Een fragiel gebied in grote problemen

NL
Noordpool
Een fragiel gebied in grote problemen
voorwoord
het ijs verdwijnt
In het voorjaar van 2000 bezocht ik mijn zwager en
schoonzus in Gjoa Haven op een eiland in het Noordpoolgebied van Canada. Met mensen uit het dorp reisden
we dagen over het zee-ijs naar het vasteland, waar de
rendieren en kraanvogels zouden aankomen na een lange
donkere winter. Een prachtig spektakel dat geen enkele
Inuit wil missen. Het was mijn eerste ervaring met zee-ijs
en de Inuit-bevolking.
‘De noordpool verandert enorm
snel, economisch en ecologisch’
Beeld narwal: Paul Nicklen/Getty, cover: Ole Jorgen Liodden/naturepl
Louis Kamookak, een Inuit met wie ik bevriend raakte,
vertelde me later dat ze dat jaar voor het laatst op dat
tijdstip over zee-ijs naar het vasteland hadden gereisd. Elk
jaar viel de dooi vroeger in, waardoor het zee-ijs steeds
onbetrouwbaarder werd. Nu ik direct betrokken ben bij het
Noordpoolprogramma van het Wereld Natuur Fonds, krijg
ik soortgelijke verhalen vaker te horen.
De Noordpool verandert, ecologisch én economisch,
enorm snel. Zelfs sneller dan alle voorspellingen zeggen!
De natuur en inheemse bevolking zijn genoodzaakt zich
in razend tempo aan te passen aan de veranderingen
waarmee ze worden geconfronteerd. Door de afname
van zee-ijs komen minerale rijkdommen als olie en gas
steeds meer binnen bereik, met alle gevaren van dien.
De ruige omstandigheden en huidige technieken maken
veilig boren naar olie onmogelijk. Daarom mogen er geen
risico’s worden genomen die het fragiele ecosysteem op
de Noordpool kunnen verstoren. Er moeten netwerken van
beschermde gebieden komen, zodat de voor de natuur
meest cruciale regio’s ongemoeid blijven. Oliewinning
is uit den boze, want de vraag is niet óf er rampen zullen plaatsvinden, maar wannéér. Ook moeten bindende
afspraken worden gemaakt over duurzaam beheer van
het gebied.
De veranderingen op de
Noordpool zijn levensbedreigend voor de narwal
En dat kan. Het Noordpoolgebied is omringd door rijke
en politiek stabiele landen. Als duurzame ontwikkeling
ergens kans van slagen heeft, dan is het op de Noordpool.
Dit majestueuze gebied kan én moet worden beschermd.
Dat is niet alleen belangrijk voor de dieren en mensen ter
plekke. Maar ook voor de rest van de wereld.
Gert Polet,
Themadeskundige Noordpool
Wereld Natuur Fonds
het probleem
kijk op natuurbescherming: als de natuur verhuist, zal de
bescherming moeten meeverhuizen. Des te belangrijker
wordt het om zo goed mogelijk te voorspellen wat er gaat
veranderen en waar.
ook nieuwe mogelijkheden. Enorme olie- en gasvoorraden
komen binnen bereik, nieuwe vaarroutes liggen open en
visgronden worden toegankelijk.
‘duurzame ontwikkeling
is juist in het Noordpoolgebied haalbaar’
Beeld olieplatform: National Geographic, Inuit: Bryan and Cherry Alexander /NPL
Dieren
De diersoorten die van het
ijs afhankelijk zijn, worden
hard getroffen, omdat
smeltend zee-ijs ze in het
nauw drijft. Vooral de ijsbeer heeft het moeilijk. Hij moet steeds grotere afstanden
zwemmen naar het zee-ijs om daar te kunnen jagen. Door
voedselgebrek raakt hij verzwakt en worden er minder
jongen geboren. Ook walrussen ondervinden problemen.
Het zee-ijs waarop ze uitrusten ligt tegenwoordig te ver
naar het noorden. Grote groepen trekkende walrussen
komen daardoor in Alaska en het Russische Chukotka aan
land. Bij de nieuwe landingsplaatsen worden ze gemakkelijk verstoord en in het gedrang om de veilige zee in te
gaan, worden dieren doodgedrukt.
de noordpool bedreigd
Mensen
Veel mensen in het Noordpoolgebied zijn afhankelijk van
zee-ijs: er met een slee of sneeuwscooter over reizen, is
de makkelijkste manier om ergens te komen. Maar het
zee-ijs wordt minder betrouwbaar. Steeds vaker zakken
mensen erdoorheen, soms met dodelijke afloop. Vis- en
jachtgronden worden moeilijker bereikbaar, wat leidt tot
inkomensverlies. Het verdwijnen van het ijs schept echter
Wereldwijde gevolgen
De effecten van het opwarmende klimaat blijven niet
beperkt tot het Noordpoolgebied, maar worden wereldwijd merkbaar. Luchten oceaanstromen veranderen, met extreem weer als gevolg. Door de afname van
het reflecterend vermogen (albedo) draagt het Noordpoolgebied nu, ironisch genoeg, zelf bij aan versnelde
opwarming. Deze verandering zal nog sneller gaan als de
olie- en gasvoorraden in het Noordpoolgebied worden
opgebruikt en daardoor nog meer CO2 vrijkomt.
Samen de Noordpool beschermen
De veranderingen in het Noordpoolgebied zijn niet direct
te stoppen. Des te groter is de noodzaak om het gebied
met rust te laten. Voor de aanwezige mensen en dieren is
het van belang dat zij de tijd krijgen om zich aan te passen aan de veranderingen. Daarnaast moeten er goede
beschermingsmaatregelen komen. En dat kan! De Noordpool is omringd door rijke landen met stabiele regeringen.
Zij beschikken over alle middelen en mogelijkheden om
de juiste beslissingen te nemen. Ook het Wereld Natuur
Fonds is in al deze landen al jaren actief. Samen slaan we
de handen ineen voor het behoud van de Noordpool!
Klimaatverandering slaat genadeloos toe in het Noordpoolgebied.
Smeltend zee-ijs, toenemende scheepvaart en olieboringen bedreigen
het kwetsbare ecosysteem. Voor de Noordpool is het de komende
jaren erop of eronder. Tekst: Suzanne Visser
De Noordpool: een uniek ecosysteem waarin het zee-ijs
een centrale rol speelt. Hier leven typische Noordpooldieren, zoals de ijsbeer, de poolvos, de narwal, het
rendier en de walrus. In de korte zomer delen zij hun thuis
met miljoenen trekvogels die er komen broeden. Vissen
en walvissen komen er voor hun voedsel en voortplanting.
Ook leven er ongeveer 3,8 miljoen mensen. Onder hen
zo’n 380.000 leden van inheemse volken met traditionele
culturen, zoals de Inuit (Eskimo’s) en de Samen (Lappen),
die afhankelijk zijn van dit gebied. Maar deze ongerepte
witte wereld is in hoog tempo aan het veranderen. Oorzaak: de aarde warmt op door broeikasgassen, zoals CO2.
Als gevolg van een warmer wordend klimaat smelt het
zee-ijs in de zomer steeds sneller. Hierdoor wordt zonlicht
niet langer door sneeuw en ijs gereflecteerd (het albedoeffect, zie kader), maar geabsorbeerd en omgezet in
warmte. Gevolg: het Noordpoolgebied warmt twee keer
zo snel op als de rest van de wereld. ’s Winters vriest de
4
zee nog wel dicht, maar ’s zomers blijft er steeds minder
ijs liggen. Wat niemand tien jaar geleden voor mogelijk
hield, wordt werkelijkheid: de Noordpool is naar verwachting ergens tussen 2030 en 2050 voor het eerst ijsvrij in
de zomer.
De Noordpool verandert onherkenbaar
Het smelten van het ijs heeft enorme gevolgen voor het
landschap, de dieren en de mensen. Ook nu al. En zelfs
als we de hele CO2-uitstoot van de wereld zouden kunnen stopzetten, dan nog zet de opwarming minstens 150
jaar door. We moeten ons instellen op een veranderend
Noordpoolgebied. Dat is de realiteit.
Landschap
De begroeiing schuift steeds verder naar het noorden op.
Waar vroeger toendra’s waren, ontstaan nu bossen, en
de dieren verhuizen mee. Dit vraagt om een dynamische
Het albedo-effect
Op sneeuw wordt...
Door het reflecterend vermogen van sneeuw en ijs
(albedo) was de Noordpool van oudsher een van de
‘koelelementen’ van de aarde. Door afname van ijs en
sneeuw wordt meer zonlicht geabsorbeerd en in warmte
omgezet. Met een nóg snellere opwarming tot gevolg.
Zonder sneeuw wordt...
85%gereflecteerd •
• 30% gereflecteerd
15%geabsorbeerd •
• 70% geabsorbeerd
5
Afname zomerzee-ijs
De gemiddelde
oppervlakte van het
zomerzee-ijs in de periode 1979 tot 2000. De
laatste jaren ligt de oppervlakte ver onder dit
gemiddelde.
VAN IJS
NAAR WATER
Elke 10 jaar
neemt het zee-ijs
met ongeveer
11 procent af.
Rusland
7,8
MILJOEN
KM2
7,5
MILJOEN
KM2
Het zee-ijs in het Noordpoolgebied
smelt in de zomer steeds sneller.
Daardoor wordt het voor dieren
steeds moeilijker om te overleven.
1980
1985
Verenigde Staten
Vanaf 1995 is
sprake van een
versnelde afname
van het zee-ijs.
Infographic: Shootmedia
6,1
MILJOEN
KM2
1995
Zee-ijsoppervlakte van het Noordpoolgebied in de maand september, 1980-2012
4,3
Noorwegen
MILJOEN
KM2
Klimaatverandering & het WNF
Groenland
Canada
De opwarming van de Noordpool is niet direct te
stoppen. Toch moeten we nu al de uitstoot van
broeikasgassen tegengaan. Het Wereld Natuur
Fonds werkt onder meer met bedrijvenpartners
die koplopers in hun sector zijn, aan het verminderen van hun CO2-uitstoot.
Daarnaast richt het WNF zich op zaken die op
korte termijn te veranderen en te beïnvloeden zijn
en die remmend werken op de enorme snelheid
van de veranderingen in het Noordpoolgebied.
Daarom wil het WNF de uitstoot van broeikasgassen door toedoen van de mens drastisch
terugbrengen en dringen we aan op strengere
internationale regelgeving.
2007
In september
2012 was er
3,6 miljoen km2
zee-ijs. Maar liefst
49 procent minder
dan het meerjarig
gemiddelde!
IJsland
Naar verwachting
is de Noordpool
tussen 2030 en 2050
voor het eerst ijsvrij in
de zomer.
3,6
MILJOEN
KM2
0,0
MILJOEN
KM2
2012
2050
FRAGIELE VOEDSELKETEN
Omdat er algen (voedsel voor krill) onder groeien,
vormt juist het zee-ijs de basis van het ecosysteem
op de Noordpool. Het systeem is fragiel, omdat er
slechts enkele diersoorten kunnen overleven. Valt één
soort weg, dan is dat desastreus voor de hele keten.
Algen
Krill
Vis
Walvis
Robben
Zeevogels
Poolvos
IJsbeer
2
1
6
7
Beeld: Eric Baccega/naturepl.com
Samen kunnen we
cruciale gebieden op de
Noordpool beschermen
de aanpak van het WNF
Geen tijd te verliezen
Alleen als we nu in actie komen, heeft de natuur in het Noordpoolgebied
nog een kans. Het Wereld Natuur Fonds werkt aan natuurbescherming
én duurzaam gebruik. Dat doen we in een grensoverschrijdend
Noordpoolprogramma, gebaseerd op drie pijlers: actief beschermen,
directe bedreigingen aanpakken en internationale regelgeving opstellen.
Tekst: Suzanne Visser
1. Actief beschermen
Het ijs smelt in rap tempo. Maar het
is nog niet te laat om de belangrijkste gebieden in hun natuurlijke staat
te behouden. Om te bepalen waar
die gebieden liggen, brengen we de
natuurlijke processen die de basis
vormen voor een ecosysteem in kaart.
Inmiddels weten we dat het zee-ijs
zich in de zomer waarschijnlijk zal
kunnen handhaven in het noorden
van Canada en Groenland. Voor de
ijsafhankelijke soorten en de lokale
bevolking wordt dit ‘laatste ijsgebied’
van steeds groter belang.
Belangrijker is nog dat in alle plannen
die voor het Noordpoolgebied worden
gemaakt, de natuur wordt meegenomen. Het behoud van de natuurlijke processen en de biodiversiteit
moet het uitgangspunt zijn. Dat kan
bijvoorbeeld betekenen dat gebieden
permanent als een no go-zone worden aangesteld of dat delen tijdelijk
worden gesloten voor menselijke
activiteit zodra bepaalde diersoorten
gesignaleerd worden.
2. Directe bedreigingen
aanpakken
Lekkende stookolie uit schepen of een
olieramp hebben niet te overziene gevolgen: met veel zee-ijs is gelekte olie
niet op te ruimen en aangespoelde
olie breekt maar heel langzaam af.
De risico’s van de nieuwe economische ontwikkelingen in het gebied
zijn op dit moment te groot. Maar
dat mensen de mogelijkheden gaan
benutten staat vast. Daarom pleit
het Wereld Natuur Fonds ervoor dat
belangrijke gebieden gesloten worden
voor olie- en gaswinning en dat aan
de strengste eisen wordt voldaan als
een overheid olie- en gaswinning toch
toelaat. Ook wil het Wereld Natuur
Fonds dat er strengere milieueisen
komen. Schepen moeten dikkere
wanden krijgen, zodat er minder
kans is op scheuren. Door het gebruik
van andere brandstof en door roetfilters te verplichten, kan de CO2uitstoot van schepen omlaag worden
gebracht.
3. Internationale regelgeving
opstellen
Het Wereld Natuur Fonds vindt
dat duurzame exploitatie van het
Noordpoolgebied pas mag worden
toegestaan als er goede internationale regels zijn, die uitgaan van de
draagkracht van de natuur. Bestaande
wetten zijn onvoldoende afgestemd
op de bijzonder moeilijke omstandigheden in het Noordpoolgebied.
Bovendien bestrijken ze vaak maar
één sector, terwijl het de gecombineerde druk van alle economische
activiteiten op een gebied is die telt.
Wij voeren een krachtige lobby voor
goede internationale regelgeving,
zowel bij de afzonderlijke overheden
als in de invloedrijke Arctische Raad,
het internationale overlegorgaan van
Arctische regeringen. Een sterker
mandaat voor deze raad kan een
groot verschil maken voor de toekomst van de Noordpool.
Het Noordpoolprogramma richt zich zeker niet alleen op
het niveau van strategie en beleid. Binnen de drie pijlers
werken we aan concrete oplossingen voor actuele vragen.
Zo tellen we walrussen met behulp van satellietopnames.
We voorzien narwals van satellietzenders om beter te
vast te stellen waar en wanneer ze zich door de Canadese
wateren verplaatsen. In Rusland, Canada en Alaska helpen
10
we dorpelingen om ijsberen op veilige afstand te houden
en conflicten te voorkomen. In de Barentszzee hebben we
illegale visserij al heel ver teruggedrongen. En het netwerk
van beschermde gebieden in Rusland groeit nog altijd door.
Daarnaast werken we met steeds meer toonaangevende
bedrijven aan het terugdringen van hun CO2-uitstoot, voor
het behoud van een leefbare aarde.
Beeld: Kevin Schafer/Getty
Praktische oplossingen
11
uit het veld
‘We staan op een kruispunt’
Het Wereld Natuur Fonds heeft ook goede contacten met vooraanstaande Groenlanders. Samen bespreken we het dilemma van economische
ontwikkeling versus natuurbehoud en zoeken we naar oplossingen.
Tekst: Suzanne Heuts, Beeld Groepsfoto: Marc Cornelissen, narwal zenderen: Isabelle Groc
Peter Ewins zendert een narwal, zodat onderzocht kan worden welke delen van het Arctisch gebied belangrijk zijn voor deze diersoort.
Het internationale gezelschap dat tijdens Missie Sila sprak over de toekomst van Groenland.
Kuupik Kleist, premier van Groenland: “Wij, de inwoners
van Groenland en van het Noordpoolgebied, staan op een
kruispunt in onze ontwikkeling. Enerzijds is economische
groei en ontwikkeling noodzakelijk en gewenst. Anderzijds
willen we onze natuur beschermen en behouden. We
hebben er vertrouwen in dat onze economie zich op een
duurzame manier kan ontwikkelen en de effecten op het
milieu beperkt kunnen worden. We zijn blij dat we de manieren kunnen bespreken waarop duurzame economische
ontwikkeling zou moeten plaatsvinden.”
Aqqaluk Lynge, voorzitter van de Inuit Circumpolar
Council, een mensenrechtenorganisatie voor Inuit:
“Iedereen is het erover eens dat we allemaal recht hebben
op een goed leven. Ook zijn we het eens dat de Noordpool en andere kwetsbare plekken op de aarde belangrijk
zijn en als zodanig moeten worden behandeld door de
machthebbers. Voor de Inuit resulteren die gedachten in
een paradox: wij zijn een kwetsbare bevolkingsgroep die
ontwikkeling hard nodig heeft. We moeten samen aan een
duurzame toekomst werken.”
Missie Sila
In mei 2011 vond Missie Sila – ‘drijvende kracht achter al
wat leeft’ in het Groenlands – plaats: WNF-directeur Johan
van de Gronden trok samen met onder anderen Prins
Willem- Alexander naar Groenland. Zij spraken daar met
onder meer de premier over de toekomst van het nu nog
met ijs bedekte land. De ijskap, die Groenland voor 85 pro12
cent bedekt en op het dikste punt 3,5 kilometer dik is, dooit
in de zomer normaliter op beperkte delen. De laatste jaren
worden de smeltzones echter steeds groter. Als de ijskap
zou smelten, dan stijgt de zeespiegel. Minerale rijkdommen
onder het ijs worden bereikbaar en dat biedt Groenland
economische kansen.
‘onze aanpak werkt’
Peter Ewins werkt en woont in het Noordpoolgebied. Sinds 2006 staat hij aan het hoofd van
het beschermingsprogramma voor pooldieren
dat het WNF in Canada heeft opgezet.
“Ik ben bevoorrecht dat ik me dagelijks mag bezighouden met zaken die
van invloed zijn op de toekomst van
onze planeet. En dat in een fantastische omgeving. Ik groeide op in
Engeland, tussen het beton, de auto’s,
de rechttoe rechtaan bebouwing. De
uitgestrektheid die ik hier zie, ik word
er stil van. Ik kan uren reizen en alleen
maar wilde natuur zien. Ik geloof in
de aanpak van het WNF, die zich richt
op het harmonieus samenleven van
mens en dier. Daar werken we ook
híer aan. Bijvoorbeeld door narwals
van een zender te voorzien, zodat we
hun trekroutes in kaart kunnen brengen. Ik ben ervan overtuigd dat we
op de juiste weg zitten. Tegelijkertijd
word ik geconfronteerd met een frustrerende werkelijkheid. De grootste
bedreiging van het poolgebied en de
pooldieren is klimaatverandering. We
weten wat er kan gaan gebeuren als
we niets veranderen. Door het gedrag
van de mens smelt het leefgebied onder de poten van pooldieren vandaan.
Maar in plaats van ons handelen
af te stemmen op de langetermijn-
scenario’s richten we ons slechts op
de komende maanden en jaren. We
streven naar verantwoorde, economische groei, in plaats van een leefbare
wereld voor onze kinderen. Als het
zover komt dat de ijsbeer verdwijnt,
verliezen we niet alleen een magnifiek
roofdier, maar ook een leefgebied
dat van groot belang is voor de lokale
gemeenschappen. Maar, ik ben een
optimist. De geschiedenis bewijst dat
we onze manieren kunnen veranderen. De middelen zijn er al: groene
economie kan nu al worden gerealiseerd. Steeds meer progressieve
bedrijven sluiten zich aan bij het WNF
en dragen bij aan ons werk. Zolang
we de oplossingen onder de aandacht
blíjven brengen, zullen ze langzaam
werkelijkheid worden.”
13
Zo’n 66% van de ijsberen
heeft een onzekere
toekomst doordat hun
leefgebied verdwijnt
BEDANKT
De Noordpool is minder ver van uw
bed dan u denkt. Veel van onze trekvogels broeden in het Noordpoolgebied. En als de ijskap van Groenland
smelt, stijgt de zeespiegel millimeter
voor millimeter, met alle gevolgen
van dien voor ons toch al laaggelegen
land. Beslissingen die de komende
jaren over de Noordpool worden genomen, zijn cruciaal voor het behoud
van gebied. Uw steun is hard nodig
om de grote veranderingen in het
poolgebied het hoofd te bieden. Het
is een unieke en adembenemende
wildernis. Laten we dat zo houden.
Johan van de Gronden,
Algemeen directeur WNF
Beeld: David Jenkins
Wilt u meer weten of het werk van het WNF financieel steunen?
website:
www.wnf.nl/noordpool
telefoon:
030-6937375
mail:
[email protected]
rekeningnummer:
30.00000.30
t.n.v. Wereld Natuur Fonds
> Adviseur
> IJsberen
50 jaar geleden waren er slechts 10.000
ijsberen over door ongereguleerde jacht.
Dankzij inspanningen van het Wereld
Natuur Fonds en overheden van Noordpoollanden zijn dat er nu 22.000-25.000.
Hun toekomst wordt nu bedreigd door
klimaatverandering.
Het Wereld Natuur Fonds is de enige natuurbeschermingsorganisatie die zitting heeft in de Arctische Raad.
Hierin overleggen de overheden van acht Noordpoollanden over het beschermen en behouden van het
Noordpoolgebied. Het WNF is waarnemer en
adviseert overheden hoe zij het gebied verantwoord
kunnen ontwikkelen.
> Overal invloed
Het Wereld Natuur Fonds is gevestigd
in zeven Noordpoollanden: Canada,
Denemarken, Finland, Noorwegen,
Rusland, de Verenigde Staten en
Zweden. Daardoor hebben we invloed
in het hele Noordpoolgebied.
Onze missie
Bouwen aan een toekomst waarin de mens leeft in harmonie met de
natuur, dat is wat het Wereld Natuur Fonds doet. In het belang van
de natuur en in het belang van de mens die de natuur nodig heeft.
C
www.wnf.nl
> 11% minder
Elke tien jaar neemt het oppervlak van het zomerzee-ijs met
ongeveer elf procent af. Ter vergelijking: als Europa elf procent
in oppervlakte zou afnemen,
betekent dat het verlies van een
gebied bijna net zo groot als
Frankrijk en Spanje samen.