Plastic vergiftigt oceanen noorderlicht.vpro.nl, maart 2010

Plastic vergiftigt oceanen
noorderlicht.vpro.nl, maart 2010
Honderdduizenden tonnen plastic afval drijven rond in de oceanen. Lange tijd werd aangenomen dat plastic
niet afbreekt in het milieu. Niets is minder waar, zeggen Japanse onderzoekers: plastics breken wel degelijk af
en daarbij komen grote hoeveelheden giftige stoffen vrij.
In het noordelijke deel van de Stille Oceaan drijft een gigantische berg afval rond. Dit ‘plastic eiland’ is ruim twee keer groter dan
Texas. Oude plastic flessen, tassen, wegwerpaanstekers, jerrycans en speelgoed worden door oceaanstromingen aangevoerd en
gevangen in de North Pacific Gyre. En zo zijn er wereldwijd nog meer van deze ‘plastic afval gyres’. Hier blijft het afval eindeloos
ronddobberen, terwijl het onder invloed van zonlicht uit elkaar valt en afbreekt.
Het plastic afval is jaarlijks verantwoordelijk voor de verstikking en verdrinking van vele honderdduizenden vogels,
zeezoogdieren en vissen die het plastic eten of erin verstrikt raken. Maar er dreigt nog een ander gevaar van de zogenaamde
‘plastic soep’ in zee, waarschuwen Japanse onderzoekers. En dat is het effect van de diverse chemicaliën die uit de plastics in het
milieu lekken.
Plastic
mythe
Katsuhiko Saido, PhD, van de Nihon University in Japan maakte samen met zijn onderzoeksteam vorig jaar al korte metten met
de mythe dat plastics eeuwig meegaan. Ze toonden toen aan dat piepschuim snel afbreekt bij de relatief lage temperaturen die
aan de wateroppervlakte van de oceanen voorkomen. Daarbij komen potentieel giftige stoffen vrij.
Maar Saido openbaarde vandaag op de 239e National Meeting of the American Chemical Society (ACS) een nieuw gevaar door
de chemische stof Bisfenol A (BPA), afkomstig uit de veelgebruikte harde plastics polycarbonaat en epoxy. BPA verstoort het
hormonale evenwicht van mensen en dieren en kan onvruchtbaarheid en mogelijk ook bepaalde vormen van kanker
veroorzaken.
De North Pacific Gyre in de Stille Oceaan staat ook wel bekend als de 'plastic soep'.
Een monster zeewater vol plasticdeeltjes uit de 'plastic soep' in de Stille Oceaan. [foto Algalita Marine Research Foundation]
Het kadaver van een albatros, gestorven door het eten van plastic afval. [foto: Chris Jordan]
Plastic afval in zee en op stranden lekt Bisfenol A in het milieu. [foto Algalita Marine Research Foundation]
Epoxyhoudende verflagen op scheepsrompen lekken Bisfenol A in zeewater. [foto Katsuhiko Saido]
De chemische industrie gebruikt jaarlijks 250 duizend ton BPA als ruwe grondstof voor de productie van polycarbonaat en
epoxy. Polycarbonaat kent vele toepassingen, waaronder voor cd’s, helmen, drinkflessen en verpakkingen van
voedingsmiddelen. Epoxy wordt veel als kunsthars verwerkt in composietmaterialen, bijvoorbeeld voor de productie van kleine
zeilbootrompen. Ook worden jaarlijks vele miljoenen liters epoxy verwerkt in verflagen die metalen scheepsrompen beschermen
tegen roest, lekkage en wildgroei aan organismen.
BPA komt via zwerfafval en scheepsrompen in zee terecht. Saido analyseerde samen met collega-onderzoekers zand en zeewater
op meer dan 200 locaties in het zuidoosten van Azië en Noord-Amerika. Ze ontdekten op al deze plekken concentraties van 0,01
tot 50 parts per million (ppm) BPA.
Opwarmend
zwerfafval
‘Wij waren nogal verbaasd om te zien dat polycarbonaat in natuurlijke omgeving snel afbreekt’, zegt Katsuhiko Saido, die samen
met zijn onderzoeksteam diverse experimenten met polycarbonaat en epoxy uitvoerde. ‘Uit onze experimenten blijkt dat
sommige plasticsoorten, waaronder polycarbonaat, al thermisch afbreken bij een temperatuur van 50 graden Celsius. Zeewater
zal nooit zo warm worden, maar plastic afval dat aan de oppervlakte dobbert of op stranden ligt wel. Hoe hoger de temperatuur,
hoe sneller het plastic afbreekt.’
Dezelfde instabiliteit is te zien bij epoxy. ‘Als epoxyhars afbreekt, komt er BPA vrij. Ons onderzoek laat duidelijk zien hoe
instabiel epoxy is en dat BPA uit epoxyhoudende verflagen op scheepsrompen wel degelijk in de oceanen terecht komt’, vertelt
Saido. ‘Uit recente studies blijkt dat zelfs kleine concentraties BPA al effect kunnen hebben op weekdieren, kreeftachtigen en
amfibieën.’
Afvalberg
Plastics met BPA zijn al meer dan 50 jaar in omloop. In die halve eeuw, waarin de massaproductie van plastics gigantisch
toenam, heeft zich een enorme afvalberg verzameld in de oceaan. Van de ruim 200 miljoen ton plastic die jaarlijks wordt
geproduceerd, komt ongeveer 10 procent in zee terecht. Dat spoelt aan op stranden of verzamelt zich in de gyres.
Als er voldoende tijd en geld beschikbaar is, wil Saido met zijn team de komende tijd het zeewater in de North Pacific Gyre, ‘s
werelds grootste ‘plastic soep’, in de Stille Oceaan gaan onderzoeken.