Betekenis van vluchteling

Trauma en vluchtelingenkinderen
GEERT SERNEELS
coördinator SOLENTRA vzw
Dag van het Slachtoffer
19/02/2016
Solentra VZW: WIE ZIJN WE?

Verbonden met kinderpsychiatrie UZ Brussel
 kinderen en jongeren slachtoffer traumatische gebeurtenis
 aandacht voor kinderen met andere culturele achtergrond

Activiteiten





Diagnostiek en therapie
Opleidingen en vormingen, intervisie, supervisie
Telefonische helpdesk
Onderzoek
Methodiek
 Community-based
 Etnopsychiatrische invalshoek

Financiering
 Projectwerking: FEDASIL, VGC, JWZ
 Betalende consultaties + Structureel?
2
titel
22-2-2016
Relevantie

Vluchtelingencrisis
 Cijfermateriaal
 beeldmateriaal

Trauma
 Weinig onderzoek ; van 3 tot 50%
 NBM : extra kwetsbaar
3
titel
22-2-2016
INLEIDING: Vluchtelingencrisis
4
titel
22-2-2016
Vluchtelingencrisis in cijfers
5
titel
22-2-2016
Vluchtelingencris in cijfers
6
titel
22-2-2016
In perspectief
7
titel
22-2-2016
Cijfers
EUROPA 2015
 1.015.078: steken Middenlandse Zee over
 34.000 over land (Balkanroute)
 84.320: sinds begin 2016 84.320 via Middelandse Zee
=> 3.406 doden tijdens tocht.

369 871 Syriërs vragen Asiel aan in EU
=> verdrievoudiging t.o.v. 2014
BELGIË
 35.476: totaal aantal asielaanvragen
=> 31.285 volwassenen
=> 3.919 niet-begeleide minderjarige jongeren.
8
titel
22-2-2016
Betekenis van het vluchteling-zijn

Betekenis van vluchteling-zijn voor
kinderen (met ouders)
 Kinderen zijn getekend
 Ondergaan van vertrek en gevolgen
 Ouders zijn zwijgzaam rond vlucht (taboe)


Eigen fantasie bij jonge kinderen
Boosheid bij tieners
 Scheiding en verlies => gemis
 Schuldgevoelens tegenover achtergebleven familie
9
titel
22-2-2016
Betekenis van het vluchteling-zijn

Betekenis van vluchteling-zijn voor kinderen
(met ouders)
 Beeld ouders = beschermers?
 Beperkte emotionele beschikbaarheid van ouders
 Confrontatie met het lijden van de ouders
 Snellere aanpassing dan ouders
 Kind als reden van vertrek
 Angst door onzekere toekomst
10
titel
22-2-2016
Betekenis van het vluchteling-zijn

Betekenis van vluchteling-zijn voor kinderen
(met ouders)
 Verlies
 Nieuwe taal
 Biculturele en tweetalige socialisatie
 Minderwaardigheidsgevoelens, 'er niet mogen
zijn', onzekerheid, angst, gevoel ontworteld te zijn,
gemis, rouw
11
titel
22-2-2016
Betekenis van het vluchteling-zijn

Betekenis van vluchteling-zijn voor ouders
 Afwezigheid van traditionele referentiepunten

Kwetsbare moeder-kind relatie

Kwetsbare vader-kind relatie
 Verschillend integratieritme
Kinderen = tolken
=> ouders = afhankelijkheidspositie
12
titel
22-2-2016
Betekenis van het vluchteling-zijn

Betekenis van vluchteling-zijn voor ouders
 Spanning bij ouders door gebrek aan controle / schijnbare
onverschilligheid
 Institutionalisering => verandering in ouderrol
 Afhankelijkheid
 Aanpassingsmoeilijkheden
 Ontgoocheling, schuldgevoelens, schaamte,…
=> Verandering in gezinsrollen door gebeurtenissen
13
titel
22-2-2016
Betekenis van het vluchteling-zijn

NBMV = juridische term
 Afwezigheid van ouders

Classificatie: WAAROM?





14
titel
Les
Les
Les
Les
Les
exilés
mandatés
exploités
fugueurs
errants
22-2-2016
Gemeenschappelijke kenmerken : migratie

Proces van migratie
 Rouwproces




Ontkenning
Woede
Verdriet/pijn
Aanvaarding
 Kenmerken

Meerdere soms conflicterende of onzichtbare loyaliteiten
- Ouders symbolisch moeten doden
- Persoonlijke waarheid versus de waarheid van de groep
- Double bind

15
titel
Problematiek racisme, discriminatie en etnocentrisme
22-2-2016
Gemeenschappelijke kenmerken:
migratie

Proces van migratie
 NBM




Overgang zonder rituelen
Inversie van generatie
Gemandateerd maar verraders
B. Fourez: agitatie door gebrek aan verbondenheid
- Netwerk blijft bestaan
- Verantwoordelijke voor je keuze , dus schuldgevoel
- Een logica teruggeven door verbondenheid te creëren

Chaotisch parcours
 Dwaalparcours noch op voorhand noch in duur gedefinieerd
 Onderbroken schooltijd
 Destructuratie in tijd en ruimte
16
titel
22-2-2016
Gemeenschappelijke kenmerken:
cultuurschok

Cultuurschok
 Cultuur = referentiekader waaruit wij wereld
(gedragingen) rondom ons interpreteren en beoordelen
(Pinto). Cultuur uit zich in gedragingen, maar niet alle
gedragingen bepaald door cultuur
 Cultuur = mentale programmering die in vroege
kinderjaren plaatsvindt (Hofstede). Cultuur = symbolen,
helden, rituelen en waarden
 Cultuur = collectief systeem (product en kenmerk)
(Hoffman en Arts): gemeenschappelijke wereld van
ervaringen, waarden en kennis die bepaalde sociale
entiteit kenmerkt en doorheen de tijd werd opgebouwd:
taal, kennis, waarden en normen, symbolen, rituele en
helden
17
titel
22-2-2016
Gemeenschappelijke kenmerken:
cultuurschok
Antropologisch model van Kluckhohn en Strodtbeck
 Ieder mens (talent, temperament, psyche en soma) ter wereld heeft
relatie met:


Zichzelf :
- Ik-identiteit : doen, actief
- Wij of Het-identiteit : zijn, passief

De ander
- Individualimse : autonomie, gelijkwaardigheid
- Collectivisme : verbondenheid, hiërachie; onderscheid tussen
geslachten

De tijd/tijdsbesef
- Accent op heden
- Accent op verleden/accent op toekomst

De natuur (boven natuur)
- Overheersen
- In harmonie/onderwerpen
18
titel
22-2-2016
Gevolgen voor detectie en behandeling

Cumulatieve stress bij vluchtelingen
 Vluchteling-zijn => chronische STRESS






19
titel
Ontworteling
Verlies van socio-cultureel referentiekader
Verlies van vertrouwd netwerk
Verlies van identiteit, rol in de samenleving
Onzekere toekomst / asielprocedure
Verblijf in opvangstructuur
22-2-2016
Gevolgen voor detectie en behandeling

Cumulatieve stress in vluchtelingengezinnen
 Gevolgen

Afwezigheid van psychische veiligheid en bestaansrecht

Deuil congelé


20
titel
Grote draaglast vs. verminderde draagkracht
 grote kwetsbaarheid
Psychologische reacties en/of ontwikkelingsproblemen
22-2-2016
Gevolgen detectie en behandeling

Cumulatieve stress bij vluchtelingen:
 Reactie: fight, flight, freeze
als helpende reactie in bedreigende omstandigheden
 Reacties kinderen op stresserende omstandigheden
(ontwikkelingsproblemen)

Regressief gedrag
Agressiviteit
Rusteloosheid
Slaapproblemen
Separatieangst
Bedplassen
Veel wenen
Teruggetrokken gedrag /isolement
Psychosomatische klachten
Leer- en concentratieproblemen
Identiteitsproblemen

…










21
titel
22-2-2016
Trauma

Trauma = levensbedreigende ervaring

Universele neurobiologische respons
 fight
 flight
 freeze

DSM IV: Post Traumatisch Stresssyndroom :
na 6 maanden, volgende symptomen
 Herbeleven
 Vermijden
 Verhoogde prikkelbaarheid

Westerse visie
 individuele pathologie
 Zinvol?
22
titel
22-2-2016
Trauma

Westerse visie : individuele pathologie
≠ Afghaanse NBM , zoon van Taliban strijder
Trauma’s:





23
titel
Gefolterd door Amerikanen in de gevangenis
1 jaar illegaal verblijf in Engeland bij neef
1ste asielverzoek afgewezen
Verschillende statuten = telkens verandering
opvangmodi en dus verhuis
Woonplaats Molenbeek

Trauma is contextgerelateerd, sociale pathologie,
geassocieerd met veelvuldig verlies

Rekening houden familiale, sociale en culturele
context NBM
22-2-2016
Trauma

Trauma en cultuur

Neurobiologisch
 Gevaar >vrijkomen van hormonen > stress
 Activatie van die delen van de hersenen die belangrijk zijn bij
het analyseren van situaties
 Activatie van het autonoom zenuwstelsel dat tekenen van alarm
doorseint : fight, flight , freeze

Etnoculturele variatie





24
titel
In uitdrukkingsvormen
Universeel : intrusieve gedachten en herinneringen
Cultuurspecifiek : vermijden/afvlakking en hyperarousal
Kwetsbaarheid van het individu en wat trauma is
Beschermende factoren: geloof, filosofie, sociale interacties
22-2-2016
Gevolgen detectie en behandeling
25

Normale reacties op abnormale
omstandigheden: waar ligt grens?

Verschillende niveaus
titel
22-2-2016
Veerkracht

Omschrijving
 capaciteit om verder te blijven leven en te
ontwikkelen ondanks ongunstige
levensomstandigheden (Rutter, 1985)
 Veerkracht als potentialiteit, afhankelijk van
 individuele fysiologische en psychologische
eigenschappen
 familiale en sociale context en gemeenschap
26
titel
22-2-2016
Veerkracht

Obstakels
 Onvoldoende interne bronnen
 Te grote schade aan psyche of hersenen
t.g.v. intensiteit of duur van trauma
 Onvoldoende steun uit omgeving
27
titel
22-2-2016