Zieke polderdieren, zieke mensen

Zieke polderdieren,
zieke mensen
De historische omgang met door mensen en
landbouwhuisdieren gedeelde infectieziekten in Nederland
(1890-2010)
Floor Haalboom
Descartes Centrum voor Wetenschapsgeschiedenis & - filosofie,
Universiteit Utrecht
1
Dieren bij het Descartes Centrum
Promotieproject over 20ste eeuwse
geschiedenis van omgang met ‘zoönosen’
Frank Huisman
Peter Koolmees
NWO-project over de 20ste eeuwse geschiedenis van
de fokkerij van landbouwhuisdieren
Jesper Oldenburger Bert Theunissen
Steven van der Laan
2
Promotieproject omgang met zoönosen in Nederland
(1890-2010)
• Zoönose = infectieziekte die door mensen en dieren gedeeld wordt
• Landbouwhuisdieren, 20ste eeuw
• Casus studies:
•
•
•
•
rundertuberculose (1890-1956)
diereninfluenza (1918-1957)
salmonellosen (1955-1978)
BSE (1986-2010)
• Effecten disciplinaire en institutionele taakverdelingen mens | dier
(‘blinde vlekken’?)
• Publiek:
1. geesteswetenschappers (historici)
2. zoönosendeskundigen & beleidsmakers!
3
Publiek 1: Historiografie
• Wetenschapsgeschiedenis: medische & veterinaire geschiedenis
• Landbouwgeschiedenis
• Politieke geschiedenis
• Dierengeschiedenis & environmental history
 maatschappelijk getrokken grenzen tussen mensen en dieren kritisch
beschouwen
4
Zoönosen
5
Publiek 2: Q-koortsepidemie
(2007-2011)
“De humane en veterinaire kolommen dienen op het terrein van
zoönosen beter te worden geïntegreerd”
Evaluatierapport Q-koorts
Commissie Van Dijk (2010) 114
6
‘One Health’
7
Nieuw?
8
Oplossing: nieuw?
“Het komt mij voor, dat de band
tusschen mensch- en dierenarts
inniger moet worden dan tot nog
toe bij ons het geval is.”
N.M. Josephus Jitta (1929)
9
Salmonellosecasus (1955-1978)
1. Volksgezondheid | Landbouw
2. Diergeneeskunde | Geneeskunde
10
Volksgezondheid | Landbouw
11
Het salmonelloseprobleem (1955-1978)
Edel et al., ‘Kringlopen van Salmonella bacteriën’,
Mededelingen van de Faculteit Diergeneeskunde
Rijksuniversiteit Gent 19 (1975) 79.
12
Bron: veevoer
• Jaren ‘50: import dier- en
vismeel voor veevoer ↑
13
“De vroegere beslotenheid van het erf heeft plaats
gemaakt voor een contact met alle werelddelen.”
Rapport Salmonellosecommissie, Gezondheidsraad (1962) 153
14
“Voor een doelmatige bestrijding is het in
de eerste plaats nodig, dat niet
voortdurend salmonella’s aan de
veestapel worden gevoerd.”
Prof. dr. Charlotte Ruijs, Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde 103 (1959) 2401
15
Bron: veevoer
• Jaren ‘50: import dier- en
vismeel voor veevoer ↑
• ‘Bio-industrie’
16
Nederlandse varkens (1946-1997)
Van der
Laan
(2014)
17
Volksgezondheid vs. Landbouw
18
Volksgezondheid vs. Landbouw
• Veevoer: belangrijkste bron van
Salmonellabacteriën
• Onbewezen & veel andere bronnen
19
Diergeneeskunde | Geneeskunde
20
‘Verheffing’ Diergeneeskunde
• Maatschappelijke verheffing diergeneeskunde (Offringa, 1971)
1918: Veeartsenijkundige Hoogeschool
1925: Universitaire Faculteit der Veeartsenijkunde
1956(!): ‘veearts’ officieel ‘dierenarts’, Faculteit der Diergeneeskunde
• Via zoönosen!
21
Nieuw?
22
23
Samenwerking!
24
Primaire verantwoordelijkheid?
“de salmonellosis [is] primair een veterinair en secundair een
medisch probleem […] geworden.”
Dierenarts C. Bergsma, TvD (1959) 884
25
Primaire verantwoordelijkheid?
“Kijk, dat onderzoek [naar salmonellose] moet primair vanuit de
medische hoek – medisch-epidemiologische hoek benaderd
worden. En niet vanuit de veterinaire hoek, hoe belangrijk dat
ook is. Want uiteindelijk is – voor óns is dat secundair. Wij weten:
het komt uit die slachtdieren, nou, dat is jullie pakkie-an verder,
die slachtdieren, wij doen het aan deze kant wel.”
Arts Joop Huisman, interview (3 maart 2014)
26
Conclusies
• Zoönosen: disciplinaire verkaveling ‘steeds’ gezien als probleem &
samenwerking als oplossing
• Salmonelloseprobleem (1955-1978)
– ‘landbouwmodernisering’
– belangenconflicten
– botsende overtuigingen
→ opzettelijke polarisatie
– tussen Ministeries
– tussen deskundigen,
schijnbaar: Diergeneeskunde | Geneeskunde
• Geen ‘blinde vlekken’, maar politiek probleem!
27
Veel dank!
Floor Haalboom ([email protected])
Maandblad Varkensfokkerij 17 (1954) 76
Ministerie van Economische Zaken,
Landbouw en Innovatie (2011)
28