Ontoelaatbare doorlaatbaarheid

WETENSCHAP
LEKKENDE DARM:
DWEILEN MET DE KRAAN OPEN
Ontoelaatbare
doorlaatbaarheid
‘Alle ellende begint in de darm’ stelt de natuurgeneeskunde al
jaren. Een zogeheten lekkende darm wordt als veel voorkomende
oorzaak genoemd van een lange rij aandoeningen. Maar wat is
dat, een lekkende darm? Hoe kom je er aan en, belangrijker nog,
hoe kom je er van af?
TEKST DR. HANS STOOP BEELD GETTY IMAGES
H
Het leaky gut syndrome, ofwel het
‘lekkende darm syndroom’ is geen
reguliere diagnose. Maar honderden
publicaties in medische vakbladen
beschrijven vele aandoeningen die,
direct of indirect, samenhangen met een verhoogde
doorlaatbaarheid van de darmwand. Als een
symptoom dus met allerlei mogelijke oorzaken. En tal
van therapieën worden aanbevolen om de barrière te
verstevigen en zo de permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van de darm te normaliseren.
Voor oorzaken en oplossingen aan bod komen, eerst
wat meer over dit wonderbaarlijke orgaan. Zoals we
weten, reikt het vermogen van de darm verder dan
alleen het verteren van voedsel en de absorptie van
nutriënten. Ze is ook constant betrokken bij de
regulatie van de interne stabiliteit - lees gezondheid
- van het lichaam onder extreem veranderlijke
condities. Zoomen we in op het darmslijmvlies.
Tennisveld
De bij de vertering vrijgekomen voedingsstoffen
(nutriënten) worden in de bloedbaan opgenomen
door de cilindervormige cellen van het darmslijmvlies. Dit slijmvlies is een ultra dun laagje van
epitheel- of dekcellen aan de binnenzijde van ons
maagdarmstelsel.
Plooien in de darmwand vergroten het oppervlak.
Darmvlokken (villi) vormen de tweede oppervlaktevergroting. Deze zijn bedekt met epitheelcellen die
10
Uitzicht
op hun beurt ook weer uitstulpingen (microvilli)
bevatten. Daarmee komt het totale oppervlak op zo’n
350 m2! Om een indruk te krijgen: dat is een slijmvlies
ter grote van 1,25 tennisveld.
Een dergelijk groot oppervlak brengt een navenant
risico met zich mee op infecties. Slechts een dunne
cellaag scheidt de buitenwereld van ons binnenste.
Dit laagje moet ons dagelijks beschermen tegen een
tsunami van micro-organismen en gifstoffen.
Gelukkig bevinden zich actieve immuuncellen in ons
maagdarmkanaal¹. Het slijmvlies bevat bovendien
cellen met specifieke receptoren die ook deel uit
maken van het immuunsysteem. Deze cellen kunnen
tevens darmbacteriën en bepaalde eiwitten (anti­
genen) vanuit het darmlumen naar het immuun­
systeem transporteren [zie figuur op pagina 11].
Het darmslijmvlies is multifunctioneel. Het produceert onder andere enzymen voor de vertering van
voedsel, het absorbeert en transporteert verteerd
voedsel naar de bloedsomloop. De cylindercellen
scheiden slijm af dat de cellen zelf beschermd en het
transport van de darminhoud gladjes doet verlopen.
En het bekleedt een topfunctie in het immuunsysteem. Het darmslijmvlies is dus geen statisch schild,
maar een actief apparaat met gespecialiseerde
onderdelen².
Hongerige bacteriën
Met hun invloed op onder meer de slijmproductie van
de epitheelcellen, beschermen de van nature aanwe-
zige bacteriën (microbiota) het slijmvlies.
Maar als er onvoldoende complexe koolhydraten (onverteerbare vezels) beschikbaar zijn, gebruiken deze bacteriën de
slijmlaag van de dikke darm als voedingsbron. Gevolg: de slijmlaag wordt dunner of
verdwijnt zelfs helemaal. Nu kunnen bacteriën zich direct aan het epitheel hechten
en ongewenste eiwitten­(fracties) dringen
gemakkelijker binnen³. Schotel uw
darmbewoners dus vezelrijke maaltijden
voor; want óók zij zijn wat ze eten.
Dysbiose betekent onbalans in microbiologische populaties. Het gaat vaak
gepaard met spijsverteringsaandoeningen als darmontsteking en darmkanker,
maar ook met obesitas en autisme⁴. Een
andere ziekte die in dit rijtje zou passen is
de ziekte van Alzheimer⁵. Wetenschappelijk blijft daarbij altijd vraag of de waargenomen onbalans de oorzaak of het
gevolg is van de aandoening. Antibiotica
doden micro-organismen en veroorzaken
daardoor in elk geval dysbiose in de darm⁶.
Langdurige overbelasting kan
spijsverteringsorganen steeds
slechter doen functioneren
die daar het gevolg van is, zorgt voor
lekkage van de darminhoud, wat bijdraagt
aan ontstekingsreacties op het darmweefsel: het begin van een vicieuze cirkel.
water en zouten worden doorgelaten,
eventueel in ongewenste hoeveelheden,
maar ook stofwisselingsproducten van
bacteriën en andere schadelijke stoffen.
Lek
De literatuur beschrijft veranderingen in de
darmdoorlaatbaarheid in verschillende
toestanden. Zoals bij orgaanfalen,
uitgebreide chirurgie en ernstig letsel.
Maar het kan ook het gevolg zijn van
Door de toegenomen permeabiliteit
kunnen ongewenste stoffen van de darm
in de bloedbaan terecht komen: de
lekkende darm is een feit. Niet alleen
Prikkels die kunnen
leiden tot darm beschadiging
Eiwitten in de
voeding
Weinig zoutzuur
en enzymen
Antibiotica
Ontstekingen
Bloedsuiker
problemen
Antilichamen
Tight junctions
De cellen van het darmslijmvlies staan
met elkaar in verbinding via zogeheten
tight junctions. Speciale eiwitten in de
darmcellen functioneren als spiertjes en
reguleren deze nauwe verbindingen. Zij
zorgen ervoor dat de kanaaltjes tussen de
cellen open of dicht gaan. Een verminderde functie van de tight junctions heeft
een toename van de passage van
ongewenste moleculen tot gevolg.
Zwangerschap
Stress
Menopauze
Toxische
stoffen
Voeselallergie
Cellen van het
darmslijmvlies
Normale
tight junction
Lek en
ontstoken
Bloedsomloop
Circulerende immuuncomplexen
Zonuline beschermt de epitheelcellen én
is een regulatie-proteïne dat deze nauwe
verbindingen kan openen. Daarmee heeft
het een sleutelrol in de doorlaatbaarheid
van de darmwand⁷. Raakt de darmwand
beschadigd, dan wordt de doorlaatbaarheid van het slijmvlies groter. Mede
doordat de epitheelcellen dan meer zonuline produceren.
Verschillende bestanddelen uit levensmiddelen kunnen de tight junctions negatief
beïnvloeden door de vorming van
cytokines te bevorderen. Recente wetenschappelijke studies voeden deze hypothese. De toegenomen darmpermeabiliteit
Beschadiging van de
bloed- hersenbarrière
Ontsteking
AutoMalabsorbtie en deficiëntie
immuniteit
van nutriënten
Darm met plooien
Villi
Darmepitheelcellen
met microvilli
Uitzicht
>>
11
8
200
L
ID
SINDS
Lekkende darmsyndroom
wordt in verband gebracht met
complicaties bij de chemokuur
>>
maag- en darminfecties, medicijngebruik
(met name veelvuldig gebruik van
niet-steroïde ontstekingsremmers, NSAID’s
zoals Ibuprofen⁸), voedselallergieën,
chemokuren en andere toxische stoffen,
antibiotica, Candida, maagzuurremmers,
onder- en overvoeding en hygiëne.
Al te goede hygiënemaatregelen - minder
blootstelling aan micro-organismen en het
gebruik van zeep en ontsmettende
middelen - vermindert de diversiteit van
onze darmflora en zorgt voor een dysbiose⁹.
Kleine hoeveelheden lichaamsvreemde
stoffen zijn al voldoende om het immuunsysteem te activeren. Dat brengt de
productie van afweerstoffen op gang om
de ongenode gasten de deur uit te
krijgen. Er blijkt een verband te bestaan
tussen de barrièrefunctie van het maagen darmslijmvlies en ziekten die te maken
hebben met ons immuunsysteem;
inclusief auto-immuunziekten.
Chemotherapie
Darmmicroben produceren stoffen die
niet alleen op de darm zelf van invloed
zijn, maar ook op verder weg gelegen
organen. Ze zijn in staat bepaalde
plantenresten om te zetten in biologisch
actieve componenten zoals bijvoorbeeld
enterolignanen. Deze zijn betrokken bij
het ontstaan van onder meer dikkedarmen borstkankerkanker¹⁰.
Het lekkende darm syndroom wordt
onder meer in verband gebracht met
Coeliakie, de ziekte van Crohn, voedselallergie, artritis, MS en complicaties bij
chemotherapie. De chronische ontstekingsreacties die hierbij plaatsvinden
dragen bij aan het ontwikkelen van harten vaataandoeningen en kanker¹¹.
Diagnose
Diarree, winderigheid, darmkrampen,
overgevoeligheid voor voedingsstoffen
en pijn. Wie over langere tijd te kampen
heeft met een of meer van deze klachten,
12
Uitzicht
heeft hoogstwaarschijnlijk een darm
waarvan het slijmvlies te doorlaatbaar is.
Dat het mensen vaak niet eens opvalt,
komt waarschijnlijk doordat ze van jongs af
aan gewend zijn aan vage buikklachten.
Een microscopisch onderzoek kan schade
aan het darmslijmvlies zichtbaar maken. Een
andere manier om de doorlaatbaarheid te
meten is met een Calprotectine-test. Die
spoort inflammatoire darmziekten op in de
ontlasting. Een bloedtest kan antistoffen
tegen bepaalde voedingsmiddelen
zichtbaar maken. Via de urine kan intestinale permeabiliteit aangetoond worden
met een ‘lactose, maltose challenge’. Ook
het eerder genoemde zonuline geldt
inmiddels als biomarker voor een verzwakte
darmbarrièrefunctie bij verschillende
auto-immuunziekten, neurodegeneratieve
en tumoreuze aandoeningen¹².
Behandeling
Naast ‘ontstressende’ maatregelen,
sportieve inspanning en voldoende slaap,
komt de behandeling van een lekkende
darm neer op de juiste voeding(supplementen). Een gezond maagdarmkanaal herbergt een grote verscheidenheid aan ‘vriendelijke’ bacteriën. Ze
dragen bij aan de voeding en hernieuwing van het slijmvlies en, door hun
hechting aan receptoren van darmcellen,
ook aan de werking van het mucosale
(darmslijmvlies) immuunsysteem.
LEDEN VAN MMV VERTELLEN HOE ZE PERSOONLIJK INVULLING GEVEN
AAN HET THEMA ‘GEZOND ETEN – GEZOND LEVEN’.
TEKST LINDA DE WAART BEELD EDWIN VAN DER KAAP
Deze voedingswijze - die rijk is aan
vitaminen, mineralen, sporenelementen
en vezels, en arm aan snelle koolhydraten
- is gericht op een totaal herstel. Dus ook
op het herstel van de darm. Tegelijk is het
zaak zoveel mogelijk vijanden van de
darmdiversiteit te elimineren. Bij consumptie van conserveermiddelen en
kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen zien we een afname in aantal en
soorten gezonde bacteriën.
Omega 3 vetzuren, pro- en prebiotica en
de wortel van de Taraxacum officinalis
(paardenbloem) zijn voorbeelden van
supplementen die het herstel van de
darm voeden en ondersteunen. Let wel,
genezing heeft tijd nodig. Zeker als de
problemen al langer bestaan is dit eerder
een kwestie van maanden dan weken.
Referenties
¹ Uitzicht 8 2016
² Michielan A 2015
³ Campell AW 2014
⁴ Landman C 2016
⁵ Leblhuber F 2015; Hu X 2016
⁶ Rahmoune H 2016
⁷ Fasano 2000
⁸ Sigthorsson G 1998
⁹ Uitzicht 8 2016; M. Shetreat-Klein: Goed vies,
het nieuwe gezond
¹⁰ O’Keefe SJ 2009; Velentzis LS 2009; Wang CZ
2010; Saggioro 2014
¹¹ Waldman S 2006; Cereijido M 2007; Saggioro
A 2014
Een dieet als het Moermandieet bevordert de diversiteit van het darmleven.
Lijf & leden
¹² Fasano A 2011; 2012
¹³ Vink CLJ 1961
ZESTIG JAAR LEAKY GUT
Naamgever van de leaky gut is Jacob Fine. R.S. Gordon Jr. toonde in 1958 aan dat eiwitten uit
het bloedplasma in de darm kunnen ‘lekken’. Zieke ingewanden bleken het mogelijk te maken
dat plasma-eiwitten de darmwand passeren en daar samen met het ingenomen voedsel
verteerd worden. Deze aandoening staat ook bekend als exudatieve enteropathie¹³. Gordons
waarneming maakte het aannemelijk dat eiwitten, bacteriën en andere stoffen ook in de
tegenovergestelde richting kunnen verplaatsen - dus vanuit de darm het lichaam in.
‘Tot vlak voor het einde
was Hidde vitaal’
Samen met haar man heeft Els Keur (49) twee zonen. Sil is 11, Hidde zou 14 geweest
zijn. Zes jaar geleden overleed hij aan een zeldzame hersenstamtumor. Het Moermandieet en supplementen hielpen hem tijdens zijn ziekteproces fit te blijven. ‘Hoewel hij
het niet gered heeft, ben ik overtuigd van de heilzaamheid van voeding.’
“H
et voelt als gisteren dat ik mijn zoon verloor. Hij was acht. De diagnose viel
twee jaar eerder. Een mannetje van zes met een hersenstamtumor. Ten
dode opgeschreven. Dit gaat mij niet gebeuren, dacht ik. We zetten nota
bene mensen op de maan, hij móét geholpen kunnen worden. Ik zocht
de wereld af, maar kreeg overal nul op het rekest. Zijn aandoening was te zeldzaam, te
onbekend. Uiteindelijk kwam ik terecht bij een NTTT-arts. Die schreef supplementen
voor en adviseerde het Moermandieet. Bewust en gezond eten is altijd normaal
geweest in ons gezin. Hidde was wel wat gewend. Hij wilde het proberen.”
Overtuiging
“Veel van wat ik hem voorschotelde vond hij lekker, offers bracht hij ook.
Snoepen mocht absoluut niet en hij moest ook dingen eten of drinken die hij
vies vond, zoals bietjes en wortelsap. Omdat we alles wanhopig aangrepen,
kreeg hij ook chemokuren. Die doorstond hij prima en erna was hij snel
weer fit. Wij aten met Hidde mee en bleven daardoor ook op de been. Een
kind naar het einde begeleiden, is ondoenlijk en kost immens veel energie.
Om die taak zo goed mogelijk te volbrengen, was het belangrijk dat wij sterk
bleven.
Tot vlak voor het einde was Hidde vitaal en hoopte ik hem te kunnen redden.
Dat het niet zo heeft mogen zijn, is een verdriet dat altijd bij me blijft. Toch
heeft het me niet van mijn overtuiging afgebracht dat gezonde voeding
heilzaam is. Ik zag hoe Hidde ervan opknapte en ik ken ook de succesverhalen van mensen met andere ziekten, die er wél door genazen.”
Droom
“Na Hiddes dood ben ik me verder gaan verdiepen in voeding. Ik
studeerde af als natuurvoedingsadviseur en toen ik ontdekte hoe
ziekmakend stress is, besloot ik ook een opleiding stresscounseling te
doen. Momenteel studeer ik medische basiskennis en vernieuwend
coachen. Het blad Uitzicht lees ik voor de recepten, verdieping en
achtergrondinformatie. In een druk leven ligt mijn prioriteit bij
goed voor mezelf en mijn gezin zorgen. Volgend jaar wil ik een
praktijk openen waarin ik mensen begeleid in een gezonde
levensstijl.
Wat ik zelf miste tijdens Hiddes ziekteproces, waren de adviezen,
recepten en hulp specifiek voor kinderen. Wie weet kan ik daarin
verschil maken. Mijn droom is dat gezonde, natuurrijke voeding
en de effecten daarvan ook in het reguliere circuit serieus
genomen worden.”
Uitzicht
13