PROTECTING PEOPLE |IN TRANSIT Geavanceerde composieten

PROTECTING PEOPLE | IN TRANSIT
Geavanceerde
composieten voor
sportwagen- en
Formule 1-markt
TenCate Accorder®,
volgende innovatie
in kunstgrassystemen
Het ‘machtige gevoel’
van een piloot op
de Dreamliner
2015 | nummer 2 | zomereditie
txtures 2
txtures is het interne en
externe relatiemagazine van
materiaaltechnologieconcern Koninklijke
Ten Cate nv (TenCate).
Het blad verschijnt vier
keer per jaar in een
Nederlands- en een
Engelstalige versie.
Redactie
Koninklijke Ten Cate nv
Postbus 58
7600 GD Almelo
telefoon +31 546 544 911
Coen Heldeweg
[email protected]
Vormgeving
Aandagt reclame & marketing,
Almelo
Drukwerk
Lulof experts in gedrukte
communicatie, Almelo
Het is toegestaan (delen van)
artikelen over te nemen, mits
deze worden voorzien van
bronvermelding en niet in een
afwijkende context worden
geplaatst.
Jaargang 50 - nummer 2
zomer 2015
Het vermarkten
van innovatieve
composietmaterialen
‘Wereldwijd is sprake van een continue toename van de vraag naar mobiliteit. Een tweede sterke trend, die wordt
geschraagd door wet- en regelgeving, is om de CO2-uitstoot duurzaam te reduceren. Deze twee megatrends in combinatie bieden kansen voor de toepassing van lichtgewicht materialen in de aerospace- en de automotive-industrie.
TenCate Advanced Composites heeft een sterke positie opgebouwd in deze groeimarkten.’
‘Op grond van de buy & build-strategie van TenCate is de Advanced Composites-groep een mondiale speler met een sterke
technologische basis en bedrijven in Nederland, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en China. In de lucht- en ruimtevaartindustrie
heeft TenCate een vooraanstaande positie opgebouwd met unieke oplossingen op basis van thermoset en thermoplastisch
composiettechnologie. Materialen die voornamelijk in de aerospace-industrie werden toegepast, vinden geleidelijk hun weg naar
de automotive-industrie. Composietmaterialen die in de ruimtevaartindustrie worden toegepast, tonen grote gelijkenis met de
geavanceerde oplossingen voor Formule 1-wagens. Dit biedt grote kansen voor het ontwikkelen van nieuwe toepassingsgebieden.
Naast de CO2 -reductie speelt het veiligheidsaspect een grote rol. Composietmaterialen worden toegepast in de structuur van
vliegtuigen en automobielen en dragen daarmee bij aan de sterkte van de constructie. Protecting People in Transit. Innovatieve
producten moeten voldoen aan hoge kwaliteitseisen. De productieprocessen worden gekenmerkt door het garanderen van
reproduceerbaarheid, wat hoge eisen stelt aan mensen, machines en processen. In die zin is de aerospace-achtergrond een sterke
uitgangspositie voor het betreden van de automotive-industrie in den brede.
Om het grotere volume in de automotive-industrie te kunnen bedienen, zullen de huidige batchprocessen naar continue processen
worden doorontwikkeld. Kostenleiderschap speelt een grote rol in de automotive-industrie. Onze uitgangspositie op basis van onze
thermoplastisch composietmaterialen is sterk.
De productielocaties in Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschikken ieder over hun eigen specialiteit en expertise.
Door intensieve interne samenwerking op technisch en commercieel vlak benutten wij de synergie, die ten goede komt aan onze
klanten. Deze kruisbestuiving is een sterke drijfveer achter de groei van onze bedrijven. De markt wordt gekenmerkt door intensieve
samenwerking met externe partijen als klanten, leveranciers en onderzoeksinstituten. Nieuwe toepassingen worden veelal in
samenwerkingsverbanden ontwikkeld.
Innoveren door samenwerken en vervolgens het industrialiseren van deze innovaties zijn de belangrijke
competenties om op duurzame wijze in te spelen op alle kansen die de markt voor lichtgewicht
materialen biedt.’
Frank Meurs, Groepsdirecteur TenCate Protective & Outdoor Fabrics EMEA
en TenCate Advanced Composites EMEA
2
txtures 2 2015
INHOUD
18 Uitbreiding van
apparatuur,
machines en
faciliteiten
TenCate Advanced Composites
in Langley Mill (UK) wordt
het centre of excellence voor
Europa van thermohardende
materialen en systemen.
VEILIGHEID
44 Masterclass brand- en schade
preventie in simulatiezone
46
TenCate Defender™ M weefsels
voor kleding brandbestrijders
DUURZAAMHEID
04
TenCate
composieten
voor aerospace
en automotive
04 Composieten voor aerospace
en automotive
34 Kamperen wordt met TenCate
outdoorweefsels kleurrijker
Wat betreft mobiliteit
opereert TenCate Advanced
Composites in met name de
luchtvaart, ruimtevaart en
automobielindustrie.
VISIE, MISSIE EN STRATEGIE
22 Column raad van bestuur
26
In dialoog met aandeelhouders
42
BUSINESS CONTEXT
TenCate Geotube®
technologie
voor de grootste
brug in Vietnam
28
‘TenCate als materiaalleverancier en
partner in ontwikkeling’
Bij de constructie van een
nieuwe brug en snelweg nabij
Haiphong worden geotextiele
tubes toegepast.
38 ‘Vliegen op een Boeing 787 geeft
een machtig gevoel’
38 Ervaringen van
eindgebruikers:
de piloot
Volgens piloot Roderick
Waaijenberg van Arkefly is de
reis in een Boeing 787 ‘minder
belastend voor zowel de
passagiers als de bemanning’.
3
MOBILITEIT
TENCATE-COMPOSIETEN VOOR LUCHTVAART, RUIMTEVAART EN AUTOMOTIVE
Composieten
in aerospace
en automotive
Zowel in de lucht- en ruimtevaart als de automobielindustrie worden composieten gewaardeerd
om hun hoge sterkte en geringe gewicht. Op draagraketten betekent elke kilo minder dat er
meer lading (satelliet) mogelijk is. Elke kilogram gewichtsbesparing op een auto betekent
een grotere actieradius en een lager brandstofverbruik. Het zijn vergelijkbare doelstellingen
op een zeer verschillende schaal. Voor specifieke toepassingen in de ruimte- en luchtvaart en
automobielindustrie maken klanten onder andere gebruik van hoogwaardige composietmaterialen
van TenCate Advanced Composites.
4
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
Wat betreft mobiliteit opereert TenCate
Advanced Composites in met name de
aerospace- en de automotivemarkten: de
luchtvaart, ruimtevaart en automobielindustrie.
In diverse segmenten van deze markten heeft
de marktgroep afnemers en eindgebruikers.
In de ruimtevaart worden composieten
toegepast voor onderdelen van satellieten
en draagraketten: radomes (radarkoepels),
zonnepanelen, antennes, reflectoren, delen
van de huid en de draagconstructie voor de
zonnecellen, spanten, communicatieschotels
en hitteschilden. Bij de luchtvaart gaat
het om structuur- en niet-structurele delen
van commerciële vliegtuigen, privé- en
businessjets, uav’s (onbemande vliegtuigjes),
militaire vliegtuigen en helikopters.
Structurele toepassingen zijn bijvoorbeeld
een primaire structuur als de romp, vleugels
en rondhouten; secundaire structuur omvat
interieurtoepassingen, toegangsdeuren en
flight control-oppervlakken.
Regionale accenten
TenCate heeft productiebedrijven in Europa
(Nijverdal en Langley Mill, UK) en de
Verenigde Staten (Morgan Hill en Fairfield,
California, Verenigde Staten). In de VS ligt de
focus op toepassingen in de ruimtevaart, de
burgerluchtvaart, de markt voor businessjets
en defensie. Bij de activiteiten in Europa ligt
de focus op grote commerciële vliegtuigen
en regional jets (Nijverdal) en de automotive
(sport- en Formule 1-wagens) (Langley Mill).
In het kader van haar Azië-strategie werkt
TenCate samen met partijen in de Chinese
luchtvaart. Een van de grootste klanten van
TenCate in de Verenigde Staten is Cirrus
Aircraft, dat nu in handen is van CAIGA
(Chinese Aviation Industry General Aircraft Ltd).
TenCate draagt ook technologische kennis en
materialen bij aan D²RAGON. Dit Nederlandse
luchtvaartcluster richt zich op het opbouwen
van een goede en stabiele marktpositie in
China. De marktgroep hanteert één global
strategisch plan. De strategische acties zijn
per segment gespecificeerd en beperkt tot de
regionale markten.
Onderscheid in materialen en kennis
TenCate Advanced Composites bedient klanten
in deze segmenten met klantspecifieke
producten, een hoge mate van technische
ondersteuning en bewezen klantenservice.
Het merendeel van de aangeboden materialen
van TenCate is vergelijkbaar met die van
andere aanbieders. ‘Wat ons werkelijk
onderscheidt, zijn onze vakmensen en omdat
onze productiefaciliteiten van wereldklasse
zijn’, stelt Michael Cichon. ‘Wij bedienen
onze klanten met diverse productreeksen,
variërend van thermoplastisch tot thermoset
composieten en precisie-gegoten onderdelen
voor kritische vliegtuigstructuren, radomes,
straalmotoren, helikopterbladen et cetera. Wij
stemmen onze aanpak voor elke markt af op
de individuele eisen van die markt en kunnen
vertrouwen op de expertise van onze teams bij
het implementeren van onze strategieën voor
klantondersteuning.’
Veiligheid en betrouwbaarheid
In de vliegtuig- en ruimtevaartindustrie
zijn veiligheid en betrouwbaarheid heilig.
Als composietenleverancier heeft TenCate
daarom nauwe relaties met leveranciers van
grondstoffen, de subcontracting industrie,
original equipment manufacturers (OEM’s) en
eindklanten. Wanneer een composietmateriaal
is geselecteerd en gekwalificeerd, is het
moeilijk van materiaal te veranderen. In
dat geval moet men opnieuw langdurige en
kostbare kwalificatieprocessen doorlopen.
Toeleveranciers van original equipment
manufacturers (OEM’s) zijn tier 1-partners
(subcontractors). De verwerkende industrie
bestaat verder uit tier 2 en tier 3: leveranciers
van onderdelen en componenten. TenCate
Advanced Composites behoort in eerste
instantie tot de tier 3 als leverancier
van composietmateriaal. Zo vindt
bijvoorbeeld levering plaats van continuvezelversterkte thermoplastisch laminaten
en semipreg composietmaterialen aan Fokker
Aerostructures. De materialen worden gebruikt
voor de productie van onderdelen voor
commerciële, regionale en militaire vliegtuigen
van vliegtuigbouwers als Airbus, Boeing,
Gulfstream, Dassault, Embraer, Cirrus en
AgustaWestland.
•Qua mobiliteit opereert TenCate
Advanced Composites in met name
de luchtvaart, ruimtevaart en
automobielindustrie
•De marktgroep hanteert één global
strategisch plan. Strategische acties
zijn per segment gespecificeerd en
beperkt tot de regionale markten
•Als composietleverancier heeft TenCate
nauwe relaties met leveranciers van
grondstoffen, de verwerkende industrie,
OEM’s en eindklanten
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
5
VERVOLG PAGINA 5 TENCATE-COMPOSIETEN VOOR LUCHTVAART, RUIMTEVAART EN AUTOMOTIVE
Ruimtevaart
TenCate levert vanuit haar productielocatie in Morgan Hill en Fairfield in de Verenigde Staten een
breed scala aan geavanceerde composietmaterialen voor met name communicatiesatellieten,
militaire en onderzoeksatellieten alsmede draagraketten (launch vehicles).
Voor satellieten gebruikt men koolstofvezels
van hoge stijfheid (modulus) gecombineerd
met speciale harssystemen voor de productie
van structuren als spanten, buisstructuren,
zonnepanelen en reflectoren. Spanten houden
apparatuur en zonnepanelen op de hoofdstructuur van de satelliet bijeen. Zonnepanelen worden gebruikt om vermogen te genereren voor de
satelliet terwijl deze zich in de ruimte bevindt.
Reflectoren zijn de communicatieschijven voor
het uploaden en downloaden van satellietverbindingen voor dataoverdracht met mobiele
telefoons, internet, HD-televisie, militaire
communicatie en analyseapparatuur.
Satellieten
Communicatiesatellieten maken communicatie
mogelijk via internet, televisie en mobiele
telefoons. De noodzaak van en de wens
tot mobiele telefonie, digitale televisie en
internetconnectiviteit sturen de vraag naar
communicatiesatellieten. Militaire satellieten
dienen voor observatie, beveiligde communica-
6
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
tie, GPS-navigatie, vroegtijdige waarschuwing
en weergegevens. Een nieuwe trend is de
ontwikkeling van microsatellieten die in grote
aantallen worden ingezet om juist in afgelegen
regio’s toegang tot internet mogelijk te maken.
Onderzoekssatellieten dienen een scala aan
gespecialiseerde doeleinden. Ze meten bijvoorbeeld atmosferische veranderingen, het weer
en klimaatverandering.
AstroMesh®
Op 31 januari jongstleden lanceerde de NASA
haar Soil Moisture Active Passive (SMAP)-satelliet. TenCate Advanced Composites
voorzag Astro Aerospace van TenCate Cetex®
thermoplastisch composieten ten behoeve van
de AstroMesh® reflector op dit ruimtevaartuig.
Het SMAP-ruimtevaartuig voert metingen uit
van bodemvocht en geeft aan of het vriest of
dooit. De gegevens worden gebruikt om inzicht
te krijgen in de processen op Aarde qua water-,
energie- en koolstofcycli en voor het verfijnen
van modellen voor weer- en klimaatvoorspel-
ling. De zes meter lange AstroMesh® reflector
maakt bijna 15 omwentelingen per minuut en
brengt elke twee tot drie dagen de totale aardbol in kaart. TenCate Cetex® thermoplasten zijn
een integraal onderdeel van de structuur van
de reflector en dragen bij aan optimale sterkte,
duurzaamheid en gewichtsbesparing. Astro
Aerospace is een businessunit van Northrop
Grumman, een Noord-Amerikaans defensie-,
luchtvaart- en ruimtevaartbedrijf. ‘TenCate Cetex® thermoplasten zijn een integraal onderdeel
van de structuur van onze reflectoren’, vertelt
Daniel Ochoa, productdevelopmentmanager bij
Northrop Grumman Astro Aerospace. ‘Ze helpen
om de parabolische vorm van de antenne te
realiseren. Het materiaal is voor de vlucht uitgebreid getest, duurzaam en stijf. Dit is cruciaal
voor de werking van de antenne.’
Draagraketten: gewicht- en kostenreductie
Voor draagraketten gebruikt men standaard- en
intermediaire modulus- (van matige stijfheid)
vezels. Deze vezels zijn geïmpregneerd met
thermohardende epoxyharssystemen (prepregs) voor de bouw van de raketstructuur. De
structuur van een draagraket is meestal groot
en als gevolg daarvan enorm zwaar. Met het
oog op gewichtsbesparing worden metalen
als aluminium en titanium vervangen door de
lichte composietmaterialen van TenCate. De
lanceerkosten worden primair bepaald door het
gewicht van de lading. Gewichtsbesparing is
dus essentieel. De waarde van TenCate-materialen ligt er daarnaast in dat ze out-of autoclave
worden uitgehard: in grote ovens onder lage
druk. Uitharden in hogedrukovens (autoclaven)
is prijzig vanwege de grootte van de benodigde
autoclaaf. Sinds kort is ook SpaceX een van de
klanten voor composietmaterialen van TenCate.
Orion-ruimtecapsule
In 2010 is hittebestendige composiethars
ontwikkeld en geleverd voor het hitteschild
(5 meter doorsnee) en de backshell-structuur
van het bemanningsvaartuig van de Orion van
NASA. De Orion thermische beveiligingsgroep
van Lockheed Martin Space Systems en TenCate
Advanced Composites in Noord-Amerika hebben
samen vijf jaar aan de ontwikkeling en kwalificatie ervan gewerkt. Dit ruimtevaartuig van
Lockheed Martin is eind 2014 als proef succesvol
gelanceerd. De TenCate-materialen in deze ruimtecapsule vervangen de traditionele titaniumoplossing voor de terugkeer- en landingsvereisten,
waardoor zowel gewicht als kosten worden
bespaard. De composieten van TenCate voor het
ontwerp van het hitteschild maken grote composietstructuren mogelijk die buiten de autoclaaf
kunnen worden vervaardigd.
Het verschil maken
Voor klanten en eindgebruikers in zowel de
lucht- als ruimtevaartmarkt, zoals Thales,
Boeing, Northrop Grumman, Space Systems
Loral en SpaceX, geldt dat ze zich om zowel
technische redenen (zoals de eigenschappen
van het product) als voor klantenondersteuning
tot TenCate wenden. Zo beschikt TenCate over
uitgebreide productportfolio van materialen,
goed gedocumenteerde vluchtgeschiedenis en
een enorme waaier van technische gegevens
over haar materialen voor satellieten en lanceerstructuren. Willen klanten deze materialen
met succes toepassen, dan zijn gegevens
als stralingsweerstand, temperatuurcycli,
bestendigheid tegen microscheurvorming en
De Orion-ruimtecapsule van Lockheed Martin met TenCate materialen is eind 2014 als proef succesvol gelanceerd
Onverminderd populair: trampolinespringen, zowel indoor als in de buitenlucht
7
VERVOLG PAGINA 7
TenCate Advanced Composites voorzag Astro Aerospace van TenCate Cetex® thermoplastisch composieten ten behoeve van de AstroMesh® reflector.
lage uitgassing een vereiste. Ook worden
toonaangevende responstijden en technische
ondersteuning ter plaatse geboden, waardoor
TenCate Advanced Composites zich in de markt
weet te onderscheiden.
Snelle verandering
De ruimtevaart- en satellietenmarkt wordt
gekenmerkt door veel innovatie en snelle
verandering. Momenteel worden draagraketten
ontwikkeld die ofwel herbruikbaar zijn of lage
kosten kennen. In plaats van meer dan $ 200
miljoen voor één lancering kunnen operators
satellieten tegen drastisch lagere kosten in
een baan om de aarde brengen. In 2014 nam de
vraag naar grotere (militaire) satellieten af ten
gunste van kleinere commerciële satellieten.
Naast lagere kosten richten de fabrikanten van
8
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
satellieten zich meer op snel inzetbare architecturen (ontwerpen), zodat ze naar verwachting
honderden lower cost satellieten in een baan
om de aarde gaan brengen. Daardoor ontstaat
de vraag naar materialen met soortgelijke
eigenschappen als de satellietmaterialen van
TenCate, maar die sneller en tegen lagere kosten worden vervaardigd. De ruimtevaartmarkt
verandert, is innovatief, groeit en past nieuwe
technologie toe. Opdat ze haar leidende rol in
deze veranderende markt kan handhaven, besteedt TenCate veel aandacht aan deze trends.
•Een satellietstructuur ondervindt zeer
hoge belastingen tijdens de eigenlijke
lancering van de satelliet en staat in de
ruimte bloot aan extreme temperaturen
•Met het oog op gewichtsbesparing
worden metalen als aluminium en
titanium voor draagraketten vervangen
door de lichte composietmaterialen van
onder meer TenCate
•Momenteel worden draagraketten
ontwikkeld die ofwel herbruikbaar zijn
of lage kosten kennen en richt men zich
op snel inzetbare architecturen
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
VERVOLG PAGINA 8 TENCATE-COMPOSIETEN VOOR LUCHTVAART, RUIMTEVAART EN AUTOMOTIVE
Luchtvaart
TenCate materialen worden gebruikt in een verscheidenheid aan toepassingen in
aerostructures (structurele delen) voor zowel commerciële vliegtuigen als helikopters en
algemene luchtvaart. TenCate produceert composieten in twee duidelijk verschillende
harsvormen, thermoplastisch composieten en thermohardende composieten. De huidige
markt is grotendeels gebaseerd op thermoharders met epoxy als meest voorkomende hars.
Op het gebied van thermoplasten wordt evenwel de meeste groei verwacht, vooral vanwege
de voordelen van thermoplastisch composieten.
In het algemeen bieden composieten gewichtsafname en hoge sterkte. Ten gevolge van gewichtsreductie wordt minder brandstof verbruikt
of kan men meer passagiers of vracht vervoeren.
Sommige van de nieuwere commerciële vliegtuigen van vandaag de dag, zoals de Boeing 787 en
de Airbus A350, maken gebruik van composieten
voor de romp. Het gebruik van composieten in
deze toepassing zorgt voor meer comfort voor
de passagiers omdat de luchtdruk binnen hoger
is. Dat resulteert in een meer comfortabele
omgeving. In tegenstelling tot metalen roesten
composieten niet, wat minder onderhoud betekent
voor de luchtvaartmaatschappijen.
composieten gebruikt op de voorste vleugelranden
en in het frame van de romp voor structurele clips
en beugels.
Duizenden clips
De Airbus A350 XWB is strategisch van veel
belang, gezien de hoeveelheid gebruikt thermoplastisch composietmateriaal per toestel. TenCate
levert TenCate Cetex® thermoplasten voor de robotproductie van duizenden clips als verbindingen van
de koolstofvezelversterkte composieten rompdelen.
Het orderboek bij Airbus telt ongeveer 780 toestellen van dit type. TenCate Advanced Composites
werkt met toonaangevende afnemers binnen de
luchtvaartindustrie voor structurele, semi-structure-
le en interieurtoepassingen in vliegtuigprogramma’s
van Airbus, zoals de A350 XWB en de A380.
De voortgaande groei van het gebruik van
thermoplastisch composietmateriaal voor de
luchtvaart werd begin 2014 versterkt door de
ondertekening door Airbus, Fokker Aerostructures
en TenCate van de overeenkomst voor fase twee
van het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft
Structure innovatieprogramma (TAPAS-2). Dit richt
zich op de verdere ontwikkeling en toepassing van
thermoplastisch composieten in de romp, vleugels
en staartconstructies van vliegtuigen. Eveneens
hebben TenCate en Performance Polymer Solutions Columbia Falls (Montana), Verenigde Staten,
in april 2014 een exclusieve partnerschapovereenkomst getekend om gezamenlijk hogetemperatuurprepregmaterialen te ontwikkelen. Performance
Polymer Solutions ontwikkelt de harsen. TenCate
combineert deze met koolstofvezel. Deze materialen zijn geschikt voor toepassing in straalmotoren
en zijn bestand tegen temperaturen van wel 350
°C.
Materialen van TenCate worden gebruikt voor de
vliegtuigstructuren (vleugel, romp, stuurvlakken).
Afhankelijk van de toepassing gaat het meestal
om glasvezel- of koolstofvezelversterkte epoxy.
Glasvezelepoxy’s gebruikt men voor rompen en
stuurvlakken, terwijl koolstofvezelepoxy wordt
toegepast voor zwaar belaste structurele onderdelen, zoals vleugelliggers en vleugels. TenCate
Cetex® thermoplastisch materialen worden doorgaans toegepast in het interieur (stoelen, pantry’s,
vloeren, clips). Op commerciële vliegtuigen, zoals
de Airbus A350 XWB, worden thermoplastisch
Satcom radome voor General Dynamics
Onverminderd populair: trampolinespringen, zowel indoor als in de buitenlucht
Engine pylon cover van TenCate Cetex®
voor de Airbus A380
9
VERVOLG PAGINA 9
Communicatiemogelijkheden via radomes
Een meer recente toepassing van TenCate composieten betreft de ontwikkeling van de structuur
(radomes) rond antennes voor communicatie
en navigaties. Tengevolge van de toenemende
communicatiemogelijkheden tijdens passagiersvluchten groeit de vraag naar radomes (radarkoepels). Deze worden gemaakt van thermohardend
composietmateriaal. Radomes zijn meestal
onderdeel van de constructie. Ze worden gebruikt
om de antenne en andere radioapparatuur af te
dekken. De koepel beschermt de antennes en
elektrische systemen terwijl signalen worden
doorgegeven. TenCate materialen worden gebruikt
10
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
voor de radome in de neus van de Boeing 787, de
behuizing van navigatie- en weerradarapparatuur,
alsmede op satellietcommunicatie- (satcom)
radarkoepels die tijdens de vlucht zorgen voor
internet- en wifiverbinding. In Noord-Amerika
ondersteunt TenCate de markt van regionale jets
met radarkoepelmaterialen. Deze unieke, koolstofvrije materialen worden eveneens toegepast op
radomes van militaire vliegtuigen en onbemande
luchtvaartuigen.
Strenge eisen bij radomes
Voor deze materialen gelden strenge eisen,
bijvoorbeeld dat ze tijdens de productie niet
verontreinigd raken met geleidende deeltjes.
Die kunnen leiden tot veiligheidsproblemen en
communicatiestoringen. Elke verontreiniging,
ongeacht hoe klein, met koolstofvezels of
metalen deeltjes zou hot spots creëren en leiden
tot schade aan de radarkoepel en verminderde
radarefficiëntie. TenCate Advanced Composites
maakt deze materialen in haar cleanrooms in
Morgan Hill (California). Materialen van TenCate
worden gewaardeerd omdat ze elektrisch zuiver
zijn en geen koolstofvervuiling kennen. Dit maakt
het mogelijk via de koepel high-powered (sterke)
radarsignalen zonder interferentie te verzenden.
De weefsels die TenCate gebruikt voor militaire
Radarkoepel voor satellietcommunicatie op basis van TenCate TC250, een epoxy thermoset prepreg met kwartsweefsel. De koepel meet ongeveer 2,7 bij 1,2 meter.
radomes zijn voornamelijk gemaakt van kwarts:
99,9% zuiver glas. Door dit materiaal kan de radar
bij wijze van spreken als door een elektronisch
venster kijken. TenCate materialen worden ook
gebruikt voor scheepsradar.
Interieurtoepassingen
TenCate materialen worden gebruikt voor diverse
onderdelen van het vliegtuiginterieur. Voorbeelden
zijn vloeren, leidingen, bagagebakken, trolleys,
vliegtuigstoelen en galleys (keukens), zoals van
de Boeing 737’s van SouthWest Airlines. De materialen voor interieurtoepassingen voldoen aan
strenge brandveiligheidseisen. TenCate Advanced
Composites USA en UK leveren veel composietmaterialen aan Amerikaanse en Europese
fabrikanten van vliegtuigstoelen.
Op basis van een combinatie van titanium en
TenCate composiet vervaardigde het Franse
Expliseat de Titanium Seat: een vliegtuigstoel van
slechts 4 kilo, de lichtste vliegtuigstoel ooit die de
crashtest heeft doorstaan. Op de JEC Composites 2014 in Parijs (Frankrijk) werd deze stoel
onderscheiden met de JEC 2014 Aircraft Interiors
Innovation Award.
tisch composietmateriaal voor productie
van duizenden clips
•Vraag naar radomes groeit door toenemende communicatiemogelijkheden
tijdens passagiersvluchten
•Materialen voor interieurtoepassingen
als vloeren, leidingen, stoelen en galleys
moeten voldoen aan strenge brandveiligheidseisen
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
•Airbus A350 XWB strategisch van veel
belang vanwege hoeveelheid thermoplas-
11
VERVOLG PAGINA 11 TENCATE-COMPOSIETEN VOOR LUCHTVAART, RUIMTEVAART EN AUTOMOTIVE
Automotive
De introductie van thermoplastisch composietmaterialen in de automotive-industrie is voor
TenCate een belangrijk speerpunt van businessdevelopment. Het marktpotentieel is vooral
gebaseerd op de sterk verminderde CO2-uitstoot van auto’s die de Europese Commissie
noodzakelijk acht en de forse gewichtsbesparingen die met composieten worden gerealiseerd.
De automotive-industrie is op zoek naar energiebesparende oplossingen. Thermoplastisch composieten
maken lage productiekosten mogelijk, kennen een
snelle verwerkingstijd en een hoge taaiheid. Met
het ontwikkelen van deze composietmaterialen en
processen voor serieproductie is wel enkele jaren
gemoeid. De automobielindustrie moet hiervoor
de nodige aanpassingen in de infrastructuur van
de productie ondergaan. De vestiging van TenCate
Advanced Composites in Langley Mill (Nottingham,
UK) bedient vooral de sportwagen- en de Formule
1-markt (zie blz. 17). In deze markten worden nu nog
vrijwel uitsluitend thermoset composietmaterialen
gebruikt. In tegenstelling tot deze materialen zijn thermoplastisch composieten uitermate geschikt om in
serieproductie (grote volumes) te worden toegepast.
In het geval van de Alfa Romeo 4C betreft het
stuksproductie, zo’n vierduizend auto’s per jaar.
TenCate levert voor de gehele monocoque composietmaterialen via Adler Group. Het passagierscompartiment vermindert het voertuiggewicht en
geeft het voertuig een bijzonder stijve en veilige
basisstructuur. Doel van de in 2013 gevormde
12
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
Lichtgewicht stuurwiel van thermoset
composiet
strategische alliantie tussen BASF, TenCate en
OwensCorning, producent van glasvezelversterkingen, is optimale oplossingen te ontwikkelen in
thermoplastisch composieten voor massaproductie
in de automotive-industrie. Samen met Kringlan
Composites is een volledig koolstofvezelversterkt
composietwiel voor auto’s in het hogere segment
ontwikkeld.
Thermoset en thermoplast
Een thermoset of thermoharder blijft hard en ontbindt bij verhitting. Thermoset composietmaterialen
bieden weerstand tegen extreme temperaturen, zijn
enorm sterk, laag in gewicht en duurzaam. Thermoset composiet wordt voornamelijk toegepast in de
ruimtevaart en militaire luchtvaart. Een thermoplast
is een materiaal van kunststof dat bij verhitting
zacht wordt en dan makkelijk in de juiste vorm kan
worden gebracht. Kenmerken van thermoplasten zijn
lage productiekosten, snelle verwerkingstijd en een
hoge taaiheid. Het maakt ze vooral geschikt voor
productie van grote volumes. Thermoplasten zijn in
beginsel recyclebaar.
•Met het ontwikkelen van thermoplastisch
composietmaterialen en processen voor
serieproductie dient de automobielindustrie aanpassingen in de infrastructuur te
ondergaan
•Kenmerken van thermoplasten zijn lage
productiekosten, snelle verwerkingstijd en
een hoge taaiheid
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
De composieten velg van Kringlan Composites
13
DUURZAAMHEID
COMPOSIETEN EN PREPREGSYSTEMEN VOOR PRIVÉ- EN BUSINESSJETS
Klein, behendig
TenCate Advanced Composites voorziet een aantal vliegtuigbouwers van composieten en
prepregsystemen voor de vervaardiging van privé- en businessjets. Het gaat om zowel
bestaande als nieuwe vliegtuigplatforms. De levering betreft composieten voor vliegtuigen
van Cirrus, voor de eerste toestellen van het type ICON A5 en een prepregsysteem voor
het nieuwe, volledig composieten turbopropellor-vliegtuig Kestrel K-350. Composieten
bieden grote ontwerpvrijheid, meer ruimte en interieurcomfort. De materialen voor deze
toepassingen worden geproduceerd in de vestigingen van TenCate Advanced Composites
in Morgan Hill en Fairfield (Verenigde Staten).
14
txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID
Het aandeel composieten in vliegtuigen
groeit gestaag. Dat geldt voor fors bemeten
passagiersvliegtuigen als die van Boeing en
Airbus, maar nog meer voor kleine businessjets of
privétoestellen van Cirrus en Gulfstream. Gebruik van
composieten maakt vliegtuigen lichter en verlengt
hun levensduur. Toepassing maakt verhoging van
de luchtdruk en luchtvochtigheid mogelijk. Daardoor
g en comfortabel
wordt het comfort van de passagiers vergroot.
Anders dan bij aluminium treedt bij composieten
hoegenaamd geen materiaalmoeheid op.
Thermoset composieten worden voornamelijk
gebruikt voor de vleugels, rompen, stuurvlakken en
radarkoepels. Thermoplastisch composieten worden
gebruikt in de algemene luchtvaart voor interieur-
Kestrel K-350
toepassingen, zoals panelen en vloeren. ‘TenCate
heeft een jarenlange ervaring in deze markt’, zegt
Michael Cichon, directeur productmarketing van
TenCate Advanced Composites in de VS. ‘Onze
grondige materiaaldatabases en het hoge niveau
van onze service worden door vliegtuigbouwers
enorm gewaardeerd. Dit is daarom een van onze
meest waardevolle segmenten, met voortdurend
mogelijkheden voor groei. Thermoset composieten
van TenCate op basis van epoxy, zoals BT250E-1,
TC250 en TC275-1, zijn de meest gebruikte
composieten in general aviation.’
Cirrus Aircraft
In februari 2014 is een meerjarig contract
ondertekend met Cirrus Aircraft voor de levering
15
VERVOLG PAGINA 15
van geavanceerde composieten voor de Cirrus
Aircraft SR-serie vliegtuigen en de nieuwe Cirrus
Vision SF50 privéjet. Voor de SF50 koos Cirrus
een reeks materialen op basis van het TC275
epoxy prepregsysteem van TenCate, geschikt voor
verwerking buiten een autoclaaf (out of autoclave).
Dit vermindert de kosten van composieten en
de investering in de verwerking ervan. Vanwege
de ideale combinatie van mechanische en
verwerkingseigenschappen wordt het momenteel
gebruikt in general aviation (recreatieve /
kleine en de commerciële luchtvaart) en in
lanceringsstructuren. Van de Cirrus Vision SF50 zijn
tot nog toe ruim 550 privéjets besteld.
‘Innovatieve vliegtuigen’
Cirrus Aircraft is een erkend leider in de kleine
luchtvaart met zijn volledig van composiet
vervaardigde reeks privévliegtuigen. Ze worden
gekenmerkt door onder meer hoge prestaties en
toonaangevende veiligheidstechnologieën.
Volgens Rick Hollander, directeur operations van
Cirrus Aircraft, combineert het partnerschap van
zijn bedrijf met TenCate Advanced Composites ‘de
bewezen geavanceerde composieten in strategisch
Icon A5
16
txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID
opzicht met de meest innovatieve vliegtuigen in de
wereld’. In zijn optiek zijn het de best beschikbare
materialen in deze vliegtuigen. Cirrus Aircraft is
vorig jaar in bezit gekomen van China Aviation
Industry General Aircraft Co., Ltd. (CAIGA). Het
Chinese bedrijf wil voor zijn thuismarkt Cirrus- en
soortgelijke vliegtuigen maken. Dit is een stimulans
voor de succesvolle relatie van TenCate met Cirrus
in de Chinese luchtvaart..
ICON Aircraft
Nieuwe ster aan het luchtvaartfirmament is de
ICON A5 van ICON Aircraft, een fabrikant van
sportvliegtuigen. TenCate Advanced Composites
voorziet ICON Aircraft van out of autoclave
epoxycomposieten voor dit amphibious sport
aircraft. Met de de ICON A5 kan vanaf zowel
water als land worden opgestegen en geland. Het
toestel biedt plaats aan twee personen, heeft een
kruissnelheid van 194 km/u en een actieradius
van circa 550 kilometer. Op 7 juli 2014 maakte het
eerste officiële toestel, met Engineering Serial
Number 1 (ESN-1), zijn maiden flight.
De vliegtuigfabrikant heeft reeds aanvragen voor
meer dan 1.400 A5-toestellen. Inmiddels wordt een
tweede prototype gebouwd, ESN-2. Dit is in de
herfst van 2015 gereed.
Na certificatie door de FAA kan serieproductie
plaatsvinden en een begin worden gemaakt met
uitlevering aan de klanten. Daarvoor bouwt ICON
Aircraft een nieuwe fabriek in het noorden van
de staat California met een productiecapaciteit
van 500 toestellen per jaar. Het bedrijf heeft uit
de markt al meer dan 1.400 aanvragen voor de
A5 ontvangen. Het toestel heeft een aantal van
‘s werelds meest prestigieuze ontwerpprijzen
gewonnen en wereldwijd velen geïnspireerd.
Matthew Gionta, directeur engineering en chief
technology officer van ICON, ‘kan dan ook niet
wachten tot onze klanten het eindproduct
hebben ervaren.’
Cirrus Vision SF 50
Kestrel Aircraft
Eind 2014 werd een langjarige leveringsovereenkomst ondertekend met Kestrel Aircraft
uit Superior (Wisconsin, Verenigde Staten van
Amerika) voor de Kestrel K-350. Dit is een nieuw
composieten, eenmotorig turbopropellorvliegtuig.
Het kan maximaal acht passagiers vervoeren op
vluchten met hoge snelheid over lange afstanden
naar bestemmingen die grote toestellen niet
kunnen bereiken. Dankzij de constructie met
geavanceerde composieten kon het toestel een
slank, aerodynamisch ontwerp worden gegeven
en beschikt het over een grote drukcabine.
Composieten bieden immers grote ontwerpvrijheid.
Alan Klapmeier, CEO van Kestrel Aircraft, werkt al
een aantal jaren samen met TenCate. ‘Ik ben onder
de indruk geraakt van hun sterke klantfocus en
strategische groei in de afgelopen twee decennia.
We hebben een groot vertrouwen in de consistente
levering van prepregmaterialen van hoge kwaliteit
voor de K-350.’
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
MOBILITEIT
TENCATE ADVANCED COMPOSITES UK COMPLEET LEVERANCIER FORMULE 1
Formule 1 – veeleisend
TenCate Advanced Composites in Langley Mill (Engeland) biedt de Formule 1-racerij sinds kort
een compleet scala aan materialen en harssystemen voor deze veeleisende toepassing. Temidden
van andere aanbieders profileert het bedrijf zich als innovatief en ervaren materiaalleverancier.
Thermoset prepregs en harssystemen van de Engelse
vestiging van TenCate Advanced Composites voor de
matrijzenbouw (voor het fabriceren van grote composietstructuren) vinden hun toepassing met name in
Formule 1- en sportwagens en de automotive-industrie. De eisen die de Formule 1-markt stelt zijn hoog.
Van de circa 5.000 componenten van een racewagen
wordt na een race 20% vervangen.
in de neus van de wagen. Voorbeelden van andere
toepassingen van deze prepregs zijn de ophanging,
remleidingen, versnellingsbakken, bodemplaten en
monocoque. Het E760-systeem leent zich bij uitstek
voor gebruik in mechanisch veeleisende structurele
toepassingen die worden blootgesteld aan hoge
temperaturen, zoals voor Formule 1- en hoogwaardige automotive-prestaties.
Langley Mill
In Langley Mill worden onder andere thermoset
prepregs en harssystemen vervaardigd. Een prepreg
bestaat uit een dun substraat (een dun laagje
weefsel van bijvoorbeeld glas-, koolstof- of aramidevezel) dat wordt geïmpregneerd met een epoxy- of
cyanaatesterhars. Harsen kan men aanbrengen als
coating en in combinatie met glas- en koolstofvezels.
Prepregs worden gebruikt voor het lamineren en
vormen van gelaagde composietcomponenten.
Onderscheid
TenCate Advanced Composites is niet de enige
producent van thermoset materialen voor deze
sector. De eisen die de Formule 1-markt stelt,
zijn bijzonder hoog. Er is slechts een handvol
leveranciers die materialen en ondersteuning
Voor de Formule 1-markt produceren de TenCatemedewerkers in Engeland onder andere drie nieuwe
thermoset prepregs: TenCate E745, TenCate E750
en TenCate E760. Dit zijn epoxyharssystemen voor
respectievelijk impact structures (versteviging
tegen inslag) en andere mechanisch veeleisende
carrosseriedelen. Het E745-systeem past men toe
van dat niveau kunnen bieden. De vestiging van
TenCate Advanced Composites in Langley Mill
onderscheidt zich van andere aanbieders door het
hoge serviceniveau, door zoveel mogelijk vanaf
het begin betrokken te zijn bij het ontwerp, de
ontwikkeling en vanwege de toolingcapaciteiten
en vanweg
de mogelijkheden in TenCate AmberTool® composiettooling. Bij kwalificatie van zijn racewagens
maakt een bekende renstal bijvoorbeeld gebruik
van TenCate-materialen. TenCate Advanced
Composites profileert zich als innovatief materiaalleverancier met een lange staat van dienst in
de Formule 1-sport.
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
[email protected]
Het team in Langley Mill bij de Alfa Romeo 4C. De monocoque is vervaardigd van composiet.
17
STRATEGIE
TENCATE ADVANCED COMPOSITES UK BREIDT UIT IN CAPACITEIT EN TECHNOLOGIE
Langley Mill:
excellence in thermoset
De vestiging van TenCate Advanced
Composites in Langley Mill (Nottingham,
Verenigd Koninkrijk) ondergaat momenteel uitbreiding van apparatuur, machines
en faciliteiten. Doel: vergroting van de
productiecapaciteit voor de productie
van composietmaterialen voor industriële
toepassingen, zoals automotive en Formule 1.
De fabriek wordt het centre of excellence
voor Europa van thermohardende materialen
en systemen.
De locatie Langley Mill wordt qua processen en
producten op hetzelfde technologische niveau
gebracht als de zusterbedrijven in Morgan Hill en
Fairfield (California, USA). Voor de geplande groei
vindt een investering plaats in nieuwe producten
en harssystemen èn in aanvullende productiemiddelen en capaciteit voor materialen op basis
van weefsels en UD-tape. Deze materialen
vervaardigd, vindt dan hier plaats. Op dit moment
vinden daarvoor kwalificatieprocessen plaats. Tegelijkertijd zullen in de VS toolingsystemen worden
geïnstalleerd, gebaseerd op die in de UK.
worden toegepast in markten waarop TenCate
Advanced Composites UK al sinds jaar en dag
opereert, zoals de Formule 1-racerij, automotive
en industriële markten. Ook kan hierdoor de
Europese ruimtevaart, satelliet- en radomemarkt
en luchtvaartindustrie beter worden ondersteund.
De productie van een aantal materialen voor de
luchtvaartindustrie dat in Morgan Hill (VS) wordt
Om de aanvullende capaciteit en machines te
kunnen plaatsen, wordt het productieoppervlak
in Langley Mill flink uitgebreid. Daarbij wordt
ook rekening gehouden met de groei van het
aantal medewerkers. Het productiebedrijf wordt
ingericht conform de hoge eisen die de ruimte- en
luchtvaartmarkt stelt aan productieomgevingen. De
uitbreiding en vernieuwing van de Britse vestiging
van TenCate Advanced Composites worden eind
2015 afgerond.
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
De uitbreiding van TenCate Advanced Composites UK is letterlijk een turnaround: de bezoeker vindt de voorzijde, nu nog aan Station Road, straks aan Amber Drive.
18
txtures 2 2015 | STRATEGIE
DUURZAAMHEID
TENCATE PARTNER IN OPENINNOVATIECENTRUM TPRC
Evan Vruggink
Expertise
in thermoplasten
TPRC maakt sinds de oprichting in 2009 een gestage groei door: qua kennisvermeerdering, medewerkers en klanten. Was aanvankelijk de
ontwikkeling van thermoplasten voor de luchtvaartindustrie onderwerp van aandacht, sinds kort is het vizier ook gericht op de automobielbranche.
Tot tevredenheid van de betrokken vliegtuigbouwer: automotive kent snellere ontwikkeltrajecten. Aerospace kan daarvan profiteren.
Het ThermoPlastic composite Research Centre
(TPRC) in Enschede is ontstaan naar aanleiding van
een initiatief in 2007 van TenCate met als partners
vliegtuigbouwer Boeing, Fokker Technologies
(fabrikant van vliegtuigonderdelen) en Universiteit
Twente. TPRC is een openinnovatiecentrum
dat zich richt op thermoplastisch composieten
voor de vliegtuigindustrie en secundair
hoogwaardige toepassingen in transport,
industrie, energie en gezondheidszorg. De
belangstelling voor thermoplastisch composieten
en de toepassingsmogelijkheden ervan groeit
gestaag. Klanten willen materialen die lichter,
kostenefficiënter en milieuvriendelijk zijn. Deze
composieten zijn licht, sterk, stijf, duurzaam en
recyclebaar. Brandstofverbruik is een belangrijke
factor in de vliegprijs. Boeing wil de ontwikkeling van
thermoplastisch composiettechnologieën versnellen
en de productie van thermoplast composietproducten
sneller en efficiënter maken. Daarvoor is het nodig
dat de waardeketen groeit en volwassen wordt.
Groei in menskracht, kennis en klanten
TPRC is de laatste jaren danig gegroeid. Ook
studenten van hogeschool Saxion, Windesheim,
de hogescholen van Arnhem en Nijmegen (HAN) en
Amsterdam en buitenlandse onderwijsinstellingen
bevolken regelmatig de onderzoeks- en testruimten.
Van vermeerdering is eveneens sprake qua kennis
van thermoplasten en de verwerking en mogelijke
toepassingen ervan. ‘Door de specifieke kennis die
is opgebouwd en de ondersteuning bij een aantal
concrete producten weten andere bedrijven ons
nu te vinden’, vertellen algemeen directeur Harald
Heerink en business developer Bert Rietman. ‘Het
is belangrijk het proces te begrijpen en onze naam
uit te bouwen. Dat gaat rondzingen. De wereld van
thermoplasten is nog klein, maar we weten steeds
meer partijen aan ons te binden. Nederland is in
thermoplasten een grote speler, met name door
TenCate en door TenCate Cetex® te branden en
helpen vermarkten.’
19
20
txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID
Harald Heerink (links) en Bert Rietman
VERVOLG PAGINA 19
Automotive
Inmiddels richt TPRC zich ook op de automotiveindustrie. Composieten in de vorm van
vezelversterkte thermoharders worden al gebruikt
in duurdere auto’s en Formule 1-racewagens, die
in kleine aantallen worden geproduceerd, maar dit
materiaal is minder geschikt voor serieproductie. ‘De
automotive kan in principe sneller tot uitgebreide
toepassing komen van thermoplastisch composieten.
De vereisten zijn namelijk minder groot, bijvoorbeeld
omtrent kennis van langetermijngedrag, zoals
vermoeiing, kruip
en degradatie.’
Deden Harald Heerink en Bert Rietman c.s. drie
jaar geleden uitsluitend technology road maponderzoek voor betalende TPRC-leden, nu werken
ze ook met bilaterale projecten. Dat is vooral om de
automotivemarkt te bedienen. Er lijkt sprake van een
win-winsituatie: ‘Hier gaat aerospace van profiteren
en ook de automobielindustrie kan er zijn voordeel
mee doen. Elk auto-onderdeel van thermoplastisch
composiet betekent een lager totaalgewicht en
lagere kosten.’ Onlangs is een belangrijke stap gezet:
met steeds betere modellen van het omvormproces
kan plooivervorming worden voorspeld en kunnen
fouten in het uiteindelijke product worden vermeden.
Een plooi betekent een zwakke plek. Onder andere
door de vezellagen in de mal onder een bepaalde
hoek ten opzichte van elkaar te plaatsen, kun je een
plooivrij product ontwerpen en maken.
Leren van ontwikkelingen
Boeing juicht de switch naar automotive toe,
laat Harald Heerink desgevraagd weten. ‘De
achtergrondgedachte is: als het volume groot
wordt, kan de prijs omlaag. Alle OEM’s in
automotive stellen eisen op het gebied van
lichtgewicht, ook naar aanleiding van de Europese
emissie-eisen. Een laag gewicht is een van
de methoden om te komen tot lagere emissie,
net als de aandrijving en aerodynamica. Qua
materiaal is er een groot scala aan mogelijkheden.
Thermoplasten zijn relatief nieuw, dus is er enige
aarzeling bij deze nieuwe technologie. Onze
verwachting is een doorbraak voor thermoplasten,
al zal er altijd een mix blijven met materialen als
hogesterktestaal. Aerospace kan leren van de
ontwikkelingen in automotive, zoals automatisering,
productieprocessen en overmoulding. Dit is het
vormen van thermoplasten in combinatie met
spuitgieten voor extra afwerking en functionaliteiten.
Anderzijds moet de aandacht voor automotive
niet afleiden van het kernonderzoeksprogramma.
Daar moeten we slagvaardig in blijven, want dat
is de basis van ons succes. Daarom willen we
dus ook automotivepartners, zoals een tier 1 en
materiaalproducent, integreren in het TPRC om de
waardeketen ook hier te laten aansluiten. Maar zo
ver is automotive nog niet.’
Resultaten
TPRC heeft al resultaten geboekt: kennisvermeerdering en een lichtgewicht autostoel
– ‘een kritisch onderdeel’, volgens beiden. ‘Een
dubbele kromming is extra moeilijk’, leggen ze uit,
‘ook bij een autostoel. Door de vezels zus en zo in
de mal te leggen, kan het zonder plooien worden
gemaakt. Met voorspelbare eigenschappen. Dit
proces gaan we steeds verder optimaliseren.
Daarin lopen wij voorop. De klant is de stoel nu
aan het aanbieden bij OEM’s. Deze stoel kan in
negentig seconden worden gemaakt. In onze
wereld van traditionele verwerkingsprocessen is
dat een behoorlijke doorbraak.’
Partner Boeing is tevreden over de ontwikkelingen.
De basiskennis, ontwikkeling van de software en
begrip van het productieproces groeien. Hetzelfde
geldt voor het materiaal en bewerkingsproces.
‘Boeing kan dan beslissingen nemen over
toepassing in toekomstige vliegtuigen. OEM’s kijken
voor hun eigen R&D-afdelingen iets meer naar de
“kortere” termijn. Door onze opzet hebben wij de
gelegenheid op langere termijn fundamenteel naar
deze materialen en processen te kijken.’
www.tprc.nl
www.tencateadvancedcomposites.com
21
STRATEGIE EN BELEID
NADRUK OP MARKETING EN SALES
De strategische focus
van TenCate
‘In mijn toespraak tot de aandeelhoudersvergadering ben ik ingegaan op de huidige marktfocus
in de strategie van TenCate. Sinds het eind van de jaren negentig is de strategische focus een
aantal keren verlegd. De aandacht binnen het concern wordt dan gericht op dat aspect van de
bedrijfsvoering dat in die fase de belangrijkste bijdrage kan leveren aan de versteviging en
verbetering van de positie van TenCate. Dat heeft uiteindelijk effect op de financiële resultaten
en onderbouwt de waarde van het bedrijf op de lange termijn voor alle stakeholders.’
Productiefocus: volumestrategie
‘Aan het eind van de jaren negentig lag de focus
van de productiebedrijven in de TenCate-portfolio
op productievolume. De efficiency en de bezettingsgraad van de fabrieken waren het doel, waarvoor
eventueel distributeurs en agenten werden ingeschakeld. TenCate omvatte bovendien een breed scala
aan activiteiten, waaronder handelsbedrijven en de
productie van kunststof onderdelen, van consumententextiel en van technisch textiel.’
Technologiefocus: fix-it/exit- en buy
& build-strategie
‘Om de strategische mogelijkheden beter te
benutten, hebben we rond de eeuwwisseling
besloten binnen het concern volledig in te zetten
op technisch textiel. Binnen de fix-it/exit-strategie
werden overige activiteiten afgestoten. In de buy
& build-strategie werd het geld dat vrijkwam bij die
afstoting geïnvesteerd in activiteiten en overnames die complementair waren aan de bestaande
product-markt-technologiecombinaties binnen
technisch textiel. De focus hebben we zo verlegd
van productievolume naar technologie als waardebepalende factor.’
Marktfocus: Marketing- en salesstrategie
‘Anno 2015 heeft TenCate voldoende nieuwe
technologieën in huis. Sinds 2010 is de aandacht
geleidelijk verlegd naar de marketing van producten
die specifieke technologische kenmerken van
TenCate dragen. Daardoor moeten de productielijnen goed bezet worden met nieuwe producten en
nieuwe technieken zodat TenCate haar technologische kennis te gelde kan maken.’
Ir. L. de Vries, bestuursvoorzitter en CEO Koninklijke Ten Cate NV
22
txtures 2 2015 | STRATEGIE EN BELEID
Concurreren op meer dimensies
‘Inmiddels is onze vergrote aandacht voor marketing
en sales in de diverse marktgroepen zichtbaar.
Een belangrijk instrument is de tweedimensionele
matrix, waarin het management de huidige en de
gewenste positie in de waardeketen plaatst op twee
assen die onderscheidende aspecten van de markt
weergeven. Van beide aspecten wordt aangegeven
hoe enerzijds de meeste concurrenten zich gedragen
en hoe anderzijds TenCate zich kan onderscheiden.’
Voorbeeld: TenCate Grass
‘In mijn presentatie aan de aandeelhouders gaf ik
het voorbeeld van de marktgroep TenCate Grass. Van
oudsher is TenCate Grass marktleider in de productie
van kunstgrasgarens en -backing. Zowel in de producten als in de productieprocessen heeft TenCate
een technologische voorsprong. Om die voorsprong
te vertalen naar een verstevigde marktpositie heeft
het management op de assen van de matrix de
dimensies Prijs / Non-Prijs en Derdendistributie /
Eigen Distributie aangegeven.
In de eerste dimensie onderscheidt de matrix het
onderwerp van concurrentie tussen TenCate en
andere leveranciers: concurreerde TenCate eerder
door losse componenten als garens en backing
aan te bieden, nu wordt ook een geïntegreerd
systeem aangeboden. Door onze componenten aan
te bieden als modules van een compleet systeem
levert TenCate de klant een complete oplossing met
onderscheidende TenCate-kwaliteiten. De prijs van
individuele componenten heeft als onderscheidende
variabele minder invloed.
In de tweede dimensie onderscheidt de matrix de
positie in de waardeketen: waar TenCate eerder
de leverancier was van materialen die door derden
bij eindklanten als kunstgras aan de man werden
gebracht, heeft TenCate nu eveneens directe
toegang tot die eindklanten door eigen distributie
via bijvoorbeeld GreenFields. Andere partijen kunnen
daardoor geen blokkades meer opwerpen als
TenCate innovaties naar de markt wil brengen. Door
de combinatie van een ander onderwerp van concurrentie en een andere positie in de waardeketen kan
TenCate Grass zich krachtig ontwikkelen binnen de
bestaande kunstgrasmarkten.’
Meer balans in de winst
‘Juist de combinatie van deze twee dimensies
bepaalt het succes. Bij het aanleggen van een
kunstgrasveld zit de technologie boven de grond en
in belangrijke mate de winst onder de grond.
De kunst is om meer balans in de winst aan te
brengen door meer met integrale kunstgrassystemen
te werken. Die enkele dimensie is dan niet goed
genoeg: als de distributie van integrale innovatieve
systemen niet met verkoopactiviteiten worden
ondersteund, ontstaat als het ware een blokkade in
de keten. Dat is niet in belang van TenCate. Daarom
heeft TenCate GreenFields als marketing carrier
voor innovatieve kunstgrassystemen overgenomen.
Daarmee zijn de blokkades in de keten opgeheven
en kan TenCate Grass zich in de beschreven matrix
bewegen van linksboven naar rechtsonder. De
huidige groei van TenCate Grass is een reflectie van
die positieverbetering.’
Effect op positie van het concern
‘Strategie is het instrument om de onderneming als
geheel te richten op groeiende waarde voor alle
stakeholders: aandeelhouders, medewerkers, eindgebruikers, afnemers, leveranciers, financiers en de
maatschappij in brede zin. Daarom is het bewaken
en bijstellen van de strategische focus van belang.
Door meer aandacht voor marketing en sales moeten
producten die zijn gebaseerd op nieuwe technologieën een grotere rol gaan spelen binnen TenCate. Door
hun onderscheidende waarde voor de eindgebruiker
of door hun efficiëntere productie kunnen dergelijke
producten de omzet en de winst helpen verbeteren
en TenCate verder versterken.
In alle marktgroepen
‘Voorbeelden van een dergelijke structurele aandacht
voor de marketing van onze eigen technologieën zijn
er ook in de andere marktgroepen. We zitten vaak
dichter bij de eindklant en spelen in op zijn wensen
met een combinatie van onze producttechnologie, onze productietechniek en onze positie in de
waardeketen.’
Dat TenCate in de huidige fase de strategische focus
verlegt van de technologie naar de markt betekent
niet dat die technologie aan belang heeft verloren.
Zonder voortgaande aandacht voor productieaspecten en technologische ontwikkeling zou de huidige
marktfocus geen effect hebben.’
23
MOBILITEIT
EPOXYHARSSYSTEMEN VOOR MARENCO SWISSHELICOPTER
Een nieuwe
generatie
helikopters
TenCate Advanced Composites is gekozen als leverancier van thermoset epoxy composieten voor
de rotorbladen en cabine van de Marenco SKYe SH09 lichtgewicht helikopter. Marenco heeft
momenteel orders voor de levering van 72 helikopters van dit type. Het hefschroefvliegtuig bestaat
volledig uit composiet. De keuze van Marenco Swisshelicopter voor materialen van TenCate
vergroot haar klantenbasis in Europa en versterkt de groei van de onderneming in thermoset
composieten voor vliegtuigdelen.
De Zwitserse bouwer, Marenco Swisshelicopter,
heeft deze geavanceerde-composietoplossing van
TenCate geselecteerd op basis van haar database,
technische ondersteuning en prestaties. Het
geselecteerde harssysteem leent zich bovendien
voor verwerking buiten de autoclaaf. Deze wijze
van verwerking is minder tijdrovend en betekent
verlaging van productiekosten en investeringen
in productiemiddelen.
Excellence in thermoset
Het harssysteem voor toepassing en kwalificatie op
de SKYe SH09 wordt geproduceerd door TenCate
Advanced Composites in de Verenigde Staten.
De leveringen vinden in eerste instantie plaats
24
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
vanuit de VS. Voor de Europese markt zal dat op
middellange termijn gebeuren in de vestiging in
Langley Mill (Verenigd Koninkrijk). Hier worden
momenteel composieten geproduceerd voor de
Formule 1-, automotive-, tooling- en industriële
markten. Om de afnemers in de Europese
ruimtevaart, satelliet- en radomemarkt
en luchtvaartindustrie beter te kunnen bedienen,
zal TenCate Advanced Composites USA haar
productie voor aerospace mettertijd verplaatsen
naar Langley Mill.
Voor TenCate Advanced Composites is het jonge
en snelgroeiende Marenco Swisshelicopter de
komende jaren een strategische partner. Volgens
Martin Stucki, oprichter en CEO van Marenco
Swisshelicopter, brengt TenCate ‘niet alleen
innovatie, maar ook expertise op verschillende
gebieden’.
Civiele doeleinden
De SKYe SH09 is een eenmotorige helikopter
voor civiele doeleinden, waaronder vervoer van
passagiers, surveillance, brandweerondersteuning
en zoek- en reddingsoperaties. Het is een
‘nieuwe generatie’ want volledig composieten
helikopter: zowel de constructie als de hoofd- en
staartrotorbladen zijn van composiet. De rotor is
de draaiende vleugel van een helikopter. Door de
deels glazen cabine hebben beide piloten vrij zicht
Marenco SKYe SH09
op de terreingesteldheid onder hen. Deze helikopter
kan langer in hogere of ijlere lucht opereren. De
luchtambulance-versie bijvoorbeeld de top van de
Matterhorn (4.478 m hoog) verkennen. Het toestel
kan een snelheid van 270 km/u behalen en heeft
een actieradius van 800 kilometer. De helikopter is
inmiddels in productie, te beginnen met vijf stuks dit
jaar. Aan een tweede prototype wordt gewerkt.
Overige toepassingen: armour
Composietmaterialen van TenCate
Advanced Armour worden al in verschillende
helikopterplatforms toegepast, waaronder Airbus
Helicopter NH 90, Boeing V-22 Osprey en Erickson
S-64 Air Crane.
Bij de Airbus Helicopter NH 90 gaat het om add-on
armour voor toestellen die worden ingezet in
oorlogsgebied en crisissituaties. De antiballistische
panelen (inserts) beschermen de bemanning en
passagiers tegen inslag door klein wapentuig.
Op de Boeing V-22 Osprey past men composietdelen
toe ter vervanging van metalen om op gewicht
en kosten te besparen. De V-22 is multiinzetbaar: de helikopter combineert aanvals- en
transportmogelijkheden met een grote voorwaartse
snelheid en de mogelijkheid om tijdens de route
of boven een doel stil te hangen en verticaal te
dalen en stijgen. Bij de Erickson S-64 Air Crane zijn
TenCate composieten gekozen voor het rotorblad.
De Erickson S-64 Air-Crane (of Sikorsky
S-64A Skycrane) is een grote tweemotorige
transporthelikopter (‘vliegende hijskraan’)
die speciaal is ontworpen om zware lasten
te vervoeren.
www.tencateadvancedcomposites.com
www.tencateadvancedarmour.com
25
INVESTOR RELATIONS
DIALOOG MET AANDEELHOUDERS
Impressie
jaarvergadering
De businessruimte van het in vernieuwbouw verkerende Polman Stadion in Almelo was
donderdagmiddag 9 april het podium voor de 58e algemene vergadering van aandeelhouders
(AVvA) van Koninklijke Ten Cate nv.
De raad van bestuur en de raad van
commissarissen hadden plaatsgenomen achter de
bestuurstafel. Benevens de jurist, de accountant
en enkele functionarissen van TenCate zaten
in de zaal 117 particuliere en institutionele
aandeelhouders. Geplaatst waren 27.088.778
aandelen, het aantal aanwezige aandelen TenCate
bedroeg 10.532.588. Daarmee was 39,59%
van het uitstaande aandelenkapitaal van de
vennootschap aanwezig.
26
txtures 2 2015 | STRATEGIE EN BELEID
Inhoudelijke dialoog
Voor de raad van bestuur en raad van
commissarissen is de jaarvergadering een van de
mogelijkheden voor een inhoudelijke dialoog met
aandeelhouders en instanties die de belangen van
beleggers behartigen. Andere mogelijkheden zijn
roadshows, bedrijfsbezoeken en capital marketdagen.
Ofschoon niet iedere vragensteller hoofd- van
De meeste vragen betroffen de jaarverslaggevig en -rekening
bijzaken onderscheidde, werden overwegend
gerichte vragen gesteld. Aan de orde kwamen
onder meer de cashflow en de stijging in het
laatste kwartaal van 2014 van het werkkapitaal, de
afronding van de verkoop van TenCate Enbi en de
ontwikkelingen in zowel de Grass- als de Advanced
Composites-groep. Een enkeling toonde zich
geïnteresseerd in het nieuwe remuneratiebeleid en
de continuïteit binnen de raad van bestuur.
Na ruim drie uren, de rondvraag en met
dankzegging aan ieders inbreng kon presidentcommissaris Jan Hovers de jaarvergadering met
een ferme hamerslag beëindigen.
De notulen van de aandeelhoudersvergadering zijn binnenkort te lezen op de corporate
website:
www.tencate.com/nl/investor-relations/
algemene-vergadering-van-aandeelhouders
[email protected]
Loek de Vries, bestuursvoorzitter
en CEO
27
Pieter-Christiaan van Oranje, CEO van AGT Netherlands
28
txtures 2 2015 | STRATEGIE EN BELEID
BUSINESSCONTEXT
AGT NETHERLANDS OVER MOGELIJKE SAMENWERKING
‘Samen
stimuleer
je innovatie’
In 2012 hebben AGT International en
TenCate Geosynthetics de handen ineen
geslagen teneinde dijken van de Gele Rivier
(Zhengzhou, China) te monitoren, waarbij
gebruik werd gemaakt van onder andere
TenCate GeoDetect®. AGT Nederland kan
bogen op veel ervaring op het gebied van
het slim monitoren van dijken, waarbij in
real-time inzicht werd verkregen in diverse
stabiliteitsmodellen.
AGT heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld
van een traditioneel bedrijf met de focus op
monitoring, naar een vooruitstrevende internet
of things (IoT)-onderneming. Juist deze kennis
van de integratie van sensoren bracht het
bedrijf deze nieuwe focus. Een van de sensoren
die onderdeel kunnen uitmaken van een IoToplossing zijn drones.
The internet of things
Zoals gezegd, ontwikkelt AGT International
zich inmiddels steeds meer op het gebied
van the internet of things: het internet der
dingen, waarbij alledaagse voorwerpen zijn
verbonden met het wereldwijde web (netwerk)
en uitwisseling van gegevens (data) mogelijk is.
Daarvoor worden met behulp van sensoren data
gegenereerd, ontsloten en gecombineerd. AGT
gaat het om informatie, welke leidt tot nieuwe
businessmodellen. Toepassingsgebieden zijn
er volgens Pieter-Christiaan van Oranje legio;
29
VERVOLG PAGINA 29
AGT richt zich vooralsnog vooral op vitale
infrastructuur, havens, transport (het monitoren
van verkeersstromen).
Sensoren en drones
Voor het genereren van de benodigde data zijn
sensoren bijzonder geschikt. Een uitstekende
drager voor die sensoren zijn drones:
onbemande en op grote afstand bestuurbare
luchtvaartuigjes.
‘Drones vormen een enorm grote industrie’,
vervolgt Pieter-Christiaan van Oranje. ‘Sensoren
en drones ontwikkelen zich steeds meer. Je kunt
met veel meer precisie geo-data veredelen en
analyseren. Wij kijken naar drones als onderdeel
van the internet of things: hoe kun je gegevens
van drones integreren met andere databronnen
en vervolgens deze toegankelijk maken voor
verschillende toepassingen?’ Toepassingen
zouden kunnen zijn veiligheid, onderhoud en
inspecties, milieu, logistiek en agrifood.
Veiligheid
Drones met sensoren worden nu nog
voornamelijk uitgerust met camera’s, die de
visualisatie op afstand mogelijk maken, legt
Pieter-Christiaan uit. ‘Drones kunnen nu al
worden ingezet ten behoeve van een event
control center of een command control center
ter ondersteuning van de veiligheid en als inzet
ten tijde van grootschalige evenementen. Indien
er incidenten plaatsvinden, kan er snel een juist
beeld van de situatie en de benodigde inzet
worden verkregen. De toepassingsgebieden
zijn zoals gezegd eindeloos. Er liggen plannen
om op het voormalige vliegveld Valkenburg
een unmanned valley te realiseren, waarvoor
een kenniscluster wordt geïnitieerd waarbij
drones getest kunnen worden. Ten behoeve
van de veiligheid wordt daar ook gekeken naar
eventuele kustwachttaken en de mogelijkheid
30
txtures 2 2015 | STRATEGIE EN BELEID
om branden te kunnen blussen met inzet
van drones.’
Materialen en ontwikkeling
In dit verband komt de naam TenCate opnieuw
ter sprake: als materiaalleverancier en partner
in ontwikkeling. Een drone moet lang in de
lucht kunnen blijven. Hoe lichter het materiaal,
des te beter dat gaat. Composietmaterialen
zijn daarvoor bijzonder geschikt. Toepassing in
drones past in het businessmodel van TenCate
Advanced Composites. TenCate composiet is al
te vinden in een aantal drone-applicaties. Zo
gauw de volumes toenemen en de mogelijkheid
van serieproductie (repeterende delen) zich
aandient, kan dit met persmallen en -processen.
Drones worden steeds groter en zullen in de
toekomst ook worden ingezet voor het transport
van bijvoorbeeld pakketjes en medicijnen.
‘Een drone moet lang
in de lucht kunnen
blijven. Hoe lichter het
materiaal, des te beter
dat gaat. Composietmaterialen zijn daarvoor
bijzonder geschikt.’
Pieter-Christiaan van Oranje,
CEO van AGT Netherlands
Technologiehub
‘Ons doel is om een technologiehub te creëren,
omdat nergens in Europa een dergelijk
kenniscluster reeds bestaat. Door het oprichten
van een kenniscluster stimuleren wij innovatie
in de regio en creëren we verbindingen met
private bedrijven, publieke instellingen en
overheid. Het doel was om ons binnen dit
kenniscluster te richten op de technische
aspecten van de drones, het wettelijke kader
waarbinnen drones mogen opereren en de
diverse businesscases en economische effecten
die drones kunnen genereren.’ Dit kenniscluster
vormt de spil bij de eerste stappen naar een
kennis- en toepassingscentrum voor drones op
Valkenburg. Pieter-Christiaan van Oranje ziet
ook een mogelijke koppeling met Technology
Base Twente op het voormalige Twente Airport
voor het laten vliegen van civiele drones.
Werken aan de toekomst
Tien tot twintig procent van je tijd zou je
moeten spenderen aan dingen die de toekomst
hebben, vindt Pieter-Christiaan van Oranje.
Nieuwe wet- en regelgeving horen daarbij. ‘Wij
hebben al het initiatief genomen door overheid,
wetenschappelijke instituten en producenten bij
elkaar te brengen om dit proces te versnellen.
Samen met een coalitie van private partijen
en instellingen nemen wij initiatief, daar we
geloven in deze technologische ontwikkeling.
Als je dit soort dingen wilt initiëren, heb je
mensen nodig die er de schouders onder zetten
om die hubfunctie neer te zetten, pilotprojecten
te genereren met een launching customer.’
‘Laten we kijken hoe we dergelijke toestellen
snel inzetten voor de toepassingen zoals ik
net heb verwoord’, besluit hij, ‘waarbij we
graag nationale en internationale bedrijven en
instellingen uitnodigen om hier hun technologie
te ontwikkelen en in te zetten. TenCate en
AeroTronic zijn op dit vlak reeds actief. Samen
stimuleer je innovatie.’
PROTECTING PEOPLE
KUNSTGRASSYSTEMEN VOOR VEILIGE SPELOMGEVING EN INFRASTRUCTUUR
Kunstgras voor
maatschappelijke
projecten
De Grass-groep opereert bij een aantal projecten niet louter uit commerciële overwegingen
maar evenzeer uit maatschappelijke betrokkenheid. Twee voorbeelden zijn het Football for
Hope-programma van de FIFA in Afrika en het ‘Field out of the box’-concept van TenCate voor
in eerste instantie India. Sport, en dan vooral in combinatie met kunstgras, is een onmisbaar
instrument gebleken voor sociale-ontwikkelingsprogramma’s wereldwijd.
GreenFields maakt deel uit van het onlangs
afgeronde Football for Hope-project van de FIFA:
20 centres for 2010 voor achterstandswijken in
Afrika. Het idee voor dit programma ontstond naar
aanleiding van het WK Voetbal in Afrika (2010).
Doel was om vóór dat jaar in achterstandswijken
van grote steden in Afrika twintig kunstgrasveldjes
aan te leggen. Achterliggende gedachte: voor
kinderen en jongeren met de inzet van voetbal
een veilige spelomgeving creëren en een betere
toekomst helpen mogelijk maken.
Lokale aannemers
‘De kunstgrasveldjes van 20 x 40 meter zijn per
container aangeleverd, inclusief FIFA-boarding’,
vertelt Miranda Laseroms (salesmanager
GreenFields). ‘De installatie vond plaats met behulp
van lokale aannemers. Wij bieden daar graag
perspectief en leveren zo een positieve bijdrage
aan de toekomst van wie weet wel de topsporters
van morgen. ’Onderdeel zijn een klein centrum
met gezondheidsvoorzieningen en ruimte voor
activiteiten. In een paar gevallen is de container
Het Football for Hope Centre
in Khayelitsha (Zuid-Afrika)
rechtop geplaatst om te fungeren als kantoortje
of kleedruimte. Er zijn twintig van deze sportieve
voorzieningen gerealiseerd, zij het niet voor de
beoogde datum. De Football for Hope-veldjes
liggen in onder andere Kaapstad, Namibië, Ruanda,
Kongo, Kenia en Mozambique.
Infrastructuur en sportfaciliteiten
Als lid van Dutch Sports Infrastructure (DSI) is
TenCate Grass betrokken bij sportinfrastructurele
projecten in India. DSI is een exportplatform van
bedrijven die zich richten op de ontwikkeling van
infrastructuur en de bouw van sportfaciliteiten.
Samen met sportbonden en de Nederlandse
overheid wil DSI sportinfrastructurele projecten
realiseren, om te beginnen in India. India wil in
het hele land sportfaciliteiten ontwikkelen. Doel:
de bevolking aan het sporten krijgen en meer
sporttalenten ontwikkelen. Indiase sporters spelen
vooralsnog een bescheiden rol in de internationale
sportwereld. Er zal fors (moeten) worden
geïnvesteerd in hoogwaardige sportfaciliteiten.
Daar horen ook community- of trapveldjes bij. Een
community field biedt sportfaciliteiten, training en
sociale ontwikkeling voor de lokale gemeenschap.
De afgelopen jaren heeft zowel GreenFields,
TigerTurf als Edel Gras in India overigens al een
aantal voetbal- en hockeystadions voorzien
van kunstgrasvelden.
‘Field out of the box’-concept
Op voordracht van Lilianne Ploumen,
minister van Buitenlandse Handel en
Ontwikkelingssamenwerking, is onlangs een
convenant voor sportinfrastructuur (MoU) getekend
tussen de Indiase en Nederlandse overheid. In het
verlengde van deze MoU is met een zogeheten
Partners for International Business (PIB)-programma
31
VERVOLG PAGINA 31
een extra en belangrijke stap gezet. PIB is een
programma van de Rijksdienst voor Ondernemend
Nederland (RVO). Het richt zich op groepen
bedrijven die gezamenlijk een buitenlandse markt
willen betreden. Eerste resultaat: de realisatie in
India van een ‘made in Holland’ Community Center.
Active Learning-programma
Het onlangs ontwikkelde Field out of the boxconcept zal bij de realisatie van dit demo-veld
grotendeels als basis dienen. Het concept komt
voort uit het Active Learning-programma (ALP)
van TenCate, onderdeel van het Management
Development-programma van de onderneming.
In grote lijnen komt het erop neer dat alle
32
txtures 2 2015 | VEILIGHEID
componenten voor een kunstgrastrapveldje door
één leverancier in één container (box) kunnen
worden aangeleverd. Dat is mogelijk door een
combinatie van innovaties uit de Grass-groep
en de synergie door gebruik te maken van de
productportfolio van TenCate Geosynthetics (zie het
artikel over TenCate Accorder® op blz. 36). Zo kan er
een totaaloplossing worden geboden.
Efficiënt en kostenbesparend
‘Dit concept levert alleen maar winnaars’,
vertellen Hein Heerink en Jeroen Ruiter namen
het ALP-team. ‘Het biedt uiteraard de TenCate
kwaliteitsnorm, maar recente innovaties en
kruisbestuiving tussen TenCate Grass en TenCate
Geosynthetics stellen ons nu ook in staat dit veel
efficiënter te doen. Dit bespaart tijd en kosten.’
Ook de portfolio van TenCate Outdoor Fabrics
biedt extra mogelijkheden. Indien het klimaat niet
toelaat om in de brandende zon te spelen, kan
een overkapping worden geplaatst. Dankzij de
beschikbare digitale inkjettechnologie kunnen, in
plaats van logistiek onpraktisch boardingsystemen,
hekwerkdoeken in full-colour worden bedrukt op
uv-bestendig en duurzaam textiel. Dit geeft een
mooi aanzien en biedt een mogelijke investeerder
maximale brandingmogelijkheden.
Lokale werkgelegenheid
‘Door middel van samenwerking met lokale
Kimisagara, Rwanda
bedrijven als TATA willen we Indiërs gaan trainen
om deze velden op hoogwaardige wijze te
installeren en onderhouden. Dat is een enorme
impuls voor de lokale werkgelegenheid. Door
een proactief partnerschap met NGO’s als KNVB
WorldCoaches, Cruyff Foundation en Magic Bus op
te zoeken, breiden we de functie van het speelveld
verder uit en fungeert het veld tevens als trefpunt
voor de gemeenschap, bijvoorbeeld voor educatieen voorlichtingsdoeleinden op het gebied van
gezondheid, women empowerment en microkrediet.
Ook kunnen zij bewoners uit de aangrenzende
sloppenwijk opleiden tot mentor of coach bij de
activiteiten op het speelveld. Dankzij duurzame ledverlichting kan het community center 24/7 worden
benut. Extra impuls voor de gemeenschap is dat de
container niet wordt geretourneerd, maar wordt
omgebouwd tot gemeenschapsgebouw.’
GreenSource (Sports for Water) is eenvoudig te
combineren met het Field out of the box-concept.
Het biedt de mogelijkheid om het trapveldje te
combineren met een systeem voor wateropslag en
filtratie om de gemeenschap ook te voorzien van
schoon drinkwater.
•TenCate Grass betrokken bij streven Indiase overheid om in geheel India sportfaciliteiten te ontwikkelen
•Componenten voor Field out of the box-
Installatie van het veld bij Moedwil-school ten westen van Pretoria in het kader van HOPE in Zuid-Afrika.
concept voor kunstgrastrapveldjes kunnen
door één leverancier in één container
worden aangeleverd
•Combinatie met GreenSource (Sports for
Water) biedt de mogelijkheid een trapveldje te combineren met een systeem voor
wateropslag en filtratie
www.tencategrass.com
[email protected]
www.greenfields.eu
www.fifa.com/aboutfifa/socialresponsibility
33
DUURZAAMHEID
TENCATE OUTDOOR FABRICS OP ANWB LENTEDAGEN 2015
Tijdens de ANWB Lentedagen in Bussloo
Kamperen wordt
kleurrijker
‘Laat je inspireren, kamperen wordt kleurrijker!’ Dit was het thema van TenCate Outdoor Fabrics op het inspiratiepaviljoen tijdens de ANWB
Lentedagen op 18 en 19 april jongstleden. Op het paviljoen stonden bijzondere, inspirerende en kleurrijke tentuitvoeringen van grote tentmerken
die TenCate Outdoor Fabrics samen met haar klanten had vervaardigd.
Op de Kampeer & Caravan Jaarbeurs in het najaar
van 2014 konden beursbezoekers met de TenCate
Outdoor Fabrics ontwerpapp hun eigen tentdoek
ontwerpen. Er werden vele ontwerpen ingestuurd
met uiteenlopende afbeeldingen, patronen en
foto’s. De vakjury, gevormd door Mariëtte Wolbert
(designer), Ruud Wenting (ANWB Media), Roel
Reineman (bestuurslid KCI), Carinha Uytterhoeven
(Jaarbeurs Utrecht) en TenCate Outdoor Fabrics als
producent van het outdoorweefsel, koos uit alle inzendingen vijf winnaars. De winnende ontwerpen
zijn door de tentconfectionairs (merkfabrikanten)
34
txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID
daadwerkelijk als tent gemaakt. Daarbij is gebruikgemaakt van de innovatieve digitale druken finishtechniek van TenCate.
Prijsuitreiking
De ontwerpen van de winnaars stonden te
schitteren op het paviljoen van TenCate Outdoor
Fabrics tijdens de ANWB Lentedagen op zaterdag
18 en zondag 19 april in Bussloo. ‘s Zondags vond
de prijsuitreiking plaats. Rob Verver, businessdevelopmentmanager van TenCate Outdoor Fabrics,
deed het woord. Hij werd geflankeerd door Herman
Klompenmaker, marketing- en salesmanager van
TenCate Outdoor Fabrics. Rob Verver verwoordde
de juryargumentatie van de winnende ontwerpen.
Van een toegepaste vakantiefoto tot toegepaste
abstracte patronen, achter elk van de winnende
ontwerpen zat een eigen en bijzonder verhaal.
‘De Tipi is heel gaaf geworden!’, zei de winnares
van de Tipi, Leonie Muis. ‘Ik heb mijn inspiratiebron meegenomen’, waarbij ze enthousiast
het gehaakte kleedje toonde dat ze voor haar
pasgeboren nichtje had gemaakt. Ook de overige
tenten spraken tot de verbeelding. De ontwerpen
hebben zowel kampeerders als tentconfectionairs
geïnspireerd. Kamperen wordt nu écht kleurrijker.
Onbezorgde vakantie
Al sinds jaar en dag staan weefsels van TenCate
Outdoor Fabrics garant voor een onbezorgde vakantie. TenCate bedient vrijwel alle grote tentmerken in
Europa. Ook op het gebied van zonweringdoek levert
TenCate fraaie collecties. Samen met haar klanten
blijft TenCate innoveren om de vakantie van de
kampeerder nog comfortabeler te maken, zoals nu
met de introductie van digitale prints op tentdoek.
De presentatie van de winnende tenten uit de
ontwerpwedstrijd was een voorproefje op de
voortgaande ontwikkeling en productie van digitaal
veredeld doek voor outdoortoepassingen. De eerste
commerciële toepassingen bestaan uit digitaal
bedrukt tent- en zonweringdoek, ontwikkeld en geproduceerd vanuit het programma The Factory of the
Future. Door middel van een speciale Virtual Reality
Experience-app in het TenCate Outdoor Fabrics-paviljoen konden beursbezoekers de toekomst van het
digitaal bedrukken van outdoortextiel beleven. Een
‘Digital Inspirations’ collectieboek toonde de digitaal
bedrukkingsmogelijkheden.
www.tencateoutdoorfabrics.com
www.thefreedomcollections.com
[email protected]
•Winnende ontwerpen zijn door de
tentconfectionairs met digitale druk en finishtechniek van TenCate als
tent gemaakt
•Presentatie van de winnende ontwerpen
was voorproefje op de voortgaande
ontwikkeling en productie van digitaal
veredeld doek voor outdoortoepassingen
De prijswinnaars met hun certificaat en de juryleden. Van links naar rechts de winnaars Leonie Muis (met gezin), Barry de Louw, Thelma Sips Bul en Ellen Feijen.
De juryleden zijn van links naar rechts Rob Verver, Herman Klompenmaker, Carinha Uytterhoeven en Roel Reineman
35
DUURZAAMHEID
TENCATE ACCORDER® VOOR INSTALLATIE VAN KUNSTGRASSYSTEMEN
Innovatie
in kunstgrassystemen
TenCate Accorder® is een nieuw, efficiënt en
milieuvriendelijk concept voor de installatie
van kunstgrassystemen. Het is qua idee,
ontwerp, engineering, materiaal en
productie een 100% TenCate ontwikkeling.
TenCate Grass wil niet alleen kunstgrascomponenten en -systemen leveren, maar waar
mogelijk ook een easy to install totaaloplossing
aanbieden. De kwaliteit en performance van
een kunstgrassysteem worden immers mede
bepaald door factoren als onderbouw en
installatie. TenCate Grass introduceert daarom
TenCate Accorder®, een innovatief easy-to-install concept voor de onderbouw van kunstgrasvelden. Het zorgt bovendien voor vermindering
van de total cost of ownership: alle kosten
die gemoeid zijn met de aanschaf van een
kunstgrasveld.
Deugdelijke fundering
De aanleg van kunstgrasvelden gaat gepaard
met veel voorbereidend graafwerk, transport
(de af- en aanvoer van materialen voor de
onderbouw) en dus milieubelasting. Binnen de
grasgroep leefde al geruime tijd de gedachte
om een slimmere en easy to install-methode
36
txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID
Frans Harmeling
te ontwikkelen voor een deugdelijke fundering
voor kunstgrasvelden. ‘Een kunstgrasveld
wordt gebouwd als een snelweg’, licht
Frans Harmeling van TenCate Grass toe. Daarmee duidt hij onder meer op het feit dat voor
de afvoer van de vele kubieke materiaal dat
is afgegraven en voor de aanvoer van andere
materialen tal van vrachtwagens moeten rijden.
‘Dat kan beter, sneller, efficiënter en milieuvriendelijker, waarbij we de total cost of ownership
duurzaam verlagen.’ En zo geschiedde. Onder zijn
leiding ontstond in samenwerking met GreenFields en de afdeling R&D van Ten Cate Thiobac
bv het product TenCate Accorder®.
Pilotprojecten
Na een aantal onderzoeken en testen door
diverse laboratoria kwam de volgende stap:
het testen in de praktijk. Daarvoor werd
een handbediende machine ontwikkeld om
voldoende vierkante meters TenCate Accorder®
beschikbaar te hebben. Samen met GreenFields
werd in Kameroen een eerste FIFA Football for
Hope-voetbalveldje gerealiseerd. Het tweede
pilot-project was een bestaand veld in Rwanda,
waarop vanwege verzakkingen in de onderbouw echter niet meer kon worden gespeeld.
Het bestaande materiaal waarop het veld was
gebouwd, bleek niet geschikt. Toepassing van
TenCate Accorder® maakt evenwel ook niet
geschikte materialen bruikbaar.
De derde pilot was dicht bij de locatie van
TenCate Grass in Nederland. Dat gebeurde in
goed overleg met de plaatselijke voetbalclub
en overheid. ‘Het bijzondere aan deze pilot is
dat het voetbalveld voor de helft traditioneel is
gebouwd, zoals nu eenmaal gebruikelijk, en voor
de andere helft innovatief, dus met TenCate
Accorder®. Het mooie hiervan is dat we dit
perfect kunnen monitoren, testen en vergelijken
op onderbouw en sporttechnische aspecten.’
Engineering en bouw van de machine
Na de realisatie van de pilots en uitvoerige
testen werd een ‘echte’ productiemachine
ontworpen. Voor de bouw kreeg een regionale
machinebouwer de opdracht. Een projectteam
onder leiding van Frans Harmeling bestaande
uit TenCate Grass, GreenFields en de machinebouwer deed de begeleiding. In maart 2015
was de machine operationeel. Vanwege de
interesse in het product werd omwille van
tijdige levering voor een groot FIFA-project
besloten om de afnametest bij de constructeur te
combineren met produceren. De tender voor dit
project, een voetbalveld op ware grootte in Guinea Bissau, werd gewonnen door GreenFields op
basis van de nieuwe, innovatieve oplossing met
TenCate Accorder®. ‘Dit is precies wat TenCate
voor ogen staat’, aldus Frans Harmeling: ‘het
bieden van totaaloplossingen.’
Mogelijke toepassingen
De productie op de hightechmachine vindt
inmiddels plaats bij TenCate Grass in Nijverdal.
Hier wordt ook het basisweefsel gemaakt.
Naast de toepassing voor sportvelden en
landscaping wordt in samenspraak met TenCate
Geosynthetics onderzocht wat de mogelijkheden zijn voor toepassingen in de weg – en
waterbouw – zoals voor taluds en (tijdelijke)
wegen bij bouwterreinen (nieuwbouwwijken,
windmolenparken). ‘Het is al met al dus een
mooi nieuw en geheel TenCate product, met
veel potentie.’
www.tencategrass.com
[email protected]
Een kunstgrasveld op basis van TenCate Accorder®: het product (links) en eindresultaat
37
MOBILITEIT
TENCATE COMPOSIETEN EN DE EINDGEBRUIKER
‘Dat machtige gevoel,
dat is fantastisch’
Net als zoveel jongetjes droomt Roderick Waaijenberg er als kind van om piloot te worden. Die jongensdroom is uitgekomen: sinds kort vliegt
hij op een Boeing Dreamliner. TenCate Advanced Composites levert composietmaterialen voor dit type vliegtuig. ‘Door de hogere cabinedruk
voel ik me fitter tijdens de vlucht.’
Het was zijn jongensdroom, zelf zo’n grote
machine vliegen. ‘Dat begon al toen ik drie, vier
jaar oud was’, vertelt Roderick Waaijenberg
(29). ‘Ik kreeg van mijn vader af en toe zo’n
speelgoedvliegtuigje en daar was ik helemaal
gek op. Toen ik ouder werd, ging ik langs de
startbaan staan kijken. Daar is mijn passie voor
vliegen ontstaan.’ Uiteraard houdt Roderick
spreekbeurten over vliegtuigen op school en
als 14-jarige begint hij met zweefvliegen. In
de vierde klas van het vwo krijgt hij de kans
om een oriënterende stage te lopen bij de
Nederlandse Luchtvaart Maatschappij. ‘Ik
mocht ook meevliegen, in de cockpit zelfs.
Daarna wist ik het zeker: ik wil piloot worden.’
Die jongensdroom is uitgekomen.
Toestelspecifieke opleiding
Op zijn twintigste rondt Roderick Waaijenberg
38
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
zijn vliegopleiding bij Martinair in Lelystad af.
Het is dan vijf jaar na ‘9/11’ en de luchtvaart
trekt net weer een beetje aan. Al snel vindt
hij zijn eerste baan als piloot in een privéjet.
Een jaar later stapt hij over naar Arkefly om
copiloot te worden. De eerste zeven jaar vliegt
Roderick Waaijenberg ‘op de 767’. In oktober
2014 volgt hij een type rating voor de Boeing
787 Dreamliner. ‘Dat is een toestelspecifieke
opleiding van ongeveer zes weken. Het gaat
daarbij voornamelijk om theorie, in combinatie
met simulator-uren.’
Nu Roderick Waaijenberg alweer een aantal
jaren copiloot is bij Arkefly vindt hij het beroep
alleen maar leuker dan hij als jongetje dacht.
Sinds kort vliegt hij op de nieuwe Boeing 787
Dreamliner, een duurzaam en innovatief toestel.
‘De cabinedruk in de Dreamliner is hoger dan in
andere toestellen. Ik merk dat ik daardoor fitter
blijf tijdens de vlucht.’
Waar elke vlucht begint
De crew room van Arkefly in het WTC op
Schiphol is de plek waar elke vlucht begint.
Hier verzamelt de crew zich en maken de
leden van het vluchtteam kennis met elkaar.
‘Hier krijgen we het vluchtplan en bereiden
we de vlucht voor. Daarna gaan we naar de
kist, uiteraard via de marechaussee en de
security controle. In het vliegtuig gaan de
voorbereidingen verder. Zo zetten we in de
cockpit de route in het navigatiesysteem. Het
cabinepersoneel zorgt onder meer voor het
boarden van de passagiers. Als die aan boord
zijn, zijn we klaar voor vertrek.’
Iedere keer als Roderick aan het begin van de
Roderick Waaijenberg, piloot op de Boeing 787 Dreamliner
39
VERVOLG PAGINA 38
startbaan staat, komt het kleine jongetje in
hem weer boven. ‘Het is fantastisch om het
gas open te trekken. Het is zo’n mooi geluid.
Je wordt in je stoel gedrukt en dan ga je met
een kist van ongeveer tweehonderdduizend kilo
de lucht in. Het machtige gevoel dat dit geeft,
dat is fantastisch.’ De eerste keer dat hij dat
deed, met een lege kist, weet hij nog goed.
‘Super spannend! Net als die eerste vlucht met
passagiers. Toen was ik me heel erg bewust
van de verantwoordelijkheid die je als piloot
draagt.’
Beter klimaat
De Dreamliner, het toestel dat Roderick
Waaijenberg sinds eind vorig jaar vliegt, is een
innovatief toestel, onder meer door toepassing
40
txtures 2 2015 | MOBILITEIT
van composieten. ‘Dat zijn oersterke materialen
en door de toepassing ervan in de romp van de
Dreamliner kan het verschil tussen de luchtdruk
buiten en de cabinedruk binnen hoger zijn.
Daardoor is zogenaamde cabin altitude, dus de
gevoelde hoogte in de cabine, lager. Dat maakt
dat de reis minder belastend is voor zowel de
passagiers als de bemanning.’
Roderick Waaijenberg
In het toestel is bovendien een luchtvochtigheidssysteem ingebouwd, waardoor de
relatieve luchtvochtigheid aan boord ook wat
hoger is dan in andere toestellen. ‘De hogere
cabinedruk en een betere luchtvochtigheid
zorgen voor een beter klimaat aan boord.
Daardoor komen onze passagiers uitgeruster op
hun bestemming aan. En het draagt bij aan het
TenCate levert TenCate Cetex® ten
behoeve van interieurcomponenten van
Boeing en van de radome in de neus van
de Boeing 787.
welzijn van de bemanning. Ik merk dat ook echt:
ik voel me fitter sinds ik op de Dreamliner vlieg.
Ook onze frequent flyers geven dat aan.’
Andere voordelen van het toegepaste materiaal
zijn dat het geen corrosie en geen moeheid
kent. Dat verlaagt de onderhoudskosten. ‘Dat is
vooral een voordeel voor ArkeFly’, vervolgt hij,
‘maar ik vind het een prettig idee om te weten
dat de beste materialen zijn gebruikt die op dit
moment beschikbaar zijn. Dat draagt bij aan het
gevoel van veiligheid. Ook de besturing van de
Dreamliner is innovatief en in mijn ogen heel
intuïtief.’
‘Een heel mooi en fijn vliegtuig’
Zijn jongensdroom is dus uitgekomen. ‘Mijn
werk geeft me veel voldoening. De crew,
die op elke vlucht anders is, de wisselende
bestemmingen en de soms onvoorspelbare
weersomstandigheden maken dat het boeiend
blijft. En het is leuk om mensen naar hun
vakantiebestemming te mogen brengen.
Als ze aan boord van de Boeing Dreamliner
stappen, merk je dat ze het een heel mooi en
fijn vliegtuig vinden door de ruime cabine. Ze
hebben het op de een of andere manier veel
meer naar hun zin aan boord.’
Ondanks dat hij al acht jaar beroepsmatig
vliegt, vindt Roderick Waaijenberg zelf dat hij
nog maar aan het begin van zijn carrière staat.
Hij droomt ervan om door te groeien. ‘Ik wil me
graag blijven ontwikkelen en promotie maken:
captain worden, als het kan weer op de Boeing
787 Dreamliner.’
www.tencateadvancedcomposites.com
[email protected]
41
DUURZAAMHEID
TENCATE GEOTUBE® TECHNOLOGIE VOOR BRUG BIJ HAIPHONG, VIETNAM
Geosynthetics voor
de Lach Huyen-brug
Bij de Vietnamese stad Hãi Phòng (Haiphong), gelegen nabij de Golf van Tonkin, wordt de
grootste brug in Vietnam over water gebouwd. Onderdelen van dit grootse infrastructuurproject zijn de bouw van een nieuwe diepzeehaven voor de noordelijke regio van Vietnam
en de realisatie van een autosnelweg. Bij de realisatie van bouwplatforms en opslagdepots
voor zand past men geosynthetics van TenCate toe.
42
txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID
Werk aan het bouwplatform (in westelijke richting)
De nieuwe haven van Lach Huyen in het oostelijk deel
van het eiland Cat Hai is geschikt voor de afhandeling
van grote vrachtschepen. Met de aanleg ervan anticipeert de overheid op de verwachte groei van de overslag. De nieuwe 15,6 km lange snelweg over de brug
gaat de verbinding vormen van de snelweg tussen
Hanoi en Haiphong op het vasteland met de haven
van Lach Huyen. Waar de verbindingsweg over het
estuarium van de rivieren Bach Dang en Cam loopt,
bouwt men een 5,4 km lange brug. Het gedeelte van
de brug over water meet een halve kilometer. De
brug krijgt 84 overspanningen en wordt ondersteund
door pijlers. Dat gaat niet zomaar. De ondergrond is
weinig draagkrachtig, want grofweg opgebouwd uit
zowel dikke en zachte zand- en kleilagen als dieper
gelegen, steviger kleilagen. Daarbij komen nog de
periodieke wisseling van de waterstand en de soms
zware golfslag.
Bouwplatforms
Voor de constructie van de brug zijn twee bouwplatforms opgetrokken, elk 26 meter breed en samen 4,1
kilometer lang. Hierbij past men TenCate Geotube®
technologie toe. Het gaat om 23,5 kilometer aan geotextiele containers van elk 50 m lengte met diameters
variërend van 4,6 tot 9,5 meter. Voor de aanleg van de
bouwplatforms heeft men 500.000 kuub zand nodig.
Dit is in de directe nabijheid opgebaggerd en in een
Dwarsdoorsnede van toegangsweg B, met aan weerszijden TenCate Geotube® containers (Sumitomo)
depot naast de brug opgeslagen. Constructie van
de platforms nam een aanvang in september 2014.
Medio mei 2015 waren ze gereed. TenCate Geotube®
containers met een standaardlengte van 15 meter en
een omtrek van 9,5 meter zijn gebruikt voor de dijk
rond het opslagdepot voor opgebaggerd slib, met een
capaciteit van 600.000 m3.
Landwinning
De bouwplatforms en de benodigde landwinning met
behulp van TenCate Geotube® worden ingebed in een
toekomstig landwinningsproject. Oplossingen met
deze technologie betekenen een besparing op kosten
en bouwtijd en tegelijkertijd een verkleining van de
CO2-voetafdruk. Er wordt gebruikgemaakt van plaatselijk aanwezig zand. Deze case study is geagendeerd
voor de 2015 Dredging Summit & Expo van 22 tot en
met 25 juni in Houston, Texas (VS).
www.tencategeosynthetics.com
[email protected]
Werk aan het bouwplatform, met duidelijk zichtbaar een rij TenCate Geotube® containers
43
Masterclass branden schadepreventie
44
txtures 2 2015 | VEILIGHEID
Deelnemers en organisatoren van de masterclass. Van links naar rechts David Lyon, Jacob Bonnet (FM Global), Darrel McMahan,
Dan Alexander, D. Ainscow, Chris Smith, André Oude Hergelink, Matt Stubblefield, Paul McElhaney, Bryon Smith en John Brook
VEILIGHEID
SEMINAR MATERIELE SCHADEPREVENTIE IN SIMZONE FM GLOBAL
Van 7 tot 9 april van dit jaar vond in Norwood
(Massachusetts, VS) een masterclass
plaats over property loss prevention ofwel
materiële schadepreventie. De masterclass
speelde zich goeddeels af in de SimZone
van FM Global. Ruim tien plantmanagers,
projectengineers en hoofden maintenance
(onderhoud) van TenCate volgden deze
driedaagse bijeenkomst.
Veiligheid en bescherming van de medewerkers
en hun werkomgeving staan centraal op de eigen
productielocaties van TenCate. De verzekering
van alle productielocaties is ondergebracht bij FM
Global, ’s werelds grootste industrieel brandverzekeraar. De meeste bedrijven van TenCate
in Noord-Amerika beschikken over een Highly
Protected Risk (HPR) Award van FM Global. Ze
voldoen derhalve aan alle richtlijnen van FM
Global voor brand- en schadepreventie. De locatie
is goed beveiligd, er is een adequate sprinklervoorziening aanwezig en alle maatregelen zijn
getroffen om schade door brand of natuurgeweld
te voorkomen of zo beperkt mogelijk te houden.
Opzet van de bijeenkomst was om de kennis van
de betrokken verantwoordelijken inzake preventie
verder te vergroten. Om hen nog bewuster te
maken van de risico’s die verbonden zijn aan de
opslag van grondstoffen en gerede goederen of
bepaalde constructiewijzen en materiaalkeuzes.
Vanzelfsprekend
De deelnemers waren afkomstig van bedrijven
van TenCate in Noord-Amerika. ‘In de Verenigde
Staten is het beschikken van productiebedrijven
over een sprinklerinstallatie net zo vanzelfsprekend als het hebben van deuren en ramen’, vertelt
corporate riskmanager André Oude Hergelink. Hij
en Jacob Bonnet, senior client technical training
specialist van FM Global, waren gastheer. ‘Deze
bedrijven hebben dus alleen al qua basisvoorziening een voorsprong.’
FM Global is gespecialiseerd in het aanbieden van
diensten in verzekerings- en schadepreventie. In
eigen huis ontwikkelt FM Global schadepreventiemodellen op basis van onderzoek en praktijktests. De SimZone van FM Global is een bijzonder
geavanceerd praktijk (hands-on) trainingscentrum.
Er zijn verschillende ‘leergebieden’ waar situaties
en de mogelijke schade gevolgen ervan levensecht
worden nagebootst. Of het nu gaat om het gebruik
van constructiematerialen in muren en daken,
elektriciteit, stofexplosies, natuurgeweld, stoom-
werden op prijs gesteld. In de woorden van plant
superintendent Matt Stubblefield (TenCate Grass,
Dayton, Tennessee): ‘Het zorgt voor een netwerk
van kennis waar ieder van ons vanaf nu gebruik
van kan maken om te zorgen voor een nog betere
staat van onderhoud’.
Het zal dan ook niet bij dit ene seminar blijven.
Als het aan André Oude Hergelink ligt, wordt deze
masterclass herhaald, zo mogelijk ook elders.
Matt Stubblefield sluit de persluchttoevoer naar een pre-action sprinklersysteem af; het is onderdeel
van de procedure om dit systeem weer in service te nemen.
en verwarmingsinstallaties of opslag van brandbare
stoffen, in alle denkbare situaties is voorzien. ‘De
SimZone is niet zomaar de beste in zijn soort’, aldus
FM Global. ‘Het is de enige in zijn soort.’
Vakbekwaam en ervaren
De deelnemers zien zonder uitzondering terug
op een geslaagd en leerzaam seminar. ‘Het was
een bijzonder goede ervaring’, aldus maintenance
managers Chris Smith en Darrel MacMahan van
TenCate Geosynthetics in respectievelijk Cornelia
en Jefferson (Georgia, VS). ‘De technisch instructeurs waren zeer vakbekwaam en ervaren.´ David
Lyon (facilities engineering manager TenCate
Advanced Composites in Morgan Hill, California)
was vol lof over de informatieve en effectieve
trainingsmethodiek.Ook de onderlinge contacten
Voldoening
‘Voor mij als client technical training specialist is
het een voldoening om te zien hoeveel de deelnemers in de SimZone (bij)leren’, vertelt Jacob
Bonnet (FM Global) desgevraagd. ‘Het organiseren
en faciliteren van deze TenCate klantentraining
was voor mij in twee opzichten bijzonder. Ten
eerste omdat ik in het verleden als FM Global
account engineer intensief met TenCate heb
samengewerkt aan risicoverbetering. Ten tweede
omdat TenCate als een van de eerste FM Global
klanten met de vestigingsplaats van het hoofdkantoor buiten Noord-Amerika naar de SimZone is
gekomen voor deze specifieke training.’
45
VEILIGHEID
TENCATE DEFENDER™ M WEEFSELS VOOR BRANDWEERUITRUKKLEDING
Meer comfort en
veiligheid voor
brandweerlieden
TenCate Protective Fabrics in Europa
introduceert nieuwe weefsels voor thermische barrière en voering voor gebruik in
brandweeruitrukkleding op basis van de
TenCate Defender™ M vlamwerende weefsels die worden gebruikt voor militaire
gevechtskleding.
Deze nieuwe weefsels voor brandweeruitrukkleding
zijn gebaseerd op TenCate Coolderm™ technologie
voor een betere isolatie en bescherming tegen
hitte, in combinatie met een verkoelend effect
door verdamping om de huid koeler en droger te
houden. Dit draagt bij aan een vermindering van de
hittestress waaraan brandweerlieden blootstaan en
is een verdere verbetering van de algehele veiligheid.
De introductie vond plaats op de Interschutz 2015, de
internationale vakbeurs van 8 tot en met 13 juni in
Hannover (Duitsland).
Capillaire werking
De gepatenteerde TenCate Coolderm™ technologie
voor vlamwerend weefsel is oorspronkelijk ontwikkeld voor TenCate Defender™ M ten behoeve van
het Amerikaanse leger. ‘We hebben onze succesvolle
vlamwerend-weefseltechnologie gebruikt om innovatieve nieuwe thermische barrières en voeringen
te ontwikkelen voor brandweeruitrukkleding’, vertelt
Ralf Schellen, directeur Market Sector TenCate
Protective Fabrics Europa. ‘Door de actieve capillaire
werking laat de lichaamstemperatuur zich beter
reguleren. De inherent vlamwerende vezels, inherent
capillaire eigenschappen en de uitstekende ventilatie
van TenCate Coolderm™ technologie maken weefsels zachter en koeler zonder agressieve chemische
behandelingen of afwerkingen. Daardoor zorgen ze
voor meer comfort en veiligheid.’
www.tencateprotectivefabrics.com
[email protected]
www.tencate.com/experience
46
txtures 2 2015 | VEILIGHEID
DUURZAAMHEID
TENCATE GEOLON® VOOR INFRASTRUCTUURPROJECT ZUID-HOLLAND
Paalmatrassen langs A12
Om de verkeersoverlast in de kern van Reeuwijk Brug terug te dringen, wordt een nieuwe,
vier kilometer lange rondweg om Reeuwijk
aangelegd. Vanwege de slecht draagkrachtige ondergrond en met het oog op de stabiliteit
van de A12 is gekozen voor een zettingsvrije
oplossing door middel van een paalmatras
met hogesterkte-geotextielen
van TenCate.
Het bijzondere aan de rondweg is dat de weg volledig op een paalmatrassysteem wordt aangebracht.
Een paalmatras is een geotextiele oplossing voor de
aanleg van een weg op slappe grond als een traditionele oplossing te veel bouwtijd vraagt of als zetting
van de ondergrond te veel onderhoud oplevert of
objecten in de nabijheid kan beschadigen. Een paalmatras heeft als voordeel dat er nauwelijks tot geen
zetting optreedt vanwege het feit dat de fundering
uit palen bestaat met daarop een gewapende aardebaan, de matras. Een aardebaan is een deel van een
weglichaam dat ervoor zorgt dat de krachten van het
verkeer naar de ondergrond worden afgedragen. De
matras wordt opgebouwd met materialen van
TenCate Geosynthetics uit de TenCate Geolon® PET
reeks. Deze producten worden aangebracht in sterk-
tras. De sterkste wapening moet zelfs 1850kN/m
zijn. In juni zal deze TenCate Geolon® PET 1850
worden geïnstalleerd.
De rondweg rust straks op een fundering
van ongeveer 10.000 betonpalen. Het project is
gereed in 2016.
tes van 400kN/m tot 1000kN/m. 1000kN/m staat
gelijk aan een trekkracht van 100.000 kg per meter
wapeningsdoek. De gewapende granulaatmatras
is berekend conform de CUR226 Ontwerprichtlijn paalmatrassystemen. Ook toegepast bij de
aanleg worden TenCate Miragrid® GX en TenCate
Polyfelt® TS.
Er dichtbij wordt gewerkt aan de parallelstructuur
A12. Hier is een begin gemaakt met de installatie
van paalmatrassen. Bijzonder aan dit project zijn de
hoge sterktes die benodigd zijn voor deze paalma-
Wapening
Voor deze oplossing van TenCate is gekozen
vanwege de uitstekende, duurzame eigenschappen
van de wapening, de technische ondersteuning
van TenCate Geosynthetics en de optimalisatie van
de installatie en legplannen. Op basis van deze
legplannen installeert de aannemer de wapening
exact volgens plan en berekening. De panelen
worden aangebracht op basis van gps-coördinaten. De aannemer van het project, Heijmans, is
positief over de materialen, levering, kwaliteit en
communicatie door en van TenCate Geosynthetics.
Op dit moment is TenCate Geosynthetics betrokken
bij een aantal grote projecten. Dit is het resultaat
van een infrastructurele toepassing binnen TenCate
Geosynthetics die binnen de verkoopstrategie
momenteel prioriteit geniet.
www.tencategeosynthetics.com
[email protected]
47
“Door de hogere cabinedruk voel
ik me fitter tijdens de vlucht.”
Roderick Waaijenberg, piloot Arkefly
www.tencate.com