messen slijpen zonder schrik

MESSEN SLIJPEN ZONDER SCHRIK
een interview door Anna Luyten met Sara De Roo, Damiaan De Schrijver en Stijn Van Opstal
naar aanleiding van Creatie 2013, de coproductie van STAN en Toneelhuis | Olympique
Dramatique
- 29 maart 2013 -
*
Ze zaten in het holst van de nacht op een oever, ergens in Schelle.
Stijn Van Opstal: “’We moeten samen ooit iets doen, zeiden we tegen mekaar
...’
Sara De Roo: “...bij die aangelegde vijver vol zoetwatervissen.”
Stijn Van Opstal: “...en toen zijn we samen in het water gesprongen.”
Damiaan De Schrijver: “Voor alle duidelijkheid, ik was daar niet bij.”
Het was na de laatste opnames van de “De Parelvissers” in 2005. Stijn Van
Opstal en Geert Van Rampelberg van het collectief Olympique Dramatique en
Sara De Roo en Jolente De Keersmaeker van Tg STAN maakten samen deel
uit van de cast van de televisiereeks. Nu zijn ze opnieuw samen in het water
gesprongen, in de vijver die Toneelhuis heet. Een oude droom werd een plan
met een datum: seizoen 2013-2014.
Acht jaar later zitten de Olympiquers en de Stanners, aangevuld met
Charlotte Vandermeersch en Koen De Graeve, samen aan een lange tafel
teksten te lezen. De meesten van hen hebben intussen nog samengewerkt,
ook in een reeks als ‘Met Man en Macht’. Damiaan De Schrijver van het in
1989 opgerichte tg STAN stond mee aan de wieg van het in 1999 opgerichte
spelerscollectief Olympique Dramatique. Hij gaf ze les toen ze nog studenten
waren in de opleiding Herman Teirlinck in Antwerpen.
Stijn van Opstal: “Damiaan was onze bezieler. Zo heette dat toen.” Hij heeft
hen nooit een podium moeten opduwen. Damiaan De Schrijver: “Die vier
jongens bruisten van ideeën. Ik deed toen al met hen wat wij met tgSTAN
altijd gedaan hebben: beginnen met het grondig lezen van de tekst en pas op
het allerlaatste moment de scène opgaan, als een risico, met het publiek als
getuige. Paniek uitlokken.”
Stijn Van Opstal: “Ik herinner me dat uitstel niet als paniek, maar als
groeiende ontembare goesting om eindelijk te mogen spelen.”
*
Messen slijpen
*
Dat is wat ze nu samen doen: lang aan tafel zitten en speeldrift cultiveren
door ze uit te stellen. Zeven acteurs, zonder regisseur, op zoek naar een spel.
Om kort samen te vatten. Sara De Roo: “Gepassioneerde mensen met
tegenstellingen, met een geloof in autonomie en een gevoel voor
verantwoordelijkheid op die scène.”
Damiaan De Schrijver: “Die verantwoordelijkheid zit op alle niveaus van het
creatieve. Er moeten keuzes worden gemaakt. Wat spelen we en wie met
wie.
Het is een proces van samen messen slijpen.”
Als de Stanners de kracht van de Olympiquers moeten beschrijven luidt dat
zo: “Branie, baldadigheid, spelbeesten.” En omgekeerd zegt Stijn Van Opstal:
“De voorstellingen van tgStan, zijn veel minder cerebraal dan ze laten
uitschijnen. Ook dat zijn spelersvoorstellingen. Ik kijk uit naar het al dan niet
dogmatische idee van het niet spelen voor er publiek in de zaal zit. Het doet
me wat denken aan de spanning die we toen op school voelden. Met deze
bende boezemt me dat geen schrik in. Integendeel, het is een spanning die
me enorm aantrekt. De kans om de mist in te gaan is misschien wel mooi,
maar het publiek mag wel wat vroeger komen dan op de perspremière.
Meningen kunnen naast al te genadeloos, soms ook ondoordacht zijn, zeker
als je daar zo kwetsbaar staat.”
Het gaat erom elkaars talent te waarderen. Sara De Roo: “Wat neerkomt op
een nieuwsgierigheid naar mekaar en elkaar graag zien.”
Damiaan De Schrijver: “Toneeltalent is moeilijk te beschrijven. Het is de wil en
de persoonlijkheid om met de verbeelding die iemand eigen is, andere
mensen te kunnen begeesteren, zowel medespelers als publiek. In producties
als ‘De parelvissers’ of ‘Met Man en Macht’ is er al voorwerk gedaan door
regisseurs. Het bedje is wat meer gespreid. Nu moeten we voor het stuk dat
we samen zullen maken, alles samen gaan verbeelden.”
Stijn:”De basis is wel dat we een repertoirestuk zullen spelen.”
Damiaan: “We gaan het niet schrijven.”
Stijn: “We zijn nu samen toneelstukken aan het lezen. De gesprekken die we
daarover hebben, vormen al een voedingsbodem van wat we uiteindelijk
zullen doen. We zijn op zoek naar een stuk dat ons drie maanden kan
voeden. Dat is evengoed een zoektocht naar wie we zijn.”
Samen kiezen, is al een basis. Samen dingen in de vuilnisbak gooien, een
intieme gebeurtenis.
Damiaan De Schrijver: “Het vraagt ook durf om tegen de zeven anderen te
zeggen, willen jullie dit eens allemaal lezen, alstublieft. Iedereen visualiseert
zich dan zo’n stuk. Charlotte Vandermeersch zegt: ‘Lees die Marie Stuart van
Schiller toch eens. Iemand anders zegt: ‘Het is nu toch het moment om King
Lear te doen.’”
Stijn Van Opstal: “Of lees dat prachtige stuk August: Osage County van
Tracy Letts.”
Sara De Roo: “Of De vrouw van de zee van Ibsen.”
Damiaan De Schrijver: “Of Het wijde land....En iedere keer de kwetsbaarheid
waarmee je een voorstel doet. Want je laat in je kaarten kijken. Het is toch
altijd een beetje zoals op de speelplaats vragen aan de andere kinderen:
‘Willen jullie mee doen met mijn spelletje.”
Sara: ‘We zijn op zoek naar een gezamenlijke verbeelding.”
Damiaan De Schrijver: “Stijn is een goede handelsreiziger in stukken. Maar je
hebt ook het proces waarin je je begint in te beelden hoe je een bepaalde rol
zou spelen, en met wie, en welke rol je iemand toebedeelt. Dat is een
strategie.”
Sara De Roo: “Het is ook leren om iets los te laten als anderen het van tafel
vegen.”
Damiaan De Schrijver: “In de strategie van het verdelen van hoofdrollen, moet
je ook niet te snel zeggen dat je iets graag doet.”
Stijn Van Opstal: “Misschien is het verdelen van rollen wel het meest intieme
gesprek in een collectief.”
Sara De Roo: “Een stuk kiezen is een ingrijpende discussie die gaat over wat
we relevant vinden en wat onze mening is over de tijd waarin we leven.”
Damiaan De Schrijver: “Misschien is het tijd voor een klucht of moeten we een
filosofische voorstelling maken. Als je al een statement wil maken. In de grote
stadstheaterzaal in Antwerpen zijn er allerlei mogelijkheden: van goed vertier
en lekker spelen tot: ‘we zullen toch proberen het over iets meer te hebben
dan alleen maar een branievolle, speelvogelachtige voorstelling.’ Je wil ook
geen politiek pamflet maken. “
Stijn Van Opstal: “Dat zijn prachtige en belangrijke gesprekken. Het kan
inderdaad even legitiem zijn om nu een klucht te spelen. Om mensen weer
adem te geven.”
Sara De Roo: “En zo het onvermogen weer te geven van de mens om er iets
meer van te maken dan dat. Het nar zijn is ook een manier om dat uit te
drukken. Op de barricades gaan staan, kan ook te pretentieus worden. Maar
de positie van theater, de positie van het toneelhuis in Antwerpen met dit
Antwerps stadsbestuur, het zijn wel heftige dingen. Als het over de stad gaat,
ben ik toch ongerust over de uitslag van de democratie. We moeten
waakzaam zijn. Met al die vuistslagen naar het theater, heb ik het gevoel dat
het sociale weefsel wordt aangetast.”
De keuze voor een co-productie is op zich al een statement. Stijn Van Opstal:
“Nee, dat is geen statement, dat is liefde en nieuwsgierigheid voor elkaar. Of
het moest zijn dat dat op zich weer wel een statement is: kiezen uit liefde.”
Damiaan De Schrijver: “In een tijdperk waarin de relevantie van de kunst in de
hoek wordt gedrumd of zoals in Nederland al ‘een hobby van de linksen’
wordt genoemd, moet je jezelf verantwoorden.
Er zijn zoveel mensen met een toneelhaat. Het wordt niet beschouwd als een
mentaal voedselpakket.”
Stijn Van Opstal: “Ik maak het mezelf wijs dat het zo is omdat mensen het nog
niet kennen. Ik ben er van overtuigd dat er voor eenieder elke avond ergens
een voorstelling speelt, die hem of haar volledig zal inpalmen. Ons vlaams
theateraanbod is van een bijna buitenlandse schoonheid. Maar je moet er wel
naar op zoek gaan. Het is niet gewoon op een knopje drukken.’
Sara De Roo: “Het vertellen van verhalen op scène helpt een maatschappij
ook om vooruit te komen. Dat is de reden waarom wij grijpen naar klassieke
stukken. Het is een uitnodiging om een oud verhaal anders en opnieuw te
zien en zo een nieuwe blik te werpen op de eigen tijd.”
Stijn Van Opstal: “In het theater breng je toneelspelers en publiek – mensen samen die samen iets beleven. Dat kan helend zijn.”
*
En zo proberen ze nu dingen uit. Aan tafel. Sara De Roo: “Een tekstrepetitie
is voor ons een alibi om te kunnen uitzoeken waar de mogelijkheden liggen.”
De Olympiquers zullen naar gewoonte recht springen aan tafel om het een en
ander al beginnen te spelen.
Sara De Roo: “Wij niet.”
Stijn Van Opstal: “Voor ons is het parcours van de tafel tot de speelscène,
een lange grijze zone. Wij spelen de dingen al te graag. Maar het is zeker ook
zinvol om die goesting te onderdrukken. Om dat potje dicht te houden en het
alleen te benoemen.”
Damiaan De Schrijver: “Ik sta alleen op van de tafel alleen als ik mijn tekst al
begin te kennen. Maar dan meer uit zenuwachtigheid. We wachten tot het
publiek er is. Eigenlijk is dat een anticiperen op het gevoel: wat er ook
gebeurt: het kan niet fout gaan want wij hebben het nooit gedaan. Zo wordt
alles een cadeau. Mensen lopen weg, of je struikelt of een deur hapert of je
weet het niet meer... Het is een kans, zeggen we dan, het is een kans.”