Er zit een changemaker in ieder van jullie

Er zit een changemaker in ieder van jullie
Yamila Idrissi – 17/12/2016
Gefeliciteerd. Vandaag beginnen jullie aan een nieuw hoofdstuk. Spannend! Een
witte bladzijde die jullie zélf gaan invullen door de keuzes die jullie zullen maken.
Sommigen worden leiders, anderen liever niet. En dat is ook goed. Maar iederéén
kan het verschil maken, en dus ook jullie.
Ik ging jullie vandaag vijf tips meegeven, maar daar ben ik van afgestapt. Het voelde
wat ongemakkelijk om tips mee te geven als ondertussen de wereld in brand staat.
Istanboel werd vorige week geteisterd door aanslagen, net als Parijs, Ankara, Nice en
Beiroet eerder dit jaar. Ook Brussel bleef niet gespaard op 22 maart. Deze week
konden we live en in real time volgen hoe mensen in Oost-Aleppo hun laatste
smeekbedes de wereld instuurden. Ze schreeuwden het uit: “Ik besta, ik ben hier en
ik wil leven. Help mij.” En we stonden erbij en keken ernaar.
Maar wat wil ik dan wel meegeven? Ik wil vandaag verhalen vertellen over mensen
die ons de weg wijzen op cruciale momenten en tonen dat we altijd een keuze
hebben, en die moeten maken. Mensen die door wat hen is aangedaan alle recht
hebben om te haten, maar ervoor kiezen om dat niet te doen. Mensen die ‘mentale’
changemakers zijn. Antoine Leiris is zo iemand. Deze Franse journalist verloor zijn
vrouw bij de aanslagen in Parijs en diende de terroristen van repliek: “Mijn haat
krijgen jullie niet”.
Maar ook dichter bij huis laten mensen van zich horen, zoals Mohamed El Bachiri:
een Marokkaanse Belg, moslim en Molenbekenaar. Door zijn naam, geloof, en het
droeve imago van zijn gemeente beschouwt de helft van de wereld hem als een
terrorist. Maar hij is ook de man van Loubna Lafquiri, de moeder van zijn kinderen
die tijdens de aanslagen in Brussel om het leven kwam. Zijn verdriet is onmetelijk,
maar hij blijft overeind dankzij de liefde en door zijn geloof in de mensheid. Wat
Mohamed El Bachiri ons vooral leert, is dat zijn stem een rol speelt. Ondanks alle
1
ellende staat hij op en vertelt hij zijn verhaal. Hij had de keuze om te haten, maar hij
koos ervoor om lief te hebben. Ook jullie hebben die keuze, net zoals jullie stem ook
meetelt. Iederéén kan het verschil maken, ook jullie. Dus sta op en laat van jullie
horen!
Als politica probeer ik met veel schroom en nederigheid te luisteren naar wat dit
tijdsgewricht ons probeert te zeggen. Soms weet ik het ook niet. Iets niet weten is
eerder een sterkte dan een zwakte. As ik het niet weet, dan duik ik in mijn boeken.
Zo kwam ik uit bij het boek van de Frans-Libanese schrijver Amin Maalouf, De
ontregeling van de wereld. We zijn de 21e eeuw binnengegaan zonder kompas, zegt
hij. De wereld is ontregeld – financieel, economisch, klimatologisch, maar ook
ethisch en moreel –, en het lijkt wel of die ontregelingen vandaag allemaal
samenkomen.
De wereld is te complex is geworden voor één simpel antwoord. Maar een eerste
stap richting oplossing is durven denken met een andere bril op. Dat vergt lef,
wijsheid, en een open geest. We moeten de handen in mekaar slaan, onszelf en
anderen geruststellen, luisteren, grenzen bepalen, bruggen bouwen en de boel bij
elkaar houden. Dat is de taak waar we vandaag voor staan, dat is ook de taak waar
jullie voor staan. Er zit een changemaker in elk van jullie. Iederéén kan het verschil
maken, ook jij.
Ik zie sommigen onder jullie al verbaasd kijken: “Moeten wíj de wereld gaan
redden?” Ja! Jullie zijn aan zet. En er zijn al mensen jullie voorgegaan. Denk maar aan
Khadija Hamouchi uit Molenbeek. Zij ontwierp een app die jongeren voorbereidt op
de arbeidsmarkt in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Haar visionaire idee werd
opgepikt door Silicon Valley en rijgt internationale prijzen aan elkaar. Van
Molenbeek naar Silicon Valley, il faut le faire. 26 jaar oud, dames en heren. Of neem
nu Boyan Slat, de Nederlandse jongeman die onze oceanen wil redden via een
installatie die het drijvend afval uit de oceanen verzamelt. Hij is 22 jaar.
2
Opnieuw zie ik jullie denken: “Moeten wij dan ook dingen gaan uitvinden om iets te
betekenen?” “Is dat dan de maatstaf of het referentiepunt?” “Maken we enkel op
die manier een verschil?” Neen. The next big thing are a lot of small things by a lot of
small people, daar ben ik van overtuigd.
En dat begint bij keuzes die je elke dag maakt. Hou de deur eens open voor je
bejaarde buurvrouw. Zeg eens “goeiendag” tegen de Jef of Mohamed van achter de
hoek. Schenk wat weg aan een hulporganisatie. Op elk moment van de dag kies je
ervoor om een verschil te maken. Grijp je kans en doe er iets mee, want dit is jouw
tijd om op te staan, erin te duiken en een impact te maken.
Jullie worden de ‘Millennials’ genoemd. Er wordt gezegd dat jullie generatie
narcistisch en verwend zou zijn. Maar ik zie een groep jongeren die in het Verenigd
Koninkrijk tégen de brexit heeft gestemd. Mochten de jongeren aan zet zijn, dan zou
het Verenigd Koninkrijk vandaag nog bij de Europese Unie horen. Er wordt gezegd
dat jullie ongeduldig en verslaafd zijn aan tablets en smartphones. Maar ik zie een
generatie die in de Verenigde Staten de straat op trekt om te demonstreren tégen
Donald Trump. Er wordt gezegd dat jullie egoïstisch en lui zouden zijn. Maar ik kan
jullie garanderen dat mijn medewerkster in het Vlaams Parlement, die hier vandaag
ook als pas-afgestudeerde VUB-er in de zaal zit, helemaal niet egoïstisch of lui is,
maar juist ijverig, hulpvaardig en toegewijd. Wat er ook wordt gezegd over jullie, ik
zie een generatie voor mij die kritisch durft nadenken, vrij van vooroordelen en
dogma’s, een generatie die hoop uitstraalt.
Er wordt ook gezegd dat Millennials geen echte vriendschappen meer zouden
durven sluiten en eenzaam zijn. Misschien kennen jullie dat gevoel wel, het
unheimliche gevoel om nergens bij te horen? Om je niet verbonden te voelen? Uit
cijfers van de OESO blijkt dat België slecht scoort inzake the sense of belonging bij
jongeren, het gevoel nergens thuis te horen. Nochtans is dit gevoel een belangrijke
menselijke behoefte. Het geeft waarde aan het leven en het bepaalt in sterke mate
de betrokkenheid bij de samenleving. Dat geldt voor alle jongeren, misschien ook
voor vele jongeren hier in de zaal, en nog meer voor jongeren met een migratie3
achtergrond. Sommigen hebben zelfs het gevoel uitgespuwd te worden door de
Belgische samenleving. Hoe is dat toch mogelijk?
Is het omdat we elkaar niet kennen? Is het omdat we elkaars verhalen niet kennen?
Iedereen kent Romeo en Julia, maar niemand kent de Arabische versie Layla en
Majoun. Iedereen kent One Direction, maar niemand kent zijn tegenhanger uit het
Midden-Oosten. En ze bestaan echt. Hetzelfde geldt voor de topactrice Hiam Abbas
die recent nog in het Kaaitheater: zij is de Arabische Cate Blanchett. De meesten
kennen Simone de Beauvoir, maar wie kent er Fatima Mernissi? Toen Fatima
Mernissi, mijn intellectueel kompas, vorig jaar overleed, had ik dat unheimliche
gevoel, juist omdat niemand wist wij ze was.
Wij kennen elkaars verhalen niet, wij kennen elkaars slaapliedjes niet, elkaars taboes
niet, wij weten van elkaar niet hoe we om onze geliefden rouwen. Wij kennen
elkaars cultuur niet. En dus blijven we vreemden voor elkaar, ongeacht het aantal
jaren dat we hier samenwonen. Vandaag hebben we plekken nodig waarin we de
verhalen horen. De cultuurhuizen zijn voor mij zo’n plek om deze verhalen te laten
vertellen. Een plek waar we de Laylas en Majouns kunnen leren kennen. Waar de
Cate Blanchetts van de Arabische wereld kunnen schitteren. We hebben plekken
nodig die ook het moeilijke verhaal brengen, plekken waar we kunnen verbinden en
waar je elkaar kan ontmoeten. Waar de verhalenvertellers thuis zijn, waar je elkaar
kan ontmoeten. Cultuurhuizen zouden zo’n plek moeten zijn, maar universiteiten
ook.
De VUB is ook zo’n plek. Een warm en redelijk eigenzinnig huis waar kritisch wordt
nagedacht en elke dag bruggen worden gebouwd. Jullie studie aan de universiteit zit
er op, maar de VUB draag je voor altijd met je mee. Na al die jaren zit de VUB nog
altijd right under my skin. En het vervult me dan ook met trots dat mijn alma mater
zich niet alleen in woorden opwerpt als bruggenbouwer, maar ook in daden. Dit
academisch jaar heeft de VUB beslist dat er een leerstoel Fatima Mernissi komt.
Fatima Mernissi, een Marokkaanse sociologe en een vernieuwende stem binnen het
moderne islamdebat en een bruggenbouwer avant la lettre.
4
Maar ook een feministe. “Vergeet nooit dat een politieke, religieuze of economische
crisis volstaat opdat de rechten van de vrouw opnieuw in vraag worden gesteld.
Deze rechten zijn nooit verworven. Vrouwen moeten waakzaam blijven, hun ganse
leven lang.” Het hadden de woorden van Fatima Mernissi kunnen zijn, maar het zijn
de woorden van Simone de Beauvoir. Ze zijn jammer genoeg nog altijd brandend
actueel. Want vandaag staan vrouwenrechten meer dan ooit onder druk. Zelfs in de
studentenkringen van de VUB vindt seksisme een vruchtbare voedingsbodem. Op de
commotie van vorige week antwoordde de rector ferm: “Studentikoze tradities ja,
seksisme, nee.” Maar ook: We moeten met z’n allen overtuigd geraken dat iedereen
beter af is in een wereld zonder seksisme. En aanklagen waar gesprek niet werkt,
tonen hoe het anders kan.” Ze voegde er op het einde van haar opiniestuk aan toe:
“De strijd tegen het seksisme is geen strijd van vrouwen tegen mannen, maar van
mannen en vrouwen voor vrijheid en gelijkheid.” De studentenkringen hebben het
begrepen. Deze week gingen ze aan de slag met een ambitieus debat op de campus
over seksisme. En zo ken ik mijn VUB.
Toen ik begon te studeren kreeg ik alle mogelijke steun van de VUB. Nu lijkt het alsof
dat je het allemaal zelf hebt gedaan, maar je vergeet ook snel wat een universiteit
allemaal voor jou heeft gedaan. Ik zou het niet gehaald hebben zonder de goede
zorgen van de VUB, ook al had ik de sociale en intellectuele capaciteiten. Ik heb het
gehaald dankzij een studiebeurs en een toelage van de VUB. Of beter gezegd: dankzij
de jobdienst die me studentenjobs toeschoof, dankzij de man van de sociale dienst
die ervoor zorgde dat ik financiële ademruimte kreeg, dankzij de vriend die me zijn
sous-sol leende waar de ratten ’s nachts rondtrippelden, maar waar ik rustig kon
studeren, en ook dankzij de proffen die me kritisch leerden nadenken. Leerstof
vergeet je ̶ of althans, ik ben de meeste leerstof vergeten ̶ maar de herinnering aan
de mensen die beslissen een deel van je parcours mee te lopen vergeet je nooit. Het
geluk om de juiste mensen te ontmoeten op het juiste moment, maakt dat je slaagt
of faalt. Of het in de ene of de andere richting kantelt, hangt vaak af van toeval. De
scheidingslijn is flinterdun.
5
Mijn ouders hadden met hun acht kinderen in een kleine sociale woning wel andere
zorgen aan hun hoofd. Ik ben opgegroeid in een zogenaamde kansarme volkswijk
waar niémand ging verder studeren. Mijn ouders migreerden in de jaren ’60 van
Marokko naar België en konden niet lezen of schrijven, maar ze hadden wél de
vastberaden wil om hun kinderen een betere toekomst te geven. Net zoals alle
ouders die hier vandaag aanwezig zijn.
Als arbeidersdochter en een van de eerste studenten van Marokkaanse origine aan
de VUB belandde ik tussen dochters en zonen van dokters en advocaten. De stap
was groot, in het begin té groot. Ik miste elk ankerpunt en kon mezelf aan niets of
niemand meten. De wereld die ik achterliet was helemaal verwonderd dat ik rechten
ging verder studeren. “Dat is toch niets voor jou, je kan toch beter snit en naad
volgen? Op je achttiende zal je getrouwd zijn en kinderen krijgen, dat is zo in jullie
cultuur”, zei mijn toenmalige schooldirectrice. En zie mij hier nu staan: advocate en
volksvertegenwoordiger in het Vlaams Parlement.
Dames en heren, ik ben begonnen met 10% slaagkansen. Ik ben geëindigd met 100%
kansen. Vandaag zitten jullie hier ook met 100% slaagkansen en dat betekent iets.
Dat jullie in staat zijn om je tanden ergens in te zetten en hardnekkig vol te houden.
Dat jullie ingewikkelde zaken niet uit de weg gaan en geen genoegen nemen met
eenvoudige, simplistisch voorgestelde antwoorden. Binnen enkele weken geven
jullie de toekomst vorm met eigen ideeën en passies. Binnen enkele decennia nemen
jullie de beslissingen die het verschil maken in de samenleving. Neem je
masterdiploma in ontvangst, en be a changemaker. Begin iets dat er toe doet en
maak het verschil, maar vergeet vooral niet dat het denken zich nooit mag
onderwerpen, want zich onderwerpen betekent het einde van alle denken.
Bedankt.
6