Krantje - Plantyn

Vulkaanuitbarsting in IJsland
Auteur: Lieve Hoet
elke drie jaar hebben ze er wel eentje.
Maar op 14 april werd het toch ernstig.
Een vulkaan barst uit
Toen kwam een andere krater in actie,
dicht bij de eerste. De uitbarsting was
IJsland
Vulkanen vind je op heel veel plaatsen
in de wereld, maar de vulkaan waarover
iedereen nu praat, ligt in IJsland. Dit
eiland ligt net onder de poolcirkel en is
ongeveer drie keer zo groot als België.
Toch wonen er in IJsland 34 keer minder
mensen dan in België! Dat is gemakkelijk
heviger én ze gebeurde vlak onder een
gletsjer van 250 meter dik. De hete
stroom lava deed het gletsjerijs smelten.
Een massa smeltwater donderde naar
beneden. Het water in de rivier steeg in
enkele uren drie meter! Gelukkig waren
de bewoners tijdig verwittigd.
te begrijpen als je naar het landschap
van IJsland kijkt: bergachtig, met weinig
begroeiing en vooral ... met veel
vulkanische activiteit.
Vulkaanuitbarsting onder de Eyjafjallajökullgletsjer
De vulkaan die eind maart 2010 as en
rook begon te spuwen, ligt op ongeveer
120 km van Reykjavik, de hoofdstad van
IJsland.
IJslanders
zijn
wel
wat
vuurspuwende vulkanen gewoon want
Nare gevolgen
De eerste uitbarstingen van de vulkaan
waren mooi te zien vanop honderden
meters. Je zag vurige tongen as en lava
omhoog spuiten. Dat trok veel toeristen
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.1
Vulkaanuitbarsting in IJsland
aan. Maar na 14 april waagde niemand
Bij deze uitbarsting was dat de eerste
zich nog in de buurt. Een vulkaanuitbarsting
dagen gelukkig niet het geval, maar de
heeft meestal nare gevolgen. En niet
wetenschappers houden het in het oog.
alleen in de onmiddellijke omgeving.
Vulkanisch
stof
maakt
de
grond
vruchtbaar. Maar als het te dik ligt en
opwaait,
is
het
schadelijk.
Fijne
stofdeeltjes kunnen je longen aantasten.
Daarom dragen mensen dikwijls maskers
tot het stof verdwenen is.
Moeilijk vervoer
IJsland is een ruw land met weinig goede
wegen. De meesten wonen aan de kust
Evacuatie
Ongeveer achthonderd mensen werden
in veiligheid gebracht toen de gletsjer
begon te smelten. Die evacuatie verliep
vlot. Toch lieten de mensen, vooral
in Reykjavik. De enige grote weg die rond
het eiland loopt, was hier en daar door
het smeltwater weggespoeld. Wie van
het oosten naar de hoofdstad wou, moest
een omweg maken van ... 1000 km!
boeren, hun land niet graag achter. De
koeien moesten gemolken worden, hun
weiland kwam onder een dikke laag as te
liggen en ze wisten niet hoe lang die
toestand zou duren.
Gezondheidsrisico's
De dampen die een vulkaan uitspuwt,
bevatten vaak giftige stoffen. Meestal
komen die heel sterk verdund op de
Maar de vulkaanuitbarsting had ook
aarde terecht zodat ze niet veel schade
gevolgen voor het vervoer in andere
aanrichten. Tenzij het regent en die
landen. Uit de vulkaan onstnapte een
stoffen meteen naar beneden komen.
dikke zwarte stofwolk. En die bleef niet
Vooral voor het vee kan dit dodelijk zijn.
boven IJsland hangen.
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.2
Vulkaanuitbarsting in IJsland
gesmolten gesteente vanuit het binnenste
Luchtverkeer lag stil
van de aarde de lucht in geblazen, als
Aswolk
kleine
De stofwolk waaide naar Europa, op een
worden hard als ze met de koude lucht
hoogte van ongeveer 10 km. Je kon ze
in aanraking komen, en vormen zo
(bijna) niet zien, ruiken of voelen. Ze
glasachtige korreltjes.
druppeltjes.
Die
druppeltjes
veroorzaakte wel prachtige zonsondergangen
en -opgangen. En toch was ze niet zo
onschuldig.
Ze
zorgde
ervoor
dat
vliegtuigen verschillende dagen niet
konden opstijgen of landen.
Gevaar voor de vliegtuigen
Stel je eens voor dat een vliegtuig door
zo'n aswolk vliegt. De fijne stukjes steen
en glasachtige korreltjes krassen de
voorruit zo erg dat de piloot niets meer
ziet. Ze komen in belangrijke onderdelen
van het vliegtuig terecht. En ... de
motoren
zullen
meestal
uitvallen.
Hierdoor is de kans heel groot dat
vliegtuigen te pletter storten. Er zal
altijd veel schade zijn. Dat risico wilden
de regeringen niet nemen. Voor het eerst
in de geschiedenis werd daarom al het
luchtverkeer in grote delen van Europa
stilgelegd. Verschillende dagen. Tot de
wind zou draaien of de vulkaan zou
stoppen.
Wat zit er in die zwarte wolk?
In de eerste plaats gesteente dat door de
kracht van de explosie tot heel fijne
stukjes verpulverd is. Maar er zitten ook
kleine glasachtige korreltjes in. Bij een
vulkaanuitbarsting wordt gloeiend heet
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.3
Vulkaanuitbarsting in IJsland
En de reizigers?
voor eten, drinken, eventueel een
Ook op alle Belgische luchthavens
hotelkamer voor de gestrande reizigers.
mochten geen vliegtuigen vertrekken of
Ze moeten ook het ticket terugbetalen
toekomen. En dat net op het einde van
als de klant dat wil. Dat kost allemaal
de paasvakantie! Meer dan honderdduizend
heel veel geld. En dat allemaal door de
passagiers moesten een middel vinden
uitbarsting van die ene vulkaan.
om via een omweg toch op hun
bestemming te geraken. Treinen, boten,
bussen en taxi's geraakten snel vol. Veel
mensen geraakten niet op tijd op hun
werk of op school, of misten een
belangrijke afspraak. Passagiers in heel
de wereld moesten dagen, soms zelfs
twee weken wachten. Er heerste veel
verwarring.
Vulkanen
Wat is een vulkaan?
Een vulkaan is een opening in het
aardoppervlak waaruit gesmolten gesteente
(magma), gas en brokstukken van vast
gesteente naar buiten komen. Rond
zulke openingen wordt vaak een berg
gevormd. Vulkanen kunnen lange tijd in
rust blijven, maar onder de aardkorst
worden ondertussen gassen en vloeibare
gesteenten verzameld. Op een bepaald
ogenblik wordt de druk van onderuit zo
groot dat het aardoppervlak barst en ...
de vulkaan uitbarst.
Waarom in IJsland?
IJsland is eigenlijk een deel van de Mid-
Gevolgen voor de bedrijven
Atlantische Rug. Dat is een enorme
Ook het vrachtverkeer lag stil. Voor veel
bergketen die zich uitstrekt van het
bedrijven was dat een enorm probleem.
zuiden naar het noorden. In het zuiden
Hoe geraakten ze aan hun materiaal? En
loopt ze tussen Amerika en Afrika, in het
wat te doen met bederfbaar voedsel?
noorden tussen Groenland en Europa. De
Maar vooral voor de vliegtuigmaatschappijen
bergketen ligt bijna helemaal onder
en de reisorganisaties was deze toestand
water. In zee braken de bergen soms
heel erg. Zij zijn verplicht om te zorgen
magma uit. Hierdoor wordt er nieuwe
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.4
Vulkaanuitbarsting in IJsland
zeebodem
gevormd
én
drijven
de
magma. Dit veroorzaakte een gigantische
continenten verder uit elkaar.
uitbarsting met een tsunami waarbij
IJsland ligt net OP die actieve Mid-
golven van 22 meter hoog vele doden
Atlantische Rug. Op de koop toe ligt
maakten. De aswolk dreef rond de
IJsland op een hotspot. Dat is een plaats
wereld, waardoor de zonnestralen de
waar van op grote diepte magma
aarde maar moeilijk konden bereiken.
omhoogkomt naar de aardkorst. Het is
Dat
dan ook geen wonder dat IJsland barst
temperatuur wereldwijd met 1,2 °C.
jaar
daalde
de
gemiddelde
van de vulkanische activiteit!
Enkele historische vulkaanuitbarstingen
1783: in IJsland barstte de Laki-vulkaan
uit. Negen maanden lang spuwde hij as
en puin. Omdat die naar beneden vielen,
kwamen mensen en dieren in contact
met de schadelijke gassen. Ongeveer één
derde van de IJslandse bevolking (9000
mensen) ging eraan dood. Ook toen dreef
de aswolk over grote delen van Europa
en veroorzaakte daar veel problemen.
1991: de Pinatubo op de Filippijnen
barstte uit. Ook toen had een enorme
stofwolk een invloed op de hele wereld.
79 na Chr.: de Vesuvius in Italië barstte
Gelukkig waren de bewoners op tijd
uit. De as viel neer en twee steden
verwittigd en konden ze geëvacueerd
(Pompeï
worden.
en
Herculaneum)
werden
bedolven onder een vier meter dikke laag
as en brokstukken. Later heeft men in
Pompeï opgravingen gedaan en de stad
weer van onder het stof gehaald.
Voorspellingen
Wetenschappers
'slapende'
proberen
vulkaan
te
bij
elke
voorspellen
wanneer hij eventueel zal uitbarsten. Ze
1883: de Krakatau, een berg in Azië,
bestuderen hiervoor de samenstelling
werd omhooggestuwd, scheurde open en
van de gassen die soms uit de krater
stortte in. De zee stroomde in het
opstijgen. Vaak wordt een uitbarsting
gapende gat en viel op de gloeiend hete
aangekondigd door kleine aardbevingen.
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.5
Vulkaanuitbarsting in IJsland
Of door gerommel diep onder de grond.
vulkaan naar buiten komt. Als lava
Soms begint een uitbarsting aarzelend,
afkoelt, wordt het een soort steen.
zoals nu in maart het geval was. Maar het
magma
magma: gesteente in vloeibare toestand
is heel moeilijk om te voorspellen hoe
onder het aardoppervlak
hevig de uitbarsting zal zijn en waar
poolcirkel
poolcirkel: een lijn op 66½° NB en 66½°
precies de magma naar boven zal komen.
ZB. Deze lijn duidt alle plaatsen aan waar
de zon één dag per jaar niet opgaat en
Vulkanologen in IJsland zijn bang dat de
Katla,
een
vulkaan
vlak
bij
de
Eyjafjallajökull-gletsjer, ook zal uitbarsten.
Die Katla ligt onder een nog grotere
gletsjer. De evolutie van de vulkanen in
IJsland wordt door heel de wereld met
spanning gevolgd.
waar ze één dag per jaar niet ondergaat.
tsunami
tsunami: een vloedgolf die ontstaat door
aardbevingen op de zeebodem.
vulkanische activiteit
activiteit: verschijnselen die
erop wijzen dat op die plaats de
aardkorst dunner is. Je vindt er geisers
(= mengsel van heet water en stoom dat
Verklarende woordenlijst
als een fontein de lucht ingestuurd
De schuingedrukte woorden uit de tekst
modderbronnen.
worden hieronder verklaard.
vulkanoloog: wetenschapper die alle
vulkanoloog
wordt), warmwaterbronnen en kokende
vulkanische activiteit onderzoekt en
continent
continent: een heel groot stuk land waar
aan alle kanten zeeën omheen liggen.
Azië,
Afrika,
Noord-Amerika,
Zuid-
Amerika, Antarctica, Europa en Oceanië
zijn de zeven continenten.
evacuatie
evacuatie: de verplaatsing van mensen
van een gevaarlijke plaats naar ergens
waar het veiliger is. Bv. bij een brand,
een gaslek, een overstroming
gletsjer
gletsjer: een heel grote en dikke laag ijs
hoog in de bergen. Deze ijsmassa schuift
langzaam bergafwaarts.
lava
lava: kokendhete magma die uit een
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.6
uitbarstingen tracht te voorspellen.
Vulkaanuitbarsting in IJsland
En nu jij!
1. Wat weet je over IJsland? Waar of niet waar?
a. IJsland is een eiland. ....................................
b. IJsland is volledig bedekt met een grote laag ijs. ...........................
c. Vulkaanuitbarstingen zijn in IJsland héél zeldzaam. ..............................
d. IJsland ligt dicht bij de Zuidpool. ..........................
e. IJsland is dunbevolkt. ..............................
2. In 1783 barstte de Laki-vulkaan uit.
a. Som de gevolgen op.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
b. Mochten de vliegtuigen in Europa toen ook niet vliegen?
Waarom wel/niet ?
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Reken uit!
a. België heeft een oppervlakte van 30 528 km²
km².
Hoe groot is IJsland dan ongeveer? ..............................
b. België heeft 10 414 336 inwoners
inwoners.
Hoeveel heeft IJsland er dan ongeveer? ..............................
c. Hoeveel inwoners per km² heeft België dan? ..............................
d. Hoeveel inwoners per km² heeft IJsland dan? ..............................
e. Leg uit waarom er zo'n verschil is.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.7
Vulkaanuitbarsting in IJsland
5. Vul aan.
a. Als magma aan het aardoppervlak komt, noemen we het .............
b. Toen de Krakatau uitbarstte, vernietigden hoge golven vele dorpen.
Dit was een zware ......................................................................
c. Een vulkaan die niet actief is, noemen we een ............................
vulkaan.
d. IJsland ligt op een grote bergketen die van noord naar zuid loopt,
meestal onder water.
Die bergketen noemen we .........................................................
e. Toen de gletsjer door de vulkaanuitbarsting begon te smelten, werden
de inwoners snel .......................................................................
f. Azië, Afrika, Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Antarctica, Europa en
Oceanië zijn de 7 ......................................................................
6. IJslanders spreken IJslands, een taal die alleen op hun eiland wordt
gesproken. IJslands is eigenlijk een Ouddeense taal, meegebracht door
de Vikingen die in IJsland kwamen wonen.
Kun jij de naam van de gletsjer uitspreken? De Eyjafjallajökull-gletsjer
In hoeveel tijd kun je hem uit het hoofd herhalen?
7. Voor de knutselaars
Wie knutselt een maquette (= een model op schaal) van een vulkaan in
elkaar?
(Illustratieverantwoording: het copyright op de illustraties berust bij de volgende personen, firma's en
instellingen: Ina Hallemans (tekeningen), Reporters (foto's), Corbis (p.3)).
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.8