Aardrijkskunde: ICT-opdracht

Timo Arnouts nr: 1
Klas: 5D
Jelle Mampaey nr: 13
Hannes Van Roy nr: 20
15 februari 2005
Aardrijkskunde: ICT-opdracht
Vulkanisme en platentektoniek
De 2 vulkanen waar we het over gaan hebben zijn: de Popocatepetl en de Grimsvötn.
Steekkaart met de belangrijkste termen:
vliegas = vulkanisch as gevallen uit een uitbarstingswolk.
episode = een vulkanische gebeurtenis die men onderscheidt door zijn duur of stijl.
subductiezone = een zone waarin 2 tektonische platen samenkomen, waarvan de ene
gewoonlijk teniet wordt gedaan door de andere.
strombolisch = komt van het woord strombolian dat afgeleid is van de Strombolivulkaan.
Strombolische uitbarstingen zijn gekenmerkt door de periodieke
ontploffingen van het basalt vanuit openingen en kraters of gekenmerkt door gitzwarte
klonters of vloeibare fonteinen van basaltische lava van een centrale krater.
tephra = een algemene term die gebruikt wordt om alle soorten vaste materialen die
door een vulkaan geproduceerd worden tijdens een uitbarsting, te omschrijven.
fluorosis = ziekte veroorzaakt door oplosbare fluor die voorkomt in vulkanische assen
lavastroom = massa’s gesmolten stenen die uitgestort worden naar de oppervlakte van
de aarde gedurende een hevige uitbarsting.
basalt = een harde, zwarte vulkanische steen met minder dan 52% kiezelzuur.
eruptiewolk = uitbarstingswolk = een wolk van tephra* en gassen die met de wind mee
wordt gevormd bij een uitbarstende vulkaan.
Solfatoren = gasbronnen die zwavel bevatten.
Vergelijking van hun opbouw en werking:
De Popocatepetl:
Popocatepetl in rust.
Eruptiewolk boven de Popocatepetl.
achtergrondinformatie:
Popocatépetl, wat zoveel als ‘De Rokende Berg’ betekent in de oorspronkelijke Nahuatltaal, heeft, net als elk van de ongeveer 550 actieve vulkanen op deze planeet, een lange
geschiedenis achter zich. Inca-getuigenissen dateren erupties in 1347 en 1354 en ook
Cortez heeft in 1519 een uitbarsting meegemaakt. Hij stuurde prompt een mannetje naar
boven om de zaak van naderbij te bestuderen. Maar geologisch onderzoek heeft
1/6
Timo Arnouts nr: 1
Klas: 5D
Jelle Mampaey nr: 13
Hannes Van Roy nr: 20
15 februari 2005
vastgesteld dat de vulkaan 25.000 jaar geleden al vuur spuwde. In 800 na Chr. had de
laatste grote uitbarsting plaats en werd de nabijgelegen Puebla-vallei overspoeld met
modder.
Sinds 1927 leek de vulkaan ingeslapen te zijn, maar in 1994 toonde een rookpluim dat er
nog steeds leven in de vuurberg zat. Sindsdien liet de actieve vulkaan regelmatig van
zich spreken. In 1996 kwamen 5 mensen om toen ‘Popo’ uitbarstte op het moment dat
zij de berg beklommen. In 1997 regende het assen boven Mexico City, dat slechts 60
kilometer van de vulkaan verwijderd ligt.
Stratovulkaan
Het is erg moeilijk om het gevaar op een grote uitbarsting in te schatten. Popocatépetl is
een stratovulkaan, naast scoria- en schildvulkanen een van de drie hoofdtypes.
Stratovulkanen worden gekenmerkt door een concave vorm, met steeds steiler wordende
flanken die uitmonden in een spitse, maar smalle, vulkaanmond. Dat maakt van hen
wellicht de mooiste, maar ook de gevaarlijkste vulkaansoort. Stratovulkanen worden het
meest geassocieerd met Plinische uitbarstingen, genoemd naar Plinius de Jongere die een
erg objectieve beschrijving van de uitbarsting van de Vesuvius gaf in 79 na chr. Toen
stierven duizenden in Pompeï en Herculaneum, steden die bedekt werden met een dikke
aslaag afkomstig van de Vesuvius.
Plinische uitbarstingen zijn explosief en produceren krachtige rookpluimen. Dat was ook
het geval in de uitbarstingen van ‘Popo’, waarbij steenbrokken met een doorsnede van
enkele meter honderden meters de lucht in werden geschoten en een rookpluim meer
dan 4 km boven de vuurberg uittorende. Mexico City bleef dankzij een gunstige wind
gespaard van de asregen die met de uitbarsting gepaard ging, maar stofmaskers waren
inmiddels uitgeput en enkele vluchten werden afgelast omdat de
luchtvaartmaatschappijen vreesden voor schade aan de vliegtuigen.
Magmaprop
Het is ook niet verwonderlijk dat het evacuatiebevel dat werd uitgevaardigd nadat
Popocatépetl al enkele dagen tekenen van verhoogde activiteit toonde, grotendeels
genegeerd werd door de omwonende bevolking. Zulks was sinds 1994 wel vaker het
geval geweest en bovendien was de angst have en goed te verliezen door plunderingen
groot. Maar vulkanologen waarschuwden dat het uitblijven van een uitbarsting
waarschijnlijk te wijten was aan een magmaprop die de vulkaanmond afsloot.
Maandagochtend vroeg toonde de Rokende Berg dan toch zijn geweldadige karakter in
een reeks kleinere uitbarstingen die tot vandaag voortduren. Kleiner is hier wel voor
enige interpretatie vatbaar, want het zou om de grootste uitbarsting sinds 800 na Chr.
gaan en het natuurgeweld dat hiermee gepaard gaat is indrukwekkend. Totnogtoe is
slechts 1 slachtoffer gevallen, een bejaarde man die aan een hartaanval overleed. Dat
het slachtofferaantal voorlopig meevalt heeft wellicht te maken met het feit dat de
overheid nu wel werk maakt van de evacuatie. Op sommige plaatsen werden de
bewoners zelfs gedwongen hun woonplaats te verlaten.
Gletsjer
Het grote gevaar vormt echter de kilometerlange gletsjer op Popocatépetl, die onder het
geweld dreigt te bezwijken. Dat zou een modderstroom kunnen veroorzaken die,
letterlijk, tegen sneltreinvaart de bergflanken afstormt. Maar voorlopig lijkt de gletsjer te
blijven waar hij is.
2/6
Timo Arnouts nr: 1
Klas: 5D
Jelle Mampaey nr: 13
Hannes Van Roy nr: 20
15 februari 2005
Dat het tot een fatale eruptie komt is een mogelijkheid die nog niet werd uitgesloten en
tot ‘Popo’ tot bedaren komt blijft een 20 km wijde schutskring rond de vulkaan van
kracht.
De laatste uitbarsting (20/12/2000)
Na een explosieve uitbarsting werd de bevolking geëvacueerd.
De vulkaan Popocatépetl is dan toch uitgebarsten. De vulkaan braakte al enkele dagen as
en damp uit en de bewoners, die aanvankelijk van geen wijken wilden weten, volgden na
de recente explosies het evacuatiebevel toch op.
De Grimsvötn:
Ligging van de Grimsvötn.
Rookpluim boven de Grimsvötn (duidelijk een Caldera).
achtergrondinformatie:
Grimsvötn is IJslands meest actieve, maar ook meest onbekende vulkaan. Gemiddeld
vindt er iedere 10-15 jaar een uitbarsting plaats in het Grimsvötn systeem
Grimsvötn ligt in het midden van IJslands grootste ijskap, de Vatnajökull. Uitbarstingen
van Grimsvötn gaan altijd gepaard met gletsjerdoorbraken en enorme hoeveelheden
smeltwater. De zandvlaktes ten zuiden van de Vatnajökull, Skeiðarársandur, zijn dan ook
ontstaan door deze gletsjerdoorbraken.
Caldera
De vulkaan bestaat uit een caldera, met twee boven de ijskap uitstekende pieken met
een hoogte van 1700 en 1725 meter. De 600 m diepe caldera zelf is gevuld met
smeltwater, waarop een ijslaag van 200-250 m dik drijft. Bij een uitbarsting smelt deze
ijslaag, maar ook een groot deel van het omliggende ijs. De waterdruk wordt zo groot
dat de gletsjer gedeeltelijk gaat drijven, waardoor het water in een enkele vloed
wegstroomt.
Behalve de gletsjerdoorbraken door echte uitbarstingen, vinden er ook regelmatig kleine
doorbraken plaats. Dit water is afkomstig van smeltwater, gevoed door de warme
bronnen en solfatoren in en rond de Grimsvötn caldera.
3/6
Timo Arnouts nr: 1
Klas: 5D
Jelle Mampaey nr: 13
Hannes Van Roy nr: 20
15 februari 2005
Ontstaan van een calderavulkaan
1.
2.
3.
4.
Uitbarstingen
De uitbarstingen van Grimsvötn zijn meestal maar klein. Er komt weinig lava en tephra
bij vrij. Sinds ongeveer 1600 zijn er waarschijnlijk 36 uitbarstingen geweest, die samen
maar 2.3 km3 lava en tephra hebben opgeleverd (ter vergelijking, Askja produceerde
dezelfde hoeveelheid in twee dagen in 1875). Het gevaar van de uitbarstingen ligt dus in
de gletsjerdoorbraken. Meestal gaan die via de onbewoonde Skeiðarársandur, maar soms
ook via andere rivieren, waarbij wel schade aangericht kan worden.
Door de enorme krachten was het tot 1974 niet mogelijk een weg aan te leggen over de
zandvlaktes. Door het dunner worden van de ijskap vinden de doorbraken nu vaker
plaats en met minder volume. In 1974 werd dan ook IJslands langste brug aangelegd
over de Skeiðará. Overigens is die in 1996 gedeeltelijk weggespoeld door een uitbarsting
in het Loki systeem, dat via Grimsvötn liep.
Laatste uitbarsting (18/12/1998)
Op 18 december vond opnieuw een uitbarsting plaats onder de Vatnajökull. De
paddestoelvormige rookkolom reikte tot 10 km hoogte. De in de kolom optredende
bliksem was zo kolossaal, dat deze vanuit Reykjavík zichtbaar was. De eruptie duurde
10 dagen en er volgde een kleine gletsjerdoorbraak. Wetenschappers hebben
bekendgemaakt dat zij hier de komende 20-30 jaar vrijwel jaarlijks een eruptie
verwachten.
4/6
Timo Arnouts nr: 1
Klas: 5D
Jelle Mampaey nr: 13
Hannes Van Roy nr: 20
15 februari 2005
Verklaring van hun werking vanuit de theorie van de
platentektoniek:
Popocatepetl:
www.vulkanen.nl
IJsland: een stuk Middenatlantisch gebergte ...
Langzaam en stukje bij beetje is dit eiland aangegroeid uit de zeebodem: een
vulkanische korst op een wond in de aardschors die zich tot op heden niet heeft gesloten.
Dwars over het eiland, van het noordoosten naar het zuidwesten loopt een systeem van
breuk- en reklijnen: de IJslandse vulkanengordel. Geregelde metingen gedurende de
laatste jaren toont dat de randen van de breukspleten zich nog in onze tijd van elkaar af
bewegen. IJsland is 13 miljoen jaar oud, een hele leeftijd. In vergelijking met de duur
van de geschiedenis van onze aarde, die meer dan 5 miljard jaar oud is, is IJsland echter
een jong eiland.
Na het einde van de lJstijd, 15.000 jaar geleden, waren er in de vulkanengordel met een
oppervlakte van omstreeks 135.000 km2, zo'n 200 vulkanen werkzaam. Alleen al in de
laatste duizend jaar, sinds de vestiging van de Vikingen op het eiland, barstten 40
vulkanen samen meer dan 150 maal uit. Geen enkele generatie bleef verschoond van
vulkanische gebeurtenissen. Vanuit de zeer diepe, tot in de aardmantel doorlopende
spletensystemen steeg de lava steeds weer in reusachtige hoeveelheden tot het
aardoppervlak op. Sedert het jaar 1.500 bedroegen deze hoeveelheden bijna 20 km3.
Dat is ongeveer een derde van de hoeveelheid lava die in dezelfde tijd over de hele aarde
aan de oppervlakte kwam. Er zijn aanwijzingen dat er nog veel grotere lavamassa's in de
onderzeese gebergten over de gehele aarde uitvloeien.
5/6
Timo Arnouts nr: 1
Klas: 5D
Jelle Mampaey nr: 13
Hannes Van Roy nr: 20
15 februari 2005
Voorspellen
Zoals ook in dit geval blijkt, blijft het voorspellen van vulkaanuitbarstingen voorlopig een
oefening in geïnformeerd giswerk, maar volgens Howard Zebker van de Stanford
universiteit zal dat in de nabije toekomst veranderen. Een aantal ruimteagentschappen,
waaronder NASA, ESA en de Japanse ruimtevaartorganisatie, zullen in de volgende tien
jaar een aantal hypergevoelige satellieten lanceren, die veranderingen in de 550 actieve
vulkanen van de aarde erg nauwgezet in kaart zouden kunnen brengen.
Aan de hand van deze metingen zullen vulkanologen kunnen bepalen wanneer magma
zich naar de oppervlakte werkt, zodat uitbarstingen maanden, of zelfs jaren, op voorhand
voorspeld kunnen worden.
6/6