NR/UR FAQ over de reflexfase NR/UR

NR/UR
De “reflexfase”…
Wanneer een noodsituatie in een Belgische nucleaire installatie zich zeer snel ontwikkelt (= vlugge
kinetiek), kan de beschadiging van de installatie en van de barrières tegen radioactieve verspreiding leiden
tot radioactieve lozingen waardoor beschermingsacties snel ondernomen moeten worden voordat de
verschillende crisiscellen worden gemobiliseerd en/of opgericht, zoals voorzien in het Nucleair en
Radiologisch Noodplan voor het Belgisch grondgebied (KB 17.10.2003 – BS 20.11.2003) (hierna genoemd
“het Nucleair Noodplan”).
Om het hoofd te bieden aan dit soort specifieke situaties heeft het Nucleair Noodplan bijzondere
bepalingen voorzien, "reflexfase (NR/UR)" genoemd.
De “reflexfase” strekt ertoe dadelijk bepaalde vooraf gedefinieerde onmiddellijke
beschermingsacties voor de bevolking in een vooraf gedefinieerde zone uit te
voeren, in afwachting van de oprichting van de crisiscellen en -comités op federaal
en lokaal niveau.
Deze reflexbepalingen onderscheiden zich enkel van de bepalingen die worden uitgevoerd indien het
Nucleair Noodplan wordt geactiveerd, door een “koude” besluitvorming, dit wil zeggen voordat een
noodsituatie zich effectief voordoet. Het proces dat wordt voorzien in het Nucleair Noodplan, namelijk de
verzameling en analyse van technische en radiologische gegevens, gevolgd door de opstelling van adviezen
en aanbevelingen inzake beschermingsacties en de omvang ervan en door de besluitvorming, werd immers
gevolgd: de toepasbare scenario’s en de overeenstemmende brontermen 1 werden geïdentificeerd, de
gevolgen werden geanalyseerd en een zonevoorstel waarin een schuilactie wordt gerechtvaardigd, werd
uitgewerkt en vervolgens ter goedkeuring/beslissing voorgelegd aan de administratieve overheid die
verantwoordelijk is in geval van een nucleaire of radiologische noodsituatie (FOD Binnenlandse Zaken,
Algemene Directie Crisiscentrum) (zie hierna).
De bepalingen van de “reflexfase” blijven verbonden aan een federale noodfase
(evaluatie en beslissing op federaal niveau en uitvoering op het terrein door de
provinciale en gemeentelijke niveaus).
De “reflexfase” moet worden beschouwd als een voorlopige bewarende overgangsactie (in afwachting van
een meer volledige evaluatie van de situatie door de expertteams). De “reflexzone” omvat in geen geval
1
Bronterm : Volume en isotopensamenstelling van de lozingen (of van de vermoedelijke lozingen) van stoffen vanuit een
installatie. Uitdrukking die wordt gebruikt voor de modelisatie van de lozingen van radionucleïden in het
leefmilieu, in het bijzonder wanneer het gaat om ongevallen in kerninstallaties of lozingen afkomstig van
radioactief afval in opslagplaatsen. Definitie uit de GLOSSAIRE DE SÛRETÉ DE L’AIEA - TERMINOLOGIE EMPLOYÉE EN
SÛRETÉ NUCLÉAIRE ET RADIOPROTECTION [EDITIE 2007]
1
NR/UR
« de volledige reikwijdte van het gevaar » van de betrokken kerninstallatie, aangezien de reflexzone als
voornaamste doel heeft om de bevolking zo goed mogelijk te beschermen, rekening houdend met de
onzekerheden betreffende het precieze verloop van de aan de gang zijnde situatie. In geval van een
notificatie NR/UR vloeien de « reflexacties » die onmiddellijk en zonder evaluatie op het moment zelf
werden uitgevoerd, voort uit een compromis tussen het beschermingsniveau van de bevolking (zo hoog
mogelijk), de snelheid van uitvoering (efficiëntie van de actie) en de bijzonderheden van de desbetreffende
gevolgen, namelijk in het huidige geval van de niet-onmiddellijke, de zogenaamd stochastische gevolgen.
Daarom worden de acties inzake evacuatie en blokkering van de schildklier (effectieve inname van stabiel
jodium) niet geïntegreerd in de acties die zijn verbonden aan de reflexfase.
Zodra zij geïnstalleerd zijn, evalueren de crisiscellen de reële situatie op basis van o.a. de elementen die
werden overgemaakt door de exploitant van de betrokken site en beslissen zij over de acties die genomen
dienen te worden (handhaving, opheffing of uitbreiding van de reeds ingevoerde acties, in werking stelling
van andere beschermingsacties, …).
Vanaf dat ogenblik wordt het « reflexniveau » (NR/UR) vervangen door een alarmniveau Ui (met i = 1, 2 of 3)
overeenstemmend met de situatie. De effectieve duur van de « reflexfase » is dus afhankelijk van de tijd
die nodig is om:
 de cellen en comités te mobiliseren
 de informatie te verzamelen
 de situatie te evalueren
 beslissingen te nemen (handhaving, opheffing, aanpassing van de « reflexacties », andere acties…)
De effectieve duur van de « reflexfase » is niet noodzakelijk gelijk aan 4 uur,
aangezien deze termijn van 4 uur werd gekozen om een onderscheid mogelijk te
maken tussen de situaties die in deze context in aanmerking genomen moeten
worden en niet als vooropgestelde duur van de « reflexfase ».
… in de praktijk …
Zodra het Nucleair Noodplan wordt afgekondigd in de NR/UR fase, volgens de vooraf bepaalde criteria (zie
verder), worden de « reflexbeschermingsacties » onmiddellijk uitgevoerd door de gouverneur van de
provincie die rechtstreeks betrokken is bij de situatie in de reflexzone die werd vastgesteld voor de
desbetreffende site of situatie. Tegelijkertijd worden alle cellen voorzien door het Nucleair Noodplan
gemobiliseerd en zodra deze cellen operationeel zijn, bepaalt de Emergency Director van de overheden
(minister van Binnenlandse Zaken of diens vertegenwoordiger) een passend alarmniveau Ui op basis van de
conclusies van de evaluatie van de situatie. Een aanpassing van de « reflexacties » (handhaving, opheffing,
uitbreiding…) en/of de in werking stelling van andere acties, zoals de blokkering van de schildklier
(effectieve inname van stabiel jodium), de evacuatie of nog beschermingsacties van de voedselketen
worden eveneens vastgelegd.
1.
2.
3.
4.
NR/UR genotificeerd door de exploitant
Onmiddellijke uitvoering van de « reflexacties » in de reflexzone
Mobiliseren van de cellen en comités op federaal en lokaal niveau
Alarmniveau Ui bepaald door het EDA (= einde reflexfase)
2
NR/UR
… welke beschermingsacties …
De beschermingsacties die zijn verbonden aan de afkondiging van de reflexfase NR/UR beperken zich tot het
waarschuwen, laten schuilen en het laten luisteren van de bevolking (en de collectiviteiten) naar de
mededelingen in de vooraf bepaalde reflexzone.
Het waarschuwen bestaat in het zo vroeg mogelijk waarschuwen/alarmeren van de bevolking in de in
aanmerking genomen zone (sirenes van de Civiele Veiligheid, mededelingen verspreid via radio en televisie,
boodschappen verspreid door voertuigen die zijn uitgerust met luidsprekers en die in de zone rondrijden…).
Het laten schuilen bestaat erin de bevolking te verzoeken om te schuilen in het dichtstbijzijnde gebouw, de
ramen en deuren te sluiten en bij voorkeur ver van de ramen te blijven. Deze actie heeft tot doel om de
rechtstreekse blootstelling (beperking van de rechtstreekse straling van de wolk, de straling van de grond en
het inademen) te beperken. Algemeen bieden woningen (huizen, gebouwen, …) een goede bescherming
tegen ioniserende stralingen.
Het laten luisteren bestaat erin de bevolking te verzoeken om te luisteren naar de overheden via officiële
boodschappen die worden verspreid via radio en televisie.
… zones en criteria.
De zones en criteria die zijn verbonden aan het notificatieniveau NR werden coherent opgesteld, ongeacht
de situatie die aan de basis ligt van de afkondiging van het Nucleair Noodplan in de fase NR/UR. Hiervoor
werd een methodologie uitgewerkt en toegepast op de Belgische kerninstallaties die rechtstreeks
betrokken zijn bij het Nucleair Noodplan (kerncentrales van Doel en Tihange, het Instituut voor Radioelementen (Fleurus), de installaties van het gebied Mol-Dessel van Belgonucléaire, Belgoprocess en het
SCK•CEN). Dit is opgebouwd rondom de volgende 4 opeenvolgende stappen:
(1) Identificatie van de scenario’s die overeenstemmen met de definitie van de reflexfase
(snelle evolutie met mogelijk aanzienlijke lozingen binnen een termijn die gelijk is aan of
korter is dan 4 uur);
(2) Evaluatie van de radiologische gevolgen voor elk van de geïdentificeerde scenario’s;
(3) Op basis van deze resultaten, opstellen van een reflexzone;
(4) Opstelling van de criteria inzake het afkondigen van de reflexfase.
Voor alle reflexzones die op die manier werden opgesteld, wordt de omvang van de reflexzone bepaald
door de dosis in de schildklier bij kinderen (kritieke doelgroep). Bijgevolg is de reflexzone die werd bepaald
in toepassing van de hierboven vermelde methodologie omhullend (conservatief) ten opzichte van andere
doelgroepen (volwassenen bijvoorbeeld) of andere blootstellingswegen2 (totale effectieve dosis). Met
andere woorden, op de grens van de zone, zal de dosis in de schildklier bij een volwassene (politieagent
bijvoorbeeld) ongeveer 2 tot 3 keer minder zijn. Bovendien is het dosisniveau in de schildklier waarbij voor
2
Blootstelling: Blootstellen of blootgesteld worden aan straling.
!!! De term blootstelling moet niet worden gebruikt als synoniem voor dosis. De dosis is een meting van de gevolgen
van de blootstelling. !!!
De blootstelling kan worden verdeeld in categorieën volgens de aard en de duur ervan (zie blootstellingssituaties) of
volgens de bron van de blootstelling, de blootgestelde personen en/of de omstandigheden waarin zij worden
blootgesteld (zie types blootstelling).
Externe blootstelling: blootstelling aan stralingen van een bron die zich buiten het lichaam bevindt.
Interne blootstelling: blootstelling aan stralingen van een bron die zich in het lichaam bevindt.
Definities uit de GLOSSAIRE DE SÛRETÉ DE L’AIEA - TERMINOLOGIE EMPLOYÉE EN SÛRETÉ NUCLÉAIRE ET RADIOPROTECTION
[EDITIE 2007]
3
NR/UR
een volwassene zal worden aanbevolen om effectief stabiel jodium in te nemen 5 keer hoger dan voor
kinderen. We krijgen dus een globale marge van 10 tot 15 tussen een kind en een volwassene (voor de
dosis in de schildklier).
4
NR/UR
FAQ over de reflexfase NR/UR
1.
Wat verstaat men onder reflexperimeter/-zone?
De reflexperimeter (de reflexzone), vermeld in de tekst van het KB van 17.10.2003, is per definitie een
cirkelvormige zone rondom de betrokken site binnen welke de acties inzake waarschuwen, schuilen en
luisteren onmiddellijk worden toegepast zodra de reflexfase NR/UR wordt afgekondigd.
Hoewel « perimeter » de officiële term is die wordt vermeld in de tekst van het KB van 17.10.2003, dient
men hier een « cirkelvormige » zone rondom de betrokken site te verstaan. Anderzijds heeft de benaming
« perimeter » een specifieke betekenis in het kader van de noodplanning, in het bijzonder voor de diensten
van discipline 3. Daarom zal men voortaan « reflexzone » gebruiken in plaats van « reflexperimeter ».
De omvang van deze « reflexzone » wordt vooraf bepaald, geval per geval naargelang de specificiteiten van
de betrokken site.
2.
Hoe wordt de reflexzone geoperationaliseerd?
De operationalisering van de reflexzone werd geïntegreerd in de globale aanpak inzake de
operationalisering van de noodplanningszones (in het kader van het project "ZIN"). In toepassing van de in
dit project opgestelde principes, vormt de reflexzone de eerste kring ("X"-blokken) buiten de cirkelvormige
zone van het "sleutelgat".
3.
Start het Nucleair Noodplan niet systematisch een reflexfase op? Waarom?
NEE. De reflexfase dekt per definitie slechts een deel van de situaties die zich kunnen voordoen in de
betrokken installaties. De desbetreffende situaties, ook “reflexscenario’s” genoemd, worden immers
gekenmerkt door een verwachte snelle evolutie en aanzienlijke lozingen die de snelle uitvoering van
beschermingsacties kunnen vereisen. Daarom werden criteria inzake de afkondiging van deze reflexfase
opgesteld voor elk van de betrokken installaties.
4.
Is het niveau NR/UR van toepassing in het geval waarin geen enkel notificatieniveau is
verbonden aan een activering van het Nucleair Noodplan?
NEE, het niveau NR/UR vormt geen standaardniveau. Het betreft daarentegen een zeer bijzonder niveau
aangezien dit is verbonden met situaties die ook bijzonder zijn en die worden gekenmerkt door een
verwachte snelle evolutie en aanzienlijke lozingen die de snelle uitvoering van beschermingsacties kunnen
vereisen.
5.
Waarom beperkt men zich tot het schuilen ? Waarom niet onmiddellijk de zone evacueren of
vragen om de stabiele jodiumtabletten in te nemen?
De « reflexacties » (waarschuwen, schuilen en luisteren) die automatisch worden toegepast in geval van
een NR/UR–notificatie, vloeien voort uit een compromis tussen het beschermingsniveau van de bevolking
(zo hoog mogelijk), de snelheid van uitvoering (efficiëntie van de actie) en de bijzonderheden van de
betrokken gevolgen (de hier beoogde gevolgen zijn voornamelijk niet-onmiddellijke, zogenaamd
stochastische gevolgen). Daarom werden de acties inzake evacuatie en blokkering van de schildklier
(effectieve inname van stabiel jodium) niet geïntegreerd in de acties die zijn verbonden aan de reflexfase.
Zodra de cellen en comités operationeel zijn en de aan de gang zijnde situatie geëvalueerd is, zullen de
acties inzake het evacueren en het innemen van stabiel jodium natuurlijk kunnen worden toegepast indien
de situatie dit vereist.
6.
Hoe kondigt de exploitant de reflexfase af?
Zodra de exploitant wordt geconfronteerd met een gebeurtenis die voldoet aan een reeks vooropgestelde
criteria voor het afkondigen van niveau NR (situatie met snelle evolutie met mogelijk voldoende zware
5
NR/UR
gevolgen), kondigt de betrokken exploitant de reflexfase af door, in overeenstemming met zijn Intern
Noodplan, de notificatie-instructies van de overheden die verbonden zijn aan een notificatieniveau NR
(gouverneur van de betrokken provincie en CGCCR, …) toe te passen. Vanaf dat ogenblik worden de
« reflexbeschermingsacties » onmiddellijk toegepast onder de verantwoordelijkheid van de gouverneur van
de provincie die rechtstreeks betrokken is bij de situatie in de opgestelde reflexzone voor de betrokken
site.
7.
Kan een reflexfase worden afgekondigd buiten de Belgische kerninstallaties die rechtstreeks
betrokken zijn bij het Nucleair Noodplan, bijvoorbeeld bij een ongeval met het vervoer van
radioactieve stoffen?
JA, het Nucleair Noodplan voorziet dit uitdrukkelijk (zie §4.1.1.6 van het KB van 17/10/2003), ook al moet
per definitie voldaan zijn aan expliciete afkondigingscriteria voor dergelijke situaties.
In het specifieke geval van ongevallen met het vervoer van radioactieve stoffen, zal de onderliggende
filosofie, namelijk het nemen van onmiddellijke acties, toegepast en uitgevoerd kunnen worden. Deze
acties onderscheiden zich evenwel van de onmiddellijke beschermingsacties van de reflexfase NR/UR
(waarschuwen, schuilen en luisteren). De lezer kan de verklarende nota "Initiële respons op een ongeval bij
vervoer van radioactieve stoffen (VRS)” raadplegen, die beschikbaar is op de website van het FANC (zie
www.fanc.fgov.be), voor meer informatie betreffende dit onderwerp.
Voor het bijzondere geval van een reflexfase voor de CNPE (nucleaire centrale voor de productie van
elektriciteit) van Chooz, zie FAQ #10.
8.
Wat verwacht men van Discipline 3 in de reflexfase?
Het monodisciplinair plan van discipline 3 moet de bepalingen bevatten die noodzakelijk zijn voor de
bezetting van de schuilperimeter, met inbegrip van de specifieke voorwaarden van de reflexfase.
We herinneren er hier aan dat de omvang van de reflexzone vastgelegd werd op basis van de dosis in de
schildklier bij kinderen (kritieke doelgroep in dit kader) en er is een globale factor van 10 à 15 ten opzichte
van de dosis in de schildklier voor een volwassene, en dus voor een politieagent, op basis waarvan
aangeraden zal worden om effectief stabiele jodiumtabletten in te nemen.
9.
Wat doet men eens de termijn van 4 uur is verstreken?
De effectieve duur van de reflexfase is niet noodzakelijk gelijk aan de termijn van 4 uur die in deze vraag
wordt vermeld!
Deze termijn van 4 uur werd immers uitsluitend gekozen om de situaties die in aanmerking moeten worden
genomen te onderscheiden bij de bepaling van de criteria voor het afkondigen van de reflexfase en niet als
vooropgestelde duur van de “reflexfase”. Deze vraag is dus zonder voorwerp…
De effectieve duur van de reflexfase zal worden bepaald door de tijd die de crisiscellen en -comités nodig
hebben om zich te mobiliseren en om de situatie te evalueren alvorens het overeenstemmende
alarmniveau Ui te bepalen.
10. Wat gebeurt er indien een reflexfase wordt afgekondigd voor de CNPE van Chooz (Frankrijk)?
Aangezien het concept van de CNPE van Chooz gelijkaardig is aan die van de kerncentrales van Doel en
Tihange, werd besloten dat de reflexzone die gekoppeld is aan de CNPE van Chooz een identieke afmeting
heeft als die van de Belgische centrales, namelijk 3,5 km (diameter).
Dus als de Belgische overheden op de hoogte gebracht zouden worden van de afkondiging door Frankrijk
(Prefect van de Ardennes) van het Bijzonder Interventieplan (BIP) voor de CNPE van Chooz in de reflexfase,
dan zouden de « reflexbeschermingsacties » (waarschuwen, schuilen, luisteren) van toepassing zijn. Gelet
op de omvang van de reflexzone (zie hierboven) en de locatie van de CNPE van Chooz, zou enkel een klein
(onbewoond) deel van het Belgisch grondgebied betrokken zijn.
6