Vertelt de NAM de waarheid?

09 februari 2013 , pag. 8
DAGBLAD VAN HET NOORDEN
1000m
1
2000m
4
2
3000m
aardgashoudende
laag
breuklijnen
1
Door gaswinning daalt de druk in
de aardgashoudende laag.
Daardoor wordt deze laag
langzaam in elkaar gedrukt.
2
Langs breuklijnen in de
aardgashoudende laag ontstaan
drukverschillen, waardoor delen van
de laag plotseling kunnen verzakken.
Zo ontstaan de bevingen.
© DvhN 09022013 | AB | Bron: ANP
>
gen: een heel eind.
Sinds eind jaren tachtig registreert het KNMI met seismometers alle
trillingen. Het klopt, zegt Dost, dat het er steeds meer zijn geworden.
Ook zijn ze nu zwaarder dan twintig jaar terug. Sterker nog: toen Dost
na de aardbeving van Huizinge ("Geen korte stoot, maar meerdere
groepjes"), opnieuw al zijn data ging bekijken, ontdekte de seismoloog
dat Groningen zich heel anders gedraagt dan hij dacht. Anders dan
andere velden.
Hoe ontstaan aardbevingen?
Als de NAM gas weghaalt uit de poriën van het zandsteen op drie
kilometer diepte, daalt daar de druk. Die was in het hele veld 300 bar
toen het boren begon, daalde begin jaren negentig tot 190 bar, en bedraagt nu nog 90 bar. Omdat de zout- en kleilaag boven dat ’reservoir’
op de ondergrond blijft drukken, wordt de honderd meter dikke steenlaag samengeperst. Zoals een spons waaruit je water knijpt.
Dat zien ze in Loppersum: de bodem daalt. Op het diepst van de kom,
in het midden van het 850 vierkante kilometer grote gasveld, circa 30
centimeter. Als dat samenpersen ("compactie", doceert Dost) niet gelijkmatig gebeurt, maar langs een breuklijn, kan een plaat gesteente ’blijven hangen’. Totdat de spanning te ver oploopt. De plaat schiet los en
komt centimeters lager tot rust. De energie die vrijkomt, voelen ze in
Loppersum als een beving.
In de jaren negentig ging dat minder snel dan na 2003. Doordat de
NAM sinds 2000 de productie opvoerde van 20 tot 50 miljard kuub, ligt
het voor de hand dat Groningen meer beeft naarmate we meer gas
winnen. Dat lees je ook in de grafieken van Dost. Omdat we de kachel
stoken als het koud is, wint de NAM ’s winters zeven maal meer gas dan
in de zomer. Een maand of negen na die productiepiek, slaat de seismometer van het KNMI ook meer uit. Kennelijk duurt het even voordat
het drukverschil in de ondergrond de zwakste plek heeft gevonden. In
elk geval is het een opvallend patroon, dat Groningers benauwd maakt
voor de volgende nazomer.
Maar waardóór de grond nu meer beeft dan voorheen?
Dost kijkt primair naar de gegevens uit het verleden. Herber kijkt
naar de grond. En weet dat hij ook lang niet alles weet. Schokken ontstaan doordat links en rechts van een breuk de druk anders wordt door
gaswinning. "Maar je weet niet wanneer ze optreden. Welke spanning
er al in de grond zat. Zo’n breuk is een zone van een meter of tien dik,
daar is het gesteente vermalen. Je weet niet hoe gesmeerd zo’n breuk is."
Wie werkt met statistieken, loopt altijd achter de feiten aan, zegt
Herber. Maar hij is ook bescheiden. Als er honderd dingen zijn die we
over de ondergrond moeten weten om aardbevingen te voorspellen,
zegt hij, kennen we er misschien vijftig goed, en nog eens vijfentwintig
een beetje. "Hoe gerust ik er op ben? Dat worden bijna meningen."
erkent ze dat de bodem zal dalen – en komt er een fonds om de problemen die dat oplevert, onder meer met het waterpeil, te compenseren.
Met bevingen gaat het net zo. Eerst zijn die er niet. Als ze er wel
komen, worden ze niet gevoeld. En als ze wel gevoeld worden, vanaf
1986, hebben ze volgens de NAM – die liever over trillingen spreekt, dat
klinkt minder alarmerend – niets met gaswinning te maken.
Begin jaren negentig kloppen de seismologen van het KNMI steeds
vaker aan bij de NAM. Groningers hebben ondertussen meer dan twintig schokken gevoeld, en worden ongerust. Moet er geen onafhankelijke, multidisciplinaire studie komen? En meetpunten op diepte, die niet
uitslaan als er een vrachtwagen langsrijdt, maar wel ook lichte trillingen in gasvelden kunnen detecteren?
Die studie is in 1993 klaar en stelt helder dat gaswinning en bevingen
alles met elkaar te maken hebben. Maar verontrustend is het niet. "Zelfs
in het ongunstigste geval", zegt dit BOA-rapport, bestaat er "slechts een
kleine kans op lichte schade in een beperkt gebied". Maximale schok op
de Schaal van Richter? Hooguit 3,3.
Dat bewoners in Noordoost-Groningen twintig jaar later wat argwanend zijn, is niet zo vreemd. Veel mensen hebben niet meer het gevoel
dat ze de NAM, die decennia lang geen kwaad kon doen, en een beetje
’van ons’ was, net als Cruijff en de KLM, niet meer kunnen vertrouwen.
Die argwaan werd groter naarmate de bodem vaker trilde (nu 25 keer
per jaar), en die bevingen gestaag zwaarder. Zoveel zwaarder dat alle
prognoses over de zwaarst denkbare klap werden herzien: eerst van 3,3
naar 3,8, toen naar 3,9 en nu voorlopig naar 4 tot 5.
Toch wijst niets er op dat de NAM – geen oranje instituut maar een
joint venture van Shell en Exxonmobil, twee van de grootste multinationals in de wereld – meer wist dan ze zei. Niets wijst er op dat het bedrijf om economische redenen de risico’s van de gaswinning heeft gebagatelliseerd. In al die jaren vertelde het bedrijf wat het wist. Niet
alleen de NAM maar ook het KNMI en geologen schatten de kans op
zwaardere aardbevingen telkens te klein in.
Wat waarschijnlijk niet hielp, was hoe de NAM het zei. Directeur Bart
van de Leemput zei vorige week dat hij niet trots is op de inschattingsfout van zijn voorgangers, die twintig jaar geleden lang en stellig ontkenden dat gaswinning tot bevingen kon leiden. Die biecht laat zien dat
de NAM het nu anders aanpakt. Minder uit de hoogte, minder bevoogdend, moderner en met enige aarzeling. We weten het niet, is soms een
beter antwoord.
Aardbevingen in het Slochterenveld
Aantal bevingen per jaar (1.5 of groter op de schaal van Richter)
20
3
20
18
Vertelt de NAM
de waarheid?
Het is 1963. Tijdens een bijeenkomst in een zaaltje in Tjuchem voorspelt een verontruste boer dat de bodem zal dalen als de NAM naar gas
gaat boren. Gezond boerenverstand, zou je zeggen. Maar de NAM
spreekt het vierkant tegen. Bodemdaling is onbestaanbaar. Dat standpunt houdt de Nederlandse Aardolie Maatschappij tien jaar vol. Daarna
28
14
14
11
7
4
6
4
6
12
Waarom stoppen
we niet nu?
"Eigenlijk", erkent KNMI-seismoloog Dost, "kunnen we er met statistiek
geen zinnig woord over zeggen."
De vraag was met welke schok Groningen in het ergste geval rekening moet houden. Dost kan het niet berekenen. Te weinig gegevens.
Hij kan het wel beredeneren, uit literatuur over aardbevingen bij gasvelden in het buitenland. Hooguit 5 op de schaal van Richter. Maar de
kans daarop is zo groot (7 procent) dat Staatstoezicht nu wil ingrijpen.
Dat kan, zegt inspecteur-generaal De Jong, maar op één manier: veel
minder gas winnen.
Hoevéél minder, wilden bezorgde Kamerleden deze week van De Jong
weten.
Dat hangt er maar vanaf. Welk risico accepteren we wel? Bevingen zo
zwaar als die in Huizinge? Die schok kwam de NAM tot nu toe op 2754
schadeclaims te staan. Daarvan zijn er volgens de NAM 534 afgehandeld; 1935 mensen hebben een taxateur op bezoek gehad. Volgens de
wet moet de NAM alle schade vergoeden, maar hoeveel de claims het
bedrijf zullen kosten wil de NAM nog niet zeggen. Tientallen miljoenen lijkt een veilige aanname. Dat zou betekenen dat een beving van
kracht 5, die 25 keer heftiger zal zijn dan Huizinge, voor zeker honderden miljoenen euro’s schade zal aanrichten.
Of willen we alleen leven met trillingen die toch niemand voelt? In
dat geval, meldde inspecteur De Jong aan minister Kamp van Economische Zaken, moet de gasproductie met driekwart omlaag. Van bijna 50
miljard kuub vorig jaar naar hooguit 12 miljard kuub.
Op een kladje kon de bewindsman uitrekenen dat die ingreep per jaar
8 miljard euro kost. Dat geld loopt de Staat mis als de opbrengst van
’Slochteren’ grotendeels wegvalt. Het kabinet-Rutte moet nu al 17 miljard bezuinigen omdat Nederland zich aan de Europese begrotingsregels dient te houden. Terwijl de crisis nog lang niet achter de rug is. En
de Staat deze week ook nog 3,7 miljard euro moest betalen om de SNS
Bank te redden.
Het dringende advies van Jan de Jong – breng de gaswinning zo snel
mogelijk en zoveel mogelijk terug – kwam voor minister Kamp niet
echt op een uitgelezen moment.
Maar kunnen we de gaswinning niet voorlopig terugbrengen? Of ’een
beetje’, vroeg D66-Kamerlid Stientje van Veldhoven deze week aan de
minister. Kunnen we, suggereerde zij, niet terug naar het veiligheidsniveau van twee weken geleden? Toen leefden we met het idee dat er in
Groningen aardbevingen konden voorkomen van hooguit 3,9 op de
schaal van Richter. Prettig was dat niet, maar er viel mee te leven. "En
dat gas bederft niet", zei het Kamerlid.
Kamp voelt daar niets voor. Hij erkent het belang voor de veiligheid
van Groningers, maar moet dat afzetten tegen andere belangen. De
inkomsten voor de staatskas bijvoorbeeld. Bovendien wordt het grootste deel van het Nederlandse gas geëxporteerd naar andere landen,
waaronder België, Duitsland en Frankrijk, en die moeten ook op ons
kunnen rekenen. Daar liggen langjarige contracten onder.
Hij weet onvoldoende, zegt Kamp. Als niemand met zekerheid kan
zeggen hoe zwaar de zwaarste schok kan zijn, redeneert Kamp, kan hij
het risico daarop niet afwegen tegen alle sores die over Nederland komen als hij de gaskraan dichtdraait. Daarom wil de minister meer onderzoek. Wil hij weten wat het de Staat kost, en hoe dat in de rijksbegroting wordt opgevangen.
Kamp heeft elf onderzoeken aangekondigd, die voor 1 december klaar
moeten zijn. De meeste worden gedaan door de NAM. Om te voorkomen dat "de slager zijn eigen vlees keurt", stelt de minister onafhankelijke toezichthouders aan. De NAM moet vooral onderzoeken of het gas
op een andere manier gewonnen kan worden: kunnen de putten zo
’bespeeld’ worden dat de drukverschillen onder de grond beperkt blijven?
Die aanpak ligt voor de hand, zegt professor Herber van de RUG. De
NAM kent het veld en de 1800 breuken zelf als beste. Maar of ’de grote
klap’ zo voorkomen kan worden, weten we niet. Als er nieuwe boorputten moeten worden geslagen, vergt ook dat mogelijk weer een jaar,
waarschuwt inspecteur De Jong. En omdat aardbevingen zich steevast
met een vertraging van een jaar tot anderhalf voordoen, kan het drie tot
vier jaar duren voordat Groningen verlost is van de schokken. Maar ook
dat weet nog niemand zeker.
8
7
6
5
3
@
[email protected]
3
2
1 0
’91 ’92 ’93 ’94 ’95 ’96 ’97 ’98 ’99 ’00 ’01 ’02 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12
Dit verhaal kwam tot stand met medewerking van verslaggever Willem
Dekker