als basis voor beleid - Ortho Bibliotheek - Ortho

DOOR: BERT SCHWITTERS
Ondeugdelijk micronutriëntenmodel
als basis voor beleid
Europese maxima verre van orthomoleculair
Risicomanagers in Brussel zijn op dit moment druk bezig om Europese maxima
voor vitamines en mineralen vast te stellen. Orthomoleculair zullen die maxima niet
worden. Immers, zo lezen we in de Europese wetgeving, het hoogst haalbare niveau
van bescherming van de Europese burger dient te worden nagestreefd.
O
mdat Europese regelgevers de opvatting
hebben dat wij bovenal tegen de gevaren
van micronutriënten moeten worden beschermd, worden orthomoleculaire hoeveelheden in
Brussel als ongewenst beschouwd. Linus Pauling, Szent
Györgyi, Abram Hoffer en andere pioniers worden in
onze Europese hoofdstad niet serieus genomen. Het gevaar van overdosering moet worden bezworen.
Vanwaar toch die wereldvreemde obsessie om voedingsstoffen die essentieel zijn voor onze gezondheid te behandelen als ging het om gevaarlijk chemisch spul waartegen
onschuldige en weerloze consumenten beschermd moeten worden? Vanwaar toch die onbeheersbare drang om
orthomoleculaire stoffen te behandelen als toximoleculaire?
Opportunisme?
Het is niet eenvoudig om er achter te komen waarom er
door autoriteiten, politici, reguliere gezondheidsprofessionals, media en officiële voedingsdeskundigen altijd zo
eenzijdig wordt gewezen op de vermeende gevaren van
218
ORTHO 5-2008
Ortho085-RDA-H3.indd 218
vitamines en mineralen. Sommigen proberen een antwoord hierop te formuleren door te wijzen op de invloed
van ‘big pharma’, als zou de farmaceutische industrie
baat hebben bij het promoten van de gevaren van orthomoleculaire voedingsstoffen. Anderen vermoeden een beroepsgedeformeerd gebrek aan kennis op het gebied
van voeding en gezondheid. Weer anderen trappen de
openstaande deur in door te stellen dat de media meer geïnteresseerd zijn in sensatie dan in goed nieuws. Damesbladen en ‘glossies’ die wél over de gezonde aspecten
van vitamines durven te schrijven, haasten zich altijd erop
te wijzen dat je van al dat goeds vooral niet te veel moet
nemen. Maar, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek,
achter het aan de man brengen van de zogenaamde gevaren
van vitamines en mineralen gaat veel meer schuil dan
ordinair opportunisme.
Over RDA’s en SUL’s
Het invloedrijke Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift
Risk Analysis publiceert in het nummer van aanstaande
www.ortho.nl
09-10-2008 17:52:32
Essentiality
Het U-shape micro-
Respons
tekort
zone van
conflict
(ogenschijnlijke
gezondheid)
homeostase
zone van
conflict
(ogenschijnlijke
gezondheid)
Upper limit van essentiality
Ziekte
Lower limit van essentiality
nutriënt model, zoals
teveel
dat algemeen wordt
gebruikt door de
risicomanagers om
maxima voor vitamines
en mineralen vast te
stellen. Aangepast door
Bast en Hanekamp1 naar
afbeelding, zoals
gebruikt in ref. 2-4
Gezondheid
(erg laag)
inname (concentratie)
(erg hoog)
Gezichtspunt regelgever
veilig
toxisch
‘bezorgdheids’ schaal van regelgever
december een opvallende studie van de Nederlandse wetenschappers prof. Aalt Bast en dr. Jaap Hanekamp. Het
artikel is het laatste van de serie waarin ze het Europese
micronutriënten-beleid op wetenschappelijk uiterst verantwoorde wijze aan de kaak stellen. Met als titel: Why
RDA’s and UL’s are incompatible standards in the U-Shape
Micronutrient Model,1 doen de auteurs doen A philosophically orientated analysis of micronutrients standardisations. Geen toegankelijke titel, dat klopt, en ook
geen gemakkelijk onderwerp. Maar wie de sprong waagt,
kan kennis maken met een volstrekt nieuw en baanbrekend perspectief op wat er ten grondslag ligt aan de
angst voor de stoffen die ons in leven houden en hoe dat de
toepassing van één van de meest gebruikte risico-analyse
modellen op micronutriënten heeft gecorrumpeerd.
U-Shape Micronutrient Model
Bast en Hanekamp hebben hun aandacht dit keer helemaal
gericht op het U-Shape Micronutrient Model.2-4 Dit model
is bij wetenschappers en regelgevers alom al jarenlang
in zwang. Het verbindt middels een U-vormige curve
inname (horizontaal) van micronutriënten met ziekte/
gezondheid (verticaal), zodanig dat links de schade door
tekorten en rechts de schade door overmaat wordt uit-
www.ortho.nl
Ortho085-RDA-H3.indd 219
gedrukt. Tussen overmaat en deficiëntie bevindt zich de
homeostase, het gebied van de ‘essentiality’, waarin de
inname van micronutriënten zodanig verzorgd is dat het
organisme in evenwicht is.
In het linker gebied, op de ‘Lower limit of essentiality’,
bevindt zich de RDA (Recommended Daily Allowance;
voor Nederland de ADH). In het rechter gebied, op de
‘Upper limit of essentiality’, bevindt zich de SUL (Safe
Upper Level). Aan de beide uiterste kanten van het model
ontstaat risico. Het model wordt voor de risicomanagers
onder ons van belang wanneer de RDA en de SUL naar
elkaar toeschuiven of elkaar overlappen. Bij overlapping
ontstaat immers de paradoxale situatie dat er dubbele
schade optreedt, omdat het niveau dat veilig wordt geacht
onder de RDA zit en dus deficiëntieschade aanricht. De
lezer zal zich met verbazing afvragen hoe de RDA en de
SUL in elkaars buurt kunnen komen.
Welnu, dat kan omdat de overbezorgde risico-analisten en
hun collega risicomanagers bij het berekenen van de SUL
een onzekerheidsfactor loslaten op het niveau waarop nadelige effecten zijn waargenomen, het zogenaamde ‘Lowest Observed Adverse Effect Level’ (LOAEL). Het kan
ook zijn dat er voor een stof een niveau is vastgesteld
waarop helemaal geen nadelige effecten zijn waarge-
ORTHO 5-2008
219
09-10-2008 17:52:33
nomen. Dat heet ‘No Observed Adverse Effect Level’
(NOAEL). Ook al kan bij de NOAEL de LOAEL veel hoger
liggen, toch wordt ook de NOAEL gedeeld door een onzekerheidsfactor. Zo kan lucht twee keer worden gebakken.
Hoe dan ook, het toepassen van een onzekerheidsfactor
van 5 of 10 kan bij een relatief lage LOAEL de UL in de
buurt van de RDA brengen. Bij de LOAEL en de NOAEL
begint de overmaat.
De U-Curve deugt niet
Het is overigens merkwaardig dat de onzekerheidsfactor
niet wordt toegepast op de RDA. Kennelijk zijn de risicoanalisten en risicomanagers van mening dat met de
RDA’s alle risico’s van tekorten volledig zijn afgedekt, zodanig dat iedereen die van alle micronutriënten de RDA
binnenkrijgt als vanzelfsprekend springlevend en gezond
zal zijn. Wellicht wordt deze opvatting ook ingegeven
door het praktische probleem dat wanneer je op de RDA’s
ook een onzekerheidsfactor zou loslaten, bij veel micronutriënten de RDA en de SUL elkaar zouden kruisen.
Wanneer je vervolgens dergelijke abstracte en theoretische uitkomsten moet vertalen naar de concrete werkelijkheid, ontstaat een onmogelijke situatie. Het is immers
uitgesloten om tegelijkertijd iets te verbieden én toe te
staan. Het verminderen van het ene risico vergroot het
andere. Dit laat zien dat er met de U-vormige RDA-SUL
curve fundamenteel iets mis is. Bast en Hanekamp leggen
uit hoe dat zit.
Vermenging van twee tegengestelde
benaderingen
Alhoewel het micronutriënten-model algemeen wordt
beschouwd als een helder en duidelijk instrument in het
bedrijven van regelgeving op basis van risico-analyse,
is het model een zeer problematische vermenging van
twee diametraal aan elkaar tegengestelde en daarom onverenigbare manieren van wetenschapsbeoefening. Het
is voor het eerst sinds het ontstaan van het model dat
deze onverenigbaarheid van de RDA en de SUL aan het
licht wordt gebracht. De auteurs van Why RDA’s and
UL’s are incompatible standards in the U-Shape Micronutrient Model leggen uit dat de RDA’s zijn geboren uit
de noodzaak om in tijden van armoede en oorlog tekorten op te heffen. RDA’s zijn het resultaat van de traditionele wetenschappelijke doelstelling om objectieve,
verifieerbare kennis te verzamelen om de bevolking van
220
ORTHO 5-2008
Ortho085-RDA-H3.indd 220
toereikende hoeveelheden micronutriënten te voorzien.
RDA’s stammen uit de eerste helft van de vorige eeuw.
De SUL daarentegen is een product van de veel recentere
wetenschappelijke doelstelling om acceptabele uitkomsten te genereren in het licht van de strengst mogelijke
veiligheidsnormen. Die doelstelling mondt uit in het
zoeken naar absolute veiligheid, dat wil zeggen in de
cultuur van het voorzorgprincipe. Veilig is nooit veilig
genoeg en als we het niet zeker weten doen we het niet.
Onverenigbare vormen van wetenschap
In hun studie tonen Bast en Hanekamp aan dat RDA en
SUL uitkomsten zijn van deze aan elkaar tegengestelde
wetenschappelijke doelstellingen. Om die reden zijn RDA
en SUL onverenigbare grootheden. Die onverenigbaarheid zit hem vooral in het feit dat de wetenschappers in
traditionele en in de zogeheten ‘postmoderne’ wetenschappelijke disciplines uitgaan van totaal verschillende
waarden. Daardoor is de SUL de resultante van veelal verborgen niet-wetenschappelijke ‘worldviews’ die het vaststellen en het gebruik ervan sterk beïnvloeden. Zo komt
het dat de zoektocht naar absolute veiligheid de nieuwste gegevens op het gebied van het positieve gebruik van
micronutriënten - om gezondheid te produceren - overvleugelt en zelfs van tafel veegt.
Voorzorg-ideologie
‘Worldviews’ vormen en beïnvloeden het proces van
wetenschappelijk onderzoek. Daarom zou pure wetenschap ‘worldview’-neutraal moeten zijn, in die zin dat
wetenschap niet in dienst staat van een bepaalde ideologie,
godsdienst, politieke ideologie of andere ‘worldview’.
Echter, de toenemende publieke en vooral politieke
aandacht voor veiligheid en voorspelbaarheid dwingt
wetenschappers om maatschappelijk aanvaardbare uitkomsten uit hun computers te persen. Om die reden is
de wetenschap sterk gepolitiseerd en gecommercialiseerd
geraakt.
De samenleving verwacht van de wetenschap bruikbare
antwoorden op allerlei vragen, vooral op het gebied
van risico en veiligheid. De poging om de opwarming
van de aarde te beheersen door menselijk handelen
te beïnvloeden is hiervan een sterk voorbeeld. De klimaatwetenschap is in hevige mate een gepolitiseerde activiteit
die onder enorme invloed staat van ‘worldviews’ over
menselijk doen en laten. De anti-meeroken en de anti-fijn-
www.ortho.nl
09-10-2008 17:52:33
stof lobbies zijn andere voorbeelden van niet meer te ontwarren kluwens van wetenschap en voorzorg-ideologie.
RDA’s worden niet bijgesteld
Het gevolg van het voorzorgprincipe is dat RDA’s niet of
mondjesmaat worden aangepast aan de hand van recente
wetenschappelijke ontwikkelingen. RDA’s stammen uit
de tijd van de Grote Depressie die in de dertiger jaren
Amerika teisterde. Het oorspronkelijke idee achter de
RDA’s was dat ze zouden dienen om de destijds bekende
deficiëntieverschijnselen te voorkomen. In de decennia
die volgden op de Tweede Wereldoorlog werd al spoedig
duidelijk dat RDA’s te laag waren om volwaardige
gezondheid te produceren. Al in 1972 schreef Szent
Györgyi over vitamine C in zijn boek The Living State:
‘Scheurbuik is niet het eerste teken van tekort. Het is
een teken van totale ineenstorting van het organisme,
een syndroom dat vooraf gaat aan het sterven, en er bestaat een grote afstand tussen scheurbuik en een geheel
gezonde toestand.’5 Refererend aan het werk van Linus
Pauling schreef Szent Györgyi: ‘Ik onderschrijf alles wat
hij zegt. Ik ben het eens met zijn uitspraak dat de individuele behoeftes aan vitamine C variëren tussen grote limieten, en omdat men niet weet wat zijn behoeftes zijn,
zou je er, voordat de symptomen verschijnen, altijd veel
van moeten nemen.’
Vitamine D als voorbeeld
In de laatste uitgave van Ortho is ruim aandacht besteed
aan vitamine D.6 Net als bij vitamine C is de RDA van vitamine D véél te laag. Het welbekend effect van vitamine
D is dat het essentieel is voor de gezondheid van onze botten. Vandaar dat ‘minerale dichtheid’ van het bot geldt
als toetssteen voor de hoeveelheid vitamine D die als
voldoende wordt beschouwd. Echter, al tijdens de
zeventiger en tachtiger jaren werd de radioactief
gemarkeerde vitamine D-metaboliet 1,25(OH)2D3
aangetroffen in weefsels die met bot niets te maken
hebben. Bast en Hanekamp vermelden in hun
artikel dat op grond van deze nieuwe gegevens is
voorgesteld dat de RDA van vitamine D op 25 µg per
dag zou moeten liggen. Veel hoger dan de huidige Europese RDA van 5 µg. Orthomoleculair gesproken zou de
dagelijkse inname wellicht nog veel hoger moeten liggen
dan 25 µg. Ondanks het feit dat onderzoeksresultaten
helder en duidelijk uitwijzen dat de RDA’s te laag zijn om
www.ortho.nl
Ortho085-RDA-H3.indd 221
algehele gezondheid te bewerkstelligen wordt de linkerkant van het U-Shape Micronutrient Model niet of nauwelijks aangepast. Dat past kennelijk niet in de Europese
regelgevingspraktijk die excessief is gefocust op
toxiciteit.
Population Safety Index
Het aan elkaar koppelen van RDA’s en SUL’s in één model
is wetenschappelijk onhoudbaar. Het U-Shape Micronutrient Model is in feite een onding. Desalniettemin wordt
het model routinematig en onnadenkend toegepast.
Een meer recente versie van het model is de Population
Safety Index (PSI), die in 2004 door de European Federation of Associations of Health Food Manufacturers
(EHPM) en de European Alliance for Responsible Nutrition (ERNA) is gepubliceerd.7 De PSI wordt berekend
door de SUL minus de Gemiddelde Hoogste Inname
(Mean Highest Intake) plus de mogelijke inname uit
water te delen door de RDA.
Volgens de ontwerper van de PSI, de Engelsman David
Richardson, levert de methode een procedure ‘waarmee
kwantitatieve en kwalitatieve gegevens kunnen worden
gebruikt om de nutriënten in te delen in drie risicocategorieën. Het voorgestelde risico-management-model kan
ook worden gebruikt als een hulpmiddel om maximumen minimum-niveaus vast te stellen voor vitamines en mineralen in verrijkte voeding en voedingssupplementen.’8
De risicomanager moet bepalen bij welke PSI veiligheidsmaatregelen genomen moeten worden.
Bast en Hanekamp tot slot
In het licht van hun evaluatie van het Micronutrient Model
beoordelen Bast en Hanekamp de PSI-methode, vrij
vertaald, als volgt: ‘De PSI is een ondeugdelijk voorstel
omdat het lijdt aan een fundamenteel misbegrip van zowel
de verschillende onderdelen van de berekening als de onderliggende tendens om middels het voorzorgprincipe
veiligheid van de consument te waarborgen en vooral om
de positie van de risicomanager zelf veilig te stellen. De
PSI zou wellicht nog kunnen worden gered indien met
toepassing van het voorzorgprincipe de RDA’s zouden
worden bijgesteld door er een onzekerheidsfactor op los
te laten, zodanig dat er in de berekening wat dat betreft
een evenwicht tussen RDA en SUL ontstaan. Die kunstgreep zou echter een ernstige inbreuk betekenen op de
wetenschappelijke traditie die ons, in zijn zoektocht naar
ORTHO 5-2008
221
09-10-2008 17:52:33
objectieve en verifieerbare kennis, de RDA’s heeft gebracht.’
8. Richardson DP. Risk management of vitamins and minerals:
a risk categorisation model for the setting of maximum levels
in food supplements and fortified foods. Food Science &
Technology Bulletin: Functional Foods 2007; 4(6):51–66
1. Bast A, Hanekamp J. Why RDA’s and UL’s are incompatible
standards in the U-Shape Micronutrient Model. A philosophically
orientated analysis of micronutrients standardisations. Risk Analysis.
MEER OP ORTHO.NL
December 2008 [wordt nog gepubliceerd]
2. Gezondheidsraad. Voedingsnormen. Den Haag:
Gezondheidsraad, 2000; publicatie nr 2000/12.
Eerder gepubliceerde artikelen in Ortho
3. Gezondheidsraad. Naar een toereikende inname van vitamine
n Van den Hemel S. Wetenschappers over voedingssupplementen:
D. Den Haag: Gezondheidsraad, 2008; publicatienr. 2008/15
onderdosering groter gevaar dan overdosering.
4. Expert Group on Vitamins and Minerals (EVM). Safe Upper
Ortho 2007; 24(3):138-139
Levels for Vitamins and Minerals. Mei 2003
n Schuitemaker GE. Maximale doses in voedingssupplementen.
5. Szent-Györgyi A. The Living State. Academic Press Inc, 1972
EU-adviesrapport slaat plank mis. Ortho 2006; 23(3):130-133
6. Schuitemaker GE. ‘Vitamine D is giftig’; een achterhaalde mythe.
n McLean L. Nijpende situatie voedingssupplementen met mondiale Orthomoleculair magazine (Ortho) 2008; 3:178-182
gevolgen. Interview met Robert Verkerk. Ortho 2005; 23(3):129-136
7. European Responsible Nutrition Alliance (ERNA). Vitamin and
mineral supplements: a risk management model. November
Te vinden in de Ortho-bibliotheek
2004. ISBN 9080920614.
(korting voor Ortho-abonnees)
(advertentie)
www.ortho.nl
Magazines
Bibliotheek
Cursussen
Start met onze cursus
Orthomoleculaire Voedingsleer
De cursussen zijn ontwikkeld door het Ortho Institute
onder leiding van dr. Gert Schuitemaker.
Hij introduceerde de orthomoleculaire voedingsleer in
1983 in Nederland. Uitgangspunt bij het samenstellen
van de lesmaterialen is de laatste stand van wetenschap
op het gebied van de orthomoleculaire voedingsleer en
geneeskunde.
De cursussen zijn 10-delig, u betaalt € 58,75 per deel.
Boeken
Congressen
Wat kunt u na de cursus?
- U kunt voedingstekorten herkennen.
- U weet wanneer extra voedingssupplementen nodig zijn.
- U kunt voedingsadviezen geven en
voedingssupplementen adviseren die
degeneratieziekten helpen voorkomen
en lichte aandoeningen kunnen verbeteren.
- Cursus Voeding in de Sport:
blessures helpen voorkomen
- Cursus Voeding en Schoonheid:
huidaandoeningen verbeteren
ACTIE
Bij aanmelding ontvangt
u een gratis exemplaar van
Het Gouden Boekje voor de Gezondheid (à € 9,50)
Schrijf u in met de bon op pagina 229.
Profiteer de rest van dit jaar
van uw toegenomen kennis!
Zie voor meer informatie www.ortho.nl
222
ORTHO 5-2008
081009_OCS_cursus-coupons_Ortho085.indd 1
Ortho085-RDA-H3.indd 222
www.ortho.nl
09-10-2008 16:23:47
09-10-2008 17:52:33