Atelier de bodem doorgrond

Er groeit iets in Meise !
De bodem doorgrond
Wat?
begeleid actief atelier
Voor
wie?
Leeftijd
Basisonderwijs
Duur:
2 uur
Prijs:
€ 90 per groep van
max. 20 lln.
Wat gebeurt er met de blaadjes die in de herfst van de bomen vallen? En wat doen onze tuiniers met dode
of planten of afgesnoeide takken?
Tijdens dit atelier gaan kinderen op pad met de compostmeester. Hij vertelt over z’n werk en neemt hen
mee achter de schermen, naar plaatsen waar bezoekers nooit komen.
Ook de bosbodem wordt onderzocht.
Wormen en pissebedden passeren onder de loep. Als echte bodemkundigen doen de kinderen
bodemonderzoekjes.
Relatie met de eindtermen

Wereldoriëntatie – Natuur
De leerlingen kunnen
gericht waarnemen met alle zintuigen en kunnen waarnemingen op een systematische wijze noteren;
onder begeleiding, minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig onderzoek
toetsen aan een hypothese.
in een beperkte verzameling van organismen en gangbare materialen gelijkenissen en verschillen ontdekken
en op basis van minstens één criterium een eigen ordening aanbrengen en verantwoorden;
bij organismen kenmerken aangeven die illustreren dat ze aangepast zijn aan hun omgeving;

Wereldoriëntatie – Techniek
een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren;
werkwijzen en technische systemen vergelijken en over beide een oordeel formuleren aan de hand van
criteria.
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be
1
Er groeit iets in Meise !
Verloop van het atelier ‘De bodem doorgrond’
Onthaal + inleiding
Korte geschiedenis van de Plantentuin met betrekking tot bodemgebruik.
Informatie over de bodem:
Wat is een bodem?
= het losse, bruinige materiaal dat het land bedekt in gebieden waar het vochtig en
warm genoeg is.
De enige plekken zonder bodems zijn poolgebieden, bergen, woestijnen en
binnensteden.
Verschil tussen bodem en grond:
Bodem is een geheel van verschillende bestanddelen.
2
Grond zijn de losse onderdelen, bv. Zandgrond, leemgrond …
Bodems die ontstaan op vulkanische as zijn de vruchtbaarste bodems ter wereld.
Bodems bestaan uit 4 bestanddelen:
-
vaste fragmenten – stukjes gesteente of korrels
dood organisch materiaal – humus: donkerbruin of zwart van kleur
lucht
water
Soorten materiaal in de bodem:
-
levend en dood materiaal
fijn materiaal – slib of klei
middelgroot materiaal – zand
grof materiaal – grind
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be
Er groeit iets in Meise !
Een bodem die vooral uit kleideeltjes is opgebouwd, noemen we een kleibodem.
Domineren zand- of leemdeeltjes de bodem, dan spreken we respectievelijk van
een zand- of leembodem. Zijn er evenveel zand- als leemdeeltjes, dan spreken we
van een zand-leembodem. In heel wat tuinen van nieuwbouw is de oorspronkelijke
bodem verstoord door afgravingen of aangevoerde grond. Hierdoor kan het
bodemtype afwijken van de natuurlijke bodems in de streek.
Klei- en slibbodems houden veel water vast, korrels kleven in kluiten aan
elkaar.
Zand- en grindbodems zijn makkelijk om te bewerken en er planten in te
groeien.
laten
De beste bodems voor de horticultuur zijn leembodems, deze bevatten zowel zandals leemdeeltjes.
Met de kneedproef kun je eenvoudig het bodemtype van je tuin bepalen. Neem
wat grond in je handen en maak hem vochtig; de grond mag net niet aan je vingers
plakken. De vorm die je aan het natte materiaal kunt geven, zegt met welk
bodemtype je te maken hebt. Begin bij vorm 1 en zie hoe ver je geraakt. Kom je bijv.
uit bij vorm 5, dan heb je een leembodem.
3
Kneedproef
vorm 1: bergje
vorm 2: bergje waar je wat ‘model’ in kunt brengen
vorm 3: rolletje (10 cm lang) met scheuren
vorm 4: rolletje (10 cm lang) zonder scheuren
vorm 5: hoefijzer met scheuren
zand
leemachtig zand
zandleem
leem
kleiachtig leem
vorm 6: hoefijzer zonder scheuren
vorm 7 cirkel
leemachtige klei
klei
Bezinkingsproef
De kinderen voeren de bezinkingsproef uit
(schepje bodem in pot met water, goed
schudden en laten bezinken) om aan te tonen
dat er inderdaad verschillende soorten grond in
de bodem aanwezig zijn.
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be
Er groeit iets in Meise !
Bodemprofielen:
Doorsnede door de bodem die de verschillende lagen laat
zien.
In de bodem zitten duidelijke lagen of horizonten.
Humus: dode bladeren en ander organisch materiaal
De bovenlaag van de bodem zelf (rijk aan humus)
Arm aan humus
Onvruchtbare, verweerde gesteentefragmenten
Vast gesteente
Proef: met de grondboor proberen we een
zo diep mogelijke boring uit te voeren en
met de boorkern een beeld te krijgen van
het bodemprofiel.
4
We voeren de boring opnieuw uit op een
andere plaats en vergelijken beide
bodemprofielen.
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be
Er groeit iets in Meise !
Compost – Humus - Strooisellaag
De compostmeester maakt een eigen soort grond,
namelijk compost.
Wat is composteerbaar?
Wat is niet composteerbaar?
Een deel van ons afval kan in de natuur verwerkt worden. We noemen dat
biologisch afbreekbaar of organisch afval. Als je het in de natuur achterlaat, zal het
langzaam verdwijnen; het vergaat. Bv: groenteresten, fruitresten, snoeihout,
blaadjes, gemaaid gras ….
Wat hebben organismen nodig om compost te maken?
Lucht, water, warmte, contact met de bodem
(verse houtsnippers, haagscheersel, bladeren,
5
Nat groen materiaal zoals keukenafval en grasmaaisel
In de natuur wordt op een natuurlijke wijze compost gemaakt. We noemen het
humus. In het bos bestaat de grond voor een groot stuk uit humus. Boven op die
laag, ligt de strooisellaag. Dat is de halfverteerde compost. Elke herfst wordt de
strooisellaag aangevuld met vers materiaal. Het moet dan verkleind en afgebroken
worden om humus te worden.
Drie lagen bladeren:
Wanneer je de bodem van een loofbos onderzoekt, dan vind je drie lagen bladeren
die duidelijk van elkaar verschillen.
Bovenop vind je de laag met verse, net gevallen bladeren, waarin de vraatsporen
van insecten goed te zien zijn.
Die laag daaronder is al voor een deel vergaan. Hij ligt er een jaar of langer. Hierin
overwinteren de larven van insecten.
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be
Er groeit iets in Meise !
Nog dieper kom je bij een kruimelige laag bladresten. De bodemdieren hebben de
bladeren in deze laag fijngemaakt. Via hun wortels halen planten en bomen hier
hun voedsel vandaan.
(verschil: bladeren van beuken en essen)
Kriebelbeestjes zoeken
De kinderen gaan op zoek naar kriebelbeestjes.
Ze bekijken deze diertjes door de loepjes en proberen met behulp van een
zoekkaart de namen van de dieren te vinden.
Bv.: duizendpoten / miljoenpoten / pissebedden / spinachtigen / insecten /
regenwormen
6
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be
Er groeit iets in Meise !
Het ecosysteemspel als afsluiter
In de bodem hangt alles samen, dieren en planten hebben elkaar nodig, maar ook
Water, zon, mest ….
7
Praktische voorbereiding en materialen:








Afspraak met de compostmeester van de Plantentuin
Materiaal voor het onderzoek (water en bokaaltjes met deksel, bodemboor, 2
stukken dakgoot)
Foto’s bodemprofielen
Spel wat is composteerbaar en wat niet
Loepjes
Zoekkaarten bodemdiertjes
Naamkaartjes ecosysteemspel
Bol touw
Plantentuin Meise
 02 260 09 70
Domein van Bouchout
 [email protected]
Nieuwelaan 38
1860 Meise
 www.plantentuinmeise.be