Ontsnappen aan de schaduw

Foto: Marieke Henry
ONTSNAPPEN AAN
1
Wetenschapsjournalist Corlijn de
Groot ziet haar tuin als een levend
laboratorium. Voor Groei & Bloei
schrijft ze regelmatig verhalen
waaruit blijkt hoe geniaal planten
zijn. Deze keer gaat het over de
reactie van planten op schaduw.
Z
onlicht is voedsel voor een plant. Veel planten
laten zich om die reden niet zonder slag of stoot
overschaduwen: ze zetten alles op alles om naar
het licht te groeien. Maar dan moet je als zonminnende plant wel eerst constateren dat je in de schaduw
staat. Kunnen planten schaduw ’zien’ en snappen ze ook
wie of wat die schaduw veroorzaakt?
Met deze vragen bestook ik Ronald Pierik, hoogleraar fotobiologie van planten. Aan de Universiteit Utrecht doet hij
onderzoek naar hoe planten zich aanpassen aan schaduw
of, beter gezegd, aan verschillende kleuren licht.
Planten kennen verschillende methodes om schaduw te
detecteren. Zo meten ze hoeveel licht er op hun bladeren
valt, maar dat is geen nauwkeurige methode. Minder licht
kan ook door (tijdelijke) bewolking komen. Dan weet
je dus nog steeds niet of je in de schaduw staat. Daarom
meet een plant behalve de hoeveelheid licht ook de
samenstelling ervan.
Sensoren
Foto: iVerde
30
G ROE I&BLOE I–OKTOB E R–2016
Zonlicht bestaat uit verschillende kleuren licht en niet
alle kleuren licht worden door de zonnepanelen van
de plant, de bladgroenkorrels, benut. Bladgroenkorrels
gebruiken vooral blauw, violet en rood licht. Groen licht
wordt teruggekaatst en daarom hebben bladeren voor
ons een groene kleur. Wat wij niet zien, is dat planten
ook heel veel verrood licht reflecteren. Deze kleur is net
als infrarood voor het menselijk oog onzichtbaar. Pierik:
”Als wij die kleur wel konden zien, dan zagen planten er
donkerrood uit in plaats van groen.”
Ook al halen planten geen energie uit verrood licht, ze
hebben wel sensoren die deze kleur licht opmerken.
De verhouding tussen rood en verrood licht is voor
een plant bijzonder interessante info. Staat een plant
lekker in de volle zon, dan vangt hij naar verhouding
veel meer rood dan verrood licht op. De plant leidt een
onbezorgd leven. Maar als een boom de plant begint
te overschaduwen, merkt de plant dat niet alleen aan
de lichtintensiteit. Er valt nu naar verhouding meer
verrood licht op de bladeren van de overschaduwde
plant. Het rode licht gebruikt de boom namelijk zelf, het
DE SCHADUW
Foto: iStockphoto
een object geeft niet zo’n sterke
reactie, maar als de schaduwbron een groene concurrent is,
zet de plant alles op alles om aan
de schaduw te ontsnappen. De
overschaduwde plant zet dan
allerlei processen in gang om zo
snel mogelijk boven de concurrentie uit te groeien. Schaduw
van een muur geeft dus minder
slungelige planten dan schaduw
van een boom. Daarmee kun
je als tuinier bij de beplanting
rekening houden.
Experimenten
2
Er zijn planten die zo slim zijn om niet te
wachten tot de schaduw van een buurplant
hun leven verziekt. Ze reageren al op buurplanten
Fot
o: G
nog voordat die hen hebben kunnen overschaduwen.
AP
Pho
Ze voelen de aanwezigheid van potentiële concurrenten.
tos
Maar hoe? Doordat de buurplanten, ook al zijn ze nog klein,
het verrood licht terugkaatsen op hun buren. Pierik: ”Verrood
licht verraadt de aanwezigheid van buurplanten. Als er naar
verhouding meer verrood licht wordt geregistreerd, geeft
dat bij veel planten een sterk signaal om te gaan groeien.”
Onderzoekers deden experimenten met kunstlicht waarbij
ze zandraketplantjes blootstelden aan verschillende
verhoudingen rood en verrood licht. Bij meer verrood licht
ontwikkelde de plant langere rechtopstaande bladeren. Zo
heeft hij zich al aangepast aan potentiële concurrenten,
nog voordat die problemen veroorzaken. De samenstelling
van het licht vertelt een plant dus veel meer dan alleen de
hoeveelheid licht.
Minder oorlog
3
Foto: GAP Photos
LINKERPAGINA
1 I Planten ’snap-
verrood licht laat het bladerdak door en bereikt de zielige
plant. Door het verrood licht door te laten, verraadt een
concurrent zijn aanwezigheid.
pen’ wat schaduw
veroorzaakt.
Andere verhouding
DEZE PAGINA
2 I Deze maïsplanten ’voelen’
de aanwezigheid
van concurrenten.
3 I Een wedstrijd
tussen vingerhoedskruiden
Een muur of tuinmeubilair kan natuurlijk ook
schaduw werpen op een plant, maar deze schaduw ’ziet’
er voor een plant toch anders uit, vanwege een andere
verhouding tussen rood en verrood licht: een muur laat
namelijk geen verrood licht door. Dankzij z’n sensoren
voor verrood licht weet een plant dus feilloos of de
schaduw veroorzaakt wordt door planten of door objecten.
Interessant is ook dat de reactie anders is. Schaduw van
De schaduw-ontsnappingsstrategie van planten is de
lucht inschieten. Dat zie je in elke tuin gebeuren. Maar
die snelle groei omhoog gaat ten koste van andere groeiprocessen, zoals het maken van bloemen, zaden en vruchten.
Een boer die maïs verbouwt, ziet liever dat zijn gewas veel
maïskolven maakt in plaats van dat de maïsplanten alle
energie steken in het zo hoog mogelijk groeien. Als je
kan zorgen dat planten zich niet zo bewust zijn van de
schaduw die concurrenten op hen werpen, heb je minder
slungelige planten met bijvoorbeeld meer tomaten.
Pierik: ”Nu we snappen hoe planten schaduw waarnemen,
kunnen we ze ook foppen. In kassen kun je het licht zo
manipuleren, dat planten niet doorhebben dat er concurrerende buurplanten om hen heen staan.” Dat is gunstig,
want minder oorlog tussen planten betekent meer te
]
oogsten voor ons.
Tekst Corlijn de Groot
G ROE I&BLOE I–OKTOB E R–2016
31