AANDACHT VOOR PROBLEMATIEK LODEN DRINK

KS06 48-51
24-05-2007
13:00
Pagina 48
sanitaire techniek
AANDACHT VOOR
PROBLEMATIEK
LODEN DRINKWATERLEIDINGEN
BLIJFT NODIG
Vroeger was het gebruik van loden drinkwaterleidingen,
naast die van gegalvaniseerd staal en koper, zeer groot.
In het oude handboek voor de loodgieter uit 1933 [2]
staat wel dat bestanddelen in het drinkwater het gebruik van loden leidingen hier en daar uitschakelt. Zacht
water, vooral bij aanwezigheid van vrij koolzuur en vrije
zuurstof, tast het lood aan, zij het dan in geringe mate,
en veroorzaakt loodvergiftiging. Hard water vormt daarentegen op de wanden een grauwe, harde korst uit het
loodoxide en de kalksoorten van dit water, waardoor een
beschutte laag tegen loodvergiftiging wordt gevormd.
In het boek ‘Watervoorziening voor gebouwen’, dat
stamt uit de tijd dat ‘teekenaar’ en ‘eischen’ nog op
deze wijze werden geschreven, staat dat men de buizen op verschillende wijzen heeft trachten te beschermen om oplossing van het lood tegen te gaan.
Zwavelen van de buizen voldeed echter niet in de praktijk, evenmin als verzinken. Bij de eerstgenoemde bewerking schilfert de zwarte korst van het zwavellood
In de komende jaren zullen nog steeds huishoudens
bij buiging van de buis gemakkelijk af, terwijl bij verzinking van de buizen de dunne zinklaag geen vol-
met zuigelingen (onbewust) gebruik maken van loden
doende zekerheid bood.
drinkwaterleidingen. Daardoor komt de gezondheid
Tinvoering
Door de buis inwendig van een tinvoering te voorzien,
van deze zuigelingen mogelijk in gevaar. Die verwach-
vond men een middel tegen aantasting van het lood
door zacht water. Afgezien van de hoge prijs van tin-
ting blijkt uit het onderzoek [1] dat in opdracht van het
voeringbuizen voldeden deze in de praktijk over het algemeen goed. De mogelijkheid bestond echter dat het
ministerie van Vrom is uitgevoerd voor de evaluatie
tin op zijn beurt weer zou worden aangetast door de
‘tinpest’, die een invreting veroorzaakt waarvan het
van de Regeling Sanering Loden Drinkwaterleidingen.
ontstaan niet met zekerheid kan worden vastgesteld.
Om dit tegen te gaan is een werkwijze bedacht door
de tinvoeringbuizen van binnen een bronsvernisachtige bekleding te geven. De Arnhemsche
Waterleiding-Mij schreef tinvoering met laklaag voor
en de Utrechtse Waterleiding-Mij beval die aan. De tinvoeringbuizen mogen niet worden verward met de
‘compositiebuizen’, die slechts met een zeer dun laagje
tin werden overtrokken. Het tin gaf de loden buis alleen zilverglans en niets anders [3]. Na 1945 is langzamerhand overgegaan op koperen leidingen.
In de vierde druk van
NEN
1006 (AVWI 1960) zijn loden
buizen zonder tinvoering niet meer opgenomen in de
lijst van toelaatbare materialen voor drinkwaterleidingen. Vanaf 1960 zijn in woningen nauwelijks nog loden
waterleidingen geïnstalleerd. Loden leidingen met tinvoering mogen dan nog uitsluitend worden toegepast
voor kleine reparaties in zeer oude drinkwaterinstallaties met loden leidingen. Sinds 1995 mag voor koperen
leidingen ook geen loodhoudend soldeer meer worden
TEKST: WILL SCHEFFER
48
Intech K&S
Juni ’07
toegepast bij de aanleg van drinkwaterinstallaties.
24-05-2007
13:00
Pagina 49
Daarvoor in de plaats is tin-zilver- of tin-kopersoldeer
DE PRAKTIJK
gekomen [4].
In de praktijk ontdekten particulieren de loden leidingen in de
Advies Gezondheidsraad
woning vaak bij verbouwing of renovatie. Zes weken wachten
In 1993 is door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
op toestemming van het ministerie van Vrom in verband met
de richtwaarde voor het gemiddelde loodgehalte in
toekenning van subsidie (bij een wettelijke termijn van vier
drinkwater aangescherpt van 50 µg/l naar 10 µg/l. In
maanden) voor de vervanging van die leidingen werd vaak als
een Europese ontwerprichtlijn is toen voorgesteld
te lang ervaren. Particulieren lieten niet vaak wekenlang hun
stapsgewijs de toegestane concentratie lood in drink-
vloeren open liggen. Werd dan toch de sanering uitgevoerd, dan
water te verminderen. Voor de minister van Vrom was
kwam men achteraf niet meer voor subsidie in aanmerking. Uit
dit aanleiding de Gezondheidsraad om advies te vra-
onderzoek blijkt dat in 3.000 woningen de eigenaar/verhuur-
gen. In haar rapport ‘Lood in drinkwater’ (1997) stelt de
der te vroeg is gestart met saneren, waardoor geen subsidie is
Gezondheidsraad dat er in Nederland één kwetsbare
toegekend. Aan de geformuleerde doelstelling deed deze gang
groep is die bij de inname van loodhoudend drinkwa-
van zaken geen afbreuk: de sanering werd immers meestal toch
ter de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie
uitgevoerd.
(WHO) overschrijdt. Het betreft zuigelingen die worden
gevoed met flesvoeding, aangemaakt met drinkwater
uit loden drinkwaterleidingen. De Gezondheidsraad
120000
acht loden drinkwaterleidingen verantwoordelijk voor
dertig tot zestig procent van de totale blootstelling
aantal woningen
100000
aantal woningen
aan loodconcentraties bij de betreffende groep.
Sanering van loden drinkwaterleidingen is de effectiefste aanpak van het probleem, zo luidde de conclusie
van de Gezondheidsraad. In 1999 heeft de minister van
Vrom de subsidieregeling ‘Sanering loden drinkwaterleidingen’ in het leven geroepen om die aanpak te stimuleren. De regeling is in werking getreden op 1 juli
80000
60000
40000
20000
1999 en liep oorspronkelijk ten einde per 1 januari
0
2005. Doelstelling ervan was om voor 2005 alle loden
drinkwaterleidingen in sociale huurwoningen en
<
1890
1891 1901
1900 1910
tachtig procent van de loden drinkwaterleidingen in
1911 1921 1931 1946 1961
1920 1930 1945 1960 1970
>
1971
bouwjaar
het particuliere bezit te vervangen. Niet alleen de installateur, ook de particulier zelf mocht de vervanging
1. Woningen in Nederland met loden drinkwaterleidingen, naar bouwjaar.
uitvoeren. Verder zijn afspraken gemaakt met waterlei-
Bron: KWR 1994-1996
dingbedrijven over de vervanging van loden dienstleidingen. Zonder vervanging van de loden dienstleidingen heeft het vervangen van loden drinkwaterleidin-
120000
gen in de woning minder effect.
sociale huur
100000
Subsidieregeling
aantal woningen
KS06 48-51
Het aantal loden dienstleidingen in eigendom van de
waterleidingbedrijven bedroeg in 1997 zo’n 400.000.
In 2001 was het grootste deel reeds gesaneerd. Toch
komt men af en toe nog wel een ‘lood’ tegen bij werkzaamheden. Vrom schatte in 1997 het aantal woningen met loden waterleidingen op circa 275.000 (figuur
koop
80000
particuliere huur
60000
40000
20000
1). Het gaat om woningen die zich voornamelijk in de
0
particuliere sector bevinden, zowel huur als koop (figuur 2), waarvan het aantal is becijferd op 233.000.
voor 1945
1945 - 1967
na 1967
bouwjaar
Gezien de doelstelling van tachtig procent gesaneerd
vóór 2005, betekende dit een loodsanering in 185.000
particuliere woningen. Aangenomen werd dat hiervan
2. Woningen in Nederland met loden drinkwaterleidingen, naar sector. Bron:
>
KWR
1994-1996
Intech K&S
Juni ’07
49
KS06 48-51
24-05-2007
13:00
Pagina 51
AANDACHT PROBLEMATIEK LODEN DRINKWATERLEIDINGEN BLIJFT NODIG
145.000 woningen ‘vanzelf’ zouden worden gesaneerd
door sloop of renovatie. Door deze autonome afname
bleven er binnen de doelstelling dus nog 40.000 te saneren particuliere woningen over. Men ging ervan uit
dat hiervan de helft kon worden gesaneerd via de saneringsregeling.
Op basis van een geschat subsidiebedrag van 340 euro
per woning (per aanvrager was maximaal 839 euro beschikbaar) werd het totaal benodigde subsidiebudget
vastgesteld op 6,8 miljoen euro. In 2002 bleek dat het gemiddelde subsidiebedrag per gesaneerde woning bijna
vijftig procent hoger uitviel, gemiddeld 494 euro per woning. Ook de uitvoeringskosten van de regeling bleken
hoger dan verwacht. Dat leidde tot een bijstelling van de
doelstelling naar minimaal vijfenzestig procent, afhankelijk van de autonome afname. Het aantal particuliere woningen werd bijgesteld naar 16.000 woningen.
In het najaar van 2004 werd de verwachting geuit dat
3. Tekening loden waterleidinginstallatie in woonhuis).
het budget aan het einde van de subsidieregeling (31
december 2004) niet uitgeput zou zijn, omdat veel sub-
3.000 woningen zijn de loden leidingen wel vervan-
sidieaanvragers hun subsidievaststelling niet hadden
gen, maar is geen subsidie toegekend. Het is onbekend
ingediend. Daarop werd besloten de regeling te verlen-
hoe groot de afname van het aantal woningen met
gen tot 15 november 2005, of korter als het budget zou
loden drinkwaterleidingen is door ongesubsidieerde
zijn uitgeput. Dat bleek op 6 oktober 2005 het geval.
sanering, renovatie of sloop.
Volgens onderzoekers van Rigo Research en Advies [1]
Nog steeds gevaar
lijkt het erop dat de problematiek van loden drinkwa-
Bij ongeveer 14.000 particuliere woningen zijn (of wor-
terleidingen nog steeds aanwezig is. Uit het onder-
den nog) de loden drinkwaterleidingen vervangen,
zoek leiden zij af dat aandacht voor de problematiek
waarbij de subsidieregeling is gebruikt. Bij ongeveer
voorlopig nodig blijft. Naar verwachting zullen nog
steeds huishoudens met zuigelingen de komende
jaren (onbewust) gebruik maken van loden drinkwa-
MOGELIJK RISICO VAN DRINKWATER
UIT LODEN LEIDING
terleidingen, waardoor de gezondheid van deze zui-
Drinkwater dat door een loden waterleiding stroomt, neemt
beveling de doelgroep te blijven informeren, zo staat
loden deeltjes op. Lood in het lichaam is weliswaar voor nie-
in het rapport. Dat kan ook via installateurs.
mand goed, maar drinkwater uit een loden waterleiding levert
Aanbevolen wordt om daar waar mogelijk ‘lood in
voor vrijwel niemand echt gevaar op. Een uitzondering geldt
drinkwater’ als thema mee te nemen in toekomstige
voor baby’s (van 0 tot 12 maanden), die lopen enig risico. Zij
woningverbeteringsprogramma’s waarbij het Rijk is
drinken in verhouding tot hun kleine lichaampje heel veel. Als
betrokken.
gelingen mogelijk in gevaar komt. Het strekt tot aan-
dat borstvoeding is, loopt de baby geen enkel risico, ook niet als
de moeder water drinkt uit loden waterleidingen. Maar als dat
BRONNEN EN VERWIJZINGEN
poedermelk is, aangemaakt met water uit een loden waterlei-
[1] ‘Evaluatie Regeling Sanering Loden Drinkwaterleiding-
ding, krijgt de baby te veel lood binnen.
Te veel lood in het babylichaam kan leiden tot een wat lagere
intelligentie (1 tot 5 IQ-punten) en gedragsveranderingen. De effecten zijn echter nauwelijks meetbaar. De Gezondheidsraad
wijst dan ook nadrukkelijk op een mogelijk risico. Daarom is het
beter bij de bereiding van (fles)voeding bronwater te gebruiken
of kant-en-klare (fles)voeding te nemen. Met filtreren of koken
gaat het lood niet uit het water. Ook de kraan flink laten doorlopen helpt niet. Koperen waterleidingen leveren geen risico op.
en’, Rigo Research en Advies, januari 2007, rapportnummer 94700.
[2] Handboek voor de loodgieter, A.P. Oosterhof, Uitgeversmaatschappij v/h Van Mantgem & De Does,
Amsterdam, 1933.
[3] ‘Watervoorziening van gebouwen, C.J.W. Schorteldoek,
Uitgeversmaatschappij Kosmos.
[4] ‘Commissie tilt zwaar aan lood in water - Gezondheidsraad onderzoekt gebruik loodhoudend soldeer’,
Intech, oktober 1997.
Intech K&S
Juni ’07
51