Zalm bio-industrie in Chili – Nutreco

Executive summary in English
Resumen en español
Inhoudsopgave
De Vieze Vijf – voorwoord over de serie
3
Samenvatting
4
Inleiding
7
1. Nutreco in Chili: bio-industrie van zalm
9
2. Milieuproblemen
11
3. Sociale problemen: arbeidsomstandigheden
14
4. Relevante regelgeving
- Chileense wet
- ILO-verdragen
- OESO-richtlijnen
- Nutreco’s beleid
17
5. Waar voldoet Nutreco niet aan de regelgeving?
21
6. Wat wil Milieudefensie?
27
Executive summary in English
28
Resumen en español
29
Literatuurlijst
30
Eindnoten
31
De Vieze Vijf – voorwoord over de serie
De Vieze Vijf
Voor u ligt het eerste deel van een vijfdelige serie van
Milieudefensie, getiteld De Vieze Vijf. De Vieze Vijf gaat over
grote Nederlandse bedrijven die betrokken zijn bij milieuproblemen in het buitenland. De overige vier delen worden uitgebracht in de loop van 2002 en 2003.
Elk van die bedrijven zegt zich aan de regels te houden en de
meeste zullen u vertellen dat ze tegenwoordig ook een eigen
milieu- en sociaal beleid hebben.
Waar het om draait, is de vraag hoe deze bedrijven zich in de
dagelijkse praktijk gedragen. Ondernemen deze bedrijven
maatschappelijk verantwoord? Houden ze zich echt aan de wetten van de landen waar ze actief zijn? Handelen ze overeenkomstig de OESO-richtlijnen1, de ILO-verdragen2 en hun eigen
beleid? Of zéggen ze dat ze zich eraan houden, maar is de
praktijk anders?
En hoe is het met de activiteiten van die bedrijven die niet
direct onder wetten te vatten zijn? In sommige landen zijn nou
eenmaal geen strikte milieunormen of worden bestaande normen niet consequent nageleefd. En in welke mate nemen
Nederlandse bedrijven ook verantwoordelijkheid voor wat er bij
hun toeleveranciers of onderaannemers gebeurt?
In De Vieze Vijf laat Milieudefensie zien dat grote Nederlandse
bedrijven zich soms veel beter en groener voordoen dan ze zijn.
Dat bedrijven vaak prachtig geformuleerd beleid hebben in hun
glossy milieujaarverslagen, maar dat ze in ontwikkelingslanden,
waar de regelgeving soms minder goed is of niet wordt nage-
3
leefd, zorgen voor milieuvervuiling, natuurvernietiging en sociale problemen die in Nederland onacceptabel zijn. Bedrijven
houden zich daarbij regelmatig niet aan nationale regelgeving
en internationale verdragen. Een aantal van die bedrijven neemt
het ook niet zo nauw met de arbeidsvoorwaarden voor de
eigen werknemers.
Milieudefensie hoopt, door deze problemen onder de aandacht
te brengen, allereerst de bedrijven onder druk te zetten om
bestaande problemen op te lossen. Bedrijven dienen zich in
ontwikkelingslanden net zo fatsoenlijk te gedragen als in
Nederland.
Daarnaast willen we laten zien dat, om problemen in de toekomst te voorkomen, het nodig is dat er internationaal bindende regels bestaan waaraan bedrijven zich moeten houden. Te
vaak maken bedrijven nu gebruik van de afwezigheid van regels
of ze leven bestaande regels niet na. Lokale gemeenschappen,
werknemers, de natuur en het milieu zijn hiervan de dupe.
Bindende regels moeten daartegen bescherming bieden.
Burgers en belangenorganisaties moeten bovendien de mogelijkheid hebben om bedrijven aansprakelijk te stellen voor hun
activiteiten. Op deze punten ligt een taak voor de Nederlandse
overheid om dit in internationaal verband te bepleiten.
Paul de Clerck
Campagneleider ‘Globalisering en Milieu’ bij Milieudefensie
Samenvatting
4
Het Nederlandse bedrijf Nutreco is wereldmarktleider in het
kweken van zalm. De kwekerijen bevinden zich onder andere in
Noorwegen, Schotland en Chili. Dit boekje gaat over de activiteiten van het bedrijf in Chili, waar de zalmkwekerijen opereren
onder de naam Marine Harvest Chile. Naast de kwekerijen bezit
Nutreco in Chili ook een visverwerkingsfabriek en visvoerfabrieken.
Milieudefensie heeft, in samenwerking met NGO’s in Chili, de
situatie ter plekke onderzocht. Daaruit bleek dat de kwekerijen
voor grote milieuproblemen zorgen. Het kweken van zalm is
een relatief nieuwe bio-industrie, met soortgelijke problemen
als de al langer bestaande bio-industrie. Grote hoeveelheden
antibiotica en chemicaliën zorgen voor een enorme watervervuiling. Daarbij komen dan nog de uitwerpselen van de zalm en
de resten van het voer die in het water terechtkomen. Dit zorgt
regelmatig voor overmatige en giftige algengroei, waardoor al
een dode is gevallen. Ontsnapte zalmen eten inheemse vissoorten. Hierdoor, en doordat er veel vis in het visvoer is verwerkt,
neemt de visstand van verschillende inheemse soorten af.
Marine Harvest Chile veroorzaakt niet alleen milieuproblemen,
ook de arbeidsomstandigheden laten te wensen over.
Werknemers lieten Milieudefensie weten dat het bedrijf het de
vakbonden erg moeilijk maakt. Maar de werknemers van toeleveranciers en onderaannemers zijn er het slechtst aan toe.
Marine Harvest claimt dat zijn onderaannemers aan dezelfde
standaarden moeten voldoen als het bedrijf zelf en zegt niets te
weten van de misstanden in deze bedrijven.
Uit het onderzoek bleek dat Nutreco zich niet aan de regels
houdt. De Chileense Visserijwet wordt herhaaldelijk overtreden.
Dat de overheid dit gedoogt, mag geen excuus zijn zich niet
aan de regels te houden. Bovendien houdt het bedrijf zich niet
altijd aan de ILO-verdragen3, de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen en zelfs niet altijd aan het eigen beleid.
Milieudefensie vindt dat Nutreco moet voldoen aan de volgende basisvoorwaarden:
1. Nutreco neemt verantwoordelijkheid voor de hele productieketen, dus ook voor de onderaannemers;
2. Nutreco past wereldwijd dezelfde normen toe voor arbeidsomstandigheden en op milieu- en sociaal gebied;
3. Nutreco neemt het initiatief voor een onafhankelijk onderzoek naar de milieueffecten van de viskwekerijen van Marine
Harvest op de ecosystemen van de meren en de zee;
4. Nutreco publiceert een volledige milieu-effectrapportage
voor elke nieuwe (uitbreiding van een) viskwekerij;
5. Nutreco voldoet aan de Chileense wet en aan relevante
internationale verdragen, waaronder de regels voor milieu
en arbeids- en vakbondsrechten;
6. Nutreco voldoet aan de OESO-richtlijnen, waaronder de
richtlijnen voor milieu, vakbondsrechten en consultatie;
7. Nutreco maakt alle voor het publiek relevante informatie
toegankelijk voor het publiek en de informatie die van
belang is voor de werknemers toegankelijk voor de werknemers, waaronder de locaties van de zalmkwekerijen, de
hoeveelheden van de verschillende soorten antibiotica en
de financiële informatie voor de vakbond;
5
Castro op het eiland Chiloé
8. Nutreco betaalt de kosten voor herstel van de locaties van
de kwekerijen in hun oorspronkelijke staat en voor compensatie van schade die de kwekerijen hebben veroorzaakt;
9. Nutreco respecteert de rechten en wensen van de lokale
bevolking;
10. Nutreco stopt de uitbreiding van zalmkwekerijen, totdat de
bovenstaande maatregelen genomen zijn.
FOTO: MONIQUE DE LEDE
Het bedrijf dient nu pas op de plaats te maken en orde op
zaken te stellen. Met de bovengenoemde maatregelen kan hiermee een begin gemaakt worden. Pas dan kan het beleid dat
geformuleerd is in het ‘Social and Environmental Report 2001’
van Nutreco werkelijkheid worden.
6
Vulkaan Villarica, Xe Région
FOTO: ROGIER WIERCX
‘Wij zijn trots op onze prestaties in Chili, maatschappelijk
verantwoord en met aandacht voor het milieu’
Nutreco, Social and Environmental Report 2001
Inleiding
7
Nutreco Holding N.V., een van oorsprong Nederlands bedrijf, is
wereldmarktleider op het gebied van gekweekte zalm. Het
bedrijf bezit kwekerijen, visvoerfabrieken en verwerkingsfabrieken (waar de vis wordt gefileerd en verpakt) in Chili, Schotland,
Noorwegen, Ierland, Frankrijk en Canada. De fabricage van het
voer en de verwerking van de vis houdt Nutreco zoveel mogelijk in eigen hand. Het bedrijf onderkent zijn
verantwoordelijkheid ten aanzien van klanten,
vervoerders, toeleveranciers, consumenten,
de maatschappij en de natuur. Die verantwoordelijkheden betreffen gezondheid,
(voedsel)veiligheid, kwaliteit, dierenwelzijn en
het milieu. Er spreekt trots uit de manier
waarop het bedrijf over zijn beleid
publiceert4.
Chili. De auteur is naar Chili gereisd om zich persoonlijk van de
situatie op de hoogte te stellen. Zij heeft voor haar onderzoek
onder andere gesproken met de directeur van het bedrijf (de
vestiging van Nutreco in Chili), het ministerie van Werkgelegenheid, plaatselijke overheden, wetenschappers, vakbonden en
vissers. Ook in Nederland heeft Milieudefensie gesprekken
gevoerd met Nutreco.
Nutreco neemt ongeveer 20% van de wereldproductie van 1 miljoen ton kweekzalm per jaar
voor zijn rekening. De totale zalmconsumptie
bedraagt ongeveer 2 miljoen ton per jaar. De
helft van de consumptie bestaat uit kweekzalm,
de andere helft uit wilde zalm. In 2001 heeft
de wereldproductie van gekweekte zalm een
gigantische groei doorgemaakt. De consumptie hield die groei niet bij, met als gevolg dat
de prijzen voor zalm kelderden.
Bij het samenstellen van dit boekje, heeft
Milieudefensie samengewerkt met NGO’s5 in
Kwekerij Domeyko van Marine Harvest in het Llanquihue-meer
FOTO: MONIQUE DE LEDE
8
Zalmkwekerij
FOTO: ADRIAN ARBIB
1 Nutreco in Chili: bio-industrie van zalm
9
Nutreco heet in Chili Marine Harvest Chile. Marine Harvest is de
grootste Chileense zalmproducent. Het bedrijf neemt ongeveer
15% van de Chileense kweekzalm voor zijn rekening, ongeveer
90.000 kilo per jaar. Marine Harvest exporteert zijn Chileense
zalm voornamelijk naar de Verenigde Staten en Japan en de
productie groeide in 2001 met 45%. De productie en verwerking zijn geconcentreerd in de Xe Région, het merengebied dat
ongeveer duizend kilometer ten zuiden van de hoofdstad
Santiago de Chile ligt. In de Xe Région bezit Marine Harvest 29
zalmkwekerijen in zee en zeven zoetwaterkwekerijen voor zalm
en forel, maar weigert te vertellen waar de viskwekerijen zich
precies bevinden. De belangrijkste vestigingsplaatsen voor de
zalmindustrie zijn Puerto Montt en het eiland Chiloé. Het kantoor van Marine Harvest Chile is in Puerto Montt.
aflegt, zwemt hier met duizenden bovenop elkaar rond in kooien. Na zo’n twee jaar wegen de zalmen vier kilogram en zijn ze
geschikt voor consumptie. In de fabriek volgt de verwerking tot
filets en moten. De beste kwekers kunnen de zalm in twintig
maanden opfokken tot consumptiegewicht, zegt Nutreco.
In het wild wordt zalm geboren in de bovenloop van snelstromende rivieren en beken. Nadat de eitjes zijn uitgekomen, blijft
de jonge zalm nog één tot drie jaar op dezelfde plek, totdat hij
zich de rivier laat afzakken naar de oceaan. Na een verblijf van
twee tot vijf jaar in de oceaan, zwemt de volwassen zalm de
rivier weer op om zich voort te planten en de cyclus herhaalt
zich.
Zo niet op de kwekerijen. Het leven van een jonge gekweekte
zalm begint in één van de zes hatcheries, waar de eitjes worden
geproduceerd. De bevruchte eitjes worden vervoerd naar de
zoetwaterkwekerij, waar de jonge zalmen in grote bakken
opgroeien, totdat ze groot genoeg zijn om in de meren uitgezet te worden. De zalm, die in het wild duizenden kilometers
Viskraam op de markt in Puerto Montt
FOTO: MONIQUE DE LEDE
10
Zalm op de markt in Puerto Montt
FOTO: MONIQUE DE LEDE
2 Milieuproblemen
‘To begin, we are developing a Code of Conduct for Nutreco
Aquaculture that will contribute to the innovation process
and to the establishment of a truly consumer-orientated,
ecologically sound, and animal-friendly business, which can
rely on public and political acceptance and thus its licence to
farm’. Hans den Bieman, Nutreco Aquaculture Chief Operating Officer, 12 juni 2002 op de AquaVision conferentie in
Stavanger, Noorwegen
11
Zalmkwekerijen geven in alle landen problemen voor het milieu.
Maar in het ene land zijn de milieuregels beter dan in het andere. In Chili zijn er grote problemen met de waterkwaliteit in de
meren en in zee. Nutreco heeft zoet- en zoutwaterkwekerijen,
waar veel chemicaliën gebruikt worden, onder andere ter
bestrijding van ziektes. Doordat er in de meren geen dagelijkse
verversing van het water plaatsvindt, zoals in zee, stapelen giftige stoffen, resten voer en uitwerpselen van de zalm zich op de
bodem van de meren op. Dit zorgt voor enorme watervervuiling. Maar ook in zee is de vervuiling groot, vooral in de Xe
Région. Antibiotica en chemicaliën zorgen voor een langzame
vergiftiging van het water. Er zijn regelmatig uitbraken van
overmatige en soms giftige algengroei. Ontsnapte zalmen en
de grote hoeveelheden vis die vermalen worden tot voer voor
de zalm, zorgen ervoor dat een aantal inheemse vissoorten
afneemt. Hiervan zijn als eerste de lokale vissers de dupe.
Chemicaliën
• Antibiotica
Zoals bij elke vorm van bio-industrie, hebben ook de zalmen in
de kwekerijen veel meer last van ziektes dan de wilde zalm. Als
de zalmen een ziekte hebben opgelopen, krijgen ze met het
voer antibiotica toegediend. Het is onmogelijk alleen de zieke
dieren te behandelen, dus krijgt alle zalm antibiotica, ziek of
gezond. Het voer wordt in het water gegooid en een deel hiervan komt op de bodem terecht, ook via de uitwerpselen van de
zalm. Van sommige antibiotica wordt maar 20% opgenomen6. Dit
zorgt in de meren voor een langzame vergiftiging van het water.
In de zalmkwekerijen van Marine Harvest in Chili heeft het afgelopen jaar een ziekte gewoed (Rickettsia of SRS) waarvoor nog
geen vaccin bestaat. Het bedrijf heeft grote hoeveelheden antibiotica gebruikt om de ziekte onder controle te krijgen. Zolang
er tegen SRS geen vaccin bestaat, gaat Marine Harvest door
met het toedienen van antibiotica als de zalm de SRS-bacterie
oploopt.
Resten van onder andere oxytetracycline7, een antibioticum dat
ook in de kwekerijen van Marine Harvest Chile gebruikt wordt,
zijn in Schotland teruggevonden in het vlees van gekweekte
zalm8. Bij diverse onderzoeken is in onschadelijke bacteriën op
de bodem van zalmkwekerijen een resistentie tegen antibiotica
gevonden9. Resistentie tegen antibiotica kan zich door de voedselketen verspreiden en op den duur een gevaar opleveren
voor dieren en mensen, doordat sommige ziektes niet meer
met antibiotica bestreden kunnen worden.
• Bestrijding zeeluis
Zeeluis is een dodelijke parasiet die zich op de huid van de
zalm vasthecht. Zeeluis komt ook in het wild voor, maar wilde
zalm heeft er nooit zoveel last van dat ze er dood aan gaat.
Marine Harvest Chile gebruikt voor de bestrijding het middel
emamectin10. Op de Safety Data Sheets van de chemische
industrie wordt emamectin omschreven als marine pollutant
(vervuilend voor de zee)11. Bovendien laten de eerste resultaten
van een lopend onderzoek zien dat emamectin waarschijnlijk
veel giftiger is dan oorspronkelijk werd aangenomen12 en daardoor dodelijk kan zijn voor een aantal dieren in zee.
‘De viskwekerijen in Chili hebben zich ontwikkeld zonder
milieuregelgeving’. Alejandro Buschmann, Universiteit van
Los Lagos
Schelpenvissers op het eiland Chiloé
12
FOTO: MONIQUE DE LEDE
Nutreco wil niet zeggen welke hoeveelheden antibiotica en
andere middelen het bedrijf in Chili (en andere landen) gebruikt
om ziektes te bestrijden. Dit is ook in het Social and Environmental Report van 2001 niet terug te vinden, terwijl juist de
enorme hoeveelheden antibiotica en andere medicijnen een van
de grootste milieuproblemen bij de zalmkweek zijn.
• Antifouling
Om de netten van de zeekwekerijen te beschermen tegen aangroei van algen en schelpdieren, wordt antifouling gebruikt. Dit
is een verzamelnaam voor een aantal zeer giftige middelen, die
ook gebruikt worden voor boten. Marine Harvest gebruikt antifouling op eenderde van zijn netten in zee en dit is volgens het
bedrijf het absolute minimum. In Schotland zijn koper en zink,
afkomstig van antifoulingmiddelen, in de bodem van de kwekerijen teruggevonden in hoeveelheden die twintig maal de veiligheidsnormen van de Schotse overheid overschrijden13.
• Chloor
Medewerkers van Marine Harvest Chile meldden Milieudefensie
tijdens het bezoek aan Chili dat in elke fabriek van Nutreco
dagelijks voor de schoonmaak 25 liter chloor wordt gebruikt,
die rechtstreeks wordt geloosd op het oppervlaktewater. Dat is
voor de twee fabrieken van Marine Harvest Chile samen per
jaar ruim 12.000 liter chloor die ongezuiverd in het water
terechtkomt. Het bedrijf spreekt dit tegen14 en beweert dat het
water wel wordt gezuiverd.
• Andere chemicaliën
De totale hoeveelheid chemisch afval en olie is van alle
Nutreco-vestigingen het hoogste bij Marine Harvest in Chili:
ruim 64 ton in 200115. Dit is inclusief de desinfecterende en
schoonmaakmiddelen. Het afval bestaat verder uit batterijen,
verf, motorolie etc. Zonder de schoonmaakmiddelen gaat het
om ruim 40 ton. Dat is nog steeds bijna twee maal zo hoog als
bij de zalmkwekerijen in Noorwegen16, bij een productie van
vergelijkbare omvang17.
Overmatige algengroei
Er komen steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen dat de
groei van algen aangewakkerd wordt door een toename van
voedingsstoffen zoals stikstof en fosfor uit de uitwerpselen en
door resten van het voer18. Het Wereld Natuur Fonds heeft
berekend dat voor elke ton gekweekte zalm ongeveer honderd
kilogram stikstofhoudend afval in het water terechtkomt19.
Door te veel algen wordt water troebel. Dit belet de groei van
een aantal plantensoorten en zorgt ervoor dat de balans tussen
verschillende vissoorten verstoord wordt20.
Voordat de viskwekerijen zich in Chili vestigden, kwam er zo nu
en dan ook al overmatige algengroei voor, maar die bleef beperkt tot ongeveer een maand per jaar. Sinds de vestiging van
de kwekerijen kan dit oplopen tot zeven maanden per jaar21.
Nutreco geeft toe dat het de balans van de hoeveelheid voedingsstoffen in het water verandert en dat de algengroei hierdoor te verklaren is, maar ontkent dat de kwekerijen voor problemen zorgen22.
13
Ook op zee ontstaat overmatige algengroei, die te wijten kan
zijn aan de nabijgelegen viskwekerijen23.
Naast niet-giftige vormen van algengroei, bestaan er ook giftige. Uit onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen de
overmatige groei van giftige algen en de kwekerijen24. Een
gevolg hiervan is dat schelpdieren onbruikbaar worden voor
menselijke consumptie. Begin dit jaar is één Chileen overleden
en liepen er vier voedselvergiftiging op door het eten van giftige schelpdieren. De schelpdieren waren afkomstig van de netten van een zalmkwekerij en bevatten 150 maal de toegestane
hoeveelheid van de giftige alg25. Enige tijd later kregen nog
dertien mensen vergiftigingsverschijnselen.
Afname van de inheemse vissoorten
Kleinschalige vissers in de Xe Région maken zich grote zorgen
over de stand van de inheemse vis. De teruggang heeft twee
oorzaken die direct verband houden met de kwekerijen. Ten
eerste ontsnappen er regelmatig grote aantallen zalmen uit de
kwekerijen. In 2001 ontsnapten er uit de kwekerijen van Marine
Harvest in Chili 27.500 zalmen26. De zalm is een roofdier, die op
inheemse soorten in het gebied jaagt. Vooral de forse afname
van een kleine soort witvis, de puye, en een garnalensoort is
voor de vissers een grote strop. Nutreco ontkent het verband
met de ontsnapte zalmen.
Een tweede oorzaak voor de afname van inheemse vissoorten zijn
de grote hoeveelheden vis die kwekerijen gebruiken om de zalm
te voeren. Nutreco schat dat voor de productie van een kilogram
zalm 2 tot 4 kilogram andere vis nodig is27. In Chili wordt hiervoor
vaak sardines en ansjovis gebruikt. Van deze twee soorten is
bekend dat de aantallen in de Stille Oceaan, waar de vis voor
het Chileense voer gevangen wordt, fors afnemen28.
Kleurstoffen met genetisch gemanipuleerde ingrediënten
Aan de gekweekte zalm worden kleurstoffen toegediend,
omdat die van zichzelf geen mooie roze kleur heeft, zoals zijn
wilde soortgenoot. Nutreco zoekt naar ‘natuurlijke’ vervangers
voor de nu grotendeels chemische producten. Die denkt het
bedrijf te vinden in twee nieuwe producten: één gemaakt van
gist en één van algen. Het algenproduct is gemaakt door middel van genetische manipulatie29. Nutreco garandeert dat het
zalmvoer in zijn Europese kwekerijen 100% gentechvrij is,
omdat ‘Europa’ het genetisch gemanipuleerde voer niet wil. In
de rest van de wereld is het verzet iets minder groot en verkoopt Nutreco wel voer met genetisch gemanipuleerde ingrediënten.
Zeeleeuwen
Een groot probleem voor de zalmkwekerijen in Chili zijn de
aanvallen van zeeleeuwen, die de netten kapot bijten om bij
de zalm te komen. Daarbij raken zeeleeuwen regelmatig verstrikt in de netten, waarna ze verdrinken. Marine Harvest
gebruikt speciale netten, waarin de dieren niet verstrikt zouden kunnen raken. Maar volgens een wetenschapper die de
relatie tussen kwekerijen en zeeleeuwen onderzocht, kunnen
ook met deze nieuwe netten zulke ongelukken nog steeds
voorkomen30.
3 Sociale problemen: arbeidsomstandigheden
14
Veel van de informatie uit dit hoofdstuk is afkomstig van werknemers31 van Marine Harvest Chile en zijn toeleveranciers. De
werknemers die met Milieudefensie wilden spreken zijn soms
bang voor represailles. Die angst bleek terecht: toen
Milieudefensie na een bezoek aan Chili een brief stuurde aan
Nutreco over de bevindingen, werd in Chili aan een paar werknemers te verstaan gegeven dat zij Milieudefensie onjuiste
informatie gegeven hadden. Bovendien werd er een verband
gelegd tussen de eis van Milieudefensie van een meer duurzame bedrijfsvoering van Marine Harvest in Chili (zie hoofdstuk 6)
en het mogelijke verlies aan werkgelegenheid bij het bedrijf. De
medewerkers hielden vol uitsluitend de waarheid verteld te
hebben. Toen zij het bedrijf om een kopie van de brief van
Milieudefensie verzochten, werd dit geweigerd.
Volgens Nutreco verdienen de medewerkers van het bedrijf in
alle landen boven het wettelijke minimum salaris32. Het wettelijke minimum is in Chili Ch$ 105.000 (ongeveer 160 euro) per
maand. De basissalarissen in de fabrieken van Marine Harvest
zijn echter lager. Het voorbeeld laat een bedrag zien van
Ch$ 90.100 (137 euro)33.
Vakbonden
Het officiële beleid van Nutreco is dat werknemers in alle landen zich mogen aansluiten bij de vakbond van hun eigen
keuze34. Helaas blijkt uit verhalen van medewerkers dat de werkelijkheid in Chili minder rooskleurig is.
Salarisstrook mei 2002, basissalaris Ch$ 90.100
Volgens werknemers van het bedrijf moeten nieuwe werknemers contracten ondertekenen waarin ze verklaren zich niet bij
de vakbond aan te sluiten. De werknemers tekenen de contracten omdat ze een baan nodig hebben. Marine Harvest Chile
heeft eigen vakbonden, wat in Chili normaal is.
Bepaalde groepen werknemers is het verboden zich bij de vakbond aan te sluiten. Volgens Marine Harvest Chile wijken hun
15
werkzaamheden te sterk af van die van de andere vakbondsleden. Dit geldt bijvoorbeeld voor reparateurs en administratief
personeel. Bovendien dwingt Marine Harvest Chile de vakbonden van de verschillende vestigingen van het bedrijf op verschillende momenten over de lonen te onderhandelen, zodat ze zich
niet gezamenlijk sterk kunnen maken voor een goede CAO. In
de CAO’s zitten dan ook forse verschillen. Marine Harvest Chile
past hier een verdeel-en-heers-politiek toe, aldus werknemers
van het bedrijf.
Haven Chonchi op het eiland Chiloé
FOTO: ROGIER WIERCX
Staking
In oktober 2001 was er een staking in de verwerkingsfabriek in
Puerto Montt, die uitliep op een hongerstaking waaraan bijna
honderd mensen meededen. Inzet was een loonsverhoging,
zodat het basissalaris op het wettelijk minimum zou komen.
Deze eis werd afgewezen. Verschillende hongerstakers moesten
zich, nadat de staking afgeblazen was, in het ziekenhuis laten
behandelen. Na de staking werden ongeveer zestig mensen
ontslagen. Volgens Nutreco wegens ‘verlies van vertrouwen’35.
Van NGO’s en vakbonden hoorde Milieudefensie dat dit geen
wettige grond is voor ontslag in Chili.
Misstanden zijn aan de orde van de dag. Regelmatig werken de
medewerkers meer uren dan wettelijk is toegestaan. Het wettelijke maximum is acht uur plus twee uur overwerk per dag, met
een maximum van 48 uur per week. Bij de bedrijven waarmee
Marine Harvest zaken doet, worden dagen gemaakt oplopend
tot veertien uur. Dit is zelfs standaard in de piekperiode van
september tot januari. In de fabrieken is het koud en het werk
zwaar. Toch vinden de onderaannemers het niet nodig om, bij
o
temperaturen onder 0 C, hun medewerkers beschermende kleding te geven. Ook het fileren van de vis, met enorme messen,
wordt gedaan zonder bescherming voor de handen, waardoor
regelmatig ongelukken gebeuren.
Vakbonden zijn bij deze bedrijven verboden. Ze bestaan wel,
maar kunnen alleen clandestien werken.
Tachtig procent van de medewerkers bestaat uit vrouwen. Veel
vrouwen maken melding van ongewenste intimiteiten op de
werkplek. Ze durven de daders niet aan te klagen, omdat ze
bang zijn voor hun baan.
Toeleveranciers en onderaannemers
Marine Harvest Chile maakt regelmatig gebruik van andere
bedrijven voor het verwerken van de zalm. In die bedrijven zijn
de arbeidsomstandigheden vaak zeer slecht. Marine Harvest
zegt dat de toeleveranciers en onderaannemers minimaal moeten voldoen aan dezelfde normen als het bedrijf zelf, maar in de
praktijk blijkt dat niet het geval te zijn.
Marine Harvest Chile zegt te controleren of de onderaannemers
volgens zijn normen werken. Dat gebeurt echter alleen door het
management van die bedrijven een vragenlijst voor te leggen36.
Marine Harvest gaat af op wat de directeur van een fabriek of
kwekerij op de vragen antwoordt. Van de grove misstanden die
Milieudefensie te horen kreeg, is bij het management van
Marine Harvest Chile niets bekend.
16
Medewerkers van kwekerij Domeyko gaan naar huis, Llanquihue-meer
FOTO: MONIQUE DE LEDE