Inhoudsopgave - Deventer Ziekenhuis

Document-Type: Protocol
Titel:
Borstvoeding Richtlijnen
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 20 augustus 2015
Vervaldatum: 31 juli 2017
Autorisator: Haxe-van Blerk, E.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 1
Voorwoord ............................................................................................................................................... 3
Gedragscode „Omgaan met borst- en kunstmatige zuigelingenvoeding op basis van de WHO code‟... 4
Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding (WHO en Unicef) ......................................... 6
Hoofdstuk 1 ............................................................................................................................................. 7
Scholingsbeleid ten aanzien van borstvoeding ....................................................................................... 7
Hoofdstuk 2 ............................................................................................................................................. 9
Prenatale voorlichting en doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen ............................... 9
2.1 Prenatale voorlichting ........................................................................................................................ 9
2.2 Doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen .................................................................. 9
Hoofdstuk 3 ........................................................................................................................................... 11
Borstvoeding na de bevalling ................................................................................................................ 11
Hoofdstuk 4 ........................................................................................................................................... 12
Borstvoeding in de eerste dagen na de bevalling ................................................................................. 12
4.1 Voedingshoudingen ......................................................................................................................... 12
Hoofdstuk 5 ........................................................................................................................................... 18
5.1 Afkolven en bewaren van moedermelk ........................................................................................... 18
5.2 Kolven met de hand ......................................................................................................................... 19
5.3 Normale melkvolume ....................................................................................................................... 20
5.4 Prenataal kolven ………………………………………………………………………………………… 21
5.5 Welke faciliteiten krijgen medewerkers aangeboden om hun kind borstvoeding te blijven geven?
............................................................................................................................................................. 222
Hoofdstuk 6 ........................................................................................................................................... 22
Rooming in .......................................................................................................................................... 223
Hoofdstuk 7 ......................................................................................................................................... 245
Voeden op verzoek .............................................................................................................................. 245
Hoofdstuk 8 ........................................................................................................................................... 30
Bijvoeden, flessen en spenen ............................................................................................................... 30
Hoofdstuk 9 ......................................................................................................................................... 323
De meest voorkomende problemen bij de moeder ............................................................................... 32
9.1 Stuwing .......................................................................................................................................... 323
9.2 Ingetrokken / platte tepels ............................................................................................................. 334
9.3 Pijnlijke tepels ................................................................................................................................ 345
9.4 Te weinig moedermelk .................................................................................................................. 367
9.5 Te veel moedermelk ...................................................................................................................... 378
9.6 Verstopt melkkanaaltje/ dreigende borstontsteking ...................................................................... 389
9.7 Mastitis............................................................................................................................................. 40
9.8 Spruw (candida albicans) ................................................................................................................ 41
Hoofdstuk 10 ......................................................................................................................................... 45
De meest voorkomende problemen bij de baby .................................................................................. 445
10.1 Lange voedingstijden ( > 20 minuten per borst) ............................................................................ 45
10.2 Korte voedingstijden (minder dan 5 minuten per borst) ................................................................ 46
10.3 Borst weigeren en onrust aan de borst ......................................................................................... 46
10.4 De slaperige baby........................................................................................................................ 489
10.5 Geelzucht (Icterus) ........................................................................................................................ 51
10.6 Darmkrampen ................................................................................................................................ 52
Hoofdstuk 11 ......................................................................................................................................... 54
Borstvoeding in bijzondere situaties .................................................................................................... 534
11.1 Sectio ........................................................................................................................................... 535
11.2 De Meerling ................................................................................................................................. 556
11.3 De baby met schisis ...................................................................................................................... 57
11.4 De baby met het Syndroom van Down.......................................................................................... 58
11.5 De baby van de diabetische moeder ............................................................................................. 60
11.6 Borstvoeding bij prematuren ......................................................................................................... 61
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 1 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
11.7 Wat te doen bij perinatale sterfte? ................................................................................................. 66
Hoofdstuk 12 ....................................................................................................................................... 667
Borstvoeding en leefstijl....................................................................................................................... 667
12.1 Voeding ......................................................................................................................................... 66
12.2 Alcohol, nicotine en cafeïne ........................................................................................................ 678
12.3 Drugs ............................................................................................................................................. 68
12.4 Indien de moeder medicatie gebruikt die gecontraïndiceerd is bij borstvoeding: ....................... 689
Hoofdstuk 13 ......................................................................................................................................... 70
13.1 Continuïteit van de zorg rondom borstvoeding ............................................................................. 70
13.2 Evaluatie van de zorg rondom borstvoeding ................................................................................. 71
Hoofdstuk 14. ........................................................................................................................................ 72
Protocollen/gerelateerde documenten .............................................................................................. 7271
1. Optimaliseren moeder-kind binding post sectio op de afdeling verloskunde .............................. 712
2. Kolven .......................................................................................................................................... 712
3. Cupfeeding ..................................................................................................................................... 71
4. Fingerfeeder ................................................................................................................................... 71
5. Lactatiekundige .............................................................................................................................. 71
Hoofdstuk 15. ........................................................................................................................................ 73
Borstvoedingsoverdrachtlijst:............................................................................................................. 7372
Hoofdstuk 16 ......................................................................................................................................... 73
Literatuur................................................................................................................................................ 74
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 2 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Voorwoord
Het Deventer Ziekenhuis streeft naar het leveren van optimale kwaliteit van zorg waarbij respect
voor de cliënt hoog in het vaandel staat.
In het kader hiervan willen wij ouders die de keuze maken om hun kind borstvoeding te geven
van harte ondersteunen. Borstvoeding is immers de beste voeding voor zuigelingen met
belangrijke gezondheidsvoordelen voor moeder en kind. Ouders dienen dan ook een dusdanige
begeleiding te krijgen dat zij hun wens om borstvoeding te geven gestalte kunnen geven zowel
tijdens de opname als daarna. Wij willen ouders helpen een gefundeerde keuze te maken inzake
zuigelingenvoeding door in de zwangerschap tijdens verpleegkundige spreekuren voorlichting te
geven over borstvoeding.
Bij het schrijven van deze Richtlijnen hebben we als werkgroep de volgende werkwijze gevolgd.
We zijn uitgegaan van bestaande richtlijnen van het IJsselland Ziekenhuis uit Capelle aan den
IJssel. (hiervoor is toestemming gegeven door de C. Smit-Pichler IBCLC). De Richtlijnen zijn
minutieus gevolgd en waar nodig aangepast aan de actualiteit en de regels, protocollen en
werkwijzen van het Deventer Ziekenhuis. Landelijke richtlijnen: www.richtlijnborstvoeding.nl
Deze Richtlijnen voor de Begeleiding bij Borstvoeding zijn geschreven voor alle medewerkers van
de neonatologie, de kinderafdeling en afdeling verloskunde. De 10 Vuistregels voor het
Welslagen van Borstvoeding van de Wereldgezondheidsorganisatie en Unicef vormen de basis
voor de Richtlijnen.
De 10 Vuistregels zijn primair geschreven voor gezonde zuigelingen. In ons ziekenhuis zorgen wij
echter ook voor zieke zuigelingen en zieke moeders. In de zorg voor hen is het niet altijd mogelijk
om alle Vuistregels strikt te hanteren. Waar nodig zijn dan ook specificaties aangegeven.
Op het Intranet van het Deventer Ziekenhuis zal altijd een geactualiseerde versie te vinden zijn.
Waar gesproken wordt over “verantwoordelijk arts” wordt de kinderarts bedoeld wanneer de baby
is opgenomen voor de kinderarts. In alle andere gevallen wordt de gynaecoloog bedoeld. Indien
gesproken wordt over “verantwoordelijk verloskundige” wordt de verloskundige bedoeld die
verantwoordelijk was voor de fysiologische poliklinische partus. Vanzelfsprekend kunnen
gynaecoloog en verloskundige zo nodig de kinderarts in consult vragen.
Een goede samenwerking tussen neonatologie en afdeling verloskunde is een voorwaarde voor
het welslagen van borstvoedingsbegeleiding. Met veel plezier hebben medewerkers van beide
afdelingen aan deze Richtlijnen gewerkt. Wij hopen van ganser harte dat zij zullen bijdragen aan
een grote tevredenheid bij ouders, een innige tevredenheid bij de borstgevoede baby‟s en veel
arbeidsvreugd bij alle medewerkers.
Els Haxe, Operationeel Manager Cluster Man Vrouw Kind
Erna Klein Hofmeijer, Lactatiekundige IBCLC, O/G verpleegkundige
namens de projectgroep Borstvoeding:
M. Schoorlemmer, kinderverpleegkundige
M. Neuteboom, kinderverpleegkundige
M. Ansong, O/G verpleegkundige
K. ter Maat kraamverzorgende
R. De Haan kraamverzorgende
C. Dassel, Neonatoloog
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 3 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Gedragscode „Omgaan met borst- en kunstmatige zuigelingenvoeding op basis van de
WHO code‟
Inleiding
Het geven van borstvoeding heeft veel voordelen. Het cluster Man Vrouw Kind is daarvan
overtuigd. Om die reden is gestart met een projectgroep om de kwaliteit van zorg rondom
borstvoeding te verbeteren.
Het landelijk gemiddelde van moeders die starten met borstvoeding is 79%(TNO/PG, 2005). In
het Deventer Ziekenhuis is dit 84%. Het cluster Man Vrouw Kind van het Deventer Ziekenhuis
streeft ernaar om het huidige niveau te behouden of in ieder geval minimaal op of boven het
landelijk gemiddelde te blijven.
Er wordt naar gestreefd om de moeder die de wens heeft aangegeven dat ze borstvoeding wil
geven, ook daadwerkelijk borstvoedend naar huis te laten gaan. Hierbij wordt gebruik gemaakt
van de Tien Internationale vuistregels van WHO/Unicef. Zie www.zorgvoorborstvoeding.nl
In 2006 heeft het Deventer Ziekenhuis het certificaat "Baby Friendly Hospital Initiative” voor het
eerst behaald. De Stichting Zorg voor Borstvoeding toetst elke drie jaar of er aan deze Tien
Vuistregels voldaan wordt.
Omgaan met borst- en kunstvoeding
Niet iedereen wil of kan borstvoeding geven. Het is dus belangrijk dat ook de zorg ten aanzien
van kunstmatige zuigelingenvoeding goed is geregeld. In het Deventer Ziekenhuis hebben de
ouders de mogelijkheid om uit verschillende kunstvoedingen te kiezen. De ontwikkelingen ten
aanzien van deze kunstvoedingen worden op de voet gevolgd. Informatie daarover wordt
verschaft door de leverancier aan de operationeel manager en de kinderartsen. In de Warenwet
is vastgelegd dat publieksreclame voor kunstmatige zuigelingenvoeding is verboden. Het
rechtstreeks en gratis verstrekken van kunstmatige zuigelingenvoeding aan consumenten is
verboden. Dit betekent dat het niet de bedoeling is dat in de voor de patiënten toegankelijke
ruimtes reclame wordt gemaakt voor kunstmatige zuigelingenvoeding.
Niemand zal ontkennen dat het enerzijds willen voeren van een actief borstvoedingsbeleid en het
anderzijds een goede relatie willen onderhouden met de leverancier op gespannen voet met
elkaar kan staan. Want wat wordt gezien als een actief borstvoedingsbeleid, het verstrekken van
informatie over voeding en wat is puur reclame? Het is goed om hierover afspraken te maken en
deze vast te leggen in een gedragscode. Een gedragscode kan bijdragen aan de wijze waarop
met zowel borstvoeding als kunstmatige zuigelingenvoeding kan worden omgegaan door
medewerkers, die werkzaam zijn in het cluster Vrouw Kind. Een gedragscode kan duidelijkheid
geven over hoe om te gaan met productinformatie, reclame, relatiegeschenken van leveranciers
naar medewerkers van het Deventer Ziekenhuis en zwangeren.
De gedragscode
1. De wens van de aanstaande ouders om of borstvoeding of kunstmatige zuigelingenvoeding
te geven staat centraal;
2. De geboden zorg is van optimale kwaliteit en wordt geleverd conform het beleid van het
cluster;
3. In het Deventer Ziekenhuis is het niet toegestaan om het gebruik van kunstmatige
zuigelingenvoeding, flessen en spenen te promoten. Er wordt dus geen reclame voor
kunstmatige zuigelingenvoeding gemaakt (denk aan voedingsmonsters, tassen,
bewaardozen voor zuigelingenvoeding, flessen, spenen, kalenders, posters, e.d.);
4. Door de leverancier kan via de Afdeling Inkoop - op afspraak - aan medisch specialisten en
operationeel managers over hun product(en) voorlichting worden gegeven. Er mogen geen
geschenken, gebruiksartikelen of hulpmiddelen worden verstrekt, waarmee het gebruik van
vervangingsmiddelen voor moedermelk kan worden bevorderd;
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 4 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
5. De leverancier wordt in kennis gesteld van de inhoud van deze gedragscode en wordt geacht
zich aan deze gedragscode te houden.
Iedereen werkzaam in het cluster Man Vrouw Kind wordt geacht een inspanningsverplichting te
leveren met betrekking tot de naleving van deze gedragscode. Deze gedragscode is
goedgekeurd door het clusterhoofd en de operationeel managers.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 5 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding (WHO en Unicef)
Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen er zorg voor te dragen:
1. dat zij een borstvoedingsbeleid op papier hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt
aan alle betrokken medewerkers
2. dat alle betrokken medewerkers de vaardigheden aanleren, die noodzakelijk zijn voor het
uitvoeren van dat beleid
3. dat alle zwangere vrouwen voorgelicht worden over de voordelen en de praktijk van
borstvoeding geven
4. dat alle moeders binnen een uur na de geboorte van hun kind geholpen worden met
borstvoeding geven
5. dat aan alle vrouwen uitgelegd wordt hoe ze hun baby aan moeten leggen en hoe zij de
melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden
moet worden
6. dat pasgeborenen geen andere voeding dan borstvoeding krijgen, noch extra vocht, tenzij
op medische indicatie
7. dat moeder en kind dag en nacht bij elkaar op een kamer mogen blijven
8. dat borstvoeding op verzoek (on demand) wordt nagestreefd
9. dat aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen geen speen of fopspeen gegeven wordt
10. dat de instellingen contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de
begeleiding van borstvoeding en dat ze de ouders verwijzen naar
borstvoedingsorganisaties
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 6 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 1
Scholingsbeleid ten aanzien van borstvoeding
Vuistregel 2
Alle betrokken medewerkers leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren
van dat beleid.
Doelstelling
Alle betrokken medewerkers (kraamverzorgenden, verpleegkundigen, kraamverpleegkundigen,
kinderverpleegkundigen en neonatologieverpleegkundigen) van de neonatologie en afdeling
verloskunde:
 Leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van het
borstvoedingsbeleid
 Worden regelmatig bijgeschoold om hun kennis en vaardigheden „up to date‟ te houden
Alle betrokken afdelingen krijgen halfjaarlijks actuele digitale informatie van de werkgroep
borstvoeding.
Procedure
In 2015 hebben alle medewerkers van de afdeling verloskunde en neonatologieafdeling drie
modules van de elearning “Borstvoeding”van Noordhoff gemaakt. De medewerkers van de
afdeling jeugdzorg hebben een module gemaakt.
De elearning werd afgesloten met een toets en een certificaat.
De inhoud van de scholing bestond uit de volgende onderwerpen:
1. Certificering en de 10 vuistregels
2. Anatomie en fysiologie van de lactatie
3. Samenstelling van de moedermelk
4. Voorbereiding op borstvoeding en de eerste voedingen
5. Aanleggen van de baby aan de borst
6. Voeding van de moeder
7. Het bevorderen van de zelfzorg
8. De moeder en een baan buitenshuis
9. Problemen bij borstvoeding
10. Bijzondere omstandigheden
Tijdens een patiëntenoverdracht is er altijd veel aandacht voor de borstvoeding. Problemen en
afspraken worden schriftelijk en mondeling besproken en overgedragen .
In teamvergaderingen krijgt de lactatiekundige gelegenheid om een korte scholing te geven over
borstvoeding. Zo zijn afgelopen drie jaar aan de orde geweest onderwerpen als goed aanleggen,
prenataal kolven, overgewicht en borstvoeding.
De neonatologieafdeling en de afdeling verloskunde zijn geabonneerd op de volgende
tijdschriften
 Goed Gevoed van de stichting Zorg voor Borstvoeding
 BN van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk
 Kraamzorg
 Nataal
Nieuwe verpleegkundigen en kraamverzorgenden
De nieuwe verpleegkundigen en kraamverzorgenden van de afdeling verloskunde, neonatologie
en jeugdzorg:
 ontvangen binnen een maand „Richtlijnen borstvoeding Deventer Ziekenhuis‟. Deze
richtlijnen moet de nieuwe medewerker bestuderen. (3 uur zelfstudie)
 ontvangen in bruikleen het boekje „Borstvoeding, handleiding voor de hulpverlener van
“La Leche Leaque”
 lopen twee ochtenden mee met de lactatiekundige IBCLC.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 7 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding



Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
krijgen binnen een half jaar na indiensttreding een verplichte borstvoedingscursus
aangeboden. (2x 2 uur door de lactatiekundige IBCLC)
sluiten de cursus af met een toets waarvoor een voldoende behaald dient te worden.
krijgen continue scholing op de werkvloer door het geven van feedback door de
verpleegkundigen uit de werkgroep borstvoeding en lactatiekundige.
(O/G)Verpleegkundigen voorlichtingsspreekuur
De verpleegkundigen van het voorlichtingsspreekuur hebben drie modules gemaakt van de
elearning borstvoeding. Ze zijn geïnformeerd over informatie die elke zwanger vrouw volgens
vuistregel 3 moet ontvangen.
 Het belang van uitsluitend borstvoeding gedurende de eerste zes maanden
 De voordelen van borstvoeding
 De basisinformatie over de praktische gang van zaken
 Verschillen tussen borstvoeding en kunstvoeding
 Aandacht besteden aan eventuele twijfels
Verloskundigen, kinderartsassistenten en gynaecoloogassistenten
De verloskundigen hebben de elearning Borstvoeding van Noordhoff gemaakt.
Assistenten van kinderartsen en gynaecologen wordt twee maal per jaar een PowerPoint
presentatie aangeboden door de neonatoloog van het Deventer Ziekenhuis. Bij indiensttreding
ontvangen zij de Richtlijnen van Borstvoeding digitaal. Deze richtlijnen moet de nieuwe
medewerker bestuderen. Hiernaast krijgen de kinderassistenten onderwijs d.m.v. bedsiteteaching. Een a tweemaal per jaar geeft de lactatiekundige een scholing aan de arts assistenten
over borstvoeding.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 8 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 2
Prenatale voorlichting en doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen
2.1 Prenatale voorlichting
Vuistregel 3
Alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over de voordelen en de praktijk van borstvoeding
geven.
Doelstelling
Aanstaande ouders krijgen voorlichting over allerlei aspecten van borstvoeding geven, zodat zij
op basis van duidelijke informatie weloverwogen kunnen kiezen voor de manier waarop zij hun
kind zullen voeden, met alle respect voor hun keuze.
Algemeen
Borstvoeding is een niet te evenaren manier om aan zuigelingen de ideale voeding te geven voor
een gezonde groei en ontwikkeling. Er zijn zeer weinig contra-indicaties voor borstvoeding.
Taakverdeling
Antenataal
Alle zwangere vrouwen die alleen begeleid worden door de tweede lijn komen tijdens de
zwangerschap het eerste en derde trimester volgens afspraak op het voorlichtingsspreekuur. Alle
zwangeren die na 16 weken worden ingestuurd en verder door de tweede lijn behandeld worden
komen in het derde trimester een keer op het voorlichtingsspreekuur. De informatie wordt
gegeven door een (O(/G)verpleegkundige rond 30 weken zwangerschap..
In het voorlichtingsspreekuur ontvangt de zwangere
 Folder 2x 10 dingen die je moet weten over borstvoeding
 Voorlichtingsavond “Bevallen in het Deventer Ziekenhuis”. Hierin informatie van een
O(/G)verpleegkundige, klinisch verloskundige en lactatiekundige IBCLC van het DZ
 Informatie over de zwangerschapscursus van CJG (Centrum Jeugd en Gezin)
 Informatie over op de cursus van de lactatiekundigen.
 Attent gemaakt op de internetsites www.borstvoeding.nl en www.voedingscentrum.nl
 Attent maken op de “Vereniging Borstvoeding Natuurlijk” en hun folder meegeven
 Bij een meerlingzwangerschap verwijzen naar informatieochtend “Borstvoeding geven
aan een meerling” gegeven door lactatiekundige van DZ en ervaringsdeskundige
2.2 Doorverwijzing naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen
Vuistregel 10
Dat de instellingen contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de
begeleiding van borstvoeding en dat ze de ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties.
Doelstelling
Ouders kunnen voorlichting en begeleiding ontvangen van moeders die aangesloten zijn bij de
Vereniging Borstvoeding Natuurlijk of www.lalecheleaque.nl en het Deventer Ziekenhuis
onderhoudt contacten met andere instellingen.
Algemeen
In de regio Deventer is twee keer per jaar een regionaal overleg borstvoeding. Hierin zijn
vertegenwoordigd: Neonatoloog, 1 O/G verpleegkundige en 1 lactatiekundige van de afdeling
verloskunde, 1 kinderverpleegkundige van de neonatologieafdeling van het Deventer Ziekenhuis,
verloskundige namens de Verloskundige Werkgroep Deventer (VWD), leidinggevende en een
lactatiekundige van Naviva, Operationeel Manager van cluster Man- Vrouw Kind en meelezend
huisartsenkring Deventer.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 9 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
De afdeling verloskunde en de afdeling neonatologie zijn lid van de vereniging Borstvoeding
Natuurlijk en La Leche Leaque. Elk kwartaal volgt een update van het boek LLL en het tijdschrift
BN.
Taakverdeling
Postnataal
Aan het einde van de ziekenhuisopname vindt er een overdracht plaats naar de verloskundige,
huisarts, kraamverzorging. Op het gebied van borstvoeding wordt gebruik gemaakt van een
digitale borstvoedingsoverdrachtlijst. Deze lijst wordt voor ontslag uitgeprint en met moeder
besproken. Hierin is het punt opgenomen om de kraamvrouw op de hoogte te brengen van de
Vereniging Borstvoeding Natuurlijk. (zie “borstvoedingsoverdrachtlijst”).Moeder krijgt een folder
van VBN en folder van een lactatiekundige. De voedingsdaglijsten worden meegegeven met de
moeder om de kraamverzorgende goed inzicht te geven in het verloop van de borstvoeding.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 10 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 3
Borstvoeding na de bevalling
Vuistregel 4
Moeders worden binnen 1 uur na de geboorte van hun kind geholpen met het geven van
borstvoeding.
Doelstelling
 Een ongestoord eerste (huid-op-huid) contact direct na de bevalling tussen moeder en kind
bevordert het hechtingsproces tussen beiden. De lichaamswarmte van de moeder zorgt
ervoor dat de baby niet teveel afkoelt.
 Door het aanleggen van de baby aan de borst binnen ongeveer 1 uur na de bevalling wordt
het zoek- zuigreflex optimaal benut en de melkproductie snel op gang gebracht.
Algemeen
Het aanleggen van de baby zo snel mogelijk na de bevalling heeft verschillende voordelen:
 De basis wordt gelegd voor het hechtingsproces tussen moeder en kind
 Moeder en kind hebben na de bevalling een optimale alertheid t.o.v. elkaar
 Het eerste uur na de geboorte heeft de baby een sterke zoek- en zuigreflex, die, wanneer we
daar gebruik van maken, het aanleggen bij latere voedingen zal vergemakkelijken
 De baby geniet direct na de geboorte van alle voordelen van het colostrum
 Door stimulatie van de zenuwen in de tepelhof kan de aanmaak van moedermelk beginnen
 De baarmoeder trekt samen, waardoor de uitdrijving van de placenta wordt bevorderd en het
bloedverlies beperkt wordt
Het lichaam van de moeder is bij huid op huidcontact en wanneer de baby daarbij wordt
toegedekt met een molton, een perfecte warmtebron. Voor te sterke afkoeling hoeft dan ook niet
te worden gevreesd.
Het kan zijn dat de baby de eerste keer nog niet perfect aan de borst drinkt. Vaak likt of snuffelt
de baby eerst aan de tepel.
Hoewel het aanleggen van de baby aan de borst van belang is voor het op gang brengen van de
melkproductie, is de kennismaking tussen beiden belangrijker dan de kwaliteit van het eerste
aanleggen op de verloskamer.
Na een gecompliceerde bevalling worden moeder en kind direct bij elkaar gebracht zodra de
situatie van moeder en/of kind dit toelaat. De scheiding moet zo kort mogelijk zijn.
Zorgacties
 Leg de baby wanneer de toestand van het kind dit toelaat op de droge buik van de moeder. De
lichaamswarmte van de moeder zorgt ervoor dat de baby niet teveel afkoelt, dek hem toe met
een warme molton.
 Stimuleer de moeder de baby zelf aan te leggen aan de borst zodra de baby hier aan toe is,
observeer deze vaardigheid bij de moeder en geef zo nodig aanwijzingen of hulp hoe de baby
aangelegd kan worden.
 Soms wacht de moeder op toestemming voor die eerste voeding, daarom is het belangrijk om
duidelijk te zeggen dat de moeder haar kind nu al mag aanleggen.
 Betrek ook de partner bij dit eerste hechtingsproces, geef de ouders ruim de gelegenheid
ongestoord het eerste contact te leggen met de baby.
 Respecteer de privacy van de ouders, vooral in deze unieke periode na de bevalling.
 Indien het kind op de afdeling neonatologie opgenomen moet worden zal daar zo spoedig
mogelijk (als de toestand van kind en moeder dit toelaat) gelegenheid gegeven worden om
rustig kennis te maken met het kind.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 11 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 4
Borstvoeding in de eerste dagen na de bevalling
Vuistregel 5
Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe ze hun baby aan moeten leggen en hoe zij de melkproductie in
stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden.





Doelstelling
De moeder krijgt
de mogelijkheid haar kind borstvoeding te geven zolang haar kind en zij dit willen
informatie over voedingshoudingen, het aanleggen van de baby aan de borst, de werking van de
borst en het op gang komen van de melkproductie
zo nodig assistentie bij het aanleggen aan de borst
informatie over het observeren en vaststellen of de baby goed is aangelegd en effectief drinkt
informatie over het minimaal aantal voedingen per dag
Algemeen
Het welslagen van de borstvoeding wordt positief beïnvloed door een zorgvuldige begeleiding
van het aanleggen van de baby en een positieve houding van de zorgverlener ten aanzien van
borstvoeding.
Het is van groot belang voor het slagen van de borstvoeding dat de techniek bij het aanleggen
juist wordt geadviseerd.
Wanneer moeder en kind om strikt medische redenen niet bij elkaar zijn, wordt de kraamvrouw
geholpen met en krijgt zij uitleg over het afkolven van moedermelk om de melkproductie op gang
te brengen en volledige melkproductie te garanderen wanneer de baby (weer) aan de borst mag
drinken.
De instructie is gericht op bevorderen van de zelfredzaamheid. De zorgverlener biedt hulp,
zonder het initiatief van de moeder over te nemen, hoe onwennig de moeder aanvankelijk ook
met haar baby en de voeding omgaat. De moeder houdt bij voorkeur zelf haar baby en haar borst
vast. Eventueel stuurt de zorgverlener letterlijk wat bij door een hand op de hare te leggen. Zo
voelt zij bijvoorbeeld zelf wanneer en hoe zij haar baby naar zich toe moet brengen. Een
dergelijke benadering is goed te realiseren door achter de stoel van de moeder te gaan staan bij
voeden in zittende houding.







Als het aanleggen niet goed gaat, kunnen de volgende problemen ontstaan
De baby komt niet genoeg aan of valt te veel af (zie “Te weinig moedermelk”).
De baby laat de borst telkens huilend los. De baby verzet zich tegen de borst en wil niet meer
toehappen (zie “Borstweigeren en onrust aan de borst”).
De baby verliest zijn interesse, wordt apathisch, slaperig ( zie “De slaperige baby”).
De baby is ontevreden, huilt veel en wil alsmaar aan de borst (zie “Te weinig moedermelk”).
De baby wil niet van de borst af en de voedingen duren langer dan een half uur per borst (zie
“Lange voedingstijden”).
De melkproductie komt niet goed op gang ( zie “Te weinig moedermelk”).
Ernstige stuwing; de borsten zijn heel erg gespannen, de moeder heeft koorts ( zie: “Stuwing”).
De moeder krijgt pijn aan de tepels en/of tepelkloven ( zie: “Pijnlijke tepels”).
4.1 Voedingshoudingen
Overgenomen uit het boek: Begeleiding bij Borstvoeding van Adrienne de Reede.





Afwisseling in voedingshouding bevordert dat alle segmenten van de borst regelmatig goed
worden geleegd.
Het is heel praktisch als een vrouw leert hoe zij zowel liggend als zittend de borst kan geven.
Moedig de moeder aan uit te zoeken wat voor haar de prettigste houding is.
Zorg voor een ontspannen en goed gesteunde lichaamshouding van moeder en kind.
Zorg voor voldoende kussens onder de armen, ook een kleine baby kan al gauw te zwaar zijn.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 12 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding

Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Let ook op je eigen lichaamshouding. Werk met de moeder op ooghoogte en ga er rustig bij
zitten. Half gebukt en iets gedraaid naast het bed staan veroorzaakt rugklachten bij de
zorgverlener.
Voeden in zittende houding
De moeder moet goed rechtop zitten. De baby kan niet voldoende houvast
krijgen met name aan de onderkant van de borst, als zij voorover leunt, de
tepel zal dan uit zijn mondje glijden. Als de moeder onderuit gezakt zit te
voeden, is de kans groot dat haar tepel beschadigt door wrijving tegen het
gehemelte van de baby. Soms “hangt”de baby aan de borst, omdat hij er niet
goed bij kan. Een kussen op schoot brengt hem op de juiste hoogte. Als een
armpje van de baby achter moeders rug langs gaat, ligt hij mooi op zijn zij tegen haar aan. Let er
op dat hij niet per se in het holletje van haar elleboog hoeft te liggen, maar liever iets op de
onderarm, zodat het mondje zich goed tegenover de tepel bevindt.
Zittend voeden met de baby onder de arm
De baby ligt op een groot kussen naast de moeder, met zijn beentjes onder
haar arm door. Zijn hoofdje rust in haar hand en zijn rug wordt door haar
onderarm gesteund. Zodra hij zijn mondje wijd open doet, brengt zij hem
dicht naar zich toe. Extra ondersteuning van haar arm is dan nodig, zodat zij
de baby zonder inspanning dicht tegen zich aan blijft houden. Vooral
vrouwen met erg zware borsten of vlakke tepels kunnen op deze manier
goed voeden; maar ook bij stuwing of na een keizersnede is dit een prettige houding. Bij een
baby die moeilijk drinkt (ziek, prematuur, Down syndroom) heeft de moeder zo meer controle
over de situatie.
Liggend op de rug voeden
Met wat kussens onder haar hoofd en eventueel onder de
schouders komt de vrouw in een prettige houding. Het kind
ligt op zijn buikje, hetzij op de moeder, hetzij gedeeltelijk op
een kussen naast haar. Ze steunt zijn voorhoofdje met haar
hand, zodat hij niet met zijn neusje in de borst zakt. Let erop dat de baby met zijn kinnetje vlak
tegen de borst aan ligt en dus met de onderkaak voldoende houvast heeft. Bij een heftige
toeschietreflex of bij een te grote melkproductie kan de voeding op deze manier aanzienlijk
rustiger verlopen. De zwaartekracht zwakt de te krachtige melkstroom af.
Liggend op de zij voeden
Behalve kussens in de rug, kan ook een kussen tussen de knieën heel prettig zijn. De “onderste”
arm ligt om de baby heen of onder hoofd en hoofdkussen. De moeder trekt haar hoofdkussen
stevig op haar schouder. Met haar andere arm brengt ze de baby naar zich toe als hij aanstalten
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 13 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
maakt om te happen. Zijn beentjes liggen tegen haar aan. Moeder en kind vormen samen een V.
Met behulp van een opgerolde handdoek of een dekentje in zijn rug blijft de baby goed op zijn zij
liggen.
4.2
Aandachtspunten bij het aanleggen van de baby aan de borst

Een goed moment om aan te leggen is als de baby voedingssignalen geeft door:
smakgeluidjes te maken, met zijn tongetje langs zijn lipjes te gaan, handjes naar het mondje
te brengen.

Als de baby geen voedingssignalen geeft, dan om de drie uur wakker proberen te maken
voor een voeding (zie:”De slaperige baby”).

Laat de moeder een huilende baby eerst tot rust brengen. Een huilende baby rolt zijn tongetje
op, waardoor hij de borst moeilijk kan pakken. Eerst troosten, dan aanleggen.

De baby ligt goed naar de moeder toegedraaid zodat oortjes, schouders en heupjes in één
lijn liggen (met zijn buik richting de buik van de moeder)
Het is belangrijk dat de baby het hoofdje niet hoeft te draaien om bij de tepel te komen.



© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Het neusje bevindt zich ter hoogte van de tepel; de tepel wijst
richting bovenlip, zodat de tong onder de tepelhof kan komen.
De moeder ondersteunt de borst: De duim en wijsvinger bij de
neus en kin van de baby, drie vingers los onder de borst, (Ugreep), ver van de tepelhof.
Printdatum
Pagina 14 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.

De zoekreflex wordt gestimuleerd door met de tepel licht de bovenlip van de baby te kietelen,
net zo lang totdat de baby de mond wijd open doet (hapreflex); pas dan haalt de moeder de
baby met een snelle beweging naar zich toe. Op deze manier komen de kaken op de
tepelhof, achter de tepel terecht.

Als dit niet lukt, kan de moeder eventueel zacht tegen de kin drukken zodat de mond wijd
opengaat. Dit moet slechts een heel lichte aanraking zijn. Niet tegen de lippen aanduwen,
anders zal hij het signaal niet herkennen en zijn mondje dicht houden.

De moeder brengt de baby naar de borst en niet de borst naar de baby.

De onderlip is naar buiten gekruld, de tong komt onder de tepelhof.

Bij de bovenlip blijft meer zichtbaar van de tepelhof dan bij de onderlip. Dit is vooral voor de
begeleider goed te zien.

Er zijn baby‟s die tegelijk met de borst ook de onder- of bovenlip naar binnen zuigen. De lip
ligt dan niet naar buiten gekruld tegen de borst. Let bij het opnieuw aanleggen erop dat de
baby de mond wijd open doet. Als hij goed zuigt, haal dan eventueel de lip alsnog naar
buiten.

Wanneer een jonge baby iets voelt aan de wangetjes (vingers van moeder of aaien), zal hij
zijn hoofdje die kant opdraaien (zoekreflex). Hij zal dan te hard op de verkeerde plaats gaan
zuigen om de tepel niet te verliezen of hij gaat op de tepel sabbelen. Bij opnieuw aanleggen
let de moeder erop dat zij de wangetjes niet aanraakt en het hoofdje in het holletje van haar
elleboog laat rusten of op haar onderarm.

De kin drukt tegen de borst en daardoor zijn de neusgaten vrij, ook als het neuspuntje de
borst raakt. Het vrijhouden van de neus van de baby door met een vinger de borst in te
drukken is af te raden.
Lijkt zijn neusje teveel in het borstweefsel te verdwijnen dan is het voldoende als de moeder
de heupjes iets meer tegen zich aantrekt om voor voldoende ademruimte te zorgen.
De baby moet zijn hoofd bij het drinken normaal kunnen bewegen. Moeder ondersteunt het
hoofdje maar duwt het niet tegen de borst aan.



De baby maakt eerst korte en snelle zuigbewegingen en begint zodra de melk toeschiet met
flinke teugen intens te drinken (je hoort soms klokkende slikgeluiden). De baby gaat dus
verder in een rustiger tempo waarin bovendien kleine pauzes ingelast zijn, tot hij weer de
toeschietreflex opwekt en het patroon zich herhaalt. De handjes die de baby op de borst laat
rusten niet weghalen. Dit bevordert ook het toeschietreflex. De moeder voelt of de baby goed
is aangelegd: het is, na het eerste (gering pijnlijke) aanzuigen in de eerste dagen, prettig en
niet pijnlijk om de borst te geven.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 15 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.

Als voeden na het initiële toehappen pijn doet, ook tijdens de eerste dagen, dan is de baby
waarschijnlijk niet goed aangelegd. Laat de moeder de baby in dat geval rustig opnieuw
aanleggen.
Als de baby oppervlakkig zuigt met een tuitmondje, zonder diepe teugen, waarbij je soms
smakgeluidjes hoort en de wangetjes naar binnen worden gezogen, is het beter om de baby
van de borst te nemen, te kalmeren en opnieuw de borst te laten zoeken. Wanneer de baby
de borst niet ver genoeg in de mond heeft of niet krachtig zuigt kan hij gaan sabbelen op de
tepel, die daardoor week wordt en kapot kan gaan. Let er bij het opnieuw aanleggen op dat
de baby voldoende van de borst in de mond kan nemen en meteen krachtig gaat zuigen.

Oxytocine
Als de baby aan de borst zuigt, zorgt de toeschietreflex ervoor dat de melk uit de melkgangen
richting tepel gaat stromen onder invloed van het hormoon oxytocine.
Het kan enkele minuten duren voordat de moeder een toeschietreflex krijgt.
Spanningen, onrust en stress kunnen een negatieve invloed hebben op het tot stand komen
van de toeschietreflex. Iedere vrouw ervaart de toeschietreflex anders. Voor sommige
vrouwen is het een stekende pijn of tinteling en andere vrouwen voelen helemaal niets.
Na het voeden voelt de moeder zich vaak wat moe of loom. Dit is de tijdelijke werking van
oxytocine die een soort natuurlijke rust brengt.

De baby laat de borst in de meeste gevallen vanzelf los na voldoende gedronken te hebben.
Wanneer de moeder een einde aan een voeding wil maken, bijvoorbeeld bij
verkeerd aanleggen, kan zij haar pink via het mondhoekje van de baby tussen zijn kaakjes
steken. Zo doorbreekt zij het vacuüm waardoor de baby de tepel loslaat.
Wanneer de baby goed aangelegd is





houdt hij de borst vast zonder dat deze in en uit zijn mond beweegt (geen
wrijving)
 is het mondje wijd open, de kaken ver van elkaar en zijn de lippen (met
name de onderlip) naar buiten gekruld
 sluit het mondje van de baby mooi aan rond de tepel en is de mond
gevuld met tepel, drukt de kin de borst in, zodat het neusje de borst wel
raakt, maar niet indrukt
zijn de wangen bol en zuigt de baby de wangen niet in tijdens het drinken
smakt de baby niet
heeft de moeder geen pijn aan de tepel tijdens het voeden
neemt de baby na een aantal korte zuigbewegingen flinke teugen (mits de melk toeschiet).
Zorgacties
 Zorg voor privacy.
 Laat de moeder haar handen wassen.
 Geef de moeder informatie over de verschillende voedingshoudingen, doe dit niet allemaal
tegelijkertijd
 Geef de moeder informatie hoe zij zelf haar baby op de juiste manier kan aanleggen.
 Geef de moeder informatie over de werking van de borst en het op gang komen van de
melkproductie.
 Neem de tijd bij het verstrekken van de informatie en herhaal dit zo nodig; wijs op de
borstvoedingsbrochure
 Bied zo nodig bij een volgende voeding assistentie aan bij het aanleggen van de baby aan
de borst.
 Het komt het zelfvertrouwen van de moeder ten goede, als je haar pogingen aanmoedigt en
eventueel wat bijstuurt. Leg bijvoorbeeld een hand op die van de moeder, zodat zij zelf voelt
hoe en wanneer zij haar baby dichter naar zich toe moet trekken.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 16 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding









Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Geduld en deskundige betrokkenheid leiden in principe tot een beter resultaat dan
handelend ingrijpen.
Er kunnen zich natuurlijk ook situaties voordoen waarin een meer actieve rol van de
zorgverlener vereist is.
Observeer minimaal een voeding per dienst en rapporteer dit.
Geef eventueel aanwijzingen en corrigeer altijd een verkeerde aanleghouding om
tepelproblemen en ineffectief drinken te voorkomen.
Neem de tijd voor de begeleiding bij het aanleggen, vooral de eerste dag na de bevalling.
Geef complimenten als de kraamvrouw de baby goed aanlegt.
Betrek de partner zoveel mogelijk bij de zorg en begeleiding.
Houd (oog)contact met de moeder (ga bijvoorbeeld op een stoel zitten).
Wanneer de moeder de baby niet kan aanleggen binnen 6 uur na de bevalling of als de baby
niet effectief drinkt binnen 24 uur na de bevalling:
o geef informatie over het afkolven van moedermelk
o start het afkolven van moedermelk
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 17 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 5
5.1 Afkolven en bewaren van moedermelk
Vuistregel 5
Aan vrouwen wordt uitgelegd hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby
van de moeder gescheiden moet worden.
Doelstelling
 Als moeder en kind om medische redenen van elkaar gescheiden worden, krijgt de moeder
zo snel mogelijk (liefst binnen 6 uur post partum) na de scheiding instructie en begeleiding bij
het afkolven van moedermelk om de melkproductie effectief op gang te brengen en te
houden.
 Als de baby nog niet voldoende per voeding drinkt, kan nakolven na een borstvoeding nodig
zijn.
 Bij ernstige stuwing kan eenmalig leeg kolven van de borsten nodig zijn (zie hoofdstuk:
“Stuwing”).
Zorgacties en taakverdeling
Kind ligt opgenomen op de neonatologie:
-De kraamverpleegkundige zorgt ervoor dat de moeder binnen 6 uur post partum start met
kolven.
-De kraamverpleegkundige overlegt met de moeder over de nodige frequentie van het kolven en
evalueert door middel van het kolfdagboekje de melkproductie.
Voor zorgacties zie bijlage: “ Protocol voor het afkolven van moedermelk voor het kind in het
ziekenhuis” en de borstvoedingsbrochure “Richtlijnen voor het afkolven en bewaren van
moedermelk voor het kind in het ziekenhuis” en hoofdstuk: “Borstvoeding bij Prematuren”.
Hoe vaak kolven?
Om de borstvoeding op gang te brengen en op peil te houden dient de moeder net zo vaak te
kolven als wanneer de baby aan de borst zou drinken (elke drie uur kolven, minimaal 7 keer per
dag, waarvan zo mogelijk een keer ‟s nachts na 5 uur slapen).
Wanneer de baby al enkele voedingen aan de borst drinkt, kolft de moeder na het aanleggen
totdat de baby een volledige voeding uit de borst drinkt en iedere gemiste voeding.
Kolfapparaten
De kraamvrouw kiest zelf of zij op de afdeling neonatologie naast haar baby gaat kolven of op
haar kamer op de afdeling verloskunde.
Op de afdeling verloskunde en de neonatologie zijn voldoende volautomatische elektrische
borstkolven “Symphony” beschikbaar. De kraamvrouw krijgt éénmalig twee steriele kolfsetjes
welke na gebruik gereinigd wordt in de afwasmachine.
Het gelijktijdig afkolven van beide borsten is standaard en heeft een positief effect op de
melkproductie.
Bewaren
De afgekolfde melk wordt voorzien van een etiket met de datum, de tijd en de naam van de baby.
Op de neonatologie wordt de moedermelk in de koelkast bewaard er is een mogelijkheid om in te
vriezen.
Op de afdeling verloskunde staat eveneens een koelkast om moedermelk in te bewaren.
De kraamvrouw, partner of verpleegkundige brengen de moedermelk naar de neonatologie.
Afgekolfde moedermelk voor het kind opgenomen in het Deventer Ziekenhuis mag 48 uur in de
koelkast (bij 4 ˚C) bewaard worden. Dit geldt ook als de voeding voor een zieke of te vroeg
geboren baby is. Vers afgekolfde moedermelk mag maximaal 4 uur op kamertemperatuur
bewaard worden.
Verwarmen
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 18 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Moedermelk wordt in de magnetron, in de flessenwarmer of onder een warme stromende kraan
opgewarmd. Zie protocol moedermelk bewaren, verwarmen en ontdooien
Na ontslag van de moeder
De moeder kan als zij haar keuze heeft bepaald, een Medela borstkolf huren (of kopen), bij een
thuiszorgorganisatie of bij de lactatiekundige. Ligt het kind opgenomen op de neonatologie en is
de moeder al met ontslag, dan kan zij op de neonatologie kolven met de borstkolf “Symphony”.
De moeder krijgt éénmalig twee steriele kolfsetjes welke na gebruik gereinigd wordt in de
afwasmachine. Het ziekenhuis verstrekt steriele kunststof flesjes om moedermelk in te bewaren
voor het kind opgenomen op de neonatologie De afgekolfde melk wordt voorzien van een etiket
met de datum, de tijd en de naam van de baby. De gekoelde melk dient in een kleine koeltas,
voorzien van koelelementen, naar het ziekenhuis getransporteerd te worden.
5.2 Kolven met de hand/ Marmet techniek
Kolven met de hand is een eenvoudige en goedkope methode, het vergt meestal wel enige
oefening. Het grote voordeel van met de hand kolven is dat de borst gestimuleerd wordt door
de handen wat weer een positief effect heeft op het toeschieten van de melk. Verder heeft de
moeder meer controle over het kolven op zich. Deze methode is minder geschikt wanneer
langdurig afgekolfd moet worden.
Kolven met de hand kan op veel manieren. Eén van de mogelijkheden is de volgende:
De vrouw laat de borst in haar hand rusten met de vingers eronder en de duim erop,
ongeveer op de rand van de tepelhof. Haar vingers liggen er net op of er iets achter. Dit kan
tussen de 2,5 en 4 cm vanaf de tepel zijn. Niet alle borsten en tepelhoven zijn bij vrouwen
hetzelfde.
De rest van je vingers leg je onder je borst om deze te ondersteunen. Zorg ervoor dat de
duim en wijsvinger / middelvinger samen een C vormen.



Zij duwt de borst naar de ribben toe; een zware borst zal zij liever eerst wat oplichten
Daarna knijpt zij duim en vingers in een ritmische beweging samen. Het kan even duren
voor de voeding begint te druppelen of te lopen.
Zij verplaatst haar hand regelmatig rond de borst en pauzeert even als er niet veel melk
meer komt.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 19 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Druk duim en wijsvinger naar de borstkast en rol dan naar voren.
Deze beweging blijf je steeds herhalen: plaatsen, drukken, naar voren rollen, plaatsen,
drukken, naar voren rollen, etc. Je kunt de melk opvangen in een schoon flesje of kommetje
5.3 Normale melkvolume
10-14 dagen na de bevalling
Ideaal:
>750 ml/24 uur
Grensgeval 350-500ml/24uur
Laag
<350ml/24 uur
5.4 Kolven tijdens zwangerschap (prenataal kolven)
Voordelen borstmassage/kolven in de zwangerschap
Moeders die al bekend zijn met het handmatig kolven geven langer en succesvoller
borstvoeding.
Door al in de zwangerschap je borsten te stimuleren, komt na de bevalling je melkproductie
eerder op gang. Wat de noodzaak om bij te voeden verkleint.
Studie heeft uitgewezen dat ruim 96% van moeders die tijdens de zwangerschap kolfde
binnen 30 minuten na de eerste voedingspoging al voldoende productie hadden. In de
controle groep was dit echter maar het geval bij 72%.
Door de kolfopbrengst kun je zelf al een klein voorraadje aanleggen (invriezen), zodat je kind
(indien nodig) bijgevoed kan worden met colostrum in plaats van kunstvoeding.
De kans dat het handmatig kolven (vanaf 37 weken) van moedermelk de bevalling in gang
zet is nihil.
Wanneer prenataal kolven?
Wanneer moeder de volgende aandoeningen heeft:
o Diabetes Gravidarum of Diabetes Mellitus*
o Moeder die Trandate/Labetalol gebruikt*
o Multiple sclerose
o Hypoplasie (onderontwikkeld of incompleet borstweefsel )
o Een borstverkleining heeft ondergaan
o Moeder verwacht een te groot of te klein kind voor de duur van de zwangerschap
o Of in overige situaties waarbij de moeder een verhoogde kans heeft dat de
melkproductie trager op gang komt. ( bijv. bij overgewicht van moeder)
Wanneer baby de volgende aandoeningen heeft:
o Open gehemelte
o Andere aangeboren aandoeningen(bijvoorbeeld: Down syndroom, hartproblemen)
*Volgens het glucoseprotocol moet het kind binnen een uur na de bevalling 10 ml voeding
krijgen
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 20 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Borstmassage/kolven
Een borstmassage bevordert de doorbloeding van de borst zowel als het stromen van de
melk en heeft een positieve invloed op de melkproductie. De borstmassage moet zachtjes
uitgevoerd worden en mag nooit pijnlijk zijn. Was de handen voor elke massage.
Neem de borst vast tussen horizontaal geplaatste vlakke handen zoals de tekening
weergeeft en verplaats het klierweefsel heen en weer (Pict.1). Herhaal daarna deze
beweging maar houd de handen nu verticaal (Pict.2).
Ondersteun de borst met de ene hand. Maak cirkelbewegingen met drie of vier vlak
gehouden vingertoppen van de andere hand en masseer zo het klierweefsel. Verschuif de
vingers telkens 2 a 3 cm terwijl je de beweging blijft herhalen, totdat je de hele borst
gemasseerd hebt (Pict.3).
Wrijf zachtjes met de vingers vanaf de borstaanzet over de tepel heen. Zo kun je de melk tot
stromen brengen (Pict.4).
Probeer zachtjes een druppel melk uit te knijpen, terwijl je duim en vinger achter de tepelhof
legt en een beetje in de richting van de borstkas drukt (zie tekening Pict.5). Verplaats
vervolgens vinger en duim met zachte druk naar voren zonder over de huid te wrijven.
Door het ritmisch herhalen van Pict.5 rondom de tepelhof, kun je een gespannen borst
ontlasten of legen.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 21 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Plan van aanpak
Begin vanaf de 37e week
• Begin je borst 3-5 minuten per borst te masseren/kolven.
•
Wissel tijdens het kolven van borst, zodat je beide borsten tweemaal kolft.
•
Totale afkolftijd mag maximaal tussen de 5-10 minuten bedragen.
•
Kolf 2-3 keer per dag
•
Belangrijk:
Stop met kolven wanneer je samentrekkingen voelt in je baarmoeder dat direct
gelinkt kan worden aan het kolven
•
Het is normaal dat men in het begin maar enkele druppels kan kolven.
•
Maak je geen zorgen, het feit dat je de borsten stimuleert, is voldoende! Dit zal er al
voor zorgen dat de productie na de geboorte eerder op gang komt. Naar mate je je
borsten vaker stimuleert, kun je dit ook terug zien in je opbrengst.
5.5 Welke faciliteiten krijgen medewerkers aangeboden om hun kind borstvoeding c.q.
moedermelk te blijven geven?
Alle medewerkers van het Deventer Ziekenhuis krijgen de faciliteiten aangeboden die verplicht
zijn gesteld door de Nederlandse wet. Zij kunnen zichzelf informeren door op intranet te kijken
onder personeelshandboek, zwanger en werken. Er is een link gemaakt met de site van SZW.
In het Deventer Ziekenhuis is op de tweede verdieping een kolfkamer voor het personeel uit het
ziekenhuis. Hierin staan één elektrische Medela Symphony kolf die beschikbaar is voor
medewerkers. De medewerker krijgt op verzoek éénmalig een dubbele afkolfset en uitleg van de
kraamverpleegkundige van de afdeling verloskunde.
Terug naar Inhoudsopgave
Hoofdstuk 6
Rooming-in
Vuistregel 7
Moeder en kind mogen dag en nacht bij elkaar op een kamer blijven.
Doelstelling
Rooming-in wordt gestimuleerd, waardoor
 de omstandigheden optimaal zijn voor het op gang brengen en houden van de melkproductie
 de moeder de signalen van de baby om gevoed te worden leert kennen, zodat moeder en
kind op elkaar ingespeeld raken en het hechtingsproces wordt bevorderd.
Algemeen
Rooming-in houdt in dat vader, moeder en kind dag en nacht bij elkaar kunnen blijven.
De wieg staat bij voorkeur naast het bed van de moeder, zodat de moeder de baby kan zien en
bij zich kan nemen zo vaak en wanneer zij dit wil. Het Deventer ziekenhuis heeft 10 kraamsuites
die aan de ouders de gelegenheid geven om bij elkaar te zijn.
Rooming-in heeft veel voordelen:
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 22 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding



Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
bevordering van de zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen van de ouders
door het zelf kunnen aanleggen van de baby zo vaak en zo lang de baby dit wil, kan in de
eerste dagen het aantal voedingen van 8 – 12 keer per 24 uur worden nagestreefd. Hierdoor
wordt het op gang komen van de melkproductie gestimuleerd
het samenzijn van de partner, moeder en kind vergroot het aandeel van de moeder in de
verzorging.
Het is wenselijk dat de ouders bij voorkeur al tijdens de zwangerschap informatie hierover krijgen.
Vrouwen kunnen zodoende rekening houden met het feit dat zij bij een volle afdeling de kamer
met andere kraamvrouwen en hun kinderen delen.
Zorgacties en taakverdeling
De verpleegkundige van de afdeling verloskunde
 geeft de moeder en zo mogelijk haar partner een zo groot mogelijk aandeel in de verzorging
van haar kind
 maakt afspraken over nachtvoedingen
 zoekt naar oplossingen om bij de immobiele kraamvrouw haar zelfredzaamheid bij de
verzorging van de baby zoveel mogelijk te bevorderen
 let op de veiligheid: bedhekken omhoog om te voorkomen dat de baby uit bed kan vallen
Kind ligt opgenomen op neonatologie
 De moeder van een zieke baby gaat zo vaak als zij dit wenst naar haar kind toe.
Uitzondering: de immobiele kraamvrouw, zij maakt een afspraak omdat er voor haar bed
ruimte gemaakt moet worden op de neonatologiekamer.
 De verpleegkundigen van de neonatologie en de afdeling verloskunde zorgen ervoor dat de
moeder haar kind zo snel mogelijk via de videoverbinding/internet kan zien.
 De verpleegkundige van de neonatologie roept de moeder (opgenomen op de afdeling
verloskunde) zo nodig eerder dan het afgesproken tijdstip voor een borstvoeding.
 De verpleegkundige van de afdeling verloskunde brengt en haalt de moeder zonodig met
behulp van een rolstoel of bed naar de neonatologie,
 De verpleegkundige van de neonatologie biedt de moeder - indien zij niet meer op de afdeling
verloskunde verblijft- voor ontslag van het kind rooming-in gedurende minstens 24 uur aan.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 23 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 7
Voeden op verzoek
Vuistregel 8
Borstvoeding op verzoek (on demand) wordt nagestreefd.
Doelstelling
De baby wordt aangelegd wanneer hij aangeeft voeding nodig te hebben en er wordt geen
beperking opgelegd in duur en frequentie van de voedingen.
Algemeen
Voeden op verzoek heeft de voorkeur boven het volgen van een vast schema.
Voeden op verzoek heeft ook een positieve invloed op de melkaanmaak door de moeder.
Als de melkproductie goed op gang is ontstaat er ook bij het voeden op verzoek een bepaald
voorspelbaar dagritme: meestal 6-8 voedingen per 24 uur. De baby zal geleidelijk minder vaak
willen drinken.
Voeden op verzoek
 De eerste dagen wordt de baby naar behoefte aangelegd. Borstgevoede baby‟s willen in de
eerste weken meestal om de twee tot drie uur gevoed worden, gerekend vanaf het begin van
de voeding tot aan het begin van de volgende voeding. Op verzoek voeden betekent de
eerste weken minimaal 8 tot 12 voedingen per etmaal.

Door rooming-in toe te passen kan de moeder observeren wanneer de baby wakker begint te
worden; dit is het moment om de baby aan te leggen (de baby slaapt de eerste 20 uur veel,
maar heeft elke 2 tot 3 uur perioden van lichte slaap). De moeder hoeft niet te wachten totdat
de baby huilt om hem te voeden: als hij op zijn vuistjes sabbelt of andere mondbewegingen
maakt zendt hij “voedingssignalen” uit en wil hij gevoed worden. Huilen is een laat
voedingssignaal.

De baby mag net zo lang drinken aan de borst tot hij voldaan is; de baby krijgt dan zowel de
voormelk als ook de vette achtermelk; bij een voortdurend patroon van te lange (> 30 minuten
per voeding) of te korte (< 5 minuten) voedingstijd is ingrijpen noodzakelijk.

Bij voorkeur beide borsten per voedingssessie aanbieden: de baby drinkt uit de eerste borst
tot hij voldaan is en de borst loslaat of tot hij minder actief drinkt. Dit kan in de eerste weken
ongeveer 10 tot 20 minuten duren. Pasgeboren baby‟s vallen daarna vaak in slaap. Na een
korte pauze waarin de baby zo nodig kan boeren en verschoond kan worden, wordt de
tweede borst aangeboden. De baby zal weer een beetje wakker zijn en vaak begint hij met
hernieuwde belangstelling uit de tweede borst te drinken.

Uitzondering: Bij meer dan 10 – 12 voedingen per 24 uur is het niet noodzakelijk om per
voedingssessie twee borsten aan te bieden; er kan dan volstaan worden met één borst per
voeding. Loopt het aantal voedingssessies terug dan bij voorkeur toch twee borsten
aanbieden.

De baby begint met de andere borst dan waarmee hij bij de vorige voeding begonnen is.

Als de baby vlak na het voeden nog honger lijkt te hebben zijn een paar minuten extra aan de
laatste borst vaak genoeg om hem rustig te maken.

Sommige baby‟s vragen overdag maar om de 4 of 5 uur om een voeding. Dit is te weinig voor
een pasgeboren baby. De baby moet overdag na drie uur wakker worden gemaakt, zodat hij
minimaal 8 voedingen krijgt. Na een paar dagen zal de baby alerter zijn en enthousiaster
gaan drinken.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 24 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Principe van “vraag en aanbod”
Hoe vaker de baby met name in de eerste dagen wordt aangelegd des te meer moedermelk
wordt aangemaakt want het legen van de borst is een stimulans tot het aanmaken van
moedermelk. Bijvoeden verstoort dit proces. De energiebehoefte van de baby groeit naar mate
zijn gewicht toeneemt. “Vraag en aanbod” kunnen daardoor tijdelijk uit balans zijn. De baby
maakt dit kenbaar door zich gedurende een aantal dagen vaker te melden (regeldagen). Dit moet
aan ouders worden verteld.
Observaties
Bij het voeden op verzoek is het belangrijk dat de moeder leert observeren:
 Het gedrag van de baby:
levendig, helder, alert, tevreden, niet lusteloos, de baby reageert goed op prikkels en meldt
zich uit zichzelf.
Let op: er zijn baby‟s (met name na een gecompliceerde geboorte) die “tevreden” lijken maar
in feite te weinig om een voeding vragen!

Urineproductie:
De 1e dag 1 natte luier
De 2e dag 2 - 3 natte luiers
De 3e dag 3 - 4 natte luiers
Vanaf de 4e dag maakt de baby minimaal 4/6 kletsnatte (zware) wegwerpluiers per etmaal.
De urine is helder en bijna reukloos, wel kunnen er de eerste dagen uraten in de plasluiers
voorkomen. Dit is een normaal verschijnsel, er hoeven dan ook geen extra maatregelen
genomen te worden. Uraatluiers na de 4e dag kunnen een teken van te weinig vochtintake
zijn!

Het ontlastingspatroon:
De eerste 3 dagen loost de baby een of meerdere keren per dag meconium. Vanaf dag 4/5
heeft de baby frequent zachte, mosterdgele (soms korrelige) tot lichtgroene ontlasting.
Zolang het kind uitsluitend moedermelk krijgt zal de ontlasting zacht blijven en soms zelfs
waterig zijn met vlokjes.
Dunne frequente ontlasting bij een gezond met de borst gevoed kind is geen diarree.
De eerste 6 weken heeft de baby vaker dan 2 maal per dag ontlasting.
Na de zes eerste weken is zowel dunne frequente ontlasting als weinig frequente ontlasting
bij een gezond borstgevoed kind normaal. De baby kan slecht een keer per week ontlasting
hebben.

Groei
De eerste dagen is een gewichtsverlies tot 7% normaal. De baby zal zijn geboortegewicht na
2 tot 3 weken weer bereikt hebben en de eerste 3 tot 4 maanden gemiddeld tussen 110 en
225 gram per week groeien tot zijn geboortegewicht na 5 tot 6 maanden verdubbeld is.
Weegbeleid
De baby wordt tijdens de opnameperiode dagelijks op hetzelfde tijdstip en op dezelfde
weegschaal bloot gewogen.
Wegen is nuttig: als de borstvoeding goed gaat is het een bevestiging daarvan, maar als de
voeding niet goed gaat kan er op tijd ingegrepen worden.
De moeder kan het gewicht van haar gezonde zuigeling na ontslag regelmatig laten controleren
op het consultatiebureau.
Sommige moeders vinden het een geruststelling om de eerste weken een weegschaal te huren
zodat ze hem zelf regelmatig kunnen wegen. Wegen voor en na de voeding is niet nodig en
wordt afgeraden bij een gezonde zuigeling.
Weegbeleid bij zieke en premature zuigelingen: zie hoofdstuk: “Borstvoeding bij Prematuren”.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 25 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Zorgacties

Geef de moeder informatie over het voeden op verzoek, de duur van de voeding, het
principe van “vraag en aanbod”.

Geef de moeder instructies en zo nodig begeleiding bij het aanleggen van de baby wanneer
de baby aangeeft te willen drinken.

Bevorder de zelfredzaamheid van de moeder door haar de baby zelfstandig aan te laten
leggen.

Leer de moeder te observeren en te interpreteren:
o wanneer de baby voedingsbereid is
o of de baby effectief gedronken heeft
o het gedrag en uiterlijk van de baby
o het aantal plasluiers en het ontlastingspatroon
 Observeer, rapporteer en geef adviezen t.a.v:
o de aanleg- en zuigtechniek van de baby
o de interactie tussen moeder en kind
o gedrag en uiterlijk van de baby
o het aantal en aspect van de plasluiers
o het ontlastingspatroon en het aspect van de ontlasting
o het dagelijkse gewicht van de baby
Alarmtekenen die moeten leiden tot extra aandacht:
 een gewichtsverlies vanaf 7 %
 aanhoudend gewichtsverlies na de 4e levensdag
 geen gewichtstoename vanaf de 5e levensdag
 als de baby na de 4e dag nog meconium loost of te weinig frequent ontlasting heeft
 geel zien
 onvoldoende urineproductie
 alle andere tekenen die mogelijk op dehydratie kunnen wijzen
 afwijkend gedrag van de baby (erg slaperig of erg onrustig)
 een voortdurend patroon van te lange of te korte voedingen
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 26 van 73
Document-Type: Protocol
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Geboortegewicht –7%
=
Extra aandacht geven aan borstvoedingsmanagement
(goed aanleggen, kolven, bijvoeden met moedermelk)
Geboortegewicht –10%
=
Idem en bijvoeden met moedermelk en kunstvoeding.
Gebgew
(gram)
2300
2325
2350
2375
2400
2425
2450
2475
2500
2525
2550
2575
2600
2625
2650
2675
2700
2725
2775
2800
2825
2850
2875
2900
2925
2950
2975
3000
- 10 %
-7%
2070
2093
2115
2138
2160
2183
2205
2228
2250
2273
2295
2318
2340
2363
2385
2408
2430
2453
2498
2520
2543
2565
2588
2610
2630
2655
2678
2700
2139
2162
2185
2208
2232
2255
2278
2301
2325
2348
2371
2395
2418
2441
2465
2488
2511
2534
2580
2604
2627
2650
2674
2679
2720
2743
2767
2790
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Geb gew
(gram)
3025
3050
3075
3100
3125
3150
3175
3200
3225
3250
3275
3300
3325
3350
3375
3400
3425
3450
3475
3500
3525
3550
3575
3600
3625
3650
3675
3700
- 10 %
-7%
2722
2745
2767
2790
2812
2835
2857
2880
2902
2925
2947
2970
2992
3015
3037
3060
3082
3105
3127
3150
3172
3195
3217
3240
3262
3285
3307
3330
2813
2836
2860
2883
2906
2929
1953
2979
2999
3022
3046
3069
3092
3115
3139
3162
3185
3208
3231
3255
3278
3301
3324
3348
3371
3394
3418
3441
Printdatum
Pagina 27 van 73
Document-Type: Protocol
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Geb gew
(gram)
3725
3750
3775
3800
3825
3850
3875
3900
3925
3950
3975
4000
4025
4050
4075
4100
4125
4150
4175
4200
4225
4250
4275
4300
4325
4350
- 10 %
-7%
3352
3375
3397
3420
3442
3465
3487
3510
3532
3555
3577
3600
3622
3645
3667
3690
3712
3735
3757
3780
3802
3825
3847
3870
3892
3915
3464
3487
3510
3534
3557
3580
3603
3627
3650
3673
3696
3720
3743
3766
3789
3813
3836
3859
3882
3906
3929
3952
3975
3999
4022
4045
Geb gew
(gram)
4375
4400
4425
4450
4475
4500
4525
4550
4575
4600
4625
4650
4675
4700
4725
4750
4775
4800
4825
4850
4875
4900
4925
4950
4975
5000
- 10 %
-7%
3937
3960
3982
4005
4027
4050
4075
4095
4117
3600
4162
4185
4207
4230
4252
4275
4297
4320
4342
4365
4387
4410
4432
4455
4477
4500
4068
4092
4115
4138
4161
4185
4208
4231
4254
3720
4301
4324
4347
4371
4394
4417
4440
4464
4487
4510
4533
4557
4580
4603
4626
4650
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 28 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 8
Bijvoeden, flessen en spenen
Vuistregel 6
Pasgeborenen krijgen geen andere voeding dan moedermelk, noch extra vocht, tenzij op
medische indicatie.
Vuistregel 9
Aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen wordt geen speen of fopspeen gegeven.
Doelstelling
De baby wordt gevoed met moedermelk en groeit en ontwikkelt zich hiermee goed.
Algemeen
Bijvoeding is alle voeding en vocht (ook water/glucose) naast borstvoeding die de baby de eerste
zes maanden wordt aangeboden.
Gevolgen van te laat starten van bijvoeding kunnen zijn:
 hypoglycaemie
 ondervoeding
 dehydratie
 mislukken van de borstvoeding
Nadelen van bijvoeding:
 Moeder en kind worden de specifieke gezondheidsvoordelen van borstvoeding in mindere of
meerdere mate onthouden.
 Er is onvoldoende stimulatie van aanmaak van melk door het niet goed en regelmatig legen
van de borst.
 Het zelfvertrouwen van de moeder vermindert.
 Minder kans op welslagen van de borstvoeding als er niet adequaat gekolfd wordt
 Bij gebruik van kunstmatige zuigelingenvoeding als bijvoeding: kans op ontwikkelen van een
allergie.
Het besluit om te starten met bijvoeding dient genomen te worden na zorgvuldige afweging van
bovenstaande factoren.
De eerste 24 uur postpartum:
Voor de gezonde à terme neonaat is er geen indicatie voor bijvoeding. Medische indicaties voor
bijvoeding worden gesteld door de kinderarts of behandelend arts of verloskundige van de
moeder.
Medische indicaties voor bijvoeding de eerste 24 uur postpartum kunnen zijn:
Op de afdeling verloskunde
 Baby‟s die vallen in het glucoseprotocol (zie voor criteria “glucoseprotocol”:
hypoglycaemieen; prematuren, dysmaturen en macrosome kinderen)
 Baby‟s waarvan de moeders te ziek zijn om het kind aan te leggen.
 Baby's waarvan de moeders medicatie gebruikt die gecontraïndiceerd zijn bij borstvoeding
(en waarvan de verwachting is dat deze medicatie op redelijke termijn gestaakt zal kunnen
worden).
Op de neonatologie naast de hierboven beschreven categorieën:
 Baby‟s die te ziek zijn om zelf te drinken: bij een ernstige infectie, bij neurologische
aandoeningen en bij tekenen van respiratoire problemen.
 Baby‟s met anatomische afwijkingen die het drinken aan de borst verhinderen (b.v. ernstige
palatoschisis)
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 29 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding


Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Baby‟s die te jong zijn om (alle) voeding zelf te drinken. Dit is meestal het geval onder de 36
weken.
Baby‟s waarvan de moeders om organisatorische redenen niet in staat zijn bij alle voedingen
aanwezig te zijn.
Medische indicaties voor bijvoeding na de eerste 24 uur postpartum kunnen zijn:
Op de afdeling neonatologie:
 Op indicatie van de kinderarts of behandelend arts van de moeder.
 Indien bovenbeschreven problemen nog aan de orde zijn blijft de indicatie voor bijvoeding
bestaan.
 Baby‟s waar uit goede voedingsobservatie (verricht door de kraamverzorgende of
kraamverpleegkundige en gerapporteerd aan de kinderarts), uit notitie van urine- en
ontlastingsproductie (zie voor criteria: "Te weinig melk") en uit gewichtsmeting is gebleken dat
zij in de eerste 24 uur nog niet effectief aan de borst hebben gedronken.
 Ditzelfde geldt voor baby‟s die al meerdere dagen oud zijn. Hierbij is een gewichtsverlies van
7% of meer een signaal dat de lactatie niet optimaal verloopt. Naar de oorzaak dient gezocht
te worden door de kinderarts en kraamverpleegkundige c.q. verzorgende.
 Een gewichtsverlies van 10% of meer is een absolute indicatie voor bijvoeding.
Op de neonatologie:
 Op indicatie van de kinderarts.
 Baby‟s die te ziek zijn om zelf te drinken: bij een ernstige infectie, bij neurologische
aandoeningen en bij tekenen van respiratoire problemen.
 Baby‟s met anatomische afwijkingen die het drinken aan de borst verhinderen (b.v. ernstige
palatoschisis)
 Baby‟s die te jong zijn om (alle) voeding zelf te drinken. Dit is meestal het geval onder de 36
weken.
 Baby‟s waarvan de moeders om organisatorische redenen niet in staat zijn bij alle voedingen
aanwezig te zijn.
 Indien bovenbeschreven problemen nog aan de orde zijn blijft de indicatie voor bijvoeding
bestaan.
 Baby‟s waar uit goede voedingsobservatie (verricht door de kraamverzorgende of
kraamverpleegkundige of lactatiekundige en gerapporteerd aan de kinderarts), uit notitie van
urine- en ontlastingsproductie (zie voor criteria: "Te weinig melk") en uit gewichtsmeting is
gebleken dat zij in de eerste 24 uur nog niet effectief aan de borst hebben gedronken.
 Ditzelfde geldt voor baby‟s die al meerdere dagen oud zijn. Hierbij is een gewichtsverlies van
7% of meer een signaal dat de lactatie niet optimaal verloopt. Naar de oorzaak dient gezocht
te worden door de kinderarts en kraamverpleegkundige c.q. verzorgende of lactatiekundige.
 Een gewichtsverlies van 10 % of meer is een absolute indicatie voor bijvoeding
 Indien de problemen bij kind en/of moeder borstvoeding on demand nog niet toestaan dient
bijvoeding gecontinueerd te worden
Welke bijvoeding te gebruiken?
Voor bijvoeding zal bij voorkeur d.m.v. kolven verkregen moedermelk gebruikt worden.
Indien dit (nog) niet in voldoende hoeveelheid aanwezig is zal gekozen worden voor kunstmatige
zuigelingenvoeding voor prematuren (als <2000 gram en/of <34 weken) of voor kunstmatige
zuigelingenvoeding voor à terme kinderen.
Hoe wordt bijvoeding toegediend?
Op de afdeling verloskunde:
 Tijdens de borstvoeding met een hulpset
 Na de borstvoeding per cup. Na instructie van ouders zoveel mogelijk door henzelf te geven
(zie bijlage: cup feeding) Tijdens de borstvoeding met een hulpset
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 30 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding

Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Na de borstvoeding bij zuigproblemen met hulpset (= finger-feeding). Na instructie van
ouders zoveel mogelijk door henzelf te geven (zie bijlage: finger-feeding)
Op de neonatologie:
 Per sonde indien de toestand van het kind zelf drinken niet toelaat
 Tijdens de borstvoeding met een hulpset
 Indien te voorzien is dat bijvoeding voor een korte periode nodig is per cup
 Finger-feeding
 Per fles indien de baby meer dan 40 ml per voeding krijgt en/of al een goede
borstvoedingstechniek heeft ontwikkeld (vast te stellen d.m.v. goede voedingsobservatie)
Zorgacties
 Stimuleer de lactatie: verhoog de voedingsfrequentie (on demand met minimaal 8xdd) en/of
begin met afkolven van moedermelk (zie: “Kolfprotocol” )
 Bijvoeding geven = Afkolven!
 Indien afgekolfde melk per cup gegeven kan worden: instrueer de ouders hierover zodat zij
de voeding zoveel mogelijk zelf kunnen blijven geven, hetzelfde geldt voor flesvoeding
(instructies worden gegeven door de verpleegkundige van de afdeling waar de baby
opgenomen ligt).
 Indien de indicatie voor bijvoeding gewichtsverlies /onvoldoende groei is ga dan na wat hier
de oorzaken van zijn. Dit wordt gedaan door de verpleegkundige van de afdeling waar de
baby opgenomen ligt (indien dit de neonatologie betreft in overleg met degene die voor
moeder zorgt op de afdeling neonatologie), in samenwerking met de kinderarts of
lactatiekundige. (Zie hoofdstuk: "Te weinig moedermelk")
Zuigverwarring
Het drinken uit de fles vraagt een andere techniek van de baby dan het drinken uit de borst.
Zolang een kind nog aan het leren is om aan de borst te drinken kan introductie van flesvoeding
leiden tot de z.g. zuigverwarring. De kans hierop neemt sterk af wanneer een kind eenmaal goed
aan de borst kan drinken. Over zuigverwarring is niet veel wetenschappelijk onderzoek verricht,
het is een ervaringsfeit dat het kan ontstaan. Wel lijkt het zo te zijn dat m.n. kinderen die van hun
moeder gescheiden moeten worden (zoals b.v. prematuren) een verhoogd risico hierop lopen.
Een factor van belang in het vermijden van zuigverwarring is het goed op gang zijn van de
moedermelkproductie als het kind aan de borst gaat drinken.
Fopspeen
Het frequent gebruik van een fopspeen kan de eerste periode leiden tot problemen met drinken
aan de borst: een baby met een rustig karakter kan tevreden op een fopspeen blijven zuigen
zonder aan te geven dat hij de borst wil. Dit kan resulteren in minder borstvoedingen per dag en
langzame gewichtstoename. Ook kan de fopspeen de juiste drinktechniek van pasgeboren
baby‟s verstoren. Na een aantal weken neemt het risico daarop af.
Tijdens de kraamperiode dient het gebruik van een fopspeen ontraden te worden. Dit geldt in
principe niet voor de zieke of prematuur geboren baby opgenomen op de neonatologie omdat
voor deze baby‟s de fopspeen een belangrijke bron van troost en pijnstilling is. Een prematuur of
ziek kind met een ontwikkelende zuigbehoefte waarbij moeder niet steeds aanwezig is om die
zuigbehoefte te bevredigen mag geen fopspeen onthouden worden.
Ouders dienen in dit geval zelf voor een (steriele) fopspeen te zorgen.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 31 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 9
De meest voorkomende problemen bij de moeder
9.1 Stuwing
Doelstelling
Stuwing wordt zo veel mogelijk voorkomen en de kraamvrouw ondervindt zo weinig mogelijk
hinder van stuwing.
Algemeen
Stuwing is een in beide borsten optredende opeenhoping van vocht (aanvankelijk eerst van bloed
en lymfe en later van melk). Lichte stuwing is een natuurlijk proces als de voeding op gang begint
te komen en verdwijnt weer na enkele dagen; ernstige stuwing moet zoveel mogelijk voorkomen
worden omdat het kan leiden tot beschadiging van het borstweefsel.
De mate van stuwing kan worden beperkt door vanaf de bevalling:
 te voeden op verzoek, de baby verblijft bij voorkeur bij de moeder op de kamer
 de baby vaak aan te leggen, minimaal acht keer per 24 uur
 goed aan te leggen
 niet bij te voeden zonder medische indicatie
Verschijnselen:
 ontstaat tussen tweede en vijfde dag na de bevalling
 de borsten voelen warmer aan
 er is een versterkte vaattekening op de borsten
 de zwelling kan het voeden belemmeren: de baby kan de borst slecht pakken
 de huid is strak en gespannen waarbij tepel / tepelhof verstreken zijn
 de borsten kunnen pijnlijk aanvoelen
 de temperatuur kan licht verhoogd zijn.
Zorgacties
Geef de kraamvouw de volgende adviezen ter voorkoming en verlichting van de klachten:
 Borstvoeding continueren
 Elke twee tot drie uur voeden
 „s Nachts minimaal één keer voeden
 Voeden in verschillende houdingen
 Zorgvuldig aanleggen voor een ongehinderde toeschietreflex en het effectief
leegdrinken van de borsten
 Knellende beha / kleding vermijden
 Overdag een goed steunende beha dragen
 Zo mogelijk „s nachts geen beha dragen omdat er dan een grote kans is op het afknellen
van melkkanaaltjes, zo nodig op een handdoek liggen
 Voor en tijdens het voeden de borst zachtjes naar de tepel toe masseren
 Voor de voeding (met de hand) de spanning weg kolven, zodat de baby meer grip heeft
op de tepelhof
 Tien minuten voor de voeding een warm kompres op de borsten leggen
 Na de voeding tien minuten lang een koud kompres op de borsten leggen
 Bij pijn kan (paracetamol) pijnstilling gebruikt worden
 Bij ernstige stuwing de borsten goed warm houden en éénmalig goed leeg kolven, zo
nodig met de lactatiekundige overleggen
 Na ernstige stuwing kan het voorkomen dat de moeder nog maar heel weinig melk
produceert, kolven tussen de voedingen door kan uitkomst bieden
Beperking van de vochtopname door de moeder heeft geen invloed op de stuwing!
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 32 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Kompressen
Gebruik van warme kompressen heeft de voorkeur bij stuwing. Toepassing van warmte verwijdt
de melkkanalen en bevordert de toeschietreflex waardoor de melk gemakkelijker afloopt.
Warmte kan vijf tot tien minuten voor de voeding worden toegepast:
 droog: droge, warme doeken (warmwaterzak) of warme gelkompressen
 nat: natte, warme wegwerpluier, of de kraamvrouw gaat onder de douche.
Hoewel koude kompressen een pijnstillend effect hebben mogen ze nooit vóór de voeding
gebruikt worden, de melk zal slecht toeschieten en slecht stromen. Na de voeding kunnen koude
kompressen verlichting bieden.
Taakverdeling
De verpleegkundige / kraamverzorgende:
 geeft adviezen
 geeft praktische begeleiding
 observeert en rapporteert in het patiëntendossier en zonodig aan de lactatiekundige:
o de aanleg- en zuigtechniek,
o eventuele temperatuursverhoging,
o mogelijke verschijnselen van een verstopt melkkanaaltje
 verstrekt in overleg met de arts pijnstilling
De lactatiekundige:
 geeft voorlichting tijdens de zwangerschap
 geeft adviezen, instructies en begeleiding bij stuwing
 noteert bevindingen en afspraken in het patiëntendossier
Terug naar Inhoudsopgave
9.2 Ingetrokken / platte tepels
Doelstelling
De ingetrokken / platte tepels vormen geen belemmering voor het (gaan) geven van
borstvoeding.
Algemeen
Het aanleggen van de baby aan de borst is bij ingetrokken of vlakke tepels lastig, omdat de baby
moeite heeft voldoende houvast te vinden. Zorgvuldige begeleiding zal moeder en kind echter
met succes door de eerste oefenperiode heen helpen.
Ingetrokken tepels komen minder vaak voor dan platte tepels. De ingetrokken tepel reageert op
koude of aanraking door naar binnen te trekken. De platte tepel reageert op koude of aanraking
door naar buiten te komen.
Eventueel kan een tepelvormer geadviseerd worden in de 3e trimester van de zwangerschap.
Tepelhoedje
Alle nadelen van tepelhoedjes moeten goed worden afgewogen, andere oplossingen verdienen
de voorkeur.
Wordt een tepelhoedje gebruikt vanwege aanlegproblemen bij een erg vlakke of ingetrokken
tepel dan moet de moeder in ieder geval steeds na het eerste aanzuigen proberen of de baby
zonder het tepelhoedje verder drinkt.
Een tepelhoedje heeft veel nadelen:
 het kost de baby veel moeite om op deze indirecte manier voldoende te drinken
 de melkproductie wordt nadelig beïnvloed door de geringere afname, maar ook door het
gebrek aan rechtstreeks huidcontact (stimulans van prolactine en oxytocine)
 met een tepelhoedje komt de tepel vaak niet ver genoeg in het mondje, waardoor wrijving en
pijn kunnen ontstaan
 de baby leert niet de goede manier van happen aan en soms blijkt het moeilijk de baby weer
zonder tepelhoedje te leren drinken
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 33 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Zorgacties en taakverdeling
De verpleegkundige/ kraamverzorgende:
 geeft de volgende informatie en adviezen
o zorg voor een wakkere en ontspannen baby
o veel huid op huid contact, de baby gaat dan zelf zoeken
o vlak voor de voeding de tepelbasis stimuleren door massage of zachte
druk
o de tepel vlak voor de voeding naar buiten kolven
o een beetje voeding uit de tepel drukken voor de voeding
o frequent voeden om stuwing te voorkomen
 geeft instructies over het goed aanleggen van de baby; zonodig de borst iets
vormen zodat de borst en/of tepel meer “houvast””geeft aan de baby om de borst
te “pakken”
 soms is het nodig om de eerste dagen ook af te kolven en de baby het colostrum
te geven nadat hij geprobeerd heeft aan de borst te drinken; vermijd dan in ieder
geval een fles met speen
 let erop dat de moeder met haar vingers de baby niet belemmert de tepelhof te
“pakken”
 wordt het tepelhoedje gebruikt dan met de moeder in ieder geval steeds na het
eerste aanzuigen proberen of de baby zonder tepelhoedje verder drinkt
Terug naar Inhoudsopgave
9.3 Pijnlijke tepels
Doelstelling
Wanneer de moeder pijnlijke tepels en/of kloven in de tepels heeft t.g.v. het geven van
borstvoeding, worden deze zo optimaal mogelijk behandeld, waardoor:
 de moeder zo kort mogelijk pijn ondervindt
 de continuïteit van de borstvoeding niet in gevaar komt.
Algemeen
De eerste week na de bevalling moet de moeder nog wennen aan de nieuwe functie van haar
borsten. Het aanzuigen van de tepel kan dan een licht stekende pijn veroorzaken. Als de baby
van tepel en tepelhof een “speen” heeft gevormd, is deze pijn over. Na ongeveer een week heeft
zij ook geen last meer van dit eerste aanzuigen.
Tepels hoeven niet gehard te worden door allerlei oefeningen; crème of lotion maken de huid
alleen maar kwetsbaarder.
Het hanteren van een minutenschema bij de opbouw van de borstvoeding is weinig zinvol om
gevoelige tepels te beschermen c.q. te harden.
De beste preventie van pijnlijke tepels is een goede begeleiding bij het aanleggen tijdens de
eerste dagen. Problemen hangen namelijk vaak samen met de manier waarop de baby de borst
in zijn mond neemt (of dat juist niet doet). Het kan ook zijn dat de houding van moeder en kind
ten opzichte van elkaar het ongemak veroorzaakt. Bij pijn moet de baby rustig opnieuw worden
aangelegd. Eventueel de borst met duim en wijsvinger goed voorvormen. De klachten zullen snel
verminderen als de baby goed drinkt. Een slechte zuigtechniek kan veroorzaakt worden door het
aanbieden van een (fop)speen, voordat de baby echt goed aan de borst gewend is.
In verschillende houdingen voeden voorkomt eenzijdige belasting van de tepel en het ontstaan
van tepelkloven.
Oorzaak:
Pijnlijke tepels en kloven op de tepels worden meestal veroorzaakt door verkeerd aanleggen; de
plaats van de pijnlijke plek geeft informatie over wat er mis is gegaan.
Andere oorzaken van pijnlijke tepels:
 verkeerde zuigtechniek
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 34 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding






Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
spruw (zie hoofdstuk: “Spruw”)
te korte tongriem bij de baby
verkeerd gebruik van een borstkolf
beëindigen van de voeding zonder eerst het vacuüm te verbreken
tijdelijke invloed van hormonen bij het begin van een nieuwe zwangerschap
veranderingen in het zuigen van de baby (kauwen omdat hij last heeft van tandjes)
Waar doet het pijn?
Pijn en / of wondjes aan de onderkant van de tepel:
Als alleen de onderkant van de tepel beschadigd is, komt dat misschien doordat de baby zijn
tongetje niet goed gebruikt en zij onderlipje naar binnen zuigt. Dat geeft extra wrijving en pijn.
Een korte tongriem kan een oorzaak zijn.
Wacht met aanleggen totdat de baby de mond wijd open heeft met de tong over de onderkaak.
Pijn en / of wondjes aan de top van de tepel:
Een wondje op het topje van de tepel ontstaat vaak door wrijving tegen het (harde) gehemelte
van de baby. De tepel komt niet ver genoeg in het mondje. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij
zuigverwarring of als de moeder onderuit gezakt zit te voeden of de borst aan de bovenkant
indrukt. Observeer de lichaamshouding van de moeder en corrigeer zo nodig. Observeer de wijze
van ondersteuning van de borst en corrigeer deze zo nodig zodat de tepel naar voren wijst (Ugreep, niet het neusje vrij houden door de borst in te drukken).
Een pijnlijke plek (wondje) op de overgang van tepel naar tepelhof:
Dit hangt vaak samen met de druk die de kaakjes van de baby uitoefenen. Hij zuigt met een klein
tuitmondje, heeft alleen de tepel en niet de tepelhof in de mond, kan er niet bij of heeft om een
andere reden geen houvast (stuwing, tepelhoedje).
Zorgacties
 ga de oorzaak van de pijnlijke tepels na door observatie van moeder en kind, rapporteer in
het dossier en aan de lactatiekundige en geef adviezen:
 toeschietreflex stimuleren door warmte, bewust ontspannen, masseren en met de hand wat
afkolven zodat de melk gemakkelijker toeschiet
 baby goed aanleggen
 bij pijnsignalen de baby van de borst halen en opnieuw aanleggen
 extra aandacht aan de hygiëne besteden (handenhygiëne, droge kompressen zonder plastic)
 met voeden beginnen aan de minst pijnlijke kant, als de melk is toegeschoten, wordt de baby
aangelegd aan de pijnlijke zijde
 niet minder gaan voeden, eventueel gedurende één dag vaker en korter voeden in
wisselende houdingen (ontlast de pijnlijke plek)
 juiste lichaamshouding van de moeder (niet onderuitgezakt)
 na de voeding de tepel goed laten drogen, moedermelk laten indrogen behalve bij spruw
 bij wondjes / kloven: na iedere voeding een dun laagje lanoline tepelzalf op de tepel smeren,
dit hoeft niet afgewassen te worden
 ook bij bloedende kloofjes kan borstvoeding gegeven worden
 zo nodig pijnstilling (paracetamol) gebruiken, 30 minuten voor de voeding
 als wrijving door kleding pijnlijk is: Hydrogel wondverband tegen de borst aanleggen
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 35 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
9.4 Te weinig moedermelk
Doelstelling
Er is voldoende aanbod van moedermelk ten opzichte van wat de baby nodig heeft op basis van
zijn ontwikkeling en de baby groeit volgens het gewenste patroon.
Algemeen
Een gebrek aan zelfvertrouwen is misschien wel een van de grootste problemen bij borstvoeding
geven. De onzekerheid concentreert zich vooral rond de vraag of de baby wel genoeg voeding
krijgt.
Objectieve tekenen van te weinig melkintake
De baby:
 heeft meer dan 7 % gewichtsverlies na de geboorte
 is niet binnen twee tot drie weken terug op het geboortegewicht
 valt na de vierde dag nog af
 heeft vanaf de vierde dag minder dan 5 kletsnatte luiers
 heeft minder dan 2 keer ontlasting per 24 uur na de derde / vierde dag
 huilt veel of huilt juist helemaal niet
 is onrustig; wil vaak / lang drinken of slaapt heel veel en meldt zich niet voor een voeding
 soms lijkt de baby tevreden, maar is in feite suf en futloos
 vertoont tekenen van uitdroging (holle fontanel, geen veerkracht meer in de huid, apathisch
gedrag); dit zijn late tekenen van te weinig moedermelk!
Oorzaken
 baby en moeder zijn niet bij elkaar
 de baby is pas vele uren postpartum voor het eerst aangelegd
 te weinig frequent voeden
 verkeerde manier van aanleggen
 steeds maar één borst aanbieden
 niet optimale zuigreflex / zuigtechniek van de baby
 volgens een vast schema voeden
 bijvoeden zonder te kolven ( verstoring vraag – aanbod )
 (langdurig) gebruik van tepelhoedje
 voortdurend gebruik van een fopspeen waardoor te weinig frequent aanleggen
 anticonceptiepil of andere medicijnen die de melkproductie negatief beïnvloeden
 geen goede toeschietreflex door spanning of gebrek van zelfvertrouwen, stress, pijn en / of
vermoeidheid
 ingetrokken tepels waardoor het kind niet goed pakt
 extreme en langdurige stuwing
 bepaalde borstoperaties
 complicaties rond de bevalling zoals veel bloedverlies, hoge bloeddruk
 chronische ziekten van de moeder zoals hartproblemen of diabetes, schildklierproblemen
 intoxicatie bij de moeder (roken, drugs, alcohol en extreme hoeveelheden coffeïne)
 afwijkingen bij de baby waardoor hij / zij niet goed in staat is effectief te drinken
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 36 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Zorgacties
 Overleg met de verantwoordelijke arts of verloskundige ter controle van de conditie van de
baby
 Dagelijkse gewichtscontrole
 Ga de oorzaak na van de onvoldoende melkproductie: observeer, rapporteer in het
verpleegdossier en aan de kinderarts / verloskundige en geef moeder adviezen t.a.v:
o de aanleg- en zuigtechniek van de baby en de effectiviteit van het drinken
o het gedrag en uiterlijk van de baby
o het aantal plasluiers en de ontlasting
 Stimuleer de lactatie door:
o de voedingsfrequentie te verhogen (elke2 à 3 uur); maak de baby zo nodig hiervoor
wakker
o steeds beide borsten aanbieden
o als de baby niet effectief gedronken heeft beide borsten nakolven met een elektrische
kolf
 In overleg met de verantwoordelijke arts of verloskundige starten met bijvoeding
 Adviseer de moeder geen fopspeen, tepelhoedje of flessenspeen te gebruiken. Als de baby
zuigbehoefte vertoont aan de borst leggen!
 Schakel een lactatiekundige in
 Vermeld dit zorgprobleem en de ondernomen acties op het overdrachtsformulier naar de
kraamzorg
 Zorg voor tijdige en goede nacontrole
Aandachtspunt
Informeer de ouders over “regeldagen”. Deze treden vaak op rond 10 dagen / 6 weken / 3
maanden
Het opvangen van regeldagen (vaker aanleggen) duurt meestal niet langer dan twee dagen,
zodat het vaker aanleggen de moeder niet zal uitputten.
Vaker aanleggen om het aanbod aan te passen aan de vraag naar voeding is een aanpak die
gedurende de hele borstvoedingsperiode werkt.
Terug naar Inhoudsopgave
9.5 Te veel moedermelk
Doelstelling
De baby krijgt een evenwichtige voeding aangeboden qua hoeveelheid en samenstelling.
Algemeen
Na de stuwingsdagen kan er tijdelijk teveel moedermelk aangemaakt worden. Dit is niet altijd te
voorkomen. Er is teveel aanbod van moedermelk ten opzichte van wat de baby nodig heeft.
Binnen een week past de voeding zich vaak aan de vraag aan.
Verschijnselen
De moeder heeft:
 na het voeden nog volle en gespannen borsten en / of lekkende borsten
 verschijnselen van stuwing en / of (dreigende) borstontsteking
 onzekerheidsgevoelens, omdat de baby niet tevreden is
 sterke toeschietreflex, dit kan een stekende pijn veroorzaken
De baby:
 slikt, hikt, laat los, boert tijdens het voeden; het voedingsproces verloopt onrustig
 spuugt en heeft veel natte luiers
 dunne lichtgroene ontlasting
 darmkrampjes
 huilt na de voeding en is onrustig; lijkt niet tevreden (de zuigbehoefte is niet bevredigd)
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 37 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding

Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
komt veel aan (+/- 300 gram per week) of groeit juist onvoldoende
Zorgacties
 Ga de oorzaak na van het teveel aan voeding door observatie en rapportage in het
verpleegdossier van:
o de voedingsfrequentie, het aantal borsten per voeding en de voedingsduur
o de toeschietreflex
o het gedrag van de baby aan de borst
o het aantal plasluiers en ontlasting
 De verpleegkundige geeft de volgende informatie / adviezen aan de moeder:
o stop niet met voeden maar verminder de aanmaak van melk door:
o een borst per voeding te geven; als de baby zich weer snel meldt: dezelfde borst
aanbieden gedurende een periode van drie uur
o bij het beginnen van de toeschietreflex de baby even van de borst halen tot de
voeding er niet meer uitspuit maar druppelt, de melk opvangen in een doek voordat
de baby dan weer opnieuw aangelegd wordt
o eventueel met de vingers wat melk eruit kolven
o voed regelmatig en stel de voeding niet uit
o varieer de voedingshoudingen, hierdoor worden alle segmenten van de borst
regelmatig geleegd
o verwissel frequent de zoogkompressen
o zorg voor een goed steunende BH; voorkom afknelling van melkkanaaltjes
o geef bij stuwing voor de voeding warme kompressen, na de voeding koude
kompressen
o beide borsten weer aanbieden als de melkproductie minder wordt
Terug naar Inhoudsopgave
9.6 Verstopt melkkanaaltje/ dreigende borstontsteking
Doelstelling
Een verstopt melkkanaaltje wordt zo spoedig mogelijk adequaat behandeld zodat de
doorstroming van melk weer optimaal is.
Algemeen
Een verstopt melkkanaaltje kan ontstaan door:
 Het niet frequent of onregelmatig legen van de borst, bijvoorbeeld door het doorslapen ‟s
nachts of een voeding overslaan.
 Belemmering van de doorstroming door:
o knellende kleding en / of het induwen van een gedeelte van de borst ( bijvoorbeeld om
het neusje van de baby vrij te houden tijdens het voeden)
o een melkblaar op de tepel die een melkkanaal kan afsluiten
o spruw
o slechte aanleg- en / of zuigtechniek, waardoor (delen van) de borst niet goed geleegd
worden.
Een niet behandeld verstopt melkkanaaltje kan een ontsteking van de borst worden.
Verschijnselen
 pijnlijke borst (bij aanraken)
 harde, warme, rode plek, die niet verdwijnt na de voeding
 na de voeding nog gespannen, pijnlijke borsten
 grieperig gevoel met hoofdpijn en spierpijn
 eventueel lichte temperatuursverhoging: < 38 ˚C
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 38 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Zorgacties
 Geef de moeder de volgende instructies:
o borstvoeding continueren
o voor en tijdens het voeden de borst zachtjes naar de tepel toe masseren
o door de baby aan te leggen wordt het verstopte melkkanaaltje beter geleegd dan door
afkolven
o bij voorkeur ook ‟s nachts voeden of kolven
o voed bij voorkeur de meest pijnlijke borst eerst; lukt dit niet, dan tot het toeschietreflex
aan de minst pijnlijke borst en daarna wisselen
o bij gebruik van zoogkompressen: na elke voeding verschonen
o vermijd knellende BH / kleding
o houd de borst warm; geef warme kompressen voor de voeding
 extra rust voor de moeder
 geef bij pijn zo nodig pijnstilling (Paracetamol of Ibubrufen)
 observeer en rapporteer in het verpleegkundig dossier en aan de verantwoordelijke arts of
verloskundige:
o verergering van het proces in de vorm van mastitis
o lichaamstemperatuur > 38 ˚C
Taakverdeling
Verloskundige / gynaecoloog:
o het ziekteproces volgen
o pijnstilling adviseren
o inschakelen lactatiekundige
Verpleegkundige / kraamverzorgende:
o observeren, signaleren en rapporteren
o adviezen geven
o praktische begeleiding
o verlenging van de zorg bespreken of inschakeling van mantelzorg voor na ontslag zodat
de moeder voldoende rust krijgt
Lactatiekundige:
o praktische begeleiding
o extra benadrukken wat de oorzaken zijn van dreigende borstontsteking zodat deze
voorkomen kan worden
o indien er een melkblaar is deze openen
o stimuleren door te gaan met borstvoeding
o afspraken noteren in het zorgdossier
Terug naar Inhoudsopgave
9.7 Mastitis
Doelstelling
De mastitis wordt adequaat behandeld zodat moeder geen tekenen van ziek zijn meer vertoond
en het borstvoedingsproces weer optimaal verloopt.
Algemeen
Mastitis is een ontsteking van (een deel van) de borst. Het kan veroorzaakt worden door:
 een niet goed behandelde pathologische stuwing, verstopt melkkanaal
 niet goed aanleggen
 afname voedingsfrequentie
 onregelmatig voeden
 in een te strak schema voeden
 pijnlijke, kapotte tepels
 spruw
 trauma
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 39 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding


Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
eerdere operaties aan de borst
verminderde weerstand van de moeder door:
o oververmoeidheid
o stress
o slechte gezondheidstoestand
o het dragen van knellende kleding
Verschijnselen
 pijnlijke warme rode plek in de borst(en)
 zwelling van de borst(en)
 koorts
 algeheel ziektegevoel, moeheid, hoofdpijn
 borstweigering door de baby omdat de melk anders (zouter) smaakt door een veranderde
samenstelling
Complicatie
Abcesvorming.
De begeleiding van de moeder is in deze situatie van groot belang. Het stoppen van de
borstvoeding wordt in deze situatie dringend afgeraden, omdat door het abrupt stoppen stuwing
ontstaat en de mastitis kan verergeren.
Zorgacties
 Volledige bedrust voor de moeder gedurende minstens 24 uur
 Houd de borst warm en maak de borst voor het voeden of kolven met warme kompressen
(wegwerpluier gevuld onder de hete kraan) extra warm.
 Zorg voor voldoende vochtinname
Bij pijn zo nodig pijnstilling d.m.v. Paracetamol (elke 6 uur 1000 mg) of Ibubrufen (maximaal
4x 400 mg) i.o.m. de behandelend arts of verloskundige
 Zorg voor goede hygiëne (frequent handen wassen, wisselen van zoogkompressen na
iedere voeding). Hulpmiddelen goed afwassen of en keer daags in de vaatwasser.
 Besteed (opnieuw) aandacht aan aanlegtechniek
Instructies aan de moeder: ·
 Borstvoeding continueren
 Voedingsfrequentie minstens acht keer per 24 uur (mag vaker) en nadien de aangedane
borst nakolven.
 Minstens een nachtvoeding
 Varieer voedingshoudingen
 Bij een lokale ontsteking: leg zo aan dat de kin van de baby het dichtst bij de ontsteking is
 Voed bij voorkeur de pijnlijke borst eerst, lukt dit niet dan tot de toeschietreflex aan de minst
pijnlijke borst, daarna wisselen.
o
Indien er geen verbetering optreedt binnen 24 uur met bovenstaande maatregelen: overleg
met de verantwoordelijke arts of verloskundige of verwijs de moeder naar de huisarts
aangezien antibiotische behandeling nu geïndiceerd is.
Wees alert op verschijnselen van spruw bij moeder en/of kind, met name tijdens en na
antibiotische behandeling
Terug naar Inhoudsopgave
9.8 Spruw (candida albicans)
Doelstelling
Candida albicans (spruw, luieruitslag) bij moeder en / of kind wordt vroegtijdig onderkend en
adequaat behandeld zodat de door pijn en ongemak bedreigde borstvoedingsrelatie wordt
gecontinueerd.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 40 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Algemeen
Schimmelinfecties in de mond van de baby en op (of in) de borst van de moeder kunnen veel pijn
veroorzaken. Moeder en baby behoren tegelijkertijd behandeld te worden, zelfs als maar één van
hen klachten heeft. Dit om te voorkomen dat moeder en baby elkaar opnieuw besmetten.
Schimmelinfecties van de tepel en de borst zijn moeilijk te diagnosticeren. Vaak is er weinig aan
de tepels te zien, ook al heeft de moeder veel pijn. Indien hulpverleners bekend zijn met de
symptomen, kan een infectie eerder herkend en behandeld worden. Op deze manier kan het
voortijdig beëindigen van een borstvoedingsrelatie voorkomen worden.
Mogelijke symptomen van candida albicans bij de baby:
 rode uitslag van oksel of luiergebied („eilandjes voor de kust‟)
 witte, kwarkachtige plekken op het mondslijmvlies en op de tong, deze plekken zijn niet
weg te vegen
 het mondslijmvlies kan er normaal uitzien of wat roder dan normaal zijn zonder dat het
typische beslag zich manifesteert
 een iets gezwollen bleke tong of parelmoerglans op te tong
 het maken van klak geluiden tijdens het drinken aan de borst door pijn en jeuk in de mond
 de baby hapt en laat telkens los door de pijn; wil niet drinken maar wil wel vaak aan de borst
 onrust, de baby kan huilerig zijn
 in zeldzame gevallen is spruw een factor die bijdraagt tot onvoldoende gewichtstoename
Bij de baby is het optreden van spruw gerelateerd aan behandeling met antibiotica.
Mogelijke symptomen van candida albicans bij de moeder:
 intense pijn aan de tepels of in de borst, die niet vermindert door beter aanleggen en
aanhappen, dit kan tijdens of na het kraambed optreden
 plotseling optreden van pijnlijke tepels na een periode van pijnloos voeden
 jeukende of brandende tepels die er roze of rood uitzien, glimmen, schilferig zijn of bedekt
zijn met uitslag en kleine blaartjes
 pijn aan de tepel of de borst bij correct gebruik van een kolf
 tepelkloven
 jeuk of een stekende of brandende pijn in één of beide borsten tijdens of vlak na het voeden
kan wijzen op een bijkomende schimmelinfectie die zich in de melkgangen heeft ontwikkeld
 niet verklaarbare verstopte melkgangen, soms lijkt dit zo op een echte borstontsteking dat
een hierop gerichte behandeling wordt geadviseerd die geen verlichting biedt
 een vaginale schimmelinfectie
 rode uitslag in de huidplooien in de oksels, liezen, onder de borsten
Candida albicans ontwikkelt zich gemakkelijk bij een moeder die een lage weerstand heeft als
gevolg van vermoeidheid of andere gezondheidsproblemen zoals diabetes en na een
behandeling met antibiotica. Factoren die de moeder gevoeliger maken voor spruw zijn
beschadiging van de tepel en het verkeerde gebruik van zoogkompressen, waardoor een warme,
vochtige omgeving ontstaat.
Zorgacties
 hygiënisch werken
 overleg met de verantwoordelijke arts of verloskundige over een (medicamenteus)
behandelplan bij moeder en baby
 zowel moeder als baby behandelen, ook als de moeder of de baby geen klachten lijken te
hebben
 geef de ouders informatie en instructies om de verspreiding van schimmel tegen te gaan en
om te voorkomen dat moeder en baby elkaar steeds opnieuw besmetten
 wijs de ouders op de folders over spruw van LLL of VBN
 om de pijn te verlichten kan men de moeder aanraden om eerst de minst pijnlijke borst aan te
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 41 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding








Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
bieden. Als de melk is toegeschoten, wordt de baby aangelegd aan de pijnlijke zijde
niet minder gaan voeden, eventueel vaker en korter
eventueel pijnstilling (paracetamol is eerste keus) verstrekken
bij zeer ernstige pijn tijdelijk afkolven en cupfeeding starten
vers (niet ouder dan 48 uur) afgekolfde melk kan zonder bezwaar aan de baby worden
gegeven
als de moeder geen kleding kan verdragen tepelbeschermers in de b.h. laten dragen
moedig de moeder aan om de hele kuur af te maken, omdat de infectie weer terug kan komen
als zij stopt met de medicijnen zodra de symptomen verdwijnen (minimaal 14 dagen)
observeer en rapporteer in het verpleegverslag:
o pijnklachten bij de moeder voor, tijdens en na het voeden
o uiterlijk aspecten van de tepel en andere voorkeursplaatsen van de schimmel bij de
moeder
o aanwezigheid en kleur van beslag op de tong en mondslijmvlies bij de baby
o uiterlijke aspecten van andere voorkeursplaatsen van de schimmel bij de baby(billen en
plooien)
o gedrag van de baby aan de borst
o verloopt van het voedingsproces
o effect van de behandeling
overleg met (kinder)arts wanneer er na drie dagen geen verbetering opgetreden is
Als een schimmelinfectie is geconstateerd kunnen de volgende tips en instructies aan de
moeder gegeven worden:
 Handenhygiëne
 Tijdens een schimmelinfectie niet de laatste druppel melk over de tepel verdelen maar na de
voeding alle melkresten eraf wassen en de borst aan de lucht laten drogen. Schimmels
houden van een vochtige, donkere omgeving en gedijen op melksuiker. Daarom is het
belangrijk de tepels schoon en droog te houden.
 Vers afgekolfde melk (niet ouder dan 48 uur) kan zonder bezwaar aan de baby worden
gegeven.
 Melk die is afgekolfd tijdens de spruw mag ingevroren worden. (Uit onderzoek van Th. Hale
blijkt dat bij 1 op de 29 moeders candida uit bevroren moedermelk kan worden gekweekt.)
 Als er spenen of fopspenen gebruikt worden deze iedere dag uitkoken
 Spenen regelmatig vervangen
 Bij gebruik van een kolf moeten alle onderdelen die met de melk in aanraking komen
dagelijks worden uitgekookt.
 Zoogkompressen moeten na iedere voeding vervangen worden, zoogkompressen zonder
plastic laag gebruiken.
 Handjes van de baby regelmatig wassen
 Anemie en diabetes uitsluiten bij hardnekkige schimmelinfecties (overleg met arts).
 In overleg met arts kweken afnemen (schimmel Nystatine gevoelig?, welke schimmel)
Behandeling voor moeder en baby
Nystatine is bestemd voor de behandeling van oppervlakkige candida albicans - infecties.
Nystatine wordt slechts in geringe mate in de bloedbaan opgenomen.
Nystatine orale suspensie voor de mond van de baby:
Bij prematuren: 4 dd 1 ml (100.000 IE =1 ml) Toedienen na iedere voeding
A terme zuigelingen: 4dd 1 ml na de voeding, geef na andere voedingen telkens een
halve ml, tot maximaal 4dd. Totaal kom je dan uit op max 6 ml.
Bij zuigelingen 1-2 ml 4dd Toedienen na iedere voeding
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 42 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Behandelduur: 48 uur
Het is de bedoeling dat de Nystatine, om goed te kunnen werken, in direct contact komt met de
door de schimmel aangetaste plekken dus door de hele mond en doorslikken. Gebruik telkens
een schoon wattenstokje of gaasje als nieuwe Nystatine gebruikt wordt. Na het verdwijnen van
de klachten dient de behandeling nog twee dagen te worden voortgezet.
Nystatine crème (100 000 IE per gram) voor het luiergebied van de baby
Indien er luieruitslag is kan hiervoor Nystatine crème gebruikt worden.
Tweemaal daags dun aanbrengen. Bij luier dermatitis moet je ook orale gel bij het kind
gebruiken.
Miconazol
Miconazol heeft een bredere werking en is daarom 2e keus(ook een grotere hoeveelheid)
Miconazol orale gel (20 mg. per gram) voor de mond van de baby:
Dosering is: 2,5 ml 4 maal daags, na de voeding toedienen. De behandeling dient twee dagen te
worden voortgezet na het verdwijnen van de laesies. De totale duur van de behandeling zal dus
vaak minstens 2 weken zijn.
Miconazol crème voor het luiergebied van de baby:
Indien er luieruitslag is kan Miconazol crème (20 mg. per gram) gebruikt worden. Tweemaal
daags dun aanbrengen. Bij luier dermatitis moet je ook orale gel bij het kind gebruiken.
Miconazol crème voor de tepels van de moeder:
Na iedere voeding worden de tepels van de moeder gereinigd en gedroogd en wordt een dun
laagje Miconazol crème over de tepel en tepelhof verdeeld. Hierna handen wassen.
Miconazol orale gel kan ook gebruikt worden voor de behandeling van de tepel van de moeder
maar de crème verdient de voorkeur.
De totale duur van de behandeling zal vaak minstens 2 weken zijn.
Hoe ernstiger de candida albicans hoe langer de behandeling gaat duren. Eventueel moeder ook
vaginaal behandelen.
Taakverdeling
Verantwoordelijke arts of verloskundige
o Stimuleren door te gaan met borstvoeding, ondanks de problemen
o Eventueel pijnstilling adviseren
o Behandeling instellen voor moeder en kind
Verpleegkundige / kraamverzorgende:
o Bij verdenking op schimmelinfectie de arts inschakelen
o Adviezen hanteren en praktische begeleiding geven
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 43 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 10
De meest voorkomende problemen bij de baby
10.1 Lange voedingstijden ( > 20 minuten per borst)
Doelstelling
De baby krijgt binnen een normale voedingstijd de hoeveelheid moedermelk die nodig is voor zijn
ontwikkeling door middel van het drinken aan de borst met of zonder gebruik van
borstvoedingshulpmiddelen.
Algemeen
Een zeer lange voedingstijd is niet altijd te voorkomen. Sommige baby‟s nemen de tijd ervoor om
te drinken.
Bij andere baby‟s kan er sprake zijn van een bepaalde (aangeboren) anatomische, neurologische
en / of motorische afwijking of ziekte die een adequate zuigtechniek belemmert, waardoor het
voeden meer tijd kost.
Verschijnselen bij lange voedingstijd als uiting van pathologie:




sufheid, slaperigheid en moeheid
slappe spierspanning
onvoldoende plasluiers en ontlasting
slechte groei
Lange voedingstijd kan onder andere voorkomen bij baby‟s met:
 schisis
 syndroom van Down
 prematuriteit
Zorgacties
 observeer, rapporteer in het verpleegkundig dossier en aan de kinderarts en geef zo nodig
adviezen t.a.v.:
o aanleg- en zuigtechniek
o gedrag en uiterlijke kenmerken van de baby (aan de borst)
o compressie geven tijdens zuigen
 overleg met de verantwoordelijke arts of verloskundige. Deze zal kijken of er aanwijzingen zijn
voor
o anatomische en / of neurologische afwijkingen
o andere mogelijke afwijkingen en ziekten die de effectiviteit van het drinken kunnen
beïnvloeden
 varieer de voedingshoudingen
 kolf moedermelk af en maak gebruik van borstvoeding ondersteunende hulpmiddelen, zoals
o cupfeeding
o BOS (Borstvoedingsondersteuningsset) in overleg met de lactatiekundige
 bij een geconstateerde anatomische, neurologische en / of motorische afwijking of ziekte: vraag
een voedingsbeleid aan bij de kinderarts
 bij al dan niet aangetoonde afwijkingen of ziekten is extra begeleiding door een lactatiekundige in
nauwe samenwerking met de kinderarts van belang
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 44 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
10.2 Korte voedingstijden (minder dan 5 minuten per borst)
Doelstelling
De baby drinkt de voor zijn ontwikkeling gewenste hoeveelheid moedermelk effectief.
Algemeen
Een zeer korte voedingstijd is alleen een probleem wanneer de baby niet goed groeit. Sommige
baby‟s kunnen in heel korte tijd toch voldoende en effectief drinken. Bij andere baby‟s is er
sprake van een slechte gewoonte die mogelijk met “wisselvoeden” gecorrigeerd kan worden.
Het kan zijn dat een bepaalde ziekte of afwijking een effectieve borstvoeding tegenwerkt.
Verschijnselen bij korte voedingstijd als uiting van pathologie
De baby:
 drinkt slechts een paar minuten aan de borst
 drinkt niet effectief
 valt in slaap aan de borst en / of sabbelt alleen aan de borst
 wil heel vaak aan de borst
 heeft onvoldoende plasluiers en ontlasting
 groeit slecht.
 suf /slaperig
 slappe spierspanning
Mogelijke oorzaken kunnen onder meer zijn:
 pijn t.g.v. een gebroken sleutelbeen na een gecompliceerde bevalling
 een te korte tongriem
 oorontsteking
 spruw
Zorgacties
Bij de gezonde, zich goed ontwikkelende baby:
 observeer, rapporteer in het verpleegkundig dossier en geef adviezen t.a.v.
o aanleg- en zuigtechniek
o gedrag en uiterlijke kenmerken van de baby (aan de borst)
o compressie geven
 een oplossing kan zijn het zo genoemde “wisselvoeden”:
o leg de moeder uit dat deze methode tijdsintensief is, maar wel effect kan hebben
o bied elke borst minstens 2 x aan per voedingssessie
o haal de baby van de borst zodra hij niet meer slikt, maak de baby wakker en bied de andere borst
aan; herhaal deze handeling telkens gedurende een half uur
o voed zo mogelijk elke 2 uur
o na 2-3 dagen is verbetering merkbaar.
Bij de zich niet goed ontwikkelende baby:
 overleg met de verantwoordelijke arts of verloskundige, deze zal kijken of er aanwijzingen zijn voor:
o anatomische en / of neurologische afwijkingen en
o andere mogelijke afwijkingen en ziekten die de effectiviteit van het drinken kunnen beïnvloeden
 bij al dan niet aangetoonde afwijkingen of ziekten:
o overleg met de lactatiekundige: extra begeleiding door een lactatiekundige in nauwe
samenwerking met de kinderarts is van belang.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 45 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
10.3 Borst weigeren en onrust aan de borst
Doelstelling
De baby drinkt (gewillig) effectief aan de borst.
Algemeen
Een baby die onrustig is aan de borst zal wel aan de borst drinken, maar dit niet goed doen of
niet tevreden zijn. Er is sprake van borst weigeren wanneer de baby gedurende meerdere
voedingen weigert te drinken.
Het is belangrijk voor de ouders om te weten dat de meeste problemen kunnen worden opgelost,
als er maar niet te lang gewacht wordt met de onderkenning en de juiste aanpak. Als een baby
niet binnen 24 uur postpartum gaat drinken, is het belangrijk te zoeken naar mogelijke redenen:
 een slechte start of een kunstverlossing
 gezondheidsproblemen bij de baby (geboorteletsel, hypertonie, gastro-oesophageale reflux,
aangeboren afwijkingen)
 niet goed verlopende eerste voedingen wegens:
o moeheid en slaperigheid door gebruik van (verdovende) medicijnen bij de bevalling
o te snel aanbieden van kunstmatige zuigelingenvoeding (met de fles)
o scheiden van moeder en baby direct na de partus
o de baby is pas vele uren postpartum voor het eerst aangelegd
 niet goed aangelegd zijn (het kost de baby te veel moeite om door te gaan)
 verkeerde of nog niet voldoende aangeleerde zuigtechniek
 er wordt teveel op vaste tijden gevoed in plaats van op de momenten waarop de baby
aangeeft te willen drinken
 het aanleggen wordt geforceerd waardoor de baby een aversie vertoont tegen de borst
 pijn bij het drinken, bijvoorbeeld t.g.v. spruw in de mond
 trage toeschietreflex door spanning, stuwing, tepelkloven of andere factoren
 een te lage melkproductie bij de moeder waardoor de baby gefrustreerd raakt
 een krachtige toeschietreflex
 de baby is te hongerig en als gevolg daarvan prikkelbaar
 moeilijk vast te pakken tepel, bijvoorbeeld wegens:
o platte- / ingetrokken tepels
o stuwing
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 46 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Zorgacties
 Ga de oorzaak na van het afwijzen / weigeren van de borst
 Observeer en rapporteer in het verpleegkundig dossier:
o aanleg- en zuigtechniek
o gedrag van de baby voor en tijdens de voedingssessie
o uiterlijke aspecten van de tepels (kapotte of pijnlijke tepels zijn een teken van verkeerde
voedingshouding of een verkeerde aanlegtechniek)
o mogelijke verschijnselen van stuwing
o mogelijke verschijnselen van spruw
o ga na of de baby een flessenspeen, tepelhoedje en / of fopspeen gebruikt (heeft)
o vochtbalans en gewicht
 Overleg met de verloskundige, gynaecoloog of kinderarts. Deze zal kijken of er organische
oorzaken zijn.
 Begeleid de moeder bij het goed aanleggen:
o zorg voor een rustige, ontspannen omgeving; neem zelf ook een ontspannen houding aan
o luister naar de moeder en erken haar gevoelens
o stel de moeder gerust en leg uit dat een baby meestal leert drinken als er maar
moedermelk voorhanden is
o aanleggen zodra de baby tekenen van wakker worden vertoond, eventueel niet voor het
voeden verschonen
o bevorder huid op huidcontact: de baby ligt zo vaak mogelijk tegen de blote borst van de
moeder aan zonder er iets mee te moeten
o moedig de moeder aan om de borst vaak aan te bieden op “wakkere” momenten van de
baby, maar voordat hij te veel honger heeft
o de moeder kan de borst aanbieden wanneer de baby slaperig is, veel baby‟s die de borst
weigeren wanneer ze klaarwakker zijn, zullen wel drinken wanneer ze slaperig zijn
o wikkel de onrustige baby in een doek zodat hij de begrenzing voelt die rust geeft
o help de moeder een comfortabele houding aan te nemen, ondersteun met kussens
o laat de moeder de baby zelf aanleggen (vergroot het zelfvertrouwen)
o om de baby aan te moedigen de borst te pakken kan het helpen om tijdens of na het
aanhappen wat afgekolfde melk of water op de borst te druppelen
o vermijd het vasthouden van het hoofdje bij het aanleggen (i.v.m. reflexmatig terugduwen)
o leg de baby (telkens) opnieuw aan als hij niet goed is aangelegd en / of niet goed drinkt
o de baby wordt niet geforceerd en de aanlegmomenten worden gestopt wanneer het de
moeder te veel wordt of wanneer de baby van streek raakt
o moedig de moeder aan samen met haar baby te blijven oefenen, waarbij ze goede aanlegen aanhap technieken gebruikt en de baby telkens als hij iets goed doet prijst
o de moeder heeft voortdurende steun en veel aanmoediging nodig, zodat zij het gedrag van
haar baby niet voelt als een afwijzing
o betrek zo mogelijk de partner erbij (morele en praktische steun voor de moeder)

Zorg voor een goede conditie van de baby, voorkomen moet worden dat de baby te
hongerig wordt, bijvoeding (bij voorkeur moedermelk) wordt gegeven met een cupje of
spuitje

Overleg met de kinderarts over bijvoeding

Essentieel is het op gang brengen van de melkproductie: vroeg starten met kolven
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 47 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
10.4 De slaperige baby
Doelstelling
De baby meldt zich voldoende frequent voor de voeding en drinkt effectief aan de borst.
Algemeen
Het is normaal dat de baby na de geboorte wat slaperig is. Maar de baby kan zó slaperig zijn dat
het voedingsproces niet (meer) optimaal verloopt. Deze slaperigheid kan enkele dagen duren.
Slaperigheid en daardoor minder krachtig drinken kan leiden tot vermindering van de
melkproductie. Te weinig voeding kan tot weinig energie bij de baby leiden en daardoor
slaperigheid veroorzaken. Beide processen beïnvloeden elkaar.
Oorzaken
 gecompliceerde geboorte
 (ernstige) hyperbilirubinaemie
 vermoeidheid door te zwakke spierspanning t.g.v. bepaalde afwijkingen
 prematuriteit
 te weinig voeding
 te warme omgevingstemperatuur
 infectie
 zonder aanwijsbare oorzaak; slaperigheid kan ook voorkomen bij gezonde, voldragen baby‟s
Zorgacties
 Observeer de baby en rapporteer in het verpleegkundig dossier:
o de effectiviteit van het drinken
o het gedrag en uiterlijk van de baby
o het aantal plasluiers en de ontlasting
o gewicht
 Overleg met de verantwoordelijke arts of verloskundige om organische oorzaken uit te sluiten
 Voedingen minimaal zeven –acht keer per 24 uur, met een maximale tijd tussen de voedingen
van drie uur
 Adviseer de moeder rooming-in en geef de moeder instructies hoe zij kan zien dat de baby
wakker begint te worden:
o bewegingen van armen / beentjes
o smakgeluidjes maken
o verandering van gezichtsuitdrukking
o snelle bewegingen van de oogjes onder de gesloten oogleden
 Stimuleer de baby voor het aanleggen zonodig door één of meerdere van onderstaande
activiteiten:
o verstoor het evenwicht door de baby in rustig tempo van rugligging in zithouding te brengen
en weer terug; de handeling zo nodig enkele keren herhalen
o loop met de vingers van onder tot boven over de wervelkolom
o masseer de handjes en voetjes
o beweeg de armpjes en beentjes
o houd de baby rechtop en laat de baby “staan”
o praat tegen de baby en probeer oogcontact te maken
 Geef de moeder de volgende adviezen:
o aanleggen zodra de baby tekenen van wakker worden vertoond, eventueel niet voor het
voeden verschonen
o voed minimaal zeven –acht keer per 24 uur, met een maximale tijd tussen de voedingen
van drie uur
o voed de baby in een niet te warme kamer of doe wat kleding uit
o neem de baby uit de wieg bij niet te fel licht en praat tegen de baby
o wissel van borst als de baby niet meer slikt
o voorkom dat de baby te moe wordt door de baby goed te steunen tijdens de voeding
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 48 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding



Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
o na de eerste borst de luier verschonen en aanleggen aan de andere borst
Stimuleer de baby tijdens de voeding door:
o wangetjes en mond te stimuleren met de tepel
o laat de baby de melk al proeven door voor de voeding iets moedermelk af te kolven of wat
melk uit te drukken en daarmee de lipjes te stimuleren
o pas evt. de voedingshouding aan, bijvoorbeeld door rechtop te voeden, de baby zittend op
schoot
Als de baby gedurende meerdere voedingen / gedurende de eerste 24 uur niet effectief
gedronken heeft: geef de moeder instructies over het afkolven van moedermelk met haar
handen of elektrisch na de voeding
Voed bij met afgekolfde moedermelk of kunstmatige zuigelingenvoeding indien moedermelk
niet voorradig is
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 49 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
10.5 Geelzucht (Icterus)
Doelstelling
De icterus bij de baby wordt beperkt door een optimaal borstvoedingsbeleid.
Algemeen
Icterus (geelzucht) is het gevolg van een overmaat aan bilirubine in het bloed. Meconium bevat
veel bilirubine. Door de baby na de bevalling vaak aan te leggen (zonder tijdslimiet) wordt de
laxerende werking van colostrum benut. De meconium wordt sneller uitgescheiden. Aan een
versterkte icterus kunnen diverse oorzaken ten grondslag liggen. Fysiologisch: de onrijpheid van
de lever na de geboorte. Pathologisch: hemolyse door bloedgroepantagonisme, afbraak van oud
bloed uit cephaal hematoom, infectie, hypothyreoidie, metabole ziekten, ondervoeding,
galwegobstructie. Naar de oorzaak van icterus dient gezocht te worden en behandeling in de
vorm van fototherapie (en eventueel wisseltransfusie) dient zo nodig gestart te worden om een
ernstige hyperbilirubinaemie met kernicterus als gevolg te voorkomen. Ongeacht oorzaak en
therapie is borstvoeding van belang. Onder fototherapie dient de borstvoeding gecontinueerd te
worden.
Verschijnselen
 gele huidskleur, vaak beginnend aan het gelaat en bij hoger bilirubinegehalte zich uitbreidend
naar romp en ledematen
 gele sclerae
 slaperigheid
N.B. bij negroïde kinderen kan beoordelen van de kleur moeilijk zijn.
Zorgacties
 De verpleegkundige/kraamverzorgende meldt de geobserveerde icterus aan de
verantwoordelijk arts of verloskundige. Deze bepaalt of aanvullend onderzoek nodig is.
 Observeer en rapporteer aan de arts of verloskundige: aanlegtechniek en kwaliteit van
drinken, voedingsfrequentie, gedrag van de baby, aantal plasluiers en aspect van de
ontlasting, gewichtsbeloop.
 Leg de baby 8-12x per 24 uur aan zonder tijdslimiet, om optimaal van de laxerende werking
van colostrum en/of moedermelk gebruik te kunnen maken
 Maak de slaperige baby wakker als hij zich niet binnen 3 uur voor een voeding meldt.
 Stimuleer nachtvoedingen
 Geef geen bijvoeding in de vorm van water of glucose, maar leg de baby in plaats daarvan
extra aan.
 Indien bijvoeding medisch geïndiceerd is (b.v. wanneer de baby te suf is om te drinken en
sondevoeding noodzakelijk is, of wanneer intensieve fototherapie het zeer vaak en langdurig
aanleggen beperkt): begeleid moeder bij afkolven van moedermelk
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 50 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
10.6 Darmkrampen
Doelstelling
De voedingsomstandigheden van de baby zijn zodanig dat de kans op het optreden van
darmkrampen verkleind wordt.
Algemeen
Een darmkramp is het plotseling pijnlijk samentrekken van de darm. Darmkrampen komen bij
veel kinderen voor, met name onder de leeftijd van drie maanden.
De oorzaak van de pijn is niet precies bekend. Waarschijnlijk speelt onrijpheid van de darmen
waardoor zij nog niet optimaal functioneren een rol.
Daarnaast komen darmkrampen ook voor bij:
 te veel moedermelk
 te korte voedingstijd
 het slikken van lucht door niet goed aangelegd zijn of een slechte drinktechniek
 roken door de moeder
 obstipatie
 in zeldzame gevallen speelt koemelkeiwitallergie een rol.
Symptomen
 pijnaanvalletjes, zich uitend in het optrekken van de benen en luid, moeilijk troostbaar huilen
 winderigheid
 bolle buik
 soms: groene, schuimende, dunne ontlasting
Zorgacties
 De verpleegkundige die zorgt voor de baby gaat na wat de oorzaak van de darmkramp zou
kunnen zijn, hierbij lettend op:
o voedingsfrequentie en duur,
o het aantal borsten dat per voeding wordt aangeboden,
o de aanleg- en zuigtechniek,
o het gedrag van de baby aan de borst.
 Algemene adviezen aan de moeder:
o uitleg over het ontstaan van krampen, verdere uitrijping in de tijd gaat de belangrijkste
oplossing bieden
o doorgaan met borstvoeding, ook bij flesvoeding zullen de krampjes optreden
o houd tijdens het voeden de beentjes van de baby opgetrokken
o voed in bed, leg warme doek op de buik van de baby (warmte kan pijn verminderen)
o zorg voor een rustige omgeving tijdens het voeden (onrust tijdens het drinken leidt tot
luchthappen)
o niet roken
o draag de baby in buikligging op de arm


Indien te veel moedermelk: zie hoofdstuk “Te veel moedermelk”.
Indien te korte voedingstijd: zie hoofdstuk “ Korte voedingstijden”.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 51 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.

Bij vermoedelijk veel lucht happen en doorslikken:
o geef zo nodig adviezen ter verbetering van aanleg- en zuigtechniek
o adviseer zittend te voeden, baby rechtop op schoot
o vaker laten boeren tijdens een voedingssessie
o de gulzige, temperamentvolle baby eerder aanleggen, de baby zal dan minder hongerig
zijn en mogelijk minder slordig drinken

Indien er alarmsignalen zijn (b.v. slechte groei, overmatig braken, obstipatie, abnormale
lichaamstemperatuur, niet verdwijnen van de pijn, sufheid, huiduitslag) die aangeven dat er
geen sprake is van fysiologische darmkrampen maar van pathologie, waarschuwt de
verpleegkundige de verantwoordelijk arts of verloskundige.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 52 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 11
Borstvoeding in bijzondere situaties
11.1 Sectio
Doelstelling
Het borstvoedingsproces verloopt na een moeilijke start optimaal.
Algemeen
Na een sectio kan de melkproductie in principe even vlot op gang komen als na een natuurlijke
bevalling.
Er zijn wel factoren - zoals pijn na een sectio en bewegingsbeperkingen - die hun weerslag
hebben op het welslagen van de borstvoeding.
Vooral wanneer de keizersnede onverwacht heeft plaatsgevonden kan de vrouw te kampen
hebben met gevoelens van teleurstelling, mislukking, schuld of boosheid. De band met de baby
kan minder spontaan tot stand komen.
De moeder heeft naast emotionele steun veel hulp nodig bij het vinden van een prettige houding
en het wisselen van borst. Het is belangrijk dat borstvoeding geven haar zo gemakkelijk mogelijk
wordt gemaakt.
Het komt het zelfvertrouwen van de moeder ten goede als de borstvoeding tenminste gaat zoals
ze gehoopt had.
Bovendien heeft de lactatie een positief effect op het genezingsproces: door de oxytocine-afgifte
trekt de baarmoeder zich sneller samen.
Zorgacties

Bij een geplande sectio wordt de moeder tijdens het opnamegesprek geïnformeerd over
borstvoeding geven na een sectio

Bij een epiduraal of spinaal anesthesie houdt de partner met bloot huid op huidcontact zijn
kind bij zich tot moeder op de recovery is of terug is op afdeling, de baby wordt zo spoedig
mogelijk aangelegd

Na een narcose mag de baby aan de borst zodra de moeder dat prettig vindt; via het
colostrum zal hij geen nadeel ondervinden van de restanten van de narcose

Er wordt gestreefd naar intensief (huid-op-huid) contact tussen moeder en kind

Scheiden van moeder en kind alleen op medische indicatie of uitdrukkelijke wens van de
moeder

Zorg voor adequate pijnbestrijding

Voeden op verzoek stimuleren

Geen beperkingen opleggen aan de tijdsduur van de voeding

Help de moeder een prettige houding te vinden om te voeden

Geef de moeder instructies over zorgvuldig aanleggen

Niet routinematig bijvoeden

Zorg voor rust

Indien het kind opgenomen op de kinderafdeling:
o kolft de moeder voor iedere gemiste voeding
o bepaalt de moeder zelf of ze ‟s nachts in staat is om te kolven
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 53 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Voedingshoudingen na een sectio:

In zittende houding wordt de buik ontzien door de knieën wat op
te trekken en dan de benen te spreiden. Kussens onder de
knieholten en bovenbenen zorgen voor een ontspannen
houding. Een kussen of opgerolde deken tegen de voeten biedt
de nodige steun. De baby zo aan leggen dat zijn beentjes onder
moeders arm liggen.
Liggend op de rug voeden heeft als voordeel dat de
vrouw zonder verandering van houding de tweede borst
kan geven. Veel kussens zijn nodig om te zorgen voor
voldoende steun. De baby ligt naast de moeder of dwars
over haar heen, maar niet op haar buik.

Liggend op de zij heeft de moeder een stevige steun in de rug nodig. Een extra kussen
tussen de opgetrokken knieën vermindert de druk op de buikspieren. Het onderste been
strekken geeft wat meer stabiliteit. Om de wond te beschermen tegen de voetjes van de
baby kan ze nog een klein kussentje of een opgevouwen handdoek tegen haar buik
leggen. Moeder en kind liggen ten opzichte van elkaar in een V-vorm. Omrollen om de
andere borst te geven is een hele onderneming, waarbij de moeder gebruik kan maken
van de zijkant van het bed. De eerste dagen heeft ze zeker nog hulp nodig. Het is ook
mogelijk dat ze op dezelfde zij blijft liggen. De baby wordt met behulp van een stevig
kussen op de juiste hoogte gebracht, zodat hij goed bij de borst kan.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 54 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
11.2 De Meerling
Doelstelling
Beide kinderen krijgen binnen normale voedingstijd de hoeveelheid moedermelk binnen die nodig
is voor de groei en ontwikkeling.
Algemeen
De beste voorbereiding op het geven van borstvoeding aan één of meer kinderen is goede
informatie.
Zorgactie
 Adviseer goede informatie en voorbereiding tijdens de zwangerschap.
 Begeleid de moeder zo snel mogelijk na de bevalling bij het aanleggen van een of meer
kinderen en blijf in de buurt om zo nodig één van de kinderen over te pakken.
 De moeder zal zowel praktische als emotionele steun nodig hebben.
 Betrek de partner bij de voedingen.
 Gebruik bij voorkeur een voedingskussen.
 Geef uitleg hoe meer kinderen tegelijk gevoed kunnen worden (tijdschema, de baby die al
wakker is wordt eerst aangelegd, het andere kind wakker maken, diverse
voedingshoudingen).
 Het kan nodig zijn om de eerste dagen na te kolven, met name bij de (rand)premature
meerling.
 Adviseer gebruik te maken van mantelzorg zodat de moeder zich op de voedingen van de
meerling kan concentreren.
 Let op voldoende rustmomenten voor de moeder.
 Adviseer de moeder gezonde, gevarieerde voeding en drinken naar behoefte.
 Geef uitleg over verhoogde kans op een verstopt melkkanaal door de grote hoeveelheid
melk.
 Extra aandacht voor gevoelige tepels, bij het voeden van meerlingen worden de tepels
intensiever gebruikt, veel waarde hechten aan goed aanleggen.
 Adviseer extra ondersteuning door de borstvoedingsorganisaties door middel van folders en /
of gesprekken.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 55 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Mogelijke houdingen om beide baby‟s tegelijkertijd te voeden:




In het begin kunnen baby‟s één voor één gevoed worden, dit bevordert het aanleren van
de aanlegtechniek.
De baby‟s kunnen per voeding van borst wisselen. Dit geeft gelijkmatige stimulatie van de
melkproductie.
Later is het mogelijk om beide baby‟s tegelijkertijd te voeden, dit is tijdbesparend.
Soms geven ouders de voorkeur aan de combinatie van de borst en de fles.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 56 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
11.3 De baby met schisis
Doelstelling
Vanwege de specifieke voordelen van moedermelk voor de baby met schisis ontvangt de baby
vanaf de geboorte deze voeding.
Algemeen
Schisis is een aangeboren spleet in de lip en/of kaak en/of verhemelte. Afhankelijk van de ernst
van de schisis kan de zuigtechniek hierbij minder goed zijn. Wanneer alleen de lip of alleen het
zachte verhemelte is aangedaan lukt het direct drinken aan de borst vaak goed. Borstweefsel vult
het defect op waardoor het opbouwen van negatieve druk, nodig voor het aanzuigen van
voeding, mogelijk is. Bij uitgebreidere defecten kan dit een probleem zijn. Het kind kan dan geen
vacuüm creëren tijdens het zuigen.
Kinderen met een schisis hebben een verhoogde kans op middenoorontstekingen. Moedermelk
geeft hier een zekere bescherming tegen. Het drinken aan de borst oefent de mond-, kaak- en
aangezichtsspieren, wat de latere spraakontwikkeling ten goede komt.
Het geven van moedermelk bevordert het contact tussen moeder en kind.
Zorgacties en taakverdeling
De verpleegkundige
 begeleidt de moeder zo snel mogelijk na de bevalling bij het aanleggen
 zorgt hierbij dat de moeder goed gesteund en ontspannen zit
 laat de moeder de borst steunen d.m.v. de u-greep (dancerhand)
 laat de moeder de borst vormen naar het defect, zodat borstweefsel de lipspleet vult
 laat de moeder zo nodig de spleet afsluiten met de wijsvinger
 blijft aanwezig en observeert tijdens de gehele voeding, geeft positieve bekrachtiging
 geeft in overleg met de ouders vooralsnog geen fopspeen
 geeft zo nodig kolfinstructies (zie tevens hoofdstuk “Bijvoeding” en “Afkolven”)
 geeft de ouders informatiefolders over schisis en borstvoeding (LLL, schisisteam)
De kinderarts
 meldt de baby aan bij het schisisteam van een Academisch Ziekenhuis
 vraagt de lactatiekundige zo spoedig mogelijk in consult, aangezien in veel gevallen
specialistische begeleiding noodzakelijk zal zijn.
In samenspraak met de kinderarts en lactatiekundige zal bij onvoldoende drinktechniek
moedermelk geheel of gedeeltelijk per speen (evt. Habermanfeeder=Special Needs), m.b.v.
borstvoedingshulpset, of per sonde worden toegediend. Zeer belangrijk is dat een
voedingstechniek wordt gekozen die binnen afzienbare tijd effectief blijkt te zijn en waarbij
moeder en kind zich prettig voelen.
Het postoperatieve voedingsbeleid wordt voor het individuele kind opgesteld door de plastisch
chirurg in samenspraak met de kinderarts
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 57 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
11.4 De baby met het Syndroom van Down
Doelstelling
Vanwege de specifieke voordelen van borstvoeding voor de baby met het syndroom van Down
ontvangt de baby vanaf de geboorte deze voeding.
Algemeen
Een baby met het syndroom van Down heeft karakteristieke kenmerken als gevolg van een
chromosoomafwijking, trisomie 21. Baby‟s met dit syndroom kunnen een lage spierspanning
hebben waardoor het drinken aan de borst moeilijker kan zijn. Ook hebben zij een sterk
verhoogde kans op een aangeboren hartafwijking en op aangeboren darmafwijkingen die drinken
en het verdragen van voeding kunnen bemoeilijken. Enkele eigenschappen van het geven van
moedermelk zijn voor deze kinderen extra belangrijk:
 Kinderen met het syndroom van Down hebben een verhoogde kans op
middenoorontstekingen en luchtweginfecties. Moedermelk biedt hier enige mate van
bescherming tegen.
 Het geven van moedermelk bevordert het contact tussen moeder en kind.
 Het drinken aan de borst stimuleert de mondmotoriek.
 Moedermelk heeft een gunstige invloed op de hersenontwikkeling
Er zijn kinderen met het syndroom van Down die probleemloos aan de borst drinken. Er kunnen
zich echter specifieke problemen voordoen:
 onvoldoende groei bij de baby door onvoldoende drinktechniek
 stagnatie in het op gang komen van de melkproductie door onvoldoende drinktechniek
 overmatige stuwing bij de moeder
 verhoogde kans op icterus met mogelijk sufheid als gevolg
Zorgactie
 De verpleegkundige begeleidt de moeder zo snel mogelijk na de bevalling met het
aanleggen.
 Lactatiekundige inschakelen
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 58 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
11.5 De baby van de diabetische moeder
Doelstelling
De verschijnselen van een te laag bloedsuikergehalte bij de baby als gevolg van diabetes bij de
moeder wordt zo mogelijk voorkomen en indien het toch optreedt tijdig onderkend.
Algemeen
Diabetes Mellitus is een stofwisselingsziekte waarbij door onvoldoende aanmaak van insuline of
door verminderde gevoeligheid van de lichaamscellen voor insuline de bloedsuikers bij de
moeder in mindere of meerdere mate (afhankelijk van de regulatie) verhoogd zijn. Ten gevolge
van deze hoge bloedsuikers bij de moeder maakt de baby een overmaat aan insuline aan.
Dit kan leiden tot te lage bloedsuikers (< 2.6 mmol/l) bij de baby.
Moeders met een slechte bloedsuikerregulatie hebben een verhoogde kans op candida albicans
en hun baby‟s daarmee ook (zie hoofdstuk “Spruw”).
Mogelijke symptomen:
Trillerigheid/fladderen, sufheid, stil zijn, bleekheid, klam zijn. Een lage bloedsuiker betekent
energietekort voor de baby. Dit kan ernstige schade aan het hersenweefsel veroorzaken.
Colostrum bevat veel energie. Het is van groot belang om de baby zo spoedig mogelijk na de
geboorte en daarna zo vaak mogelijk aan te leggen. Zie tevens het “bloedsuikerprotocol”.
Lage bloedsuikers verlopen vaak aanvankelijk symptoomloos. Volgens protocol zullen er bij
baby‟s van diabetische moeders altijd bloedsuikers gecontroleerd worden.
Zorgacties en taakverdeling
 Voorkom afkoeling van de baby
 Leg de baby zo snel mogelijk na de bevalling aan en geef binnen een uur volgens protocol
bijvoeding. Bij voorkeur met moedermelk Zie protocol “Kolven in de zwangerschap”
 Voed minstens 8x per 24 uur en maak de baby zo nodig wakker voor voedingen, ook ‟s
nachts
 Bloedsuikers worden volgens het protocol “bloedsuiker” gecontroleerd.
 Indien een te lage bloedsuiker wordt gemeten wordt de baby opnieuw aangelegd en wordt
bij onvoldoende goed drinken bijvoeding gegeven (zie hoofdstuk “Bijvoeden”).
 Indien de baby op de afdeling verloskunde is opgenomen wordt bij het optreden van een
hypoglycaemie de kinderarts in consult gevraagd door de verantwoordelijke gynaecoloog of
verloskundige. De kinderarts bepaalt het verdere beleid t.a.v. bijvoeding,
bloedsuikercontroles en eventuele opname-indicatie op de kinderafdeling.
 Geef de moeder instructies over afkolven.
 Wees extra alert op verschijnselen van spruw bij moeder en kind
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 59 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
11.6 Borstvoeding bij prematuren
Doelstelling
Moeders met de wens om borstvoeding te geven worden dusdanig begeleid dat zij bij ontslag
hun prematuur geboren kind moedermelk geven en voldoende kennis en zelfvertrouwen hebben
opgedaan om hier ook thuis mee door te gaan.
Voor de moeder geldt dat zij in een fase waarin haar kind klein, kwetsbaar en wellicht ziek is iets
belangrijks voor hem kan doen, wat haar zelfvertrouwen en de hechting aan haar kind kan
vergroten. De keuze om moedermelk te geven dient dus van harte ondersteund te worden.
Om de moeder en haar partner inzicht te geven in de kleine stappen die gemaakt worden geeft
de verpleegkundige of de lactatiekundige uitleg aan de hand van het prematuren stappenplan
voor het aanleren aan de borst te drinken.
Algemeen
Naast de in het algemeen geldende voordelen heeft moedermelk voor prematuren een aantal
additionele voordelen:
 de lichtverteerbaarheid van moedermelk is voor hen van extra belang
 moedermelk vermindert de kans op het ontwikkelen van necrotiserende entero colitis (ook
wanneer slechts gedeeltelijk moedermelk gegeven wordt)
 moedermelk vermindert de kans op retinopathie.
 moedermelk heeft een positief effect op de psychomotore ontwikkeling en op de ontwikkeling
van de visuele functies
Wanneer beginnen met aanleggen?
Dit zal sterk afhankelijk zijn van de conditie van moeder en kind. Voor het kind geldt dat tijdens
borstvoeding vitale functies en temperatuur beter en stabieler zijn dan tijdens flesvoeding. Over
het algemeen kan sneller met aanleggen begonnen worden dan we met flesvoeding zouden
beginnen. Tekenen om op te letten zijn: wakker zijn tijdens de sondevoeding, enige zuigbehoefte
tonen.
Indien deze tekenen er zijn en de klinische conditie van het kind dit toestaat kan dit:
 vanaf een zwangerschapsduur van ongeveer 33 weken
 vanaf het eerste uur postpartum (b.v. al op de verloskamer) bij een prematuur van 35 ½ week
met een goede start.
Bij jongere of zieke prematuren zal echter enige observatietijd met sondevoeding of niets per os
in acht genomen worden.
Van echt aanleggen hoeft in het begin ook nog geen sprake te zijn. Begonnen kan worden met
tijdens het aanbieden van sondevoeding het gezicht van het kind in de buurt van de borst te
leggen, zodat voeding geassocieerd gaat worden met de warmte en geur van de moeder. Tijdens
buidelen kunnen enkele druppels moedermelk op de lippen gelegd worden. Dat kan voor het
moeder-kindpaar al een zeer kostbare ervaring zijn. De herinnering aan deze “oefenmomenten”
zal de moedermelk gemakkelijker doen toeschieten tijdens het afkolven. Belangrijk is de ouders
voor te bereiden op het feit dat het tijd en oefening gaat vragen voordat hun kind goed aan de
borst zal drinken. In het algemeen kan gesteld worden dat het zuig-slikmechanisme pas
voldoende ontwikkeld is tussen de 36 en 42 weken.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 60 van 73
Document-Type: Protocol
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Stappenplan voor aanleren aan de borst te drinken
Datum uitleg:
Paraaf
Stap
moeder/kind
Dienst
Ervaringen
1.
huidcontact(buidelen)
-kind bij moeder leggen te buidelen. (moeder draagt geen
bh)
- kind lekker tussen de borsten leggen, evt met
speen/wattenstok
met hierop druppeltje moedermelk
- sondevoeding laten inlopen tijdens buidelen
2.
mond/neus tegen de tepel
- kindje met neusje/mondje bij de tepel/borst neerleggen,
zelf een
beetje laten zoeken
3.
wat melk laten proeven
-moeder kan wat melk uit de tepel halen en met haar
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 61 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
vingers rond het mondje smeren
4.
ruiken/sabbelen
- het kind aan de borst laten ruiken
- het kind aan de borst laten sabbelen
5.
zoekreflexen stimuleren
- probeer met de borst / tepel van de moeder langs het
wangetje/bovenlip van het kind te strijken
- hierdoor probeer je de mond zo wijd mogelijk te laten
openen - om het kind zo goed mogelijk aan de borst te
laten happen
- soms lukt het niet en kun je proberen met een vinger
rondom de lipjes zachtjes het reflex op te wekken
Onderstaande stappen pas vanaf 32-34 weken
Altijd in overleg met arts
6. wakker/alert voor de eerst keer zuigen
- letten op coördinatie zuigen/ slikken/ ademen
- hierbij is het belangrijk: is het kindje tevreden aan de
borst/
bradycard?/ saturatie dips tijdens drinken?
- letten op verkleuringen
- neusvleugelen/ transpireren
7.
vasthouden van de tepel (zuigen en
slikken)
- coördinatie zuigen/slikken/ademen
- z.n. lactatiekundige/logepediste inschakelen
8.
borstvoeding wegen/ sv verminderen
-pas wegen na ongeveer 5x drinken aan de borst, wanneer
het
kind effectief drinkt
9.
borstvoeding zo mogelijk on demand
- moeder mogelijkheid geven voor rooming in
10.
dag en nacht samen frequent
borstvoeding
- proberen 24 uur zelf te voeden
- probeer een frequentie van 7 tot 8 keer per 24 uur aan te
houden
Notities:
Tepelhoedjes
Soms kan het gebruik van een tepelhoedje aangewezen zijn om de prematuur te helpen de tepel
goed te pakken en een goed vacuüm te creëren tijdens het drinken.
Wat bepaalt het succes in deze gevallen?
 Een goede melkproductie. Voorwaarde voor een goede melkinname is dat de melkproductie
goed op gang is. Om dat te bereiken dient de moeder snel na de bevalling te beginnen met
kolven, minimaal 7 keer per dag. Zolang er bijgevoed wordt, dient de moeder te blijven
kolven.
 Een goed passend tepelhoedje. S=16 mm M=20 mm L=24 mm
 Zeer zorgvuldig aanleggen. Men kan de neiging hebben om de baby op het topje van het
hoedje te laten zuigen, maar dat leidt tot een te kleine inname en een verkeerde zuigtechniek.
Ook met tepelhoedjes moeten baby‟s een mondvol borst krijgen. Dus niet alleen het hoedje,
ook de tepelhof en de basis van het tepelhoedje moet in de mond komen. De baby moet de
mond wijd openen. Als het hoedje platgedrukt wordt kan de baby weinig of niets uit de borst
krijgen.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 62 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Frequentie van aanleggen
Dit is afhankelijk van de conditie, zwangerschapsduur, postconceptionele leeftijd en gewicht van
het kind. Ook de conditie van de moeder en de mogelijkheid voor haar om in het ziekenhuis
aanwezig te zijn kunnen hierbij een rol spelen. Over het algemeen kan begonnen worden met:
 33 weken: 2x per dag
 34 weken: 2-4x per dag
 35 weken: 4-8x per dag
Afhankelijk van bovenstaande factoren kan de frequentie van aanleggen worden uitgebreid. Aan
de hand van de vitale functies, temperatuur en het gewichtsbeloop kan beoordeeld worden of
e.e.a. niet te vermoeiend is voor het kind.
Duur van aanleggen
Belangrijk is hierbij te letten op de reactie van het kind. Een prematuur zal zeker in het begin
sneller in slaap vallen dan een à terme neonaat. Wisseling van borst zal het kind al dan niet weer
wekken. Een minimale duur is niet aan te geven. Een maximale duur hoeft niet strikt opgelegd te
worden. De tijd totdat de melk toeschiet kan erg wisselen. Eventueel de borst masseren of kolven
totdat de melk toeschiet. Te kort aanleggen kan ertoe leiden dat de baby te kort de gelegenheid
heeft om de pas na enkele minuten toegeschoten melk tot zich te nemen. Wanneer een kind dan
ook na tien minuten nog goed drinkt aan een borst mag het gewoon nog even doordrinken, op
die manier kan het ook de iets vettere achtermelk binnen krijgen.
Afkolven
De moeder dient snel (bij voorkeur binnen de eerste zes uur) na de bevalling te beginnen met
kolven, minimaal 6 keer per dag.
Laat de moeder van een premature baby niet alleen een hoeveelheid melk afkolven die haar
baby op dat moment ook werkelijk drinkt maar streef naar een volledige melkproductie: 2e week
postpartum minimaal 350 ml per 24 uur.
Als een moeder op den duur bij het afkolven een vermindering van melkproductie ervaart,
moedig haar dan aan vaker af te kolven om haar productie te verhogen. Het tot stand brengen en
instandhouden van een voldoende melkproductie hangt af van de regelmaat en de frequentie van
het afkolven.
Bijvoeding
Gedurende de tijd dat niet alle voeding uit de borst gedronken wordt zal de bijvoeding (bij
voorkeur afgekolfde moedermelk) op een andere manier moeten worden toegediend.
 Via de sonde indien de baby nog sondevoeding behoeftig is.
 Fingerfeeding (<40 ml.)
 Via een cup wanneer de verwachting is dat de tijd tot aan het volledig drinken uit de borst
beperkt zal zijn en de bijvoeding niet een te grote hoeveelheid is
 Via de fles. (>40 ml.)
Zuigverwarring
Het drinken uit de fles vraagt een andere techniek van de baby dan het drinken uit de borst.
Zolang een kind nog aan het leren is om aan de borst te drinken kan introductie van flesvoeding
leiden tot de z.g. zuigverwarring. De kans hierop neemt sterk af wanneer een kind eenmaal goed
aan de borst kan drinken. Over zuigverwarring is niet veel wetenschappelijk onderzoek verricht,
het is een ervaringsfeit dat het kan ontstaan. Wel lijkt het zo te zijn dat m.n. kinderen die van hun
moeder gescheiden moeten worden (zoals b.v. prematuren) een verhoogd risico hierop lopen.
Een factor van belang in het vermijden van zuigverwarring is het goed op gang zijn van de
moedermelkproductie als het kind aan de borst gaat drinken. “The baby goes where the milk
flows”.
Een prematuur kind met een ontwikkelende zuigbehoefte waarbij moeder niet steeds aanwezig is
om die zuigbehoefte te bevredigen mag geen fopspeen onthouden worden.
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 63 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Wegen
 In ieder geval 1 keer per dag
 Indien bijvoeding gegeven wordt is wegen bij de eerste keren aanleggen niet nodig. De kleine
beetjes colostrum zijn niet betrouwbaar af te lezen op de weegschaal. De volledige
hoeveelheid voeding kan per sonde nagegeven worden. Wanneer de moeder en
verpleegkundige het gevoel hebben dat er effectief uit de borst gedronken wordt moet wel
voor en na de voeding gewogen worden om overvoeding te vermijden.
Bij onvoldoende groei op moedermelk
Wanneer de groei niet conform de curve van het individuele kind verloopt maar afbuigt, dient
vanzelfsprekend gezocht te worden naar de oorzaak. Een oorzaak kan zijn het tekortschieten van
de moedermelk aan calorieën voor de grote behoefte van het groeiende (ernstig) prematuur
geboren kind. Dit kan optreden bij kinderen met een erg laag geboortegewicht (<1500 g.) maar
kan bij uitzondering ook bij grotere prematuren optreden. In dit geval dient men extra alert te zijn
op verlies van calorieën t.g.v. het omgaan met de melk (b.v. achterblijven van vet in de container
bij het overgieten, of in de sondevoedingspuit).
De hoeveelheid moedermelk kan opgehoogd worden tot 220 ml/kg/dag mits dit goed wordt
verdragen en er geen contra-indicaties zijn voor ruime vochttoediening.
Als de groei hiermee niet verbetert kan, indien volledige enterale voeding goed verdragen wordt,
Breast Milk Fortifier (BMF) worden toegevoegd, meestal vanaf dag 8 na de geboorte. Wanneer
Fortifier wordt toegediend hoeft meestal geen extra vitamine K en meestal geen extra D meer
gegeven te worden.
Indien toevoeging van Fortifier niet het gewenste resultaat oplevert kan overwogen worden om in
overleg met de lactatiekundige voor een periode van b.v. 1 week voor- en achtermelk te scheiden
en het kind tijdelijk alleen met de iets vettere achtermelk te voeden.
Bij kinderen <2000g. wordt al snel BMF aan de moedermelk toegevoegd omdat een verhoogde
eiwit intake noodzakelijk is.
Indien er nog onvoldoende groei is kunnen in overleg met de diëtiste calorieën in de vorm van
Solagen en Fantomalt worden toegevoegd.
Overgang naar volledige borstvoeding
Wanneer een kind een aantal malen per dag goed aan de borst drinkt kan overgegaan worden
op volledige borstvoeding. Deze stap kan gemaakt worden:
 In de kliniek (zie hoofdstuk 6: “Rooming-in”)
 Thuis, indien we te maken hebben met een ervaren moeder met voldoende zelfvertrouwen,
een goede melkproductie en een kind met een weinig belaste voorgeschiedenis. Als advies
aan de moeder kan meegeven worden om haar kind op vraag te voeden, maar in ieder geval
elke 3 uur overdag. De moeder zal er op voorbereid moeten zijn dat door drukte en spanning
de voeding de eerste dagen thuis iets terug kan lopen en de baby dus vaak zal willen drinken.
Voor het wennen aan elkaar en aan het volledig zelf voeden zal er thuis de nodige rust
gecreëerd moeten worden.
 Advies de eerste twee dagen thuis doorgaan met het beleid zoals in het ziekenhuis is
afgesproken.
Overige voorbereiding voor ontslag en taakverdeling
Het plannen van het ontslag en een eventuele rooming-in periode dient tijdig te gebeuren. Het
voedingsplan wordt door de verpleegkundige samen met de kinderarts gemaakt.
Dit zal borstvoeding op vraag, of borstvoeding met bijvoeding kunnen behelzen. In dit laatste
geval dient besloten te worden hoe vaak en hoeveel er bijgevoed moet worden. Bijvoorbeeld. 4
maal daags 60 ml als een kind bijna voldoende uit de borst drinkt of 7 maal daags een bepaalde
hoeveelheid als het drinken aan de borst minder goed gaat of de productie niet goed is. In alle
gevallen betekent bijvoeden dat de moeder moet kolven. Vanzelfsprekend moeten de ouders
zich kunnen vinden in het voedingsplan.
Overwogen dient te worden of ouders het advies krijgen hun kind thuis te wegen, ook voor en na
een borstvoeding, of op het consultatiebureau. Hierbij moeten de ouders geïnstrueerd worden
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 64 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
over wat een normale gewichtstoename zou zijn voor hun kind en waar zij terecht kunnen indien
de groei niet naar wens verloopt (kinderarts op polikliniek, lactatiekundige of CB). E.e.a. zal
afhangen van de ernst van de pathologie die de zuigeling heeft doorgemaakt.
Door de verpleegkundige wordt nagegaan of met de ouders de belangrijkste aspecten van
borstvoeding zijn besproken (zie overdrachtsformulier borstvoeding). Controleren of de ouders
het borstvoedingsboekje hebben ontvangen waarin adressen en telefoonnummers van de
borstvoedingszelfhulpgroepen en de Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen vermeld
staan.
Terug naar Inhoudsopgave
11.7 Wat te doen bij perinatale sterfte?
Doelstelling
Het proces van de melkvorming wordt gestopt waarbij de kraamvrouw er zo weinig mogelijk
hinder van ondervindt.
Algemeen
Na de geboorte van de placenta komt het proces van de melkvorming op gang, ook al is de baby
voor, tijdens of (vlak) na de geboorte overleden.
De vorming van moedermelk herinnert de moeder aan de baby en laat haar de leegte heel
bewust en heel lichamelijk voelen. Naast de pijn en het verdriet die er al zijn kan de pijn van
stuwing een emotionele belasting zijn. Goede begeleiding en ondersteuning zijn van groot
belang.
De kans op ernstige stuwing, wanneer er geen tepelstimulatie is, is niet groot maar wel aanwezig.
Als de baby na enkele dagen overlijdt, kan het borstvoedingsproces al zo ver op gang zijn, dat de
kans op stuwing groter is.
Het duurt enkele dagen voordat de aanmaak van melk vermindert / stopt.
De gynaecoloog kan besluiten om een lactatieremmer voor te schrijven.
NB. Vochtbeperking heeft geen effect op het verminderen van de aanmaak van melk en / of
stuwing.
Zorgacties
Geef de kraamvrouw informatie over en overleg met haar hoe de melkaanmaak geblokkeerd kan
worden:

voorkom tepelstimulatie

adviseer de kraamvrouw overdag een goed steunende, maar niet-knellende BH te dragen

zorg zo nodig voor pijnstilling
Geef de kraamvrouw bij verschijnselen van ernstige stuwing adviezen ter verlichting van de
klachten:

zorg zo nodig voor pijnstilling

adviseer zoogkompressen te dragen in de BH, omdat het denken aan de baby of de
gevoelens van verdriet soms al een toeschietreflex kunnen veroorzaken

koude kompressen kunnen de zwelling verminderen en de pijn verlichten

bij ernstige stuwing warme kompressen toepassen of de kraamvrouw een warme douche
laten nemen en daarna zo nodig met de hand of met de handkolf moedermelk afkolven
totdat het volle gevoel vermindert; herhaal dit zo nodig telkens als de kraamvrouw een vol
gevoel en pijn in de borsten heeft
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 65 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 12
Borstvoeding en leefstijl
Doelstelling
De zorgvrager heeft informatie ontvangen over:
 de voeding voor de lacterende moeder
 de invloed van het gebruik van bepaalde genotsmiddelen op het geven van borstvoeding
 de invloed van milieuverontreinigende stoffen in de moedermelk.
12.1 Voeding
Onderzoek geeft aan dat voeding die niet helemaal perfect is geen invloed zal hebben op de
melkproductie van de moeder. Haar melk is nog steeds van goede kwaliteit en het beste voedsel
voor haar baby. Het gebruiken van een volwaardige voeding is vooral in het belang voor de
gezondheid van de moeder zelf, met name op de langere termijn.
Voor de lacterende moeder gelden dezelfde principes voor gezonde voeding als voor de rest van
het gezin; gevarieerd en met mate eten van vers fruit en groente, volkorenbrood en granen of
papsoorten, evenals calciumrijke en eiwitrijke voeding. Natuurlijk zullen de persoonlijke keuzes
van de moeder binnen deze voedselcategorieën verschillen, afhankelijk van haar culturele
achtergrond, economische situatie en smaak.
Houd voedingsinformatie simpel. Ingewikkelde voedingsvoorschriften zijn onnodig en
weerhouden sommige moeders ervan borstvoeding te geven. Er is geen voedselsoort die de
lacterende moeder eten of vermijden moet.
Calorieën
Het minimum aantal calorieën dat een lacterende vrouw van gemiddelde lengte per dag zou
moeten consumeren wordt gesteld op 1800. Hoewel vaak wordt aanbevolen dat lacterende
vrouwen per dag 2700 calorieën moeten gebruiken geeft onderzoek aan dat deze aanbeveling
voor veel moeders te hoog is. Hoeveel calorieën een lacterende moeder nodig heeft wordt
beïnvloed door haar lichaamsreserves en haar activiteit.
Drinken
“Naar behoefte drinken” is voor de lacterende moeder de beste manier om voldoende vocht
binnen te krijgen. De meeste moeders merken dat ze meer dorst hebben in de lactatieperiode en
drinken vervolgens als ze dorst hebben. Als de moeder merkt dat ze haar dorstgevoel vaak
negeert, stel haar dan voor dat ze elke keer als ze gaat voeden iets te drinken neemt, naast de
gebruikelijke drinkmomenten op de dag. Extreem veel drinken heeft geen voordelen en verhoogt
de melkproductie niet, geforceerd drinken is onaangenaam.
De lacterende moeder hoeft geen melk te drinken om melk te maken. Het is wel belangrijk
andere calciumrijke producten te gebruiken als ze geen zuivelproducten gebruikt.
Supplementen
Het aanbevolen gebruik van vitamine D voor moeders die langer dan enkele weken borstvoeding
geven bedraagt 5 microgram per dag.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 66 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
12.2 Alcohol, nicotine en cafeïne
Alcohol
Een enkele keer alcohol drinken mag wel en dan bijvoorkeur na de laatste voeding.
De effecten van alcohol op een baby die borstvoeding krijgt houden rechtstreeks verband met de
hoeveelheid die de moeder consumeert:
 alcohol komt zonder belemmering in de moedermelk terecht (de grootste concentratie in de
melk treedt op tussen 30 en 90 minuten nadat de moeder de alcohol heeft genuttigd)
 het prolactinegehalte stijgt minder, zodat er minder moedermelk wordt aangemaakt
 het oxytocinereflex wordt geblokkeerd zodat de melk niet of minder kan toeschieten
 de baby ontwikkelt zich slechter bij overmatig (twee drankjes of meer per dag) alcoholgebruik
door de moeder
Nicotine
Ook als een moeder rookt, kan de baby nog steeds de voordelen van borstvoeding genieten.
Maar hoe meer sigaretten de moeder rookt, hoe groter de gezondheidsrisico‟s voor haar en haar
baby zijn:
 roken in de nabijheid van de baby is schadelijk voor de gezondheid van de baby, ongeacht de
manier van voeden
 het effect van een sigaret is vrijwel onmiddellijk waarneembaar (halfwaardetijd van nicotine is
95 minuten)
 hoe minder rookmomenten er op een dag zijn, hoe minder nicotinepieken er in het bloed en
de melk zullen zijn
 als de moeder blijft roken in de lactatieperiode, zou zij het beste onmiddellijk ná de
borstvoeding kunnen roken, zodat de hoeveelheid nicotine in haar melk de volgende voeding
weer gedaald is.
 nicotine heeft een negatieve invloed op de toeschietreflex, de moeder moet daarom niet
roken vlak voor of tijdens het geven van borstvoeding
 veel roken doet de melkproductie van een moeder afnemen en kan bij een borstgevoede
baby symptomen veroorzaken zoals misselijkheid, overgeven, diarree en buikkrampen.
Cafeïne
De hoeveelheid cafeïne in drie of minder koppen koffie per dag zal voor de meeste lacterende
moeders en hun baby‟s geen problemen opleveren hoewel sommige moedes en baby‟s
gevoeliger kunnen zijn dan andere.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 67 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
12.3 Drugs
Amfetamines, cocaïne, heroïne en marihuana
Marihuana, heroïne, cocaïne en amfetamines zijn te beschouwen als een als contra-indicatie
voor borstvoeding.
Methadon
Methadon wordt beschouwd als verenigbaar met borstvoeding als de moeder er 20 mg of minder
per dag van gebruikt. Echter vaak worden ook andere middelen gebruikt zoals medicatie en
marihuana. Voor de vrouw moet hier dus tijdens de zwangerschap en individueel plan voor
worden opgesteld.
Kruidenremedies en –thee
Net als medicijnen kunnen kruiden bijwerkingen hebben. Sommige kruiden werken als
stimulerende middelen, andere als kalmeringsmiddelen.
Kruidenthee van de grote theemerken levert weinig risico op voor lacterende moeders en hun
baby‟s. Speciale mengsels of kruiden die als thee worden gebruikt moeten omzichtig worden
gebruikt en alleen worden aanbevolen door mensen die op dit gebied deskundig zijn.
Milieuverontreinigende stoffen in moedermelk
In het moederlijke vetweefsel worden toxische stoffen vanuit het milieu opgeslagen. Ook via de
moedermelk kunnen deze toxische stoffen in geringe mate bij de baby komen.
Zij vormen met de huidige kennis van zaken geen reden om het geven van borstvoeding te
beperken.
Zorgacties

geef de zorgvrager de volgende informatie over voeding in relatie tot borstvoeding geven:
o eet dagelijks gevarieerd uit alle vier de productgroepen
o extra drinken is verstandig

adviseer de moeder zeer terughoudend te zijn met alcoholgebruik

adviseer de moeder niet te roken

geef de moeder op verzoek bovenstaande informatie over milieuverontreinigende stoffen
in de moedermelk

adviseer bij een afwijkend dieet consultering van een diëtiste
12.4 Indien de moeder medicatie gebruikt die gecontraïndiceerd is bij borstvoeding:







Overleg met kinderarts of het medicament wel echt gecontraïndiceerd is bij borstvoeding.
Deze kan dit opzoeken in het boek "Drugs in Pregnancy and Lactation" door Briggs Freeman
en Yaffe Er kan met de apotheker overlegd worden of met de Teratologie Informatie Service
(www.rivm.nl, tel. 030 2742836 van 13.00 uur tot 17.00uur).
Overleg met de behandelend arts van de moeder of gekozen kan worden voor een ander
medicament dat niet gecontraïndiceerd is bij borstvoeding.
Instrueer de ouders over het afkolven van moedermelk ter bevordering van het op gang
komen en vervolgens instandhouden van de borstvoeding.
Gooi de afgekolfde melk weg.
Geef de vervangende voeding per cup.
Start het aanleggen na het staken van medicatietoediening. Op welk tijdstip na de laatste gift
gestart kan worden hangt af van de eigenschappen van het medicament, overleg dit via de
kinderarts met de apotheker.
Bij aanlegproblemen na (langdurige) toediening van voeding per cup: roep de hulp in van de
lactatiekundige.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 68 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 13
13.1 Continuïteit van de zorg rondom borstvoeding
Vuistregel 10
Dat de instellingen contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de
begeleiding van borstvoeding en dat ze de ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties.
Doelstelling
 De ouders worden bij het beëindigen van de zorg naar borstvoedingsbegeleidingsgroepen
verwezen.
 De zorg rond borstvoeding en de eventuele voedingsproblemen zijn gedocumenteerd
overgedragen aan de kraamzorgorganisatie en / of het consultatiebureau.
Algemeen
Borstvoeding is een natuurlijk proces en kan door ervaringsdeskundigen (moeders en tevens
getrainde leidsters) begeleid worden. Een positieve benadering van deze groepen door de
kinderafdeling en de afdeling verloskunde van het Deventer Ziekenhuis, draagt ertoe bij dat meer
ouders hun weg vinden naar deze moedergroepen.
Na de kraamperiode wordt de groei en ontwikkeling van het kind tot 4 jaar gevolgd door het
Consultatiebureau, als onderdeel van de Jeugdgezondheidszorg.
Zorgacties en taakverdeling
De verpleegkundige voorlichtingsspreekuur:
 wijst de ouders tijdens de zwangerschapsvoorlichting op de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk
en borstvoedingorganisatie La Leche League
 verstrekt folders met de adressen van deze borstvoedingsorganisaties tijdens de prenatale
borstvoedingsinformatiebijeenkomst
 zorgt voor up to date foldermateriaal en adressen van borstvoedingsorganisaties om aan
ouders te verstrekken in de vorm van een informatiemap voor zwangeren
De verpleegkundige / kraamverzorgende van de afdeling jeugdzorg en afdeling verloskunde:
adviseert / stimuleert de ouders bij vragen over borstvoeding contact op te nemen met een leidster
van de www.lalecheleague.nl www.borstvoedingnatuurlijk.nl
 door ouders te wijzen op de borstvoedingsfolders die de moeder heeft gekregen van de
verloskundige
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 69 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
13.2 Evaluatie van de zorg rondom borstvoeding
Doelstelling
Het Deventer Ziekenhuis verkrijgt inzicht hoe de ouders de zorg m.b.t. borstvoeding ervaren
hebben met als doel het bereiken en bewaken van een goede kwaliteit van zorg.
Algemeen
Het Deventer Ziekenhuis wil:
 verantwoorde zorg bieden
 de kwaliteit van zorg systematisch bewaken, beheersen en verbeteren
 verantwoording afleggen van het gevoerde borstvoedingskwaliteitsbeleid.
Zorgacties en taakverdeling
De verpleegkundige /kraamverzorgende
 evalueert de zorg rond borstvoeding dagelijks met de voedende moeder en noteert dit in het
verpleegdossier
 stelt zo nodig tussentijds de zorgdoelen bij in het verpleegdossier
 evalueert de zorg rond borstvoeding bij problemen zo nodig met andere disciplines (kinderarts,
verloskundige, lactatiekundige) en noteert dit in het verpleegdossier
 noteert op het overdrachtsformulier voor de kraamzorg / wijkverpleegkundige bijzonderheden,
voedingsproblemen en de actuele voedingssituatie op het moment van beëindigen van de
ziekenhuiszorg
 zorgt dat de voedingslijsten van het kind zijn bijgewerkt en geeft dit mee voor de
kraamzorg/wijkverpleegkundige
De lactatiekundige
o houdt gegevens bij en doet daar verslaglegging van naar de medewerkers toe (1x per 6
maanden)
o percentages ontslagvoeding (borstvoeding of flesvoeding) bij ontslag
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 70 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 14.
Protocollen/gerelateerde documenten
1. Sectio Caesarea "Gentle Cesarean" multidisciplinair protocol
2. Kolven
Verhuur en verkoop van hand- en / of elektrische kolven:
Schalkhaar www.praktijkvoorborstvoeding.nl lactatiekundige Erna Klein Hofmeijer IBCLC
De Haarmansenk 30 7433 HE Schalkhaar 0570-785783 of 06-30447217
Ook ‟s avonds en in weekenden
Deventer:
Hulpmiddelencentrum www.vegro.info
Zutphen: lactatiekundige Marga Kemna IBCLC tel. : 0575 520862
Zutphen en omstreken:
Thuiszorgwinkel www.sensire.nl –
Zutphen Ooyerhoekseweg 6 0900-8856
Lochem Groene Kruisstraat 2 tel. 0900 8856
Cupfeeding
4. Fingerfeeder
5. Lactatiekundige
3.
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 71 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Hoofdstuk 15.
Borstvoedingsoverdrachtlijst:
Ziekenhuis ↔ Kraamverzorging
Verpleegkundige OKZ
Geef borstvoeding op verzoek, de eerste weken minimaal 8 tot 12
voedingen per etmaal
Ga ontspannen zitten of liggen
Begin met de borst waar je bent geëindigd
In elke houding ligt de buik van de baby richting moeder
Oren, schouders en heupen van de baby op een lijn
Lippen naar buiten
Kin van de baby moet de borst raken
Bij aanhoudende pijn opnieuw aanleggen
De eerste borst goed leeg laten drinken (max. 20 minuten)
Per voeding twee borsten geven
De baby overdag niet langer dan 3-4 uur laten slapen
Na 90 minuten zit de borst weer zo goed als vol
Neem zelf wat extra‟s te drinken tijdens het voeden
Schroom niet, vraag op tijd hulp
Landelijk telnr Vereniging Borstvoeding Natuurlijk: 0343-576626
Kijk eens op www.borstvoeding.nl en www.voedingscentrum.nl
Mevrouw……………………………………
Naam baby………………………………….
Geboortedatum baby………………………………….
Is er binnen een uur na de geboorte borstvoeding gegeven?
Indien nee, waarom niet ………………………………………………………
ja
nee
Is de baby gaan drinken binnen 24 uur p.p.?
Indien nee, is er gestart met kolven?
Heeft de baby afgekolfde moedermelk gekregen?
ja
ja
ja
nee
nee
nee
Rooming in * ziekenhuis
* thuis
ja
ja
nee
nee
Herkent de moeder voedingssignalen en voedt ze op verzoek?
ja
nee
Zijn er problemen m.b.t het aanleggen?
Indien ja, welke en wat is er mee gedaan?
.………………………………………………………………
ja
nee
Zijn er verschillende voedingshoudingen besproken? rugby, zittend, liggend
ja
nee
Heeft moeder nog hulp nodig met de borstvoeding?
ja
nee
Is er een indicatie geweest voor bijvoeden van zuigelingenvoeding?
Indien ja, welke indicatie…………………………………………………..
hoe is het gegeven?
ja
nee
Krijgt de baby bijvoeding bij de overdracht van * ziekenhuis naar huis
* kraamzorg naar vpk OKZ
1: cupfeeding
2. fingerfeeding
ja
ja
Heeft de baby voldoende plasluiers? (vanaf 4e dag 5 tot 6 natte wegwerpluiers)ja
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
nee
nee
nee
Printdatum
Pagina 72 van 73
Document-Type: Protocol
Titel:
Richtlijnen borstvoeding
Versie: 6
Code: Jeugdzorg (verpleegkundig)
Publicatiedatum: 1 juni 2013
Vervaldatum: 1 juni 2015
Beheerder: Piel, A.J.
Is het toeschietreflex besproken?
ja
nee
Heeft moeder informatie gekregen m.b.t de regeldagen?
ja
nee
Heeft moeder informatie gekregen over het voorkomen van borstontsteking?
ja
nee
Heeft moeder informatie gekregen over kolven?
ja
nee
Zijn de nadelen besproken van het gebruik van (fop)spenen?
ja
nee
Zijn de voordelen van langdurig geven van borstvoeding besproken?
(bij voorkeur minimaal 6 maanden zonder andere voeding erbij) )
ja
nee
Is het bestaan van borstvoedingsorganisaties besproken, inclusief adressen? ja
nee
Hoofdstuk 16
Literatuur
Borstvoedingsprotocol, Stichting Reformatorische Thuiszorg, 2002
Borstvoedingsrichtlijnen,IJsselland Ziekenhuis, januari 2004
Briggs G.G., Freeman R.K., Yaffe S.J. Drugs in Pregnancy and Lactation. USA 1998
Buren van H., Geneesmiddelen, Zwangerschap en Borstvoeding, Stichting Health Base en
Teratologie Informatiecentrum RIVM, 2003
La Leche League International., Handboek Lactatiebegeleiding. Lemma, Utrecht 2002
Lawrence R.A., Breastfeeding, a guide for the medical profession. Mosby, USA 1999
de Reede A., Begeleiding bij Borstvoeding. Uitgave van VBN en Stichting Zorg voor Borstvoeding
2003
Jan Riordan, Breastfeeding and Human Lactation Third edition. Jones and Barlett Publishers
Schanler R. J., The Pediatric Clinics of North America, Breastfeeding 2001, Part 1, The Evidence
for Breastfeeding. W.B. Saunders Company, USA 2001
Schanler R.J., The Pediatric Clinics of North America, Breastfeeding 2001, Part 2, The
Management of Breastfeeding.W.B. Saunders Company, USA 2001
Wagner C.L, Purohit D. M. Clinics in Perinatology, Clinical Aspects of Human Milk and Lactation.
W.B. Saunders Company, USA 1999
Tekeningen:
Adrienne de Reede
Paul Doppenberg
Terug naar Inhoudsopgave
© Deventer Ziekenhuis
3-10-2014
Printdatum
Pagina 73 van 73