low res - Geode november-december 2015

BESTUUR
Voorzitter(Interim)
Bernhard Hollestein
0180-422488
[email protected]
Pruimendijk 124
2988 AK Ridderkerk
Penningmeester
Secretaris
Ledenadministratie
Tonny Antheunisse
010-4865613
[email protected]
Meekrapstraat 19a
3073 DL Rotterdam
2e Penningmeester
Ledenadministratie
Fred Pronk
010-4193458
[email protected]
Bestuurslid
Joop van der Wulp
06-52321095
[email protected]
AANSPREEK PERSOON COMMISSIES
Beurscommissie
Cursussen
Braderieën
Excursies
Jeugd
Micromount
Frans Middelkoop
Bernard Hollestein
Vacant
Vacant
Vacant
Dirk Slijkhuis
010-4514208
0180-422488
[email protected]
[email protected]
078-6162705
[email protected]
Chris Antheunisse
Aad Kuik
Fred Pronk
Joop van der Wulp
Leo Hemmes
010-4865613
078-6156615
010-4193458
06-52321095
010-2025454
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
[email protected]
Geodroom
Zilversmeden
Bernhard Hollestein
Even week
0180-422488
Sier- en edelsteen
Slijpen
Vrij slijpen
Oneven week
[email protected]
Het Baken
Slagveld 99 Zwijndrecht
0180-422488
[email protected]
DIENSTEN
Bibliotheek
Catering Services
Internet
Publiciteit
Redactie Geodeblad
CURSUSSEN
Bernhard Hollestein
1
VERENIGING VAN VERZAMELAARS EN VERWERKERS
VAN MINERALEN EN FOSSIELEN GEODE
BIJEENKOMSTEN GEODE
De bijeenkomsten van Geode worden gehouden op elke 3e woensdag
van de maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus): in december
de 2e woensdag van de maand, in het Develstein college, Develsingel 5,
Zwijndrecht. Aanvang 19.30 uur.
BIJEENKOMSTEN JEUGD
Nog geen mededelingen beschikbaar.
SLIJPEN EN EDELSMEDEN
Even week edelsmeden. Oneven week siersteen slijpen. Vrij slijpen.
Info: Bernhard Hollestein tel. 06-22606888 of tel. 0180 – 422488.
E-mail: [email protected]. Het Baken, Slagveld 99 Zwijndrecht.
BIJEENKOMSTEN MICROMOUNT
De bijeenkomsten Micromount worden gehouden op elke 2e woensdag van de
maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus), in december de
3e woensdag van de maand, in het ’t Weetpunt Zwijndrecht, Develpad 169,
3335 AR Zwijndrecht.
Aanvang 20.00 uur.
KOSTEN LIDMAATSCHAP (BEDRAGEN PER KALENDERJAAR)
Volwassen leden
Euro
20.00
Lid+huisgenoot lid
Euro
28.50
Volledig gezin
Euro
30.00
Jeugd tot 18 jaar
Euro
14.00
Eenmalig inschrijfgeld
Euro
2.25 p.p.
Het Geode-boekjaar loopt van 1 januari t/m 31 december.
Oprichtingsdatum Geode: 14 februari 1974.
Iban: NL93INGB0003238146, t.n.v. Geode Zwijndrecht
Buiten Nederland: BIC: INGBNL2A
GEODE NU OOK OP INTERNET:
www.geodezwijndrecht.nl
[email protected]
2
40e JAARGANG NR 2
NOVEMBER - DECEMBER 2015
WOENSDAG 18 NOVEMBER 2015.
Op de novemberavond komt Bart de Weerd met de lezing:
“Titaan-, Chroom- en Vanadiummineralen”
De lezing gaat over titaan, chroom en vanadium en de kleurrijke
mineralen waarin deze elementen voorkomen.
Aan de hand van een groot aantal foto’s wordt een overzicht geven van de
belangrijkste mineralen die deze elementen bevatten.
Ook wordt ingegaan op de toepassingen van deze metalen. Het beloofd weer
een leerzame avond te worden.
WOENSDAG 16 DECEMBER 2015
De decemberavond zal weer
in het teken staan van
gezelligheid met zoals ieder
jaar weer bingo en veel prijzen!
BIJEENKOMSTEN MICROMOUNT
Op woensdag 11 november en op woensdag
2 december (let op) houden wij onze
micromountavonden. Op beide avonden
houden wij ons bezig met eventuele vraagtekens
in onze verzameling. Tot ziens in het Weetpunt.
Afmelden tel. 6162705
3
INLEVEREN KOPIJ
De kopij voor het januari/februarinummer 2016 dient uiterlijk
woensdag 9 december 2015 bij het redactieadres te zijn ingeleverd.
BRIEF VAN FRED PRONK
Rotterdam, 15-9-2015
Geacht bestuur en leden van Geode.
Ik zocht rond 1990 een hobby en omdat ik zwerfstenen zo mooi vond en omdat
er een vereniging bij mij in de buurt was, heb ik mij aangemeld bij Geode.
Het was leuk om ander mensen te leren kennen met dezelfde hobby.
In 1991 kwam de bibliotheek onder mijn handen, omdat Nico Kuik er mee
stopte. Was altijd veel werk om de boeken uit te lenen en alles op orde te
houden. Ik ben er ook uiteindelijk mee gestopt. De bibliotheek is nu onder de
hoede van Chris Antheunisse. Ik heb me daarnaast ook aangemeld voor het
bestuur en heb me verdiept in de financiën als 2e penningmeester. Toen er nog
een excursiecommissie was, ben ik regelmatig mee geweest om mineralen te
zoeken, jammer dat dat nu haast niet meer mogelijk is.
Maar nu ter zake: Ik heb besloten om met deze hobby te stoppen, om me met
andere hobby’s bezig te gaan houden. Per Maart 2016 volgend jaar stel ik mij
niet meer verkiesbaar voor het bestuur, werk ik het jaarverslag af en mag
iemand anders de site e.d. gaan beheren.
4
Ik heb het met plezier gedaan. Nu denk je, je kan dit er toch naast doen? Ik heb
gemerkt dat ik alleen nog maar met cijfertjes e.d. bezig ben.
Daar heb ik in de vakantie hard over na gedacht, maar: Ik wil mijn volle
aandacht ergens anders oprichten en niet meer op de cijfertjes en Geode.
Ik zal alles netjes overdragen.
Met Vriendelijk Groet,
Fred Pronk.
GEVRAAGD!
Vrijwilligers voor het opbouwen
en afbreken van onze beurs!
We starten op vrijdagmiddag 20 november
a.s. om 15.00 uur, NIET EERDER, in de aula van het
Develsteincollege. Auto's niet voor 16.00 uur op het terrein
van de school. We hopen dan om ongeveer 19.00 uur klaar te
zijn. Voor een natje en een droogje wordt gezorgd.
Zaterdagmiddag 21 november vanaf 17.00 uur afbreken.
Degenen die helpen bij het afbreken van de beurs kunnen
een gratis toegangsbewijs tot de beurs tegemoet zien.
Dit toegangsbewijs is bij Con van As verkrijgbaar.
Helpt u ons weer een handje? Graag tot ziens en alvast bedankt!
VAN DE LEESTAFEL
Mineralienwelt,
september/oktober 2015.
In de korte artikelen waarmee dit blad
begint wordt de ontdekking vermeld van
een nieuwe flurietgang.
Na vele jaren is er een nieuwe gang met
de beroemde Blue John fluoriet gevonden.
5
De ontdekker van deze gang heet
Ridley, vandaar dat de nieuwe gang
naar hem vernoemd is.
Een verslag van de mineralenbeurs in
Ste.-Marie-aux.Mines. Foto’s geven een
goede indruk van al het moois dat hier te
bewonderen was.
Een portret van de onlangs overleden
Oostenrijkse mineraloog Gerhard
Niedermayer.
De microbeurs in Bergamo, met talrijke
zeldzaamheden.
Een uitgebreid overzicht van de (meestal gesloten) groeves en vindplaatsen in
Saarland. Velen van ons zullen daar ongetwijfeld wel eens gezocht hebben,
zoals in de barietmijn bij Eisen.
Op zoek naar wulfeniet in Iran.
Nieuwe vondsten van gedegen koper in Marokko. De koperkristallen zijn zeer
goed uitgekristalliseerd en zullen ongetwijfeld de nodige euro’s opbrengen.
Nieuwigheden uit de Eifel, een bijna onuitputtelijke schatkamer.
Agaten en vuurstenen met ingesloten skeletten van kiezelzwammen.
Lapis, september 2015.
In de Steckbrief wordt het mineraal hyalophaan behandeld.
Dit mineraal is zelfs nu nog een probleem. Het hangt af van het celsiaan- en
orthoklaasgehalte. Zonder gedegen analyse kunnen veel hyalophaankristallen
doorgaan voor adulaar.
Een reis naar China, op zoek naar wulfeniet en gefossiliseerd hout.
Lithiophoriet uit Vogtland.
Dit mangaan-oxide heeft veel weg van
glaskop en psilomelaan. De fascinatie voor
fluoriet. Er zijn verzamelaars die daarin hun
ziel een zaligheid leggen, maar dan moeten
de kristallen ook puntgaaf zijn. En de foto’s
geven duidelijk aan wat daarmee bedoeld
wordt. De toekomst van de Aziatische
mineralenmarkt.
Korte berichten en nieuwe mineralen.
6
Lapis, oktober 2015.
In de Steckbrief wordt het mineraal draviet
behandeld, een bekende vertegenwoordiger van de
familie der toermalijnen. Het wordt vooral gevonden
in silicaat houdende metamorfe kalksteen.
Nog een artikel over toermalijn: Toermalijnen in
verschillende kleuren uit het gebied van Cavagnoli
in Zwitserland. Dit gebied is vooral bekend om de
mooie bergkristallen en rookkwartsen. Een reis
door Madagaskar, het land van de toermalijnen.
Hier wordt o.m. de veelkleurige liddicoatiet gevonden.
Fluoriet uit Weardale. Al meer dan 100 jaar komen daar de heldere, gekleurde
fluorieten vandaan. In 2009 ging een groep geologen en mijnwerkers weer naar
binnen. Eerst de 200 meter lange gang en daarna een 80 meter diepe schacht
vrijmaken van puin. En toen kwamen weer fluorietstufen van soms meer dan
een meter groot tevoorschijn. Een inlegkatern bevat gegevens over de
beroemde Munich Show.Nieuw: cerussiet en rode mimetesiet uit Iran.
En tenslotte weer wat nieuwe mineralen.
7
Geonieuws, september 2015.
Pyroxenen en amfibolen:
Addendum. In het juninummer stonden
enige fouten in dit artikel,
die hier worden rechtgezet.
Mineraal van de maand is augiet.
Kristalmorfologie: Isosceloëder,
compleet verouderd, maar nog steeds
actueel. Een verslag van de beurs in
Ste-Marie-aux-Mines: wie er niet bij
was had weer eens ongelijk.
Geonieuws: oktober 2015.
Miller-indices zonder moeite.
Een verslag van de Minerant 2015. Het mineraal van de maand is leadhilliet,
een mineraal waarvan we niet goed weten bij welke familie we het moeten
indelen. De mooiste kristallen kwamen uit de Tsumebmijn.
Geonieuws, november 2015.
In de rubriek “De column van Cronstedt” wordt het gesteente pegmatiet
behandeld. Het mineraal van de maand is coulsoniet: een zeldzaam
ijzer-vanadium-oxide met een spinelstructuur.
Zeolieten uit de Das Antas Yunnel in Brazilië. Een gebied dat in de zestiger
jaren veel mooie zeolieten leverde.
Fossilien, september/oktober 2015.
Fossiele vissen uit het Wiestal bij Salzburg.
De fossiele pelikaansvoet (Aporrhais).
Deze werd overigens ook tussen fossiele
schelpen uit de Westerschelde gevonden.
Barnsteen uit de Baltische gebieden.
Een tijdreis door de Zollernalb (Zuid-Duitsland),
met bekende fossielen zoals de ammoniet en
de belemniet. Dit artikel bevat ook een aantal
adressen van musea die aldaar bezocht
kunnen worden. Levende fossielen:
Zeelelies uit de Arctische zeeën.
8
Concreties en knollen met vuursteen. Soms spreken we ook wel eens van
puddingsteen.
De winning van Moselschiefer bij Mayen. Het gebied waar deze leien gevonden
worden staat bekend als de Katzenberg.
Fossiel hout uit het noorden van Denemarken. In een museum kan men grote
stukken gefossiliseerd hout bewonderen: Het Moler Museet.
9
Toegang:
Internet:
Volwassenen
Kinderen tot 18 jaar
65+
www.geodezwijndrecht.nl
10
€ 3,00
€ 2,00
€ 2,00
DE BEURSKALENDER
Zaterdag 7 november: Mineralen- en fossielenbeurs,
Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend.
Zondag 15 november: Mineralen- en fossielenbeurs,
Wertastraat 1, Weert.
Zondag 15 november: Mineralen- en fossielenbeurs,
D'n Iemhof, Sterrebos 35, Oss.
Zaterdag 21 november: 91e Mineralen- en fossielenbeurs
GEODE, Develsingel 5 Zwijndrecht.
Zaterdag 21 en zondag 22 november: Intergem van ACAM,
Groenendaallaan 394, 2030 Antwerpen.
METEORIET EN ZONNESTELSEL
Ongeveer 65 jaar geleden groef
een boer in het zuidwesten van
Argentinië een gat, om een
watertank te kunnen plaatsen.
Daarbij stuitte hij op een vreemde
steen, die langgeleden op zijn
land was neergeploft.
De meteoriet - want dat was het kreeg de naam van het
dichtstbijzijnde dorp: Esquel.
De Esquel bleek een bijzonder
exemplaar te zijn: een zogeheten pallasiet. Deze brokstukken van gesteente en
ijzer zijn zeer gewild bij verzamelaars van meteorieten. Als je er plakjes
vanaf zaagt, en deze polijst, vertonen deze een prachtig patroon van
geelachtige olivijnkristallen.
11
Ook de Esquel, die oorspronkelijk ongeveer 700 kilogram woog, is niet aan de
zaag ontsnapt.
Maar niet alle stukken zijn in privéverzamelingen terechtgekomen.
Een exemplaar, dat ruim twee kilogram zwaar is, bevindt zich in het Natural
History Museum in Londen. Het is beschikbaar voor wetenschappelijk
onderzoek.
In de Esquel en een andere pallasiet hebben onderzoekers van de universiteit
van Cambridge de minuscule magnetische deeltjes geanalyseerd.
Daaruit blijkt dat de meteoriet deel heeft uitgemaakt van een 'moederlichaam'
dat honderden miljoenen jaren lang magnetisch is geweest.
Dat moederlichaam was een planetesimaal - een van de grote 'bouwstenen'
waaruit 4,5 miljard jaargeleden de planeten van ons zonnestelsel zijn ontstaan.
Dat deze objecten zo lang een magnetisch veld hebben gehad, komt als een
verrassing. Tot nu toe werd aangenomen dat planetesimalen zo snel aÍkoelden,
dat hun kleine ijzerkern maar heel kort ls 'magnetische dynamo' heeft gewerkt.
Ook de kern van onze aarde is bezig om af te koelen, maar vanwege de grote
omvang ervan gaat dit proces nog miljarden jaren duren.
Bron: NRC
12
OERCONTINENT GONDWANA
Wetenschappers hebben bij Australië restanten gevonden van het oercontinent
Gondwana. Op 1600 kilometer ten westen van het vasteland troffen de
onderzoekers op de oceaanbodem fossielen aan van dieren die ooit in ondiepe
wateren leefden.
Volgens geofysicus Jo Whittaker van de Universiteit van Sydney betreft het
een 'opwindende vondst' die nieuw licht laat schijnen op hoe het
supercontinent 80 tot 130 miljoen jaar geleden uiteenviel in het huidige
Zuid-Amerika, Afrika, India, Australië en Antarctica.
India botste daarbij tegen Laurazië, waardoor de Himalaya ontstond.
De vondst werd onlangs gedaan tijdens een expeditie op zee.
13
De wetenschappers takelden stenen van een diepte van ruim twee kilometer
naar boven. Het gesteente toonde aan dat het om verzonken eilanden ging.
„We hadden verwacht dat we vulkanisch gesteente zouden vinden," legt een
van de wetenschappers uit. „Maar in plaats daarvan vonden we graniet en
zandsteen met fossielen."
De onderzoekers willen de honderden kilo's aan omhoog gehaalde stenen
vergelijken met stenen aan de Australische kust, in de hoop te achterhalen
waar de landmassa's precies aan elkaar zaten. „We konden redelijk goed
inschatten waar het vroegere continent lag, maar we weten het niet precies,"
aldus Whittaker. Een vergelijking met monsters van de Australische westkust
was niet mogelijk, omdat de relevante stukken ergens diep in de Himalaya zijn
geknald. In combinatie met andere data heeft deze nieuwe vondst de potentie
om de oorspronkelijke indeling van .de wereld beter in kaart te brengen.
Bron: AD.
BEGINNENDE KRISTALGROEI
Nog altijd is het een mysterie hoe
uit een oververzadigde oplossing,
waarin de moleculen In volstrekte
wanorde bewegen, de
prachtigste, regelmatig gevormde
kristallen ontstaan.
Dat komt omdat het zeer lastig is
om de eerste levensfase van een
kristal vast te leggen. Twee
onderzoekers van de universiteit
van Alabama zeggen daar in te
zijn geslaagd.
Hun waarnemingen zetten de
gevestigde theorieën die de groei
14
van kristallen beschrijven op losse schroeven.
Datzelfde geldt voor het werk van een andere Amerikaanse groep, waaruit blijkt
dat natuurlijke mineralen groeien door nanokristalletjes op te slokken. Ook dat
was tot nu toe niet als een reële mogelijkheid beschouwd.
Wanneer zich een aantal moleculen bij toeval op een kluitje heeft verzameld, is
de kans groot dat ze weer in oplossing terugkeren. Dat komt omdat deze prille
kristalkernen een relatief groot oppervlak hebben ten opzichte van hun volume.
Ze raken dus gemakkelijk moleculen kwijt, terwijl ze er nog maar weinig
hebben. Maar zodra een kritische grootte is overschreden, is het kristalletje wél
levensvatbaar en groeit het snel door.
AI meer dan zeventig jaar wordt er druk gespeculeerd over de vorm en grootte
van deze kritische kristalkern. Onderzoekers van de universiteit van Alabama
bekeken met een naaldmicroscoop de kristalgroei van het eiwit apoferritine.
Dit was gekozen omdat het zo groot is. Dat betekent niet alleen dat
afzonderlijke moleculen gemakkelijk kunnen worden bekeken, maar ook dat ze
vrij log zijn, zodat kristallen slechts langzaam worden gevormd.
Met de microscoop konden clustertjes
worden afgebeeld van twintig tot vijftig
eiwitmoleculen die vanuit de oplossing op
de bodem waren neergedwarreld.
Tot verbazing van de onderzoekers
bleken ze plat te zijn, en niet bolvormig
zoals steeds was aangenomen. Dat zou
betekenen dat het niet langer mogelijk is
om op een simpele manier de groeisnelheid van een kristal te voorspellen.
Nanokristalletjes
spelen
ook
een
belangrijke rol bij de verdere groei van
IJzer
een kristal. Dat blijkt uit een studie van de
structuur van ijzermineralen, zoals die
werden aangetroffen in een ondergelopen mijn in Wisconsin. Beelden gemaakt met de elektronenmicroscoop
wijzen uit dat de kristallen, zoals die door bepaalde bacteriën worden gevormd,
niet ontstaan doordat de moleculen zich één voor één vastzetten. In plaats
daarvan worden veel grotere kant en klare kristalletjes in eén keer ingebouwd.
Bron: NRC
15
JONGE DINO'S
GROEIDEN
ALS KOOL
In het algemeen geldt
dat een dier snelIer volwassen
wordt naarmate hij kleiner is.
Deze regel lijkt echter niet op te gaan
voor een van de grootste dieren die
ooit heeft geleefd, de Apatosaurus. Deze dinosauriër, die ongeveer 150 miljoen
jaar geleden leefde, kon 30 meter groot worden. Hoe lang zou een jonge
Apatosaurus erover doen om volwassen te worden? Veel paleontologen zijn er
altijd van uitgegaan dat het wel een eeuw zou duren voordat een dergelijk dier
zijn volle wasdom zou hebben bereikt. Maar op een bijeenkomst van de Society
of Vertebrate Palaeontology werd beargumenteerd dat het mogelijk maar zo’n
tien jaar zal hebben geduurd. Die nieuwe visie berust op microscopische
analyse van botfragmenten. Botmateriaal uit de schouderbladen blijkt namelijk
regelmatige, concentrische afwisselingen te vertonen in de dichtheid van
gangetjes die verondersteld worden samen te hangen met de ligging van
aderen tegen het bot aan. Ze lijken precies op soortgelijke structuren die bij
bepaalde nog levende diergroepen voorkomen. Daar gaat het om 'jaarringen',
en er lijkt geen goede reden om te veronderstellen dat het bij de beenderen van
de Apatosaurus anders was.
Het blijkt dat deze dieren vier tot vijf van dergelijke jaarringen vertonen als ze
half zo groot zijn als volwassen exemplaren, en dat er bij volwassen dieren 8
tot 11 van dergelijke ringen te vinden zijn. Dat zou er dus op wijzen dat de
volledige groei in ongeveer 10 jaar plaatsvond. Dat is dezelfde groeisnelheid
als bij eenden, waarbij echter wel moet worden aangetekend dat de
apatosauriërs die groei wel veel langer volhielden. Tijdens de discussies bleek
dat er redenen geweest kunnen zijn voor zo'n snelle groei: kleine jongen blijven
erg kwetsbaar in de voortdurende nabijheid van een 30 ton zware moeder; en
onvolgroeide dieren zijn een gemakkelijke prooi voor carnivoren.
Een lange jeugd zou er gemakkelijk toe kunnen leiden dat onvoldoende jongen
een leeftijd bereiken waarop ze zich kunnen reproduceren. De snelle groei was
dus, in deze visie, een noodzakelijke voorwaarde om de soort in stand te
kunnen houden.
16