lager én het neemt ook af
o Roze = normale alledaagse herinneringen
 Levendigheid blijf conesquent hoog
 Accuraatheid is in het begin hoog en neemt later af
 Evaluatie
o De meeste flashbulb memories
 Bevatten inaccurate informatie
 Reconstructieve processen, gebaseerd op wat je waarschijnlijk ervaren zou hebben,
spelen een rol
o Flashbulb memories zijn speciaal omdat ze
 Onderscheidend zijn en niet lijden onder interferentie van vergelijkbare
gebeurtenissen
 Ze zijn speciaal maar bevatten niet een speciaal geheugen mechanisme
o Flashbulb memoires zijn langdurend omdat ze
 Voordeel halen uit meerdere ophalingen, die over de tijd verdeeld zijn. De
herhalings zorgt er dus voor dat de herinnering intact blijft
3
Herinneringen gedurende de levensloop
 Herinneringen gedurende de levensloop
 Rubin, Wetzler en Nebes
o Onderzochten uit welke periode de meeste herinneringen komen
 Infantiele amnesie (kinderamnesie)
o Bijna volledig gebrek aan persoonljke herinneringen van voor het eerste
levensjaar
 Reminiscentie bumb
o Verrassend hoog aantal herinneringen uit de periode 10-30 jaar
 Conway
o Deze eigenschappen kan je in minimaal 5
verschillende culturen vinden
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
2.2.1 Flashbulb memories – Evaluatie
11
8
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Kinderamnesie
11
9
 Kinderamnesie
o Incomplete ontwikkeling van het brein
 Hippocampus
o Dentate gyrus  ontwikkeling tot en met gedurende 1 jaar na geboorte
o Andere hersengebieden niet volledig ontwikkeld tot 2-8 jaar
 Prefrontale cortex
o Synaptische dichtheid neemt tot 24 maanden nog steeds toe
o Niet volledig ontwikkeld tot ~20 jaar
 De breinhypothese/ een niet volgroeid brein kan het fenomeen kinderamnesie niet
verklaren of toch weer wel?  nieuwe studie = neurogenese hypothese
o Maar, jonge kinderen vormen wel lange-termijn herinneringen
 Fivus, Gray en Fromhoff
o Interview met kinderen (gemiddelde leeftijd = 33 maand) en hun ouders
over recente en minder recente gebeurtenissen
o De kinderen waren in staat meer dan 50% van beide types gebeurtenissen
te beantwoorden.
 Kinderamnesie = repressie?
 Freud
o Stelde voor dat infantiele amnesie ontstaat door repressie/onderdrukking, waarbij
bedreigende gedachten:
 Naar het onbewuste verbannen zouden worden
 Worden getransformeerd naar mee onschadelijke herinneringen genaamd
‘screen memories’
o Probleem met deze theorie
 Geen bewijs ter ondersteuning
 Kan niet verklaren waarom volwassenen ook niet instaat zijn om positieve of
neutrale gebeurtenissen uit hun jeugd te herinneren als het systeem enkel zou
instaan voor de onderdrukking van negatieve gedachten.
3.1.1 Cognitieve zelf
 Kinderamnesie en het cognitieve zelf
 Howe en Courage
o Een ontwikkeld gevoel voor het zelf is nodig om autobiografische herinneringen te
vormen/ Als je een autobiografisch geheugen wilt vormen moet je het kunnen
koppelen aan je identiteit.
 Levert een schema voor autobiografische herinneringen waarbij we ons zelf
kunnen koppelen aan een ervaring
 Identiteit ontwikkeld rond het tweede levensjaar ( verklaring waarom we niets
herinneren voor het eerste levensjaar)
 Geïndiceerd door zelfherkenning (jezelf herkennen in de spiegel =
identiteit/zelfbewust zijn)
 Taal draagt bij tot het vastleggen van herinnering  verklaar waarom je er
geen hebt voor de leeftijd van 3 jaar
o Kijken naar de mate van zelfkennis en autobiografisch geheugen
 Zelfherkenners hadden een beter geheugen voor persoonljke gebeurtenissen
 hoe beter het zelfinzicht hoe beter het geheugen voor gebeurtenissen
 Niet zelfherkenners hadden nooit een goed autobiografisch geheugen
Sociaal-culturele theorie over kinderamnesie
 Sociaal-culturele theorie over kinderamnesie
o Taal en cultuur zijn allebei essentieel voor de ontwikkeling van een autobiografisch
geheugen
 Pre-linguistische herinneringen zijn later moeilijk uit te drukken
 Kinderen met ouders die een elaboratieve reminiscentiestijl hebben rapporteren
later meer en rijkere herinneringen uit de kindertijd
o Elaboratie
 Geeft mogelijkheid tot oefening
 Provieds opportunities to rehearse
 Gebruikelijk bij moeders uit westerse culturen
 Kinderamnesie: Terug naar het brein?
o Neurogenesis
 Formatie van nieuwe neuronen uit stamcellen
 Niet in alle gebieden van de hersenen  Hippocampus
o Een levenslang proces van neurogenese
o Maar neemt drastisch af na de eerste levensjaren
 Dit is misschien de verklaring waarom we niet meer kunnen herinneren
van het eerste levensjaar.
 Het proces van neurogenese is nog volop in gang na onze geboorte = er
worden volop nieuwe hersencellen gevormd die nieuwe netwerken
vormen.
o Hippocampus is verantwoordelijk voor het opslaan van herinneringen, maar
daar is al een proces aan de gang = herinneringen worden continu
overschreven
 Trade-off tussen plasticitet van het brein en stabiliteit van de herinnering
3.2 De reminiscence bump
 De reminiscence Bump
o Periode van 15-30 jaar
o Stabiliteit en nieuwheid zijn hierbij betrokken.
o De meeste volwassenen kennen een periode van stabililteit  ze hebben een zekere
identiteit ontwikkeld. Veel herinneringen uit de jong-volwassenheid zijn herinneringen
over nieuwe zaken (studeren, samen wonen,…)
o De bult is het gevolg van 2 factoren die in deze fase van je leven een grote rol spelen:
nieuwheid en stabiliteit
 Rubin
 Nieuwheid
o Een relatief gebrek aan proactieve interferentie als gevolg dat je nieuwe zaken
doet.
o Produceert herkenbare herinneringen
 Stabiliteit
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
3.1.2 Neurogenesis hypothese
12
0
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
o
12
1
Gebeurtenissen uit een stabiele periode in het leven hebben een hogere kans
om als model voor toekomstige gebeurtenissen te dienen
o Geeft een cognitieve structuur die kan dienen als een stabiele organisatie om
gebeurtenissen op te halen.
 De reminiscence bump en het levensscript
o Het levensscript
 Een coherente beschrijving van wie we zijn, hoe we hier kwamen, die gedurende
ons leven is opgebouwd
 Gebeurtenissen die van invleod zijn op dit script worden aangemerkt als zijnde
belangrij, emotioneel intens, en worden sterk geëncodeerd
 Positieve gebeurtenissen van de
jonge volwassenheid zijn met name
memorabel = veroorzaken vooral de
bult, negatieve herinneringen niet
 Veel van deze gebeurtenissen gebeuren
tijdens de bump
 Verliefd worden
 Studeren
 Huwelijk
 Kinderen
o Grafiek
o Distributie van autobiografisch geheugen van deelnemers die 40 jaar oud zijn.
o Enkel positieve herinneringen vertonen de reminiscence bump
o Voor negatieve herinneringen nauwelijks
 De reminiscentie bump en de perceptie van controle
 Gluck en Buck
o Onderzochten de levensverhaal hypothese
 Sample
o 2541 levensgebeurtenissen van 659 deelnemers met leeftijd van
50-90 jaar
 Taak
o Rating van herinnering gebaseerd op hun
 Emoitonele valentie (negatief of positief)
 Persoonlijk belang
 Gevoel van controle over de gebeurtenis
 Resultaten
o Reminiscentie bump alleen gevonden voor positieve herinneringen
met een hoog gevoel voor controle
 Conclusie
o Autobiografische herinneringen uit deze periode zijn belangirjk voor
het genereren van een positief levensverhaal
4
Theorieën over herinnering e n levensloop
 Toegankelijkheid van het autobiografisch geheugen
 Generatieve ophaling
o Opzettelijke constructie van autobiografische herinneringen
 Combineert het werkende zelf met informatie in de autografische
kennisbasis
o Produceert herinneringen die gerelateerd zijn aan persoonlijke doelen
o Selectief herinnering uit je bulp ophalen
 Directe ophaling
o Aangestuurd door specifieke cues
 Vereist minder actieve betrokkenheid
o Veresit geen betrokkenheid van het werkende zelf
o Er is een verspreiding van herinneringen over je leven als gevolg van het krijgen
van een cue
 Autobiografisch geheugendatabase
o Bevat persoonlijke informatie op drie niveaus van specificiteit
 Levensfase specifieke perioden
o Aanzienlijke periodes gedefinieerd door belangrijke lopende situaties
o Thematische en tijdgebonden kennis
 Generieke gebeurtenissen
o Herhaalde en enkelvoudige gebeurtenissen
 Gebeurtenisspecifieke kennis
o Beelden, gevoelens en andere details die gerelateerd zijn aan generieke
gebeurtenissen
 Het werkende zelf
o Een complexe set van actieve doelen en zelfbeelden waar informatie doorheen wordt
gefilterd en ge-encodeerd
o Bestaat uit
 Conceptuele zelfkennis
 Persoonlijke details
 Professionele doelen
o Deels geconstrueerd door
 Familie achtergrond
 Collega’s/vrienden
 Opleiding
 Mythese en stereotypen
o Een effectief werkend ‘zelf’ is idealiter
 Cohernt
o De drijfveer voor coherentie zal na verlooop van tijd domineren
 Gortendeels gegrond in realiteit
o Sensorische details (voornamelijk visueel) zullen helpen om een herinnering
authentiek te maken.
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
4.1 Zelf-geheugensysteem -model
12
2
 De autobiografische kennisbasis
o Onderste niveau = kaartebak met episodische
herinneringen. Het zijn individuele dagdagelijkse
gebeurtenissen. Er is hiervan een grote verzameling.
o Iedere individuele episodische herinnering zegt niet veel,
maar op een hoger niveau zijn ze eigenlijk allemaal
gekoppeld aan bepaalde concepten
o Die concepten zijn gerelateerd aan herinneringen die een
persoon heeft = identiteit
 Andere bevindingen
o Wijze waarop je iets beschrijft is beïnvloed door de manier
waarop je je voelt. Depressieve mensen vs. normale
mensen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
5
12
3
Getuigenverklaring
 Tuckey and Brewer
o Keken hoe ooggetuigen ambigue informatie herinnerde van
een misdaad
 Sommige beoordelaars zagen bijvoorbeeld het hoofd
van een crimineel met een masker aan, zo dat het
geslacht ambigue was
 Ooggetuigen interpreteerde deze ambigue
informatie als consistent met hun crimineel-schema
(criminelen zijn mannelijk)
 Dus hun herinnering was verstoord door informatie van hun schema er bij te
betrekken, ook al paste het niet bij wat ze geobserveerd hadden.
 De feilbaarheid van het geheugen
 Het proces tegen Demjanjuk
o Getuigenisverklaring tegen een vermeende Nazi kambeul: Ivan de verschrikkelijke
o Ter dood veroordeel op basis van getuigenverklaringen
o Wagenaar trad op als getuigedeskundige nadat Elizabeth Loftus geweigerd had
 Pleidooi voor vrijspraak: Wagenaar stelde dat het persoonsbewijs een
overduidlijke vervalsig was en betoogde dat de herkomst van het document
onduidlijk is gebleven.
o Ter dood veroordeeld ondanks pleidooi Wagenaar
o Val Berlijnse muur in 1989  opening van STASI archieven
o Bewijs en tegenspraak
o Tot 2004
 De Eper incestzaak
o Veroordeling van twee inwoners van Nederlandse dorp Epe, op basis van de
verklaring van het vermeende incest slachtoffer Yolanda B.
 Beïnvloeding van getuige
o Emotionele betrokkenheid/overtuiging
o Beïnvloeding door de ondervragende agent
o Invloed van cognitieve schemata
o Selectieve aandacht
 Bijvoorbeeld focus op wapen, waardoor aandacht voor andere elementen
gereduceerd wordt.
o Bevindingen
 Ooggetuigen hun beschrijvingen van de man was veel
beter wanneer het geweer gezien werd in een verwachte
omgeving, dan een onverwachte omgeving. Het niveau
van bedreiging had geef effect op de ooggetuigen
 Beïnvloeding door de ondervrager
o Inschatting van snelheid van een auto is sterk beïnvloed door manier van overdragen
 Probleem bij identificatie van een verdachte
 Bruce
o Presenteeerde deelnemers een doelgezicht
o De taak was om te identificeren welk gezicht bij het doelgezicht paste, of om aan
te geven dat het doelgezicht niet in de rij stond
o Slechte prestaties: wanneer het doelgezich tussen de opties stond, haalde
slechts 65% het juiste gezicht er uit, en wanneer het doelgezicht er niet in stond,
beweerde 35% dat het doelgezicht overeen kwam met 1 van de opties
6
Verbetering van ooggetuige -verklaringen
 Line-ups
o Simultaan
 52% correct wanneer dader aanwezig is
 54% selectie van een onschuldige indien dader afwezig is
o Sequentieel
 44% correcte identificatie indien aanwezig
 32% select van een onschulidge indien dader afwezig is
6.2 Cognitief interview
 Cognitief interview  verbeteren van ooggetuigenverslagen
o Mentale terugkeer naar de omgeving
o Aanmoedingen om detail te rapporteren
o Beschrijving van de gebeurtenissen in verschillende volgordes
o Rapportage vanuit verschillende gezichtspunten
 Effectief
o Lichte toename in incorrecte details
o Niet zo effectief wanneer de gebeurtenis stressvol was.
7
Prospectief geheugen
 Prospectief geheugen
o Het geheugen voor zaken die je nog moet doen
 Voorbeeld: boodschappen doen, zaken regelen
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
6.1 Line-ups
12
4
7.1 Stadia in prospectief geheugen
 Stadia in prospectief geheugen
 Coderen
o Opslaan van welke actie uitgevoerd moet
worden, wanneer de actie moet uitgevoerd
worden, en de intentie o het uit te voeren
 Retentie
o Onthouden van de geplande actie voor een
bepaalde tijd
 Ophalen
o Ophalen van de geplande actie op het
moment dat een gelegenheid om deze uit te
voeren zich voortdoet
 Uitvoeren
o De werkelijke uitvoering
 Evaluatie
o Van de voorgaande stappen, bij mislukking is her-planning
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
7.2 Event-based vs. time -based prospectieve geheugen
12
5
 Event-based prospectief geheugen
o Herinneren dat je een actie moet uitvoeren wanneer de juiste sitautie daar is
 Voorbeeld: een boodschap doorgeven wanneer je iemand ziet
 Time-based prospectief geheugen
o Herinneren dat je oop een bepaalde tijd een actie moet uitvoeren
 Voorbeeld: Op een afspraak zijn om 13:00
 Kim en Mayhorn
o Event-based prospectief geheugen overwegend iets beter dan time-based prospectief
geheugen
o Overwengend beter in een naturalistische omgeivng dan in een laboratiorum setting
 Dit komt waarschijnlijk door meer motivatie in een naturalistische conditie dan in
een labo conditie
7.3 Prospectief geheugen in het dagelijks leven
 Belang van prospectief geheugen
o Training voor piloten
 Onderzoekers ondervonden vooral
problemen met prospectief geheugen
wanneer een lopende taak werd
onderbroken
 Interrupties intens en plotseling
 Geen planning voor na de interruptie
 Bijvoorbeeld na uitvoering van een
noodprocedure
 74 van 75 onderzochte ongelukken waren gerelateerd aan prospectief geheugen
Prospectief geheugen: theoretische aspecten
 Theoretische perspectieven
 PAM theorie
o Preparatory attentional and memory processes theory
o 2 processen
 Monitorproces
o Begint wanner een individu een intentie vormt, deze intentie wordt
onderhouden tot de actie wordt uitgevoerd
 Retorspectief geheugenproces
o Zorgt ervoor dat we onthouden welke actie uitgeoverd moet
worden bij e prospectieve geheugentaak
o Volgens deze theorie zou prestatie op een prospeictieve geheugentaak
superieur moeten zijn, wanneer deelnemers hun volle aandacht-capaciteit
kunnen wijden aan de taak
o Ondanks de ondersteuning van deze theorie, is het nogal onaannemelijk dat we
altijd gebruik maken van voorberreidende aandachtsprocessen, wanneer we ons
een actie in de toekosmt voorstellen.
 Multiprocess theory
o Volgens deze theorie worden verschillende cognitieve processen gebruikt om
prospectieve geheugentaken uit te voerne
o Maar de detectie van cues voor reacties is typsich automatisch (en bevat dus
geen aandachtsprocessen) wanneer alle of enkele van de vogende criteria
aanwezig zijn
 Hoge associatie tussen de cue en de uit te voeren actie
 De cue is opvallend of saillant
 Het verwerken van ee ntaak wordt op dezelfde tijd uitgevoerd als de
prosepctieve geheugen taak, waardoor aandacht wordt gericht naar de
relevante aspecten van cue
 De uit te overen actie is simpel
PSYCHOLOGISCHE FUNCTIELEER I | Academiejaar: 2015-2016
8
12
6