Hartfalen - Havenziekenhuis Rotterdam

Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hartfalen
Informatieboek over hartfalen in het algemeen en over de
hartfalenpolikliniek
Inleiding
Hoofdstuk 1. Het hart
Hoofdstuk 2. Informatie over hartfalen
2.1. Wat is hartfalen
2.2. De oorzaken van hartfalen
2.3. De symptomen van hartfalen
2.4. De behandeling van hartfalen
2.5. Cardiologische onderzoeken
Hoofdstuk 3. Geneesmiddelen
3.1. Ace-remmers
3.2. Diuretica (plastabletten)
3.3. Bètablokkers
3.4. Ivabradine (Procoralan)
3.5. Digoxine (Lanoxin®)
3.6. Nitraten
3.7. Anti-aritmica
3.8. Calcium-antagonisten
3.9. Bloedverdunners
3.10. Pijnstillende geneesmiddelen
3.11. Cholesterol verlagers
3.12. Tips voor het gebruik van geneesmiddelen
Hoofdstuk 4. Leefregels
4.1. Voeding
4.2. Vocht
4.3. Wegen
4.4. Dagelijkse activiteiten
Hoofdstuk 5. De hartfalenpolikliniek
5.1. Onze werkwijze
5.2. Wat kunt u van de hartfalenverpleegkundige verwachten
5.3. De openingstijden
5.4. Onze telefoonnummers en adressen
Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten B.V. is een dochteronderneming van
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 6. Aanvullende informatie
Telefoonnummer Hartfalenpolikliniek: 010 - 404 36 74
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 2 van 34 -
Inleiding
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Inleiding
U bent door de cardioloog verwezen naar de hartfalenpolikliniek. Hartfalen
is een complex ziektebeeld met veel geneesmiddelen en leefregels. De
informatie in dit boekje is ook bedoeld voor uw familieleden.
In hoofdstuk 1 geven we uitleg over de werking van het gezonde hart.
In hoofdstuk 2 beschrijven we wat hartfalen is, welke klachten u kunt
hebben, wat de oorzaken van hartfalen zijn en hoe die behandeld kunnen
worden.
In hoofdstuk 3 staan de geneesmiddelen beschreven die voorgeschreven
worden bij patiënten met hartfalen. Met aandacht voor de werking, de
verschillende soorten geneesmiddelen en de bijwerkingen. Ook geven we
tips om het gebruik van geneesmiddelen makkelijker te maken.
In hoofdstuk 4 staan de leefregels voor patiënten met hartfalen. Er wordt
uitgebreid aandacht geschonken aan de natrium(zout)beperking, de
vochtbeperking en het dagelijks wegen.
In hoofdstuk 5 leggen we uit hoe de hartfalenverpleegkundigen en de
hartfalenpolikliniek werken. Op die manier wordt het voor u en uw familie
duidelijk wat u kunt verwachten.
Het laatste hoofdstuk bevat een aantal praktische bijlagen: een medicijnlijst,
een weeglijst en een dagboekje. Tevens staan er een aantal links (voor op
het internet) en instanties genoemd waar u extra informatie kunt vinden over
hartfalen.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 3 van 34 -
Inleiding
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 1. Het hart
Het hart is een holle spier die het bloed door het lichaam pompt. Het
bestaat uit een rechter en linker helft, die allebei uit een boezem (atrium) en
kamer (ventrikel) bestaan. Het bloed komt eerst in de boezems en wordt
doorgepompt naar de kamers. De rechter kamer perst het bloed naar de
longen om zuurstof op te nemen, dit noemen we de kleine bloedsomloop.
De linker kamer pompt het zuurstofrijke bloed naar de rest van het lichaam,
dus naar het hoofd, de buik en de benen, om deze van zuurstof te voorzien.
Dit noemen we de grote bloedsomloop.
Figuur 1.1. De grote en kleine bloedsomloop
RB = rechter boezem, RK = rechter kamer
LB = linker boezem, LK= linker kamer
Lichtgrijs = zuurstofarm bloed
Donkergrijs = zuurstofrijk bloed
Het samentrekken van de boezems en de kamers wordt gestart door
elektrische stroompjes. Deze stroompjes worden opgewekt door een
groepje cellen boven in de rechter boezem (de sinusknoop) die functioneren
als een “gangmaker”. De elektrische activiteit verspreidt zich snel door beide
boezems en veroorzaakt samentrekking van de boezems. Hierdoor wordt
het bloed doorgepompt naar de kamers.
De elektrische stroom activeert vervolgens de kamers om samen te trekken
en het bloed door te pompen.
In rust slaat het hart tussen 60 en 80 keer per minuut. Bij inspanning en
afhankelijk van de leeftijd kan dit oplopen tot 220 slagen per minuut. Tijdens
de slaap kan de hartslag dalen tot 30 á 40 keer per minuut, omdat uw
lichaam in rust minder zuurstof nodig heeft dan bij inspanning.
Bij gebruik van bepaalde geneesmiddelen (bèta blokkers) is een trage
hartslag normaal.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 4 van 34 -
Hoofdstuk 1
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 2. Informatie over hartfalen
2.1 Wat is hartfalen?
Hartfalen is een combinatie van blijvende verschijnselen door een
verminderde pompfunctie van het hart.
Als de linkerkamer van uw hart niet goed pompt dan raken de bloedvaten
van uw longen overvol. Daardoor ontstaat stuwing en lekt er water uit de
kleine bloedvaten in de longen en er ontstaat “vocht in de longen”. De
ophoping van vocht in de longen zorgt ervoor dat u kortademig wordt en
een kriebelhoest krijgt.
Indien de rechterkamer van uw hart niet goed pompt treedt er
vochtophoping op in de buik, de benen en voeten.
Het tekortschieten van de pompfunctie van beide hartkamers komt vaak
voor.
Een ander gevolg van een verminderde pompwerking is dat het lichaam te
weinig zuurstofrijk bloed krijgt. Hierdoor bent u sneller moe en kortademig.
Uw spieren hebben namelijk zuurstof nodig om hun werk goed te kunnen
doen.
2.2 De oorzaken van hartfalen
Er zijn veel verschillende oorzaken van hartfalen. De belangrijkste oorzaken
zijn:
Eén of meerdere hartinfarcten
Bij een hartinfarct raakt een deel van de hartspier onherstelbaar beschadigd.
Niet iedere hartinfarct geeft dezelfde schade. De schade die het hart
oploopt is afhankelijk van de plaats van het infarct en de grootte van het
infarct.
Dus niet bij iedere patiënt die een hartinfarct heeft gehad ontstaat meteen
hartfalen, vaak wel op de lange termijn.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 5 van 34 -
Hoofdstuk 2
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoge bloeddruk
Bij hoge bloeddruk pompt het hart langdurig tegen een hoge weerstand het
bloed in de vaten. Hierdoor wordt de hartspier eerst dikker (hypertrofisch)en
vervolgens steeds stijver. Door de stijfheid gaat er steeds meer kracht van
het hart verloren.
Niet goed functionerende hartkleppen
Als de kleppen in het hart vernauwd zijn of niet goed sluiten moet het hart
erg hard werken om voldoende bloed door te pompen. Hierdoor kan de
hartspier overbelast raken en kan hartfalen ontstaan.
Ritmestoornissen
Wanneer het hart te langzaam of juist te snel klopt kan hartfalen ontstaan.
Bij een voortdurend traag ritme , ook bij inspanning, pompt het hart te
weinig bloed door, maar ook bij langerbestaande snelle hartritmes zoals
boezemfibrilleren (snelle en onregelmatig hartslag) schiet de pompfunctie te
kort.
Ziekte van de hartspier (cardiomyopathie)
Hierbij hebben hartspiercellen een abnormale bouw en functie. Soms is
hierbij ook het hartritme verstoord waardoor het hartritme onregelmatig is.
Bij cardiomyopathie kan de wand van het hart te slap, te dik of juist te stijf
zijn. In alle gevallen pompt het hart minder goed. Niet alle patiënten met
cardiomyopathie krijgen hartfalen.
-
Vormen van cardiomyopathie:
Gedilateerde cardiomyopathie : Het hart is dan te wijd (uitgelubberd)
Hypertrofische cardiomyopathie : De hartspier is verdikt
Restrictieve cardiomyopathie : De hartspier is te stijf/stug
Congenitale (aangeboren) hartafwijkingen
Sommige aangeboren hartafwijkingen kunnen op latere leeftijd de oorzaak
zijn van hartfalen. Er is dan bijvoorbeeld sprake van een abnormaal
aangelegde hartklep, een afwijkende aanleg van de kamer of van de
aansluitingen van de bloedvaten aan de kamer of een gaatje in het
tussenschot van het hart, dus tussen de rechter en de linker boezem of
kamer.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 6 van 34 -
Hoofdstuk 2
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
2.3 De symptomen van hartfalen
De symptomen zijn:
Door vochtophoping in de longen ontstaan kortademigheid en
kriebelhoest. Ook platliggen gaat moeilijker, u merkt dat u meerdere
kussens nodig heeft om op te slapen of dat u uw hoofdsteun wat hoger
zet.
- Vochtophoping in de buik geeft een vol gevoel, uw kleren gaan strakker
zitten, met name om de middel. Ook zal uw eetlust verminderen.
- Vochtophoping in benen en voeten, u ziet en voelt opgezette voeten.
- U wordt sneller moe en kortademig.
- U moet ’s nachts vaker uit bed om te plassen.
- U wordt benauwd bij voorover buigen of bukken.
- U wordt zwaarder ondanks verminderde eetlust.
- U slaapt onrustig of u heeft last van slapeloosheid. Dit wordt ook
veroorzaakt door de kortademigheid en door het vaker plassen ’s
nachts.
- Verstopping van de ontlasting.
- Koude handen en voeten (door de slechte bloedcirculatie).
-
2.4 De behandeling van hartfalen
Hartfalen is een ziektebeeld dat helaas niet genezen kan worden. Een
aantal oorzaken van hartfalen kan behandeld worden waardoor de
pompfunctie verbetert. De schade die al is toegebracht blijft (vaak) bestaan
maar omdat de oorzaak is “opgeheven” wordt verdere verslechtering
voorkomen.
Operatie
Indien hartfalen is ontstaan door niet goed functionerende hartkleppen dan
bestaat de mogelijkheid dit met een operatie te repareren of te vervangen
door de hartchirurg..
Niet iedere hartfalenpatiënt met klepproblemen kan geopereerd worden.
Een patiënt moet in een goede conditie zijn om een operatie lichamelijk en
geestelijk aan te kunnen.
Dotterprocedure (PCI)
Indien het hartfalen veroorzaakt wordt door zuurstof tekort van de hartspier
kan een dotterprocedure het zuurstof tekort (deels) opheffen. Het zuurstof
tekort ontstaat door een verstopping in een of meerdere bloedvaten
(kransslagaders) die de hartspier voorzien van zuurstof en voeding.
Een dotterprocedure kan op zeer korte termijn nodig zijn. Wanneer een
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 7 van 34 -
Hoofdstuk 2
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
patiënt een acuut hartinfarct heeft, wordt meteen gedotterd om de schade
zoveel mogelijk te beperken.
Ook later is een dotterprocedure mogelijk om de doorbloeding van de
kransslagaders te verbeteren.
Harttransplantatie
Bij mensen met heel ernstig hartfalen is soms een nieuw hart nodig. Een
harttransplantatie is een heel zware, grote operatie met veel voor- en
nabehandeling. Voor de meeste hartfalenpatiënten is harttransplantatie
geen optie. Ook al ervaart u het zelf niet zo, maar bent u in de meeste
gevallen te “goed” om getransplanteerd te worden. Ook is er een groot
tekort aan ‘nieuwe” harten omdat zeer weinig mensen donor willen zijn.
Opheffen ritmestoornissen
Hartritmestoornissen kunnen op diverse manieren behandeld worden met
geneesmiddelen of door elektro cardioversie. Dit garandeert niet dat het
ritme goed blijft.
Een andere optie is een ablatie. Hierbij wordt het gebied in het hart waar de
ritmestoornis ontstaat “weggebrand” of “weggevroren”. Dit is bij bepaalde
ritmestoornissen mogelijk en redelijk succesvol.
Voor sommige stoornissen is een behandeling met een pacemaker of ICD
(inwendige defibrillator) mogelijk. De pacemaker wordt gebruikt om een te
traag ritme te behandelen of om de samentrekking van de rechter en de
linkerhartkamer beter op elkaar af te stellen. . De ICD wordt gebruikt om
trage ritmes en snelle ritmes te behandelen. De ICD is vergelijkbaar met
een pacemaker maar heeft een extra functie. Dit betekent dat de ICD een
shock in het hart kan geven op het moment dat een levensbedreigende
ritmestoornis ontstaat . Zowel de pacemaker als de ICD kunnen met één,
twee of drie draden in of op het hart geplaatst worden. Dit is afhankelijk
van de kwaliteit van uw hart en uw klachten. De cardioloog maakt de
keuze voor de soort pacemaker die het best bij uw situatie past.
2.5 Cardiologische onderzoeken
Hieronder worden de meest voorkomende cardiologische onderzoeken
beschreven. Deze onderzoeken geven inzicht in de functie van uw hart.
ECG (elektrocardiogram)
De hartactiviteit wordt opgewekt door elektrische prikkels. Het ECG
registreert de elektrische activiteit van uw hart. Dit levert informatie op over
de snelheid van de hartslag, ritmestoornissen, de mogelijkheid van
hartspierziekten en de aanwezigheid van plaatselijk zuurstofgebrek in de
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 8 van 34 -
Hoofdstuk 2
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
hartspier. Het ECG apparaat meet de elektrische stroom en schrijft dit op
het papier. De hele procedure duurt ongeveer 5 minuten en verloopt
volkomen pijnloos.
Echocardiogram
Dit onderzoek maakt vorm, grootte en beweging van het hart en de
hartkleppen met geluidsgolven zichtbaar. Een klein apparaatje dat deze
geluidsgolven uitzendt en ontvangt, wordt tegen de borst gehouden. Door
terugkaatsing (echo) ontstaat een beeld van uw hart. Aansluitend maakt de
functieassistente een echo-doppler onderzoek. Echo-doppler registreert de
bloeddoorstroming door de verschillende hartkleppen. Hiermee kan
beoordeeld worden of de hartkleppen goed functioneren. De geluidsgolven
zijn niet te horen bij een echocardiogram, maar wel tijdens de
dopplermeting. U hoort op het ritme van uw hartslag het stromen van uw
bloed. Het onderzoek duurt ongeveer 20 minuten.
Er kan ook een echo gemaakt worden via de slokdarm.
Fietsergometrie
Dit onderzoek geeft gegevens over eventuele gebreken aan de
kransslagaders (de zuurstof voorziening van uw hart), uw hartfrequentie, de
bloeddruk bij inspanning en ritme- en/of geleidingsstoornissen.
De test wordt uitgevoerd op een hometrainer. Een hartfunctieassistente
begeleidt u. U begint met fietsen in de lichtste stand, de belasting neemt
vervolgens iedere minuut toe. Het onderzoek duurt ongeveer 30 minuten,
inclusief de voorbereiding. Wij raden u aan tijdens de test ruimvallende
kleding te dragen en schoenen waarmee u kunt fietsen. Schoenen met
hakken worden afgeraden. Na afloop is er mogelijkheid tot opfrissen. Het
gebruik van kauwgom of snoep is ongewenst.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 9 van 34 -
Hoofdstuk 2
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 3. Geneesmiddelen
Geneesmiddelen kunnen effect hebben op de kwaliteit van uw leven. Het is
daarom belangrijk dat u ze nauwkeurig, volgens het voorschrift van de arts,
inneemt. Stop nooit geneesmiddelen zonder overleg met een arts en
verander niet zelfstandig de hoeveelheid. Bij onduidelijkheden over uw
geneesmiddelen kunt u contact opnemen met de hartfalenverpleegkundige.
Hieronder staan de groepen geneesmiddelen beschreven die veel gebruikt
worden bij hartfalen. Er staat beschreven welke geneesmiddelen tot welke
groep behoren, wat de werking van het geneesmiddel is en wat de
bijwerkingen kunnen zijn.
De meeste geneesmiddelen hebben bijwerkingen, niet elke patiënt heeft last
van de bijwerkingen. Mocht u wel last hebben van vervelende bijwerkingen,
meldt u dit dan bij de hartfalenverpleegkundige. Het geneesmiddel kan
misschien aangepast worden naar een andere dosering of er wordt een
ander geneesmiddel voorgeschreven .
3.1 ACE-remmers
ACE-remmers verwijden de bloedvaten met name in de armen, benen,
vingers en tenen. Hierdoor daalt de bloeddruk en kan het hart het bloed
makkelijker doorpompen.
Na het starten van deze geneesmiddelen duurt het vaak een paar weken
voordat u effect opmerkt. Bewezen is dat hartfalenpatiënten die ACEremmers gebruiken langer leven en zich beter voelen.
-
In Nederland worden deze ACE-remmers het meest gebruikt:
Captopril (Capoten®);
Perindopril (Coversyl®);
Enalapril (Renitec®);
Ramipril (Tritace®);
Lisinopril (Zestril®);
Quinapril (Acupril®).
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Droge kriebelhoest;
Smaakverlies of smaakverandering;
Diarree;
Hoofdpijn;
Misselijkheid.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 10 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Deze bijwerkingen verdwijnen meestal als uw lichaam gewend raakt aan
het geneesmiddel.
3.2 Diuretica (plastabletten)
Diuretica zorgen voor extra vochtafvoer via de nieren. Door het verlies van
extra vocht wordt het bloedvatensysteem minder gevuld en wordt het hart
ontlast omdat het niet zoveel bloed hoeft rond te pompen. Hierdoor wordt
vochtophoping in de enkels, benen, buik en longen verminderd of
voorkómen.
Er zijn verschillende soorten plasmiddelen: de zwakwerkende, de
sterkwerkende en kaliumsparende plasmiddelen.
De meest gebruikte diuretica zijn:
-
Sterkwerkend:
Furosemide (Lasix® of Lasiletten®);
Bumetanide (Burinex®).
-
Zwakwerkend:
Hydrochloorthiazide;
Chloortalidon (Hygroton®).
-
Kaliumsparend:
Triamtereen (Dytac®);
Spironolacton (Aldactone®).
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Duizeligheid;
Verminderde eetlust;
Maagpijn;
Diarree;
Spierkrampen;
Nierfunctiestoornissen.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 11 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
3.3 Bètablokkers
Bètablokkers zorgen dat de stresshormonen waaronder adrenaline
geblokkeerd worden. Hierdoor verlaagt de hartfrequentie waardoor de
vraag van de hartspier om zuurstof als brandstof vermindert. Ook
verbetert de doorstroming van de kransslagaderen. Recente onderzoeken
hebben aangetoond dat bètablokkers een gunstige invloed hebben op
patiënten met hartfalen, wat betreft overleving en kwaliteit van leven.
-
Soorten bètablokkers:
Metoprolol (Selokeen®);
Bisoprolol (Emcor®);
Carvedilol (Eucardic®);
Sotalol (Sotacor®).
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Duizeligheid ten gevolge van lage bloeddruk;
Langzamere polsslag;
Koude handen en voeten;
Slaperigheid;
Onrustige slaap;
Vermoeidheid;
Minder zin in seks;
Impotentie;
Vermoeidheid.
3.4 Ivabradine (Procoralan)
Ivabradine verlaagt de hartfrequentie door remming van de spontane
activiteit van de sinusknoop (de gangmaker van het hart).
Bijwerkingen kunnen zijn:
Waarnemen van lichtverschijnselen bij plotselinge veranderingen in
lichtintensiteit (in het begin van de behandeling);
- Lage hartfrequentie;
- Hoofdpijn;
- Duizeligheid;
- Wazig zien.
-
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 12 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
3.5 Digoxine (Lanoxin®)
Digoxine versterkt de pompfunctie van het hart. Het vergroot de kracht
waarmee het hart zich samentrekt en verlaagt het hartritme bij patiënten
met een te snel en onregelmatig ritme. Het gevolg daarvan is dat het hart
rustiger en krachtiger gaat werken. Digoxine wordt veel voorgeschreven bij
boezemfibrilleren en boezemfladderen, met name om te voorkomen dat de
hartslag te snel wordt.
Bijwerkingen kunnen zijn:
- Misselijkheid;
- Verlies van eetlust;
- Braken;
- Diarree;
- Wazig zien;
- Gekleurde ringen zien rond voorwerpen;
- Verwardheid;
- Hartkloppingen.
Mocht u last krijgen van deze bijwerkingen wilt u dan contact op nemen
met de hartfalenverpleegkundige.
3.6 Nitraten
Nitraten verslappen de spieren rondom de bloedvaten, waardoor de
bloedvaten zich verwijden en meer bloed doorlaten. Hierdoor daalt de druk
in de bloedvaten. Nitraten worden vooral gebruikt om de zuurstoftoevoer
naar de hartspier te vergroten. Dit ontlast het hart en vermindert de druk op
de borst.
Soorten nitraten:
Nitroglycerine spray;
Isosorbide-mononitraat (Isosorbidemononitraat Mono-cedocard®,
Promocard®);
- Nitroglycerinepleister (Deponit T®, Minitran®, Nitro-Dur®, TransidermNitro®, Trinipatch®);
- Isosorbidedinitraat (Cedocard®, Isodril®, Isosorbidedinitraat);
- Nicorandil (Ikorel®).
-
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 13 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Bijwerkingen kunnen zijn:
- Hoofdpijn;
- Duizeligheid (zelden);
- Blozen (zelden);
- Rusteloosheid (zelden);
- Misselijkheid (zelden).
Deze bijwerkingen verdwijnen meestal wanneer uw lichaam na enkele
dagen gewend is aan het geneesmiddel. Het helpt de eerste 5 dagen, bij
het gebruik van Isosorbide-mononitraat en Nitroglycerinepleister, viermaal
daags paracetamol 500 mg te gebruiken, daarna is de hoofdpijn vrijwel
altijd verdwenen.
3.7 Anti-aritmica
Anti-aritmica zijn geneesmiddelen die invloed hebben op de regulatie van
hartritme. Hieronder staat een aantal anti-aritmica beschreven.
Amiodarone (Cordarone®)
Amiodarone vertraagt de prikkelgeleiding en vermindert de prikkelbaarheid
van de hartspier. Hierdoor vertraagt de hartslag en kan de hartslag weer
regelmatig worden. Het wordt gegeven bij ritmestoornissen van de boezem
en/of de kamer.
Bijwerkingen (tijdelijk of verdwijnend na het stoppen van
Amiodarone) kunnen zijn:
- Verstopping van de darm/moeilijke stoelgang;
- Hoofdpijn;
- Verminderde eetlust;
- Overgevoeligheid voor zonlicht;
- Blauwgrijze verkleuring van het gezicht;
- Schildklierproblemen;
- Oogproblemen (hoornvlies).
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 14 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Disopyramide (Ritmoforine®)
Ritmoforine vertraagt de prikkelgeleiding en vermindert de prikkelbaarheid
van het hart. Hierdoor vertraagt de hartslag en kan de hartslag weer
regelmatig worden.
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Droge mond;
Snelle gewichtstoename;
Wazig zien;
Verstopping van de darm/moeilijke stoelgang.
Fenytoïne (Diphantoïne®)
Fenytoïne regelt en verlaagt de hartslag.
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Verstopping van de darm/moeilijke stoelgang;
Slaperigheid;
Sterke haargroei op lichaam en gezicht;
Opgezette klieren in oksels of nek.
Flecaïnide (Tambocor®)
Flecaïnide vertraagt de prikkelgeleiding en vermindert de prikkelbaarheid
van hart. Hierdoor vertraagt de hartslag en kan de hartslag weer
regelmatig worden.
Wordt vooral gegeven bij snelle samentrekking van de kamers of van de
boezems. Het wordt ook toegepast om hartritmestoornissen te
voorkomen.
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Wazig zien;
Het zien van puntjes;
Duizeligheid;
Metaalachtige smaak in de mond.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 15 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Kinidine (Kinidine®)
Kinidine vermindert de prikkelbaarheid van het hart en vertraagt de
geleiding.
Bijwerkingen kunnen zijn:
- Bittere smaak;
- Diarree;
- Huiduitslag met jeuk;
- Verminderde eetlust;
- Misselijkheid;
- Maagpijn.
3.8 Calciumantagonisten
Calcium speelt een rol bij de samentrekking van spiercellen in de
bloedvaten. Calciumantagonisten remmen de werking van Calcium en
zorgen ervoor dat Calcium moeilijk de spiercellen kan binnen komen.
Calciumantagonisten vertragen het hartritme.. Andere Calciumantagonisten
verwijden ook de bloedvaten zodat de bloeddruk lager wordt.
-
Calciumantagonisten zijn o.a. :
Amlodipine (Norvasc®);
Diltiazem (Tildiem®, Tiadil®);
Nifedipine (Adalat oros®);
Verapamil (Isoptin®, Tarka®);
Barnidipine (Cyress®).
Bijwerkingen kunnen zijn:
Obstipatie/verstopping van de ontlasting(in het begin van de
behandeling);
- Diarree;
- Duizeligheid;
- Blozen of opvliegers;
- Hoofdpijn;
- Misselijkheid;
- Vermoeidheid.
-
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 16 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
3.9 Bloedverdunners
Bloedverdunners zijn onder te verdelen in bloedverdunners die effect
hebben op de stollingsfactoren of op de bloedplaatjes in het bloed.
Remmers van stollingsfactoren
Deze medicijnen onderdrukken de diverse stollingsmechanismen in het
bloed zodat minder gemakkelijk bloedpropjes ontstaan. Ze worden
voorgeschreven na een hartinfarct, bij bepaalde vormen van angina
pectoris en bij boezemfibrilleren. Voor deze medicijnen moet er regelmatig
bloed geprikt worden door de trombosedienst of door de patient zelf ,om
de ontstolling veilig te regelen. Aan de hand van de bloeduitslagen (INR)
wordt telkens de hoeveelheid van de geneesmiddelen bepaald.
-
Remmers van stollingsfactoren:
Acenocoumarol (Sintrom®);
Fenprocoumon (Marcoumar®).
Bijwerkingen kunnen zijn:
- Blauwe plekken;
- Ongewone bloedingen;
- Bloed bij ontlasting of urine;
- Teerachtige ontlasting.
De werking van remmers van stollingsfactoren kan worden versterkt door
alcohol en door een aantal geneesmiddelen.
Plaatjesremmers
Dit zijn geneesmiddelen die ervoor zorgen dat de bloedplaatjes (die
verantwoordelijk zijn voor het klonteren van het bloed) minder goed
werken. Doordat de bloedplaatjes zich niet meer goed aan de wand van de
bloedvaten kunnen hechten treedt minder snel ongewenste stolling met
vernauwing van bloedvaten op. Plaatjesremmers worden voorgeschreven
na een hartinfarct, om de kans op een tweede hartinfarct te verkleinen en
bij bepaalde vormen van angina pectoris.
-
Namen van plaatjesremmers:
Acetylsalicylzuur (Cardio, Aspirine Protect®, Aspro®, Chefarine®);
Carbasalaatcalcium (Ascal®, Ascal Cardio®, Carbasalaatcalcium);
Clopidogrel (Plavix®, Iscover);
Dipyridamol (Persantin®).
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 17 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Buikpijn;
Maagpijn;
Brandend maagzuur;
Misselijkheid;
Huiduitslag.
Trombineremmers
Deze geneesmiddelen zorgen dat de vorming van Trombine geremd wordt.
Deze geneesmiddelen zijn sinds kort in de handel. Het voordeel ten
opzichte van remmers van stollingsfactoren is dat er geen controle nodig is
bij de trombosedienst. Het nadeel van dit geneesmiddel is dat u het twee
maal daags moet innemen en dat het werking moeilijk te stoppen is. Voor
het verkrijgen van deze geneesmiddelen is nog een aparte artsenverklaring
noodzakelijk.
-
Namen van Trombineremmers:
Dabigatran (Pradaxa);
Rivaroxaban (Xarelto);
Apixaban (Eliquis).
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Blauwe plekken;
Ongewone bloedingen;
Bloed bij ontlasting of urine;
Teerachtige ontlasting.
3.10 Pijnstillende geneesmiddelen
Niet alle pijnstillende geneesmiddelen mogen gebruikt worden door
hartfalenpatiënten. NSAID’S zijn ontstekingsremmende en pijnstillende
geneesmiddelen die bij gebruik hartfalen verergeren.
Door de NSAID’S word een bepaald hormoon verlaagd in zijn werking en
de productie van het hormoon wordt geremd. Hierdoor gaat het lichaam
vocht vasthouden. Dit is zeer ongewenst bij hartfalen. Ook wordt de
werking van bloeddrukverlagende middelen verminderd.
Hieronder volgt een lijst met NSAID’S (dus geneesmiddelen die u NIET
mag gebruiken) en geneesmiddelen die u als vervanging kan gebruiken.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 18 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
-
Pijnstillers die u NIET mag gebruiken (NSAID’S):
Ibuprofen (Brufen®, Advil®);
Diclofenac (Voltaren®);
Meloxicam;
Naproxen.
-
Pijnstillers die u WEL mag gebruiken:
Paracetamol;
Tramal (dit is alleen op recept via uw huisarts te verkrijgen).
3.11 Cholesterolverlagers
Cholesterolverlagers verlagen de hoeveelheid bloedvetten (Cholesterol en
triglyceriden) in het bloed. De combinatie met een vetverlagend dieet werkt
nog beter dan alleen het gebruik van cholesterol verlagers.
Cholesterolverlagers worden voorgeschreven bij hart- en vaatziekten,
diabetes mellitus (suikerziekte) en bij een erfelijke aanleg voor een te hoog
cholesterolgehalte.
-
Namen van cholesterolverlagers zijn o.a.:
Simvastatine (Zocor®);
Atorvastatine (Lipitor®);
Fluvastatine (Canef®, Lescol®);
Pravastatine (Selektine®);
Rosuvastatine (Crestor®).
-
Bijwerkingen kunnen zijn:
Spierpijn;
Diarree;
Winderigheid;
Duizeligheid.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 19 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
3.12 Tips voor het gebruik van geneesmiddelen
Om het gebruik van diverse geneesmiddelen voor u iets gemakkelijker te
maken hebben we een aantal tips voor u op een rijtje gezet.
- Vraag uw apotheek vier maal per jaar een bijgewerkte lijst. En maak een
lijst van de geneesmiddelen die u dagelijks gebruikt. U vindt een invullijst
aan het eind van dit informatieboekje.
- Neem de geneesmiddelen op vaste tijden in.
- Gebruik een geneesmiddel-verdeeldoosje (verkrijgbaar bij de apotheek of
drogist).
- Neem altijd uw geneesmiddelenlijst mee als u naar een dokter of
verpleegkundige gaat zodat iedere arts en verpleegkundige
duidelijk zicht heeft op uw geneesmiddelengebruik.
- Geneesmiddel(en) vergeten in te nemen ?
- Gebruikt u dit geneesmiddel 1 x per dag dan kunt u de tablet wel later
innemen.
- Gebruikt u het geneesmiddel 2tot 4 x per dag dan mag u het niet tegelijk
met de tabletten van de volgende keer innemen. U kunt het medicijn dan
beter een keer overslaan.
- Vraag op tijd een herhaalrecept, zodat u nooit zonder geneesmiddelen
komt te zitten. Dit kunt u aan uw huisarts vragen.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 20 van 34 -
Hoofdstuk 3
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 4. Leefregels
Hartfalen is een ziektebeeld dat veel leefregels nodig maakt. Als u de
leefregels goed opvolgt zal de kwaliteit van uw leven verbeteren, dus u zult
zich prettiger voelen.
Helemaal fit zult u niet meer worden, de meeste mensen met hartfalen
blijven zich moe voelen.
In de volgende paragrafen zal iedere leefregel duidelijk beschreven en
uitgelegd worden.
4.1 Voeding
Ook uw eetpatroon moet aangepast worden.
Natriumbeperking (zoutbeperking)
Omdat een te veel aan vocht u in de problemen kan brengen is het van
belang zout te beperken. Zout in uw eten zorgt ervoor dat u vocht vast
houdt. Omdat uw hart een verminderde pompfunctie heeft, kan uw hart
moeilijk extra vocht rondpompen. Daarom is het belangrijk om geen extra
zout toe te voegen en levensmiddelen met veel zout te vermijden.
De hoeveelheid Natrium (zout) dat u per 24 uur mag hebben is 2 à 3 gram.
Het zout dat ons lichaam nodig heeft zit van nature al in ons voedsel. Het
zout dat wij daaraan toevoegen is overbodig en soms zelfs schadelijk voor
onze gezondheid. Zeezout, steenzout en selderiezout bevatten evenveel
natrium als keukenzout.
Door de fabrikanten wordt veel zout aan producten toegevoegd om de
smaak te verbeteren en de houdbaarheid te verhogen. Veel zout zit
bijvoorbeeld in brood, kaas, vleeswaren, kant en klaar producten/maaltijden
(b.v. sauzen, soepen, bouillon, salades, rookworst, hamburgers etc).
U hoeft geen zoutloos brood te gebruiken want het lichaam heeft ook wat
zout nodig maar probeer zoutarme kaas en vleeswaren met weinig zout te
gebruiken.
Producten die van zichzelf al veel zout bevatten worden afgeraden, zoals
sambal, ketjap, maggi, kant en klaar snacks (bitterballen, kroketten, pizza
etc.).
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 21 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Veel kruiden mogen wel gebruikt worden. Op veel producten staan de
ingrediënten vermeld. Wij raden u aan goed op de verpakkingen te kijken.
Drop wordt afgeraden omdat het naast zout glycyrizine bevat. Deze stof
werkt bloeddrukverhogend. Daarom wordt het eten van zowel zoete als
zoute drop afgeraden.
Tips voor een natriumbeperkt dieet:
Bouw het zoutgebruik geleidelijk af.
Breng het eten op smaak met behulp van kruiden en specerijen zoals
bieslook, peterselie, basilicum, tijm, oregano, munt, nootmuskaat,
kaneel, kerrie, peper, paprikapoeder, gemberpoeder en Indische
specerijen zoals djinten, kardemon, ketoembar, koenjit, Laos en sereh.
- Een uitje, citroensap, azijn of een teentje knoflook geven extra smaak
aan een gerecht.
- Broodbeleg dat weinig zout bevat is: rosbief, fricandeau, kipfilet,
kalkoenfilet of natriumarme vleeswaren, natriumarme kaas, zoet beleg,
groente (tomaat, radijs, komkommer) en fruit zoals appel, peer, banaan
en aardbeien.
- Diepvriesgroente (indien niet door fabrikant op smaak gebracht) bevat
meestal geen zout, in tegenstelling tot groente uit pot of blik.
- In plaats van chips en zoutjes kunt u ongezouten noten,
studentenhaver, radijsjes, komkommer, bloemkoolroosjes of
bleekselderij neerzetten.
- Tafeltje-dek-je bereidt ook zoutarme maaltijden
De Nederlandse Hartstichting heeft diverse informatiefolders over
natriumbeperkt boodschappen doen, koken en eten. U kunt deze bij de
hartfalenverpleegkundige krijgen of u kunt ze online gratis bestellen. Achter
in dit informatieboekje staat het adres van de internetsite van de
Nederlandse Hartstichting vermeld.
-
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 22 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Obstipatie (moeite met de ontlasting)
Veel hartfalenpatiënten hebben moeite met de ontlasting omdat die hard is.
Dit kan een gevolg zijn van het geneesmiddelengebruik, te weinig
lichaamsbeweging, verkeerde eetgewoonten en de vochtbeperking. Om te
zorgen dat de ontlasting makkelijker gaat kunt u voedingsmiddelen met
veel voedingsvezels gebruiken.
Voedingsmiddelen met veel vezels:
- Ontbijtkoek
- Gedroogde en geweekte pruimen, abrikozen en rozijnen
- Koolsoorten
- Aardappelen
- Zilvervliesrijst
- Volkoren macaroni
- Volkoren spaghetti
- Groente
- Volkorenbrood
- Roggebrood
- Muesli
- Vers fruit (fruit bevat ook veel vocht, 2 stuks fruit per dag mag u
gebruiken zonder dat dit nadelig is wat betreft de vochtbeperking
Let op: Het gebruik van vezelrijke voeding heeft alléén effect als u
voldoende vocht gebruikt. Bij een te strenge vochtbeperking, werken de
extra voedingsvezels averechts en zullen die vezels juist harde ontlasting
veroorzaken. Dus probeer hier een juist evenwicht in te vinden.
Regelmatig bewegen werkt goed op uw ontlasting.
Overgewicht
Van belang is het dat u overgewicht vermijdt, omdat uw hart harder moet
werken als u last heeft van overgewicht. Overgewicht ontstaat als u met
het eten meer energie opneemt dan verbruikt. Op de hartfalenpoli kunt u
hierover meer informatie krijgen.
Ondergewicht
Bij zeer ernstig hartfalen verbruikt het lichaam vaak meer energie dan dat
een patiënt binnen krijgt met eten. Van belang is dan dat u
voedingsmiddelen gaat eten die veel energie geven. Ook dit staat vermeld
op de verpakking van voedingsmiddelen. Tevens bestaat de mogelijkheid
om bijvoeding te gebruiken. Uw huisarts kan dit voorschrijven. U kunt de
bijvoeding, met recept, bij de apotheek ophalen.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 23 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Eetlust
Verminderde eetlust kan komen doordat u moe bent, te kortademig bent,
een vol gevoel heeft omdat uw lichaam vocht vasthoudt, door het gebruik
van bepaalde geneesmiddelen en als u moeite heeft met de ontlasting.
Hieronder volgen enkele tips die uw eetlust kunnen bevorderen.
Enkele tips zijn:
Eet rustig en langzaam.
Goed kauwen.
Eet geen grote hoeveelheden tegelijk.
Gebruik naast drie hoofdmaaltijden ook drie tussenmaaltijden of
tussendoortjes.
- Probeer te variëren.
-
4.2 Vocht
Door de inname van de hoeveelheid vocht te beperken, wordt het hart
minder zwaar belast en werkt het hart beter. De vochtbeperking wordt
meestal in combinatie met een Natriumbeperking (zoutbeperking)
voorgeschreven. De cardioloog of de hartfalenverpleegkundige bepalen de
aangeraden maximum hoeveelheid vocht u per dag.
Vochtopname
Vocht krijgt u niet alleen binnen via dranken maar ook via fruit, soep, pap
en vla.
Vochtverlies
Vocht verliest u via de huid (transpiratie), urine, ontlasting en adem. Bij
diarree, braken, overmatig transpireren ten gevolge van koorts of zeer
warm weer, verliest u extra vocht. Drink dan wat meer. Overleg zonodig
met de hartfalenverpleegkundige.
Vochtbeperking
Een vochtbeperking wordt door veel patiënten als heel erg vervelend
ervaren. Om u een duidelijk beeld te geven over hoeveel milliliter
bijvoorbeeld een kopje bevat, hebben we een lijstje met standaard
inhoudsmaten. Met dit lijstje wordt het voor u makkelijker om bij te houden
hoeveel u drinkt.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 24 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Inhoudsmaten:
- 1 kopje: 125 ml
- 1 glas: 150 ml
- 1 beker: 150 ml
- 1 schaaltje: 150 ml
- 1 bord soep: 200 ml
- 1 fruitportie: 100 ml
ml = milliliter
Om de vochtbeperking voor u zo makkelijk mogelijk te maken hebben we
een aantal tips voor u op een rijtje gezet.
Praktische tips voor een vochtbeperking:
Maak vooraf een verdeling van de hoeveelheid vocht over de dag. Zo
voorkomt u dat u ’s avonds niets meer mag drinken.
- Als het meten en/of noteren van inhoudsmaten te lastig is voor u, kunt u
de gedronken hoeveelheid in een maatkan of 1,5 literfles gieten en zo
aflezen hoeveel u al gedronken heeft of hoeveel u deze dag nog mag
drinken.
- Of de andersom methode : Vul ’s morgens een 1,5 literfles met
kraanwater, gooi er iedere keer na het drinken net zoveel uit als u
gedronken heeft.
- Geneesmiddelen kunt u ook innemen met een paar lepels pap, soep of
yoghurt in plaats van een glas water.
- Meet thuis uw eigen kopjes, glazen, mokken of bekers zodat u weet
hoeveel milliliters hier in gaan, hierdoor wordt het optellen makkelijker.
- Gebruik klein serviesgoed. Drink bijvoorbeeld uit een mokka kopje.
- Probeer tijdens de maaltijd niet te drinken. Als u na de maaltijd drinkt,
heeft u daar meer voldoening van.
- Kauw goed. Door goed te kauwen, krijgt u meer speeksel in de mond
en wordt het voedsel minder droog.
- Smeerbaar beleg zoals leverpastei, smeerkaas, jam en roerei zorgt voor
een minder droge maaltijd.
- Hoe minder zout de voeding is, hoe minder dorst u krijgt.
- Gebruik de dranken of warm of heel koud. U doet er dan langer mee.
- Uw mond wordt vochtiger door te zuigen op een zuurtje of een ijsblokje.
Ook kauwgom helpt.
- Citroensap in thee, mineraalwater of limonade werkt dorstlessend.
- Verdeel een portie fruit over de dag, zodat u er langer van geniet. Ook
kunt u fruit koelen.
-
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 25 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Vocht vasthouden
Als u vocht vast houdt is het belangrijk zuinig met zout om te gaan, want
zout houdt vocht vast in uw lichaam. Doet u dat niet dan kunnen uw
voeten, enkels, benen en buik opzetten en kunt u last krijgen van
kortademigheid. Dit betekent een extra belasting van uw hart. Soms kan
dan een ziekenhuisopname nodig zijn.
4.3 Wegen
Om goed te kunnen beoordelen of u vocht vast houdt is het van belang
iedere dag te wegen.
Omdat het hart niet goed functioneert kan het lichaam vocht vasthouden.
Het is daarom belangrijk dat u zich elke ochtend weegt nadat u naar het
toilet bent geweest en vóór u zich gaat aankleden of ontbijten. Het meest
nauwkeurig is een elektronische weegschaal, dus met cijfers in plaats van
een wijzer. Noteer uw gewicht iedere dag op een lijstje en zet de datum
erbij.
Let op: Als u in 1 dag meer dan 1 kilogram of in 3 dagen meer dan 2
kilogram aankomt, is het verstandig contact op te nemen met de
hartfalenverpleegkundige.
Aanpassingen in uw geneesmiddelen of uw dieet kunnen ernstige
klachten en een ziekenhuisopname voorkómen.
4.4 Dagelijkse activiteiten
Hartfalen heeft effect op uw uithoudingsvermogen en de kwaliteit van uw
leven. Bij de lichtere vormen van hartfalen zult u weinig belemmeringen
opmerken. Bij ernstig hartfalen bent u snel moe.. Activiteiten die u vroeger
met gemak ondernam, kosten nu veel energie.
Werk
De belemmeringen in uw werk zijn mede afhankelijk van het soort werk.
Lichamelijk zwaar werk zal bij gering hartfalen al moeilijker gaan. U moet er
rekening mee houden dat u uw oude (zware) werk mogelijk niet meer kunt
volhouden en vervangende arbeid zoekt.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 26 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Vrije tijd
Probeer uw hobby’s weer op te pakken. Hobby’s die zeer veel lichamelijke
activiteit vergen zijn meestal niet meer mogelijk.
Onderneem alles weer zoals u dat gewend was te doen. Pas dit echter aan
uw uithoudingsvermogen aan. U zal merken dat u uithoudingsvermogen
net na ziekenhuisopname niet is zoals het was. Uw uithoudingsvermogen
zal –waarschijnlijk- nooit meer worden zoals het was. Maar u zult wel
merken dat als u rustig bezig blijft, uw conditie weer iets beter wordt.
Van belang is ook dat u voldoende rust neemt tussen de lichamelijke
activiteiten in en dat u goed naar uw lichaam luistert.
Leefgewoonte
Hartfalen houdt in dat u leefgewoonten moet veranderen. Om de
dagelijkse dingen te kunnen doen, zult u zich moeten aanwennen voor
alles meer tijd te nemen. Door meer tijd te nemen, en niet te haasten,
verdeelt u de beschikbare energie beter. Dit betekent dat ‘even de krant
pakken, even koffie zetten en even een boodschap doen”, in een half uur,
een te hoog levensritme voor u is.
Als u uzelf aanleert om alle dingen langzaam te beginnen, rustig te uit te
voeren en pauzes te nemen, zult u merken dat u meer kunt doen zonder
dat u zich direct moe voelt. Hebt u een vroege afspraak, zet dan uw
wekker vroeger, zodat u alle tijd hebt. Voorkom dat u zich moet haasten.
Na elke maaltijd, ook het ontbijt, doet u er verstandig aan eerst een half uur
uit te rusten (bijvoorbeeld door de krant te lezen). Het hart moet extra
werken voor de spijsvertering.
Bij elke inspanning kunt u ervoor zorgen dat u rustig start. Daarna kunt u
het tempo langzaam opvoeren. Zo gunt u uw hart de tijd om op gang te
komen en warm te lopen. Vergeet u dit, dan kunt u last krijgen van
kortademigheid en vermoeidheidsklachten.
Wanneer u leert omgaan met de beperkingen van hartfalen, zult u de
veranderingen in uw dagelijks leven positief leren waarderen.
Lichamelijke activiteiten en sport
Het is belangrijk dat u actief blijft, dat u dagelijks wandelt of fietst om op die
manier uw conditie en spierkracht op peil te houden. Veel mensen met
hartfalen voelen zich beter wanneer zij zich regelmatig rustig inspannen.
Zwemmen is ook een goede lichamelijke activiteit waarbij veel spieren in
het lichaam gebruikt worden.
Een betere lichamelijke conditie geeft sterkere spieren en daardoor een
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 27 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
betere kwaliteit van leven.
Seks
Uw seksleven kan door hartfalen ernstig belemmerd worden. Dit kan
doordat u last heeft van de bijwerkingen van de geneesmiddelen of het kan
zijn dat u en/of uw partner angstig zijn.
Probeer dit net als met sport en uw dagelijkse activiteiten weer op te
pakken. Luister hierbij goed naar uw lichaam. En stop als u zich niet goed
voelt. Seks direct na een zware maaltijd wordt afgeraden.
Een algemene regel is: als u twee trappen kunt oplopen zonder problemen
dan moet seks goed mogelijk zijn.
Mochten de bijwerkingen van geneesmiddelen effect hebben op uw
seksleven dan kunt u dit bespreken met de cardioloog. Soms kunnen
medicijnen aangepast worden.
Openheid
Aarzel niet om uw privésituatie te bespreken met de huisarts, cardioloog of
hartfalenverpleegkundige. Betrek ook uw partner, gezin en/of naasten in de
discussie over uw activiteiten. Het is van belang dat ze weten hoe ze het
beste kunnen helpen bij de dagelijkse activiteiten, werk en/of sport.
Hartrevalidatie
Capri is een hartrevalidatieprogramma dat speciaal is ontwikkeld voor
hartpatiënten. Onder begeleiding van een team van specialisten wordt er
twee maal per week getraind. Deze trainingen gebeuren in groepsverband
maar de individuele situatie van de patiënt staat centraal.
Het doel is :
- Het verminderen of leren omgaan met angst en spanningen.
- Het herwinnen van zelfvertrouwen.
- Het opbouwen van conditie.
- Het opnieuw leren kennen van mogelijkheden en eventuele beperkingen.
- Het uitvinden waar eventuele klachten vandaan komen.
- Het aanwennen van een nieuwe manier van leven, bij het inslaan van een
andere weg.
U kan via uw cardioloog of hartfalenverpleegkundige doorverwezen worden
naar het Hartrevalidatieprogramma Capri. U kunt hier naar vragen op de
polikliniek.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 28 van 34 -
Hoofdstuk 4
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 5. De hartfalenpolikliniek
De hartfalenpolikliniek is een polikliniek die gespecialiseerd is in het
ondersteunen en begeleiden van patiënten met hartfalen. Zoals u al heeft
kunnen lezen is hartfalen een complex ziektebeeld dat veel effect heeft op
uw dagelijks leven.
De hartfalenpoli is opgezet om patiënten te steunen en begeleiden met de
leefregels, maar ook als vraagbaak als er problemen zijn. Het uiteindelijke
doel van de hartfalenpolikliniek is te zorgen dat u als hartfalenpatiënt zo min
mogelijk opgenomen wordt in het ziekenhuis en dat er bij problemen zoveel
mogelijk acties thuis ondernomen worden.
5.1 Onze werkwijze
U bent via uw cardioloog bij ons aangemeld. Dat houdt in dat u vanuit de
hartfalenpolikliniek begeleiding en ondersteuning krijgt.
Telefonisch spreekuur
U kunt ons iedere werkdag tussen 9.00 en 15.00 bellen met klachten of
problemen van uw hart. Wij zullen, in overleg met de cardioloog, er alles aan
doen om u zo goed mogelijk te helpen.
Afhankelijk van de aard van uw klachten of problemen zal het contact met
de hartfalenpolikliniek tijdelijk intensiever zijn.
Contactmomenten
Er zijn minimaal twee maal per jaar contactmomenten met de cardioloog of
de hartfalenverpleegkundige.
Het is van belang, als u onder medebehandeling bent van de
hartfalenverpleegkundige, dat u minimaal één keer per jaar een bezoek
brengt aan de cardioloog. Daarnaast dient u minimaal één keer per jaar een
bezoek te brengen aan de hartfalenverpleegkundige.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 29 van 34 -
Hoofdstuk 5
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Verpleegkundig consult
Na een opname voor hartfalen zien we u graag terug op de
hartfalenpolikliniek. Bij voorkeur binnen twee weken na ontslag. Dit bezoek
is om te bespreken hoe het gaat na de opname en om u (nogmaals) te
informeren over hartfalen. Soms kan het noodzakelijk zijn een hartfilmpje te
laten maken of de nierfunctie (via een bloedbepaling) te controleren. Tijdens
dit bezoek wordt uw medicatie bekeken en waar nodig aangepast.
Wilt u daarom bij ieder bezoek aan de hartfalenpolikliniek een
geneesmiddelenlijst die niet ouder is dan twee weken meenemen? U kunt
deze lijst opvragen bij uw apotheek.
U bent altijd van harte welkom om een bezoek te brengen aan de
hartfalenpolikliniek, maar wij vragen u wel eerst een afspraak te maken om
lange wachttijden en teleurstelling te voorkómen.
U kunt zich melden bij de balie van de polikliniek Cardiologie en wij komen u
uit de wachtkamer ophalen.
Bezoek in het ziekenhuis
Mocht u opgenomen liggen in het Havenziekenhuis en u wilt graag dat wij
bij u langs komen dan kunt u dat aangeven bij de afdelingsverpleegkundige.
Zij of hij zal ons hierover informeren.
Telemonitoring, Motiva
Het Havenziekenhuis heeft een speciale service voor hartfalenpatiënten. De
hartfalenverpleegkundigen kunnen op een extra manier intensief én van een
afstand uw gezondheid volgen. Om u goed te kunnen begeleiden,
informeren en ondersteunen bij uw ziektebeeld maakt het Havenziekenhuis
gebruik van het interactieve zorgplatform van Philips Motiva.
Via uw televisie en een breedbandinternetverbinding is het mogelijk om
metingen van uw bloeddruk, pols en gewicht te volgen op de
hartfalenpolikliniek. Deze metingen voert u thuis elke dag zelf uit. De
hartfalenverpleegkundige controleert deze iedere werkdag en onderneemt
indien nodig actie.
Het gebruik van Philips Motiva valt onder de wettelijke eigen bijdrage. Nog
niet alle zorgverzekeraars vergoeden het gebruik van Motiva. Wilt u weten of
uw zorgverzekeraar dit inmiddels wel betaalt dan kunt u dit vragen aan de
hartfalenverpleegkundige.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 30 van 34 -
Hoofdstuk 5
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
U hoeft niet in het bezit te zijn van een breedbandinternetverbinding. Dit
wordt voor u geregeld door de hartfalenverpleegkundige uit het
Havenziekenhuis en een medewerker van Philips Motiva. Mocht u meer
willen weten, vraag het de hartfalenverpleegkundige.
Rijnmond Hartfalen/Cardiomyopathie Registratie
Regionaal registreren we welke onderzoeken patiënten met hartfalen
ondergaan en welke behandeling zij krijgen. Ook evalueren wij de resultaten
van de behandeling op korte en lange termijn. Alle gegevens worden
anoniem verwerkt. Tijdens een bezoek aan de hartfalenpoli zullen wij u
(eenmalig) schriftelijk om toestemmionmg vragen om uw gegevens te
gebruiken.
5.2 Wat kunt u van de hartfalenverpleegkundige verwachten?
Praktische informatie
U krijgt praktische informatie over uw ziekte en over de leefregels. Deze
staan beschreven in dit informatieboekje en in de boekjes van de
Nederlandse Hartstichting.
De hartfalenverpleegkundige zal alles uitleggen en uw vragen
beantwoorden.
Bespreken van uw problemen
Bespreek problemen die u (of uw partner) als gevolg van uw ziekte ervaart.
Hierbij kunt u denken aan onzekerheid of angst.
Informatie over nazorg
De mogelijkheden op het gebied van hartrevalidatie of andere vormen van
nazorg . Deze staan tevens beschreven in dit informatieboekje.
Medische controle
Uw cardioloog doet regelmatig een lichamelijk onderzoek. Op gezette tijden
zullen de daarbij behorende bloedonderzoeken plaatsvinden. Het streven is
om uw nierfunctie en bloedgehalte ieder half jaar te laten controleren door
middel van bloedonderzoek. Bij afwijkende waardes nemen we contact op
met de cardioloog en bespreken we of er geneesmiddelen aangepast
moeten worden.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 31 van 34 -
Hoofdstuk 5
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
5.3 Openingstijden
Spreekuur hartfalenpolikliniek
Op maandag tot en met vrijdag bent u op afspraak welkom in bij ons op
de hartfalenpolikliniek in het Havenziekenhuis tussen 09.00 en 12.00 uur of
tussen 13.30 en 15.00 uur.
Telefonisch spreekuur
U kunt zelf contact met ons op nemen met eventuele vragen, opmerkingen
en/of klachten over uw hart via telefoonnummer 010 - 404 36 74. We zijn
bereikbaar van maandag t/m vrijdag tussen 09.00 uur en 15.00 uur.
5.4 Onze telefoonnummers en adressen
Ons adres in het Havenziekenhuis is:
Havenziekenhuis
Haringvliet 2
3011 TD Rotterdam
Receptie: 010 - 404 33 00
Hartfalen polikliniek: 010 - 404 36 74
Polikliniek Cardiologie: 010 - 404 33 25
U kunt ons ook per e-mail bereiken. Ons e-mailadres is:
[email protected]. Wij streven er naar uw mail op werkdagen
binnen 24 uur te beantwoorden. In het weekend of tijdens feestdagen kunt
u de eerstvolgende werkdag een bericht terug verwachten.
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 32 van 34 -
Hoofdstuk 5
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Hoofdstuk 6. Aanvullende informatie
In dit hoofdstuk staat een aantal websites waar u, indien u dat wenst, extra
informatie kunt vinden over hartfalen.
www.havenziekenhuis.nl
www.hartstichting.nl
www.voedingscentrum.nl
www.hartgenoten.nl
www.hartenvaatgroep.nl
www.havenziekenhuis.nl
Have_Inprintfolders_Def.indd 2
- 33 van 34 -
Hoofdstuk 6
31-10-11 14:55
Havenziekenhuis
ROTTERDAM
Wat is uw mening?
Het Havenziekenhuis wil haar patiënten goede zorg mét persoonlijke aandacht
bieden. Als u tevreden bent over onze zorg, dan horen we het graag. Maar
ook ideeën voor verbetering van onze zorg en service zijn van harte welkom. U
kunt uw suggesties doorgeven via onze website www.havenziekenhuis.nl bij
'patiënten' of uw mening delen via www.zorgkaartnederland.nl
Vragen
Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u deze stellen aan
uw medisch specialist via ons algemene telefoonnnummer 010 - 404 33 00.
Afspraak afzeggen of wijzigen
Bent u onverwacht verhinderd? Laat u dit dan zo spoedig mogelijk aan ons
weten. Een andere patiënt kan dan wellicht eerder worden geholpen.
Meer informatie
Voor meer informatie kunt u kijken op www.havenziekenhuis.nl
118809
CARD/15/03/Hartfalen infoboek
Deze folder is met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie waaraan
geen rechten kunnen worden ontleend.
© Havenziekenhuis
POSTADRES
Telefoon & fax
HOOFDLOCATIE
buitenpolikliniek krimpen
Postbus 70031
010 - 404 33 00
Haringvliet 2
Patrijzenstraat 59
3000 LN Rotterdam
010 - 412 15 17
Rotterdam
Krimpen aan den IJssel
www.havenziekenhuis.nl
- 34 van 34 -
Hartfalen