Domein Biotechnologie

Domein Biotechnologie
Onderzoeker: Barbara Gravendeel
Geboortedatum:
2 december 1968
Functie: Onderzoeker bij Naturalis, lector bij hogeschool Leiden en universitair docent bij universiteit Leiden
Expertise: Evolutiebiologie, museomics, oud DNA
Collectiebeheerder: Steven van der Mije
Geboortedatum: 6 mei 1962
Functie: Hoofd collectie gewervelden en ongewervelden
Expertise: Erfgoedbeheer, walvissen, vogels
Barbara Gravendeel
Biodiversiteit
Biotechnologie houdt zich bezig met de technieken om
biodiversiteit te gebruiken voor praktische doeleinden.
De naam komt van de Griekse woorden 'ßıoç' (bios,
leven) en 'τεγνικος' (technikos, gebruik) en betekent
dus letterlijk ‘het gebruik van het leven’.
Stier Herman geen gewone stier
Al vanaf zijn geboorte in 1990 was stier Herman geen
gewone stier. Hij is het resultaat van onderzoek naar de
mogelijkheid om dieren genetisch te veranderen zodat
ze medicijnen maken in hun melk. In zijn DNA is voor
het eerst met succes een menselijk gen ingebouwd dat
codeert voor het maken van een menselijk eiwit. Door
dat extra gen zouden zijn dochters het menselijke eiwit
lactoferrine in hun melk kunnen maken. Lactoferrine
kan worden gebruikt als medicijn tegen ontstekingen.
Omdat het toegevoegde gen bij Herman nog niet goed
werkte, produceerden zijn dochters maar heel weinig
van het gewenste medicijn. Herman was dan ook meer
een theoretisch dan een praktisch succes. 'Stier
Herman is echt het icoon van biotechnologie,' zegt
collectiebeheerder Steven van der Mije. 'Dit was een
mijlpaal voor de wetenschap. Hij staat symbool voor
wetenschappelijke vooruitgang en de maatschappelijke
discussie die daarop volgt.'
'Vijf jaar geleden is al prehistorie'
Het onderzoek aan DNA en genetisch materiaal heeft
sinds Stier Herman niet stilgestaan. Onderzoekster
Barbara Gravendeel legt zich samen met anderen toe
op biotechnologisch onderzoek aan museumcollecties,
wat deuren opent naar nieuwe toepassingen waar we
op allerlei plekken in de maatschappij iets aan hebben.
'Nieuwe technieken bieden ongekende mogelijkheden,'
vertelt ze. 'Gisteren sprak ik iemand die vijf jaar
geleden promoveerde. Hij zei dat dat nu al prehistorie
is, in vergelijking met wat we tegenwoordig met oud
DNA kunnen. Ik vind het fascinerend om terug in de
tijd te kunnen kijken door oud DNA te onderzoeken
in objecten uit onze natuurhistorische collectie.
Daarmee onderscheid ik me van andere onderzoekers
in de biotechnologie.' Barbara bekeek onder meer de
samenstelling van gefossiliseerde hyenadrollen om het
Nederlandse landschap in de IJstijd te reconstrueren.
Ook onderzoekt ze het DNA van de oudste tomaat ter
wereld in onze herbariumcollectie. Zie hiervoor het
verhaal van Koos Biesmeijer en Roxali Bijmoer [link].
Met teamwerk meters maken
'Wat Naturalis zo uniek maakt als je het vergelijkt met
een universiteit, is het teamwerk met de collega’s
van publiek en van collectie. We hebben bijvoorbeeld
zojuist ontdekt dat het dieet van volwassen en juveniele
meervleermuizen niet hetzelfde is. Onderzoeker Martin
Rücklin suggereerde dat dit aan de vorm van de kaak
kon liggen. Dus ik vraag aan Steven of ik een paar kaken
Domein Biotechnologie
Stier Herman
3D mag scannen. Zegt Steven: ‘Dan prepareren we die
toch voor jullie?’ Kijk, dat vind ik echt geweldig. De
collectie wordt zo goed gebruikt en wij kunnen er weer
een interessante hypothese mee toetsen.'
Hetzelfde geldt voor de samenwerking rond walvisstrandingen. In zijn functie als collectiebeheerder van
zoogdieren is Steven ook hoofd van het Walvisteam.
Dit team ontleedt de walvissen die op de Nederlandse
kusten stranden, om de skeletdelen te bewaren in onze
collectie. Vorm en formaat van het schouderblad zijn
een goede manier om de soort te herkennen. Barbara
leidt hogeschool studenten op om representatieve
schouderbladen van elke walvissoort in de collectie
in 3D te scannen zodat dit de identificatie makkelijker
kan maken. Onlangs vonden Steven en zijn team resten
van een embryo in een gestrande dwergvinvis. Met dat
schouderblad is Barbara dan weer blij. 'De dieren zijn
helaas al dood. Dan kun je er beter nog wat van leren.
Precies dat heb ik van mijn vader meegekregen: met
teamwerk kun je veel meer meters maken.'
De wolf van Luttelgeest: een misdrijf
DNA onderzoek levert ook een belangrijke bijdrage aan
het opsporen en oplossen van milieucriminaliteit. Bij
het onderzoek dat Barbara deed naar de herkomst van
de wolf van Luttelgeest bleek dat er een misdrijf in het
spel was: de wolf bleek te zijn doodgeschoten in plaats
van doodgereden. De belangrijkste aanwijzing om verder
te zoeken kwam van de beverresten in de maag van de
wolf. Die bever kwam uit het buitenland en was nog niet
helemaal verteerd. De wolf had nooit zelf in zo korte
tijd naar Nederland kunnen lopen. Dit soort onderzoek
kan helpen milieucriminaliteit aan het licht te brengen.
Dit is ook een voorbeeld van multidisciplinair teamwerk
met collega’s van de Universiteit Utrecht, Universiteit
van Amsterdam, Wageningen Universiteit, universiteiten
uit Denemarken en Duitsland, en natuurbeschermers in
Nederland.