Spectra Ensemble brengt wonderlijke sterrenmuziek

Spectra Ensemble brengt wonderlijke sterrenmuziek
donderdag 29 september 2011 13u52 | Charles Strijd | reageer
Trefwoorden: Festival van Vlaanderen.
Het Festival van Vlaanderen maakte maandagavond duidelijk waarom het als thema
“stars” gekozen heeft voor dit jaar.
In de boekentoren gaf het Spectra Ensemble een bijzonder concert, dat volledig
“hemels” was.
Met de stoelen in een spiraal opgesteld (als ware het een draaiende ster) genoten de
toehoorders van 200 speakers die rondom hen geplaatst waren. Een wonderlijk
gebeuren, dat bevreemding, verwondering en een totale geluidsmuur opriep.
[+]
Van alle kanten werd het geluid op de oren losgelaten. Een beschrijving van dit
gebeuren is niet eenvoudig weer te geven — ik citeer graag het programma…
Het was een grote verrassing te vernemen dat sterren ‘muziek’
voortbrengen – zo althans verwoordde asteroseismologe Conny Aerts het
bestaan van geluidstrillingen in sterren tijdens haar oratie getiteld
Kosmische symfonieën (Nijmegen 2005). Hiermee
bracht zij misschien onbedoeld een verbinding tot stand tussen onhoorbare
en alleen in wetenschappelijke metingen en modellen bestaande
sterrengeluiden en onze (muzikale) verbeelding.
In Sternenrest onderneemt componist Willem Boogman in nauwe
samenwerking met wetenschapster Conny Aerts een poging om enkele
wetenschappelijke resultaten van asteroseismologie te integreren in
muziek en video. De verschillende schaalgrootten van de structuren
waarmee wij hier te maken hebben, worden hoor-, zicht- en invoelbaar
gemaakt door instrumentale muziek te combineren met elektronische
muziek en video.
De ondertitel Sterren maken geen muziek werpt de vraag op in welke zin
sterren en de sterrenhemel een esthetische dimensie hebben en hoe die kan
worden ontsloten en weergegeven in muziek en andere kunst. De
verschillende wijzen van ontdekking en beschouwing van sterren en de
sterrenhemel en hun onderlinge verbanden is het thema van dit
interdisciplinair project.
Centraal in Sternenrest staat GLAS (naar de ster HD 129929). De muziek
hiervan is gemodelleerd naar de meetgegevens en uitkomsten van het
onderzoek naar de ster HD 129929 zoals geformuleerd door Conny Aerts
in het wetenschappelijke tijdschrift Science (2003). Tot de meetgegevens
behoren onder meer zes frequenties en gegevens over verschillende
rotatielagen en rotatiesnelheden in de ster.
Dankzij de mogelijkheden van het Wave Field Synthesis
luidsprekersysteem (192 luidsprekers en 8 subwoofers) bevindt het
publiek zich als het ware binnenin de ster van waaruit de geluidsgolven en
–bewegingen van de ster gevolgd kunnen worden. In dit deel ontwikkelt
de ster zich van haar eerste licht totdat zij ontploft (supernova). Ook de
recente ontdekking in 2006 dat akoestisch geluid een doorslaggevende rol
speelt bij de supernova-fase van de ster heeft een rol gespeeld bij de
ontwikkeling van de muziek.
Het deel Seeds of Structure dat hieraan voorafgaat, kan beluisterd worden
als een muzikale mijmering bij het vallen van de avond en de verschijning
van de sterrenhemel. Maar het oppervlak van deze compositie
weerspiegelt ook de vorming van het universum vanaf de oerknal en de
geboorte van een ster, waarbij geluid een belangrijke rol speelt zoals blijkt
uit recente ontdekkingen en aannamen in kosmologie en sterrenkunde.
[+] [+]
In de ontwikkeling van de muziek is de aanname gevolgd dat de verdeling
van materie in de kosmos niet willekeurig is: sterren en sterrenstelsels
ontstaan in een overwegend leeg heelal op de randen van enorm
uitgestrekte en gestolde geluidsgolven die al aanwezig waren in de
oersoep van net na de oerknal. Deze geluidsgolven zijn afgedrukt als
minieme fluctuaties in de verder effen kosmische achtergrondstraling.
Deze rimpelingen zijn de zaden waaruit grootschalige structuren in het
universum, zoals sterrenstelsels, zich vormen. In dit deel van Sternenrest
gaan kleine- en grootschalige structuren een nauwe relatie met elkaar aan.
Ten slotte ontstaat uit een nevelige omgeving een ster.
Het laatste deel, Liminale, begint onmiddellijk na de ‘ontploffing’ van de
ster waarbij haar kern wordt weggeslingerd en haar resten zich geleidelijk
verstrooien over het universum. De kern blijft aanwezig als pulsar, krijgt
een zusje waarmee een systeem wordt gevormd van twee pulsars die
langzaam naar elkaar toe spiraleren om uiteindelijk samen te smelten tot
een zwart gat. De muziek is hier gebaseerd op gegevens van het dubbelepulsarsysteem PSR J0737-3039.
Al deze ontwikkelingen spelen zich af op grote schaal in de elektronische
muziek, boven de hoofden van de zes musici van het ensemble.
Ruimtelijk opgesteld spelen zij steeds van kleur veranderende akkoorden
waarmee ze een cyclus doorlopen die staat voor de wisseling van dag en
nacht hier op aarde; maar dan wel de bijna transparante en kwetsbare
aarde, gezien vanuit de ruimte.
De compositie eindigt als het ware met het aanbreken van de dag.
Het Belgische Spectra Ensemble werd opgericht in 1993. Acht
geïnspireerde musici vormen de kern van het ensemble. Zij werken al
meer dan tien jaar samen en ontwikkelden zo een unieke sound en een
opmerkelijke muzikale coherentie. Het ensemble is een gedreven
pleitbezorger
van Vlaamse hedendaagse componisten op de internationale muziekscene.
Zoals gezegd; een wonderlijk gebeuren, waarbij je niet kan zeggen mooi of niet mooi.
Dat is ook eigenlijk niet van belang. Het is een fantastisch geluidsexperiment wat de
eigentijdse en originele keuze van het Festival weer eens duidelijk maakt. Men gaat
niet voor de gemakkelijke oplossing om alleen muziek voor de grote massa te
programmeren, maar duidelijk durft het onbekende en mysterieuze aan te pakken.
Wie erbij was zal het zich lang herinneren, een uniek stuk muziek.
Wie zich nog in hemelse sferen wilde hullen, kon na afloop naar de sterrenwacht
onder leiding van Dirk Frimout.
Zo werden niet allen de oren, maar ook de ogen verwend op deze bijzondere
maandagavond.