De `leer` kracht van groene schoolpleinen

 De ‘leer’ kracht van
groene schoolpleinen Het gebruik van de groene buitenruimte in
het onderwijsleerproces
Informatie over het onderzoek
Leiden, september 2013
1.
INFORMATIE OVER HET ONDERZOEK
Achtergrond van het onderzoek
In de afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van groene schoolpleinen een grote vlucht genomen.
Deze ontwikkeling wordt onder andere gevoed door een groeiend besef van het belang van
natuurrijke speel- en leeromgevingen voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Alhoewel
leerkrachten in de praktijk de meerwaarde van groene schoolpleinen ervaren, ontbreekt het hen aan
handvatten om deze ervaringen te vertalen in concrete leeropbrengsten. Deze vertaling is echter van
groot belang voor de legitimering van groene schoolpleinen. Daarbij worden schoolpleinen
vooralsnog in beperkte mate gebruikt als onderwijsleeromgeving. Om de leereffecten van groene
schoolpleinen te vergroten is het belangrijk om de pleinen in te richten als onderwijsleeromgeving en
integraal te gebruiken in het onderwijsleerproces. Op dit moment ontbreekt echter de juiste kennis
en expertise om een dergelijk gebruik van het plein te realiseren in de dagelijkse onderwijspraktijk.
Doelstellingen van het onderzoek
Dit onderzoek heeft twee doelen die middels twee parallelle onderzoekstrajecten behaald zullen
worden.
Het doel van onderzoekstraject 1 is:
Het beschrijven van opbrengsten van groene schoolpleinen op het vlak van:
•
aandacht en concentratie;
•
sociaal- en emotionele ontwikkeling;
•
spel en beweging;
•
de mathematische ontwikkeling;
•
het functioneren van zorgleerlingen
Het doel van onderzoekstraject 2 is:
Het bevorderen van een integraal gebruik van groene schoolpleinen in de dagelijkse
onderwijspraktijk door na te gaan:
•
Hoe een groen schoolplein kan worden ingezet als onderwijsleeromgeving;
•
Welke expertiseontwikkeling nodig is om dit te realiseren.
Het betreft een vierjarig onderzoek dat zal lopen vanaf september 2013 tot september 2017.
Verwachte resultaten van het onderzoek
1. Inzicht in de betekenis en het belang van groene schoolpleinen ten behoeve van een
gezonde ontwikkeling van kinderen.
2. Een handreiking, documentaire en/of training geschikt voor basisschoolteams die het groene
schoolplein willen gebruiken als onderwijsleeromgeving.
Waar zijn we naar op zoek?
We zijn op zoek naar een elftal scholen die willen meewerken aan ons onderzoek.
Voor onderzoekstraject 1 zijn we op zoek naar een achttal basisscholen die bij aanvang van het
onderzoek een traditioneel grijs schoolplein hebben. Bij vijf van de acht scholen zal, in overleg met
het schoolteam, het plein in de periode juni – oktober 2014 vergroend worden volgens de richtlijnen
die gelden bij Fonds 1818 (www.fonds1818.nl).
Voor onderzoekstraject 2 zijn we op zoek naar een drietal basisscholen die al vergroend zijn.
Bovendien worden in dit onderzoekstraject twee scholen betrokken die in onderzoekstraject 1 zijn
vergroend.
Kort samengevat zijn we op zoek naar 11 scholen die willen participeren in een onderzoek van
4 jaar. Meer specifiek gaat het om:
•
Drie scholen met een grijs plein die de komende vier jaar dit plein ook zo houden
•
Drie scholen met een grijs plein die dit op korte termijn willen vergroenen
•
Twee scholen met een grijs plein die op korte termijn het plein willen vergroenen en
vervolgens dit plein integraal willen gaan gebruiken in de dagelijkse onderwijspraktijk
(onderzoekstraject 1 en 2).
•
Drie scholen met een groen plein die dit plein integraal willen gaan gebruiken in de
dagelijkse onderwijspraktijk (onderzoekstraject 2).
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
|2
2. WAT BETEKENT DEELNAME AAN ONDERZOEKSTRAJECT 1 VOOR MIJN SCHOOL?
Welke informatie willen we op scholen verzamelen?
In onderzoekstraject worden gegevens verzameld bij leerlingen, leerkrachten en ouders van
leerlingen van groep 4, 5 en 6. Ook worden gegevens verzameld bij de directie en het schoolbestuur
van de betrokken scholen. Hieronder is kort samengevat welke gegevens bij de verschillende
doelgroepen worden verzameld.
Leerlingen (groep 4, 5 en 6)
1. Aandacht en concentratie; concentratievermogen voor- en na het speelkwartier
2. Intensiteit van en variatie in het speel- en beweeggedrag met behulp van:
a. Versnellingsmeter: aan 30 leerlingen van elke school (10 leerlingen per groep) wordt gevraagd
om gedurende een pauze een versnellingsmeter te dragen.
b. Video-opnamen: tijdens het speelkwartier worden video-opnamen gemaakt van het
schoolplein. De videobeelden worden gescoord met een observatieformulier.
3. Sociaal en emotionele ontwikkeling met behulp van stellingen die voor de leerlingen zijn
uitgewerkt in een werkboekje. In het werkboekje worden ook vragen opgenomen over de
ervaringen met en het gebruik van het schoolplein.
4. Motorische ontwikkeling aan de hand van de gegevens die de school verzameld ten behoeve van
het leerlingvolgsysteem.
5. Mathematische prestaties van leerlingen, zoals opgenomen in het door school gehanteerde
leerlingvolgsysteem. Deze prestaties kunnen alleen worden meegenomen als de school het
groene schoolplein daadwerkelijk inzet ten gunste van de mathematische ontwikkeling van
leerlingen.
Leerkrachten en de schooldirectie
Aan het begin van het onderzoek (nulmeting) wordt met leerkrachten en de directie in een
teambijeenkomst (duur 1,5 uur) het huidige gebruik van het plein besproken en de toekomstige
gebruiksbehoeften geïnventariseerd.
Met leerkrachten en schooldirectie worden verder gedurende het onderzoek (groeps)interviews (45
minuten) afgenomen om inzicht te krijgen in (veranderende) ervaringen en het gebruik van de
schoolpleinen, en de invloed van het schoolplein op de leeropbrengsten van de leerlingen.
Ouders
Aan het begin van het onderzoek (nulmeting) wordt aan de ouderraad en de MR een schriftelijke
vragenlijst voorgelegd.
Ook wordt in de loop van het onderzoek een schriftelijke vragenlijst afgenomen onder ouders van
kinderen uit groep 4, 5 en 6, waarin onder andere wordt gevraagd naar de ervaringen met het
schoolplein, het functioneren van het kind op school, het welzijn van zijn/haar kind. tevredenheid
met schoolbeleid, sociaaleconomische status, ervaringen met het gebruik schoolplein,
Wanneer willen we meten?
De metingen voor onderzoekstraject 1 vind drie jaren achtereen plaats in april/ mei van het jaar.
Kort samengevat komen wij langs in:
•
nov 2013- jan 2014 (1 teambijeenkomst)
•
april/mei 2014
•
april/mei 2015
•
april/mei 2016
Welke tijdsinvestering vragen wij van uw school?
De tijdsinvestering per meting bedraagt voor de leerlingen ongeveer 2 uur. De leerkrachten en
directie zijn 45 minuten kwijt aan het onderzoek. Zie de tabel hieronder voor een nader overzicht.
Activiteit
Teambijeenkomst
Vragenlijst voor leden van MR/Ouderraad
Concentratie test afnemen bij leerlingen van groep 4
tot en met 6
Invullen werkboekjes tijdens een klassikale les
Beweegdata verzamelen middels versnellingmeter bij
30 leerlingen van de school (10 per klas).
Interviews met leerkrachten en schooldirecteur
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
Tijdsinvestering
1,5 uur
15 minuten
30 minuten per groep = 1,5 uur per school
(vinden plaats rondom speelkwartier)
1 uur per klas = 3 uur per school
10 minuten voor en 10 minuten na het
speelkwartier zullen de apparaten om en af
worden gedaan = 1 uur per school
45 min per persoon
|3
3. WAT BETEKENT DEELNAME AAN ONDERZOEKSTRAJECT 2 VOOR MIJN SCHOOL?
Welke activiteiten willen we met scholen ondernemen?
In onderzoekstraject 2 willen we samen met schoolteams komen tot een integraal gebruik van het
groene schoolplein in het onderwijs. Dit doen we in de vorm van een zogenaamd collaborative action
research. Dit betekent dat we in het proces de samenwerking zoeken tussen theorie en praktijk.
Innovatiecyclus
In traject 2 werken we met 5 scholen. Elk schoolteam werkt nauw samen met één van de
onderzoekers. Het schoolteam doorloopt met de onderzoeker een innovatiecyclus. Deze start met
een nulmeting, waarna een ontwerp-, uitvoerings- en evaluatiefase volgen. Gedurende het
onderzoek doorloopt de school deze cyclus 2 keer.
Nulmeting (november 2013 – januari 2014)
In een teambijeenkomst (duur 1,5 uur) bespreekt de onderzoeker met de leerkrachten en de directie
het huidige gebruik van het plein en de toekomstige gebruiksbehoeften. Daarbij is aandacht voor de
kansen die het plein als onderwijsleeromgeving biedt en de belemmeringen die daarbij worden
ervaren.
In dezelfde periode wordt aan de MR en de ouderraad een vragenlijst toegestuurd.
Ontwerp- en uitvoeringsfase (maart 2014 – oktober 2014)
De onderzoeker bespreekt met het schoolteam de resultaten van de nulmeting. Op basis daarvan
formuleert het team welke innovaties zij willen doorvoeren om een integraal gebruik van het plein in
het onderwijsleerproces te bevorderen.
Met de betrokken leerkrachten werkt de onderzoeker dit uit. De te realiseren doelen en activiteiten
worden beschreven, een planning wordt gemaakt en eventuele kennisbehoeften worden
geformuleerd.
Voorbeelden voor
- Het gebruik van
- Het gebruik van
- Het gebruik van
- Het gebruik van
gebruiksmogelijkheden van een groen schoolplein
het plein in taal- en/of rekenonderwijs.
het plein om de sociale cohesie in een groep te bevorderen.
het plein ter ondersteuning van het leren van kinderen met een speciale zorgvraag.
het plein in natuur- en/of kunsteducatie.
Vervolgens voeren de betrokken leerkrachten de plannen uit. Met de onderzoeker worden ervaringen
uitgewisseld en de voortgang besproken.
In deze fase observeert de onderzoeker de uitvoering van enkele activiteiten en informeert naar
ervaringen van kinderen (interview/vragenlijst).
Evaluatiefase (november 2014 – januari 2015)
In verschillende gesprekken (individueel, met team en directie) evalueert de onderzoeker het
innovatietraject. Daarbij worden de hierboven genoemde ervaringen van de kinderen betrokken.
Opnieuw wordt aan de ouderraad en de MR een vragenlijst voorgelegd.
Op grond van de evaluatie bepaalt het team welke vervolgactiviteiten worden ondernomen om het
gebruik van het plein verder te kunnen integreren in de dagelijkse onderwijspraktijk, waarna
opnieuw een ontwerp- uitvoerings- en evaluatiefase volgen.
Wanneer vinden de verschillende fasen plaats?
Fase
Nulmeting (alle scholen)
Voor school 1, 2 en 3
Ontwerp- en uitvoeringsfase
Evaluatiefase 1
Ontwerp- en uitvoeringsfase
Evaluatiefase 2
Voor school 4 en 5
Ontwerp- en uitvoeringsfase
Evaluatiefase 1
Ontwerp- en uitvoeringsfase
Evaluatiefase 2
periode
november 2013 – januari 2014
1
2
1
2
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
maart 2014 – oktober 2014
november 2014 – januari 2015
maart 2015 – oktober 2015
november 2015 – januari 2016
maart 2015 – oktober 2015
november 2015 – januari 2016
maart 2016 – oktober 2016
november 2016 – januari 2017
|4
Welke tijdsinvestering vragen wij van uw school?
Het innovatieplan wordt met het team gemaakt. Van belang is om een haalbaar plan te formuleren
met doelen en activiteiten die in een half jaar te realiseren zijn.
De tijd die nodig is om het plan te maken en uit te voeren, is niet opgenomen in het overzicht omdat
dit sterk afhankelijk is van de ambities die de school wil realiseren.
Activiteit
Teambijeenkomst
Vragenlijst voor leden van MR/Ouderraad
Feedback gesprek met betrokken leerkracht
Feedbackgesprek met directie
Interview/vragenlijst betrokken leerlingen
Observaties van activiteiten
Uitwisseling met de andere scholen uit het onderzoek
(afgevaardigde van de school)
Tijdsinvestering per keer
1,5 uur
15 minuten
20 minuten
20 minuten
15 minuten
Duur van de activiteit
2 uur
4. OVERIGE INFORMATIE
Hoe wordt omgegaan met de vereiste toestemming van ouders?
Voor het onderzoek is toestemming van de ouders nodig. Wij willen de ouders graag een brief sturen
waarin wij aangeven wat we willen gaan doen. Ouders die niet willen dat hun kind deelneemt aan
het onderzoek kunnen dit aan ons aangeven. De betreffende kinderen zullen dan niet bij het
onderzoek betrokken worden.
Wat levert het u op?
• U krijgt inzicht in de mate waarin uw leerlingen zich gezond ontwikkelen.
• U krijgt inzicht in de manier waarop uw schoolplein gebruikt kan worden in de lessen
• Uw school dient als voorbeeld voor andere scholen en daarmee bent u voorloper en zet u de
weg open voor andere scholen.
Contactgegevens
dr. Dieuwke Hovinga
dr. Jolanda Maas
Lector Natuur & Ontwikkeling Kind
Hogeschool Leiden
Zernikedreef 11
2333 CK Leiden
Senior onderzoekster
VU Universiteit
Van der Boechorststraat 1
1081 BT Amsterdam
email: [email protected]
tel: 06-30867160
e-mail: [email protected]
tel: 06-24212540
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
|5