Les over esters voor de 5e klas CGU

Esters
Aanvullend practicum bij §15.6 uit Chemie Overal
Bijna iedereen kent de typische fruit geur uit de groentewinkel wel. Wat niet
iedereen weet, is dat bijna alle geuren door organische verbindingen worden
veroorzaakt. De meeste geurstoffen uit de natuur zijn esters, verbindingen tussen
een carbonzuur en een alcohol.
De meeste esters met een laag moleculair gewicht ruiken lekker. Ze worden veel
gebruikt als synthetische geur- en smaakstoffen in bijvoorbeeld drankjes,
kauwgum, en geurkaarsen. Enkele voorbeelden van geuren die je met esters kan
maken zijn perzik, abrikoos, aardbei, citroen. Vaak is het echter nog een probleem
dat de geur van bijvoorbeeld banaan niet door slechts één geurstof wordt
veroorzaakt. Daardoor smaken snoepjes, zoals de “banaantjes” niet helemaal
hetzelfde als een echte banaan, maar herkennen we de smaak en geur wel als
banaan.
In het practicum (zie volgende pagina) gaan we zelf esters maken. Het zijn allemaal
esters die lekker ruiken. Probeer de geur te herkennen!
Jullie gaan het experiment uitvoeren in tweetallen. Ieder groepje maakt twee
verschillende esters. Vul in het onderstaande schema de namen en hoeveelheden
van de stoffen je bij elkaar hebt gevoegd, welke ester daaruit ontstaat en waar hij
naar ruikt.
Practicum: het maken van esters uit carbonzuren en alcoholen
Veiligheid:

Bril

Handschoenen

Jas

Afval kan door de gootsteen worden gespoeld. Naspoelen met veel water.
Materiaal:

Grote reageerbuizen

Reageerbuisrekje

Warmwaterbad

Carbonzuren, alcoholen en zwavelzuur
Noteer in onderstaand schema welke alcohol en zuur je hebt!

Gedestilleerd water
Methode:

Breng de juiste hoeveelheid alcohol en zuur in een reageerbuis.

Voeg voorzichtig 0,5 ml geconcentreerd zwavelzuur toe.
Deze stof moet na de andere chemicaliën worden toegevoegd: H2SO4 is een
katalysator en een dehydratatie stof die de condensatiereactie tussen de alcohol en
het carbonzuur forceert.

Meng de vloeistoffen door voorzichtig met de reageerbuis te kwispelen.

Zet de reageerbuis 10 minuten lang in een heet waterbad

Spuit 4 ml gedestilleerd water in de reageerbuis en ruik voorzichtig (“wapper” de
geur naar je toe!). Als de geur vreemd is of te sterk, verdun het dan met nog wat
water. Ruik bij elkaar hoe jullie esters ruiken.

Schrijf in het schema op het bord wat je hebt gemaakt, hoe het ruikt, de naam van
de ester en de reactievergelijking.
De volgende “recepten” leveren lekkere esters op:
alcohol
zuur
zwavelzuur
3 ml 1-butanol
3 ml azijnzuur
0,5 ml
3 ml 1-octanol
1,5 ml azijnzuur
0,5 ml
1,5 ml pentanol
3 ml azijnzuur
0,5 ml
2 ml methanol
1,0 gram salicylzuur
0,5 ml
… mL methanol
… mL azijnzuur
0,5 ml
2 ml ethanol
4 ml mierezuur
0,5 ml