Het mes in het middenoor

middenoor
Het mes in het middenoor
middenoorproblemen en operaties aan de gehoorbeentjes
Bij de NVVS komen regelmatig vragen binnen over verschillende hoorproblemen. In dit artikel wordt ingegaan op problemen in het middenoor en met de gehoorbeentjes, met name
als gevolg van een cholesteatoom.
G
eluid bestaat uit luchttrillingen. Deze trillingen
komen via de gehoorgang op het trommelvlies.
Het trommelvlies en de gehoorbeentjes versterken en geleiden de trillingen naar het slakkenhuis. In het
slakkenhuis bevinden zich de zintuig(zenuw)cellen, die de
trillingen omzetten in zenuwprikkels. Deze zenuwprikkels
worden via de gehoorzenuw naar de hersenen gevoerd, waar
zij in ‘horen’ vertaald worden.
Het middenoor is onder normale omstandigheden gevuld
met lucht, die dezelfde druk en samenstelling heeft als buitenlucht. De buis van Eustachius maakt uitwisseling mogelijk, zodat de luchtdruk voor en achter het trommelvlies
hetzelfde is.
Hieronder een schematische weergave van het oor met de
gehoorbeentjes en het middenoor duidelijk zichtbaar.
3
4
Gehoorverlies
Er zijn twee soorten gehoorverlies: een gehoorverlies van
het binnenoor (binnenoorslechthorendheid) en een gehoorverlies van het middenoor (middenoorslechthorendheid).
Bij een gehoorverlies van het binnenoor (perceptieverlies)
is er schade opgetreden aan de zintuigcellen in het slakkenhuis. Een dergelijke beschadiging is onherroepelijk.
Het geleidingsverlies (meestal middenoorslechthorendheid) wordt veroorzaakt door een onvoldoende overdracht
van het geluid vanaf de gehoorgang naar het slakkenhuis.
De afwijkingen zijn dan meestal in het trommelvlies en/
of in het middenoor gelegen en soms in de gehoorgang.
Mogelijke oorzaken zijn bijvoorbeeld: verstopping van de
gehoorgang door oorsmeer, een groot gat (perforatie) in
het trommelvlies of onderbreking van de gehoorbeenketen.
Deze afwijkingen kunnen vaak wel worden hersteld. Dit kan
11
1. Gehoorgang
2. Trommelvlies
3. Hamer
7
10
4. Aambeeld
5. Stijgbeugel
9
7. Slaapbeen
1
8. Buis van Eustachius
8
2
12
HOREN juni / juli 2012
6. Middenoor holte
5
6
9. Slakkenhuis
10. Gehoorzenuw
11. Half-cirkelvormige kanalen
12. Oorschelp
31
middenoor
door middel van alleen een gehoorverbeterende ooroperatie.
Bij een chronische ontsteking kan het ook na een schoonmakende (sanerende) ooroperatie. Een chronische middenoorontsteking is namelijk meestal alleen nog operatief
te genezen. Soms kunnen de afwijkingen tijdens de schoonmaakoperatie worden hersteld, maar in een aantal gevallen
is het verstandig dit wat later te doen, als de wondjes wat tot
rust zijn gekomen.
Wanneer is een operatie nodig?
Een operatie kan nodig zijn als de stijgbeugel is aangetast door otosclerose (verkalking). Daarnaast kunnen de
gehoorbeentjes zijn aangetast door een cholesteatoom.
Cholesteatoom is een aandoening waarbij zich in het middenoor huidcellen en talg ophopen die afkomstig zijn van
een ingroei vanuit het trommelvlies en diep uit de gehoorgang. De huidschilfers worden niet meer zoals normaal
via de uitwendige gehoorgang afgevoerd. Bijna altijd is dit
het gevolg van een slecht werkende buis van Eustachius.
Daardoor kan het middenoor niet goed belucht worden. Een
chronisch ‘vacuüm’ ontstaat met een ingetrokken trommelvlies dat op de zwakste plaats een soort zakje gaat vormen.
Uit dat zakje kunnen de afgestoten huidcellen niet verdwijnen naar de buitenwereld. Ze hopen zich op. Zo wordt het
zakje gevuld en dus steeds verder vergroot. Een dergelijke
ophoping wordt cholesteatoom genoemd.
Op zichzelf is het cholesteatoom goedaardig. Maar omdat er
in het middenoor maar weinig ruimte is om zich te ontwikkelen, kunnen de fragiele gehoorbeentjes snel in de verdrukking raken. Daarbij lost de begeleidende ontsteking bot op
van met name het aambeeld en de stijgbeugel. Daarom kan
een onbehandeld cholesteatoom, als het niet op tijd wordt
ontdekt, toch veelal tot schade aan het middenoor leiden.
Dus ontstaat er een middenoorslechthorendheid en uiteindelijk kan door beschadiging van het binnenoor dit proces
ook tot binnenoordoofheid leiden. In ernstige gevallen
breidt het cholesteatoom zich zo uit dat zelfs de hersenvliezen worden bereikt en er een hersenvliesontseking (meningitis) kan ontstaan. Ook kan de aangezichtszenuw (nervus
facialis) ten gevolge van ontsteking en druk kapot gaan met
een verlamde gelaatshelft als gevolg.
Gehoorbeentjes
Wat?
Met gehoorbeentjes worden drie beentjes in het middenoor bedoeld: hamer, aambeeld en stijgbeugel.
Waar?
Deze beentjes vormen een mechanische verbinding tussen het trommelvlies en het ovaal venster (zie de schematische afbeelding van het oor; de voetplaat van de
stijgbeugel grenst aan het binnenoor).
Functie?
De gehoorbeentjes zorgen er onder andere voor dat
trillingen in lucht overgebracht worden in trillingen in
vloeistof.
Wist u dat…?
De aanwezigheid van de gehoorbeentjes in het middenoor een kenmerk is van zoogdieren; ze komen niet voor
bij andere diergroepen.
Van boven naar beneden: hamer, aambeeld en stijgbeugel. Op de
rechter afbeelding is goed te zien hoe de gehoorbeentjes geplaatst
zijn in het oor.
Op zichzelf is een cholesteatoom goedaardig, maar de fragiele gehoorbeentjes
kunnen erdoor in de verdrukking raken.
32
HOREN juni / juli 2012
Er kan een operatie nodig zijn als de stijgbeugel is aangetast door otosclerose (verkalking) of als de gehoorbeentjes zijn aangetast door een cholesteatoom.
Mogelijkheden behandeling
Een klein cholesteatoom bedekt
nu al een deel van de hamer en het
aambeeld. Bij onbehandelde groei
zal het gehele middenoorsysteem
gevuld raken en daarna kunnen
structuren rond het middenoor
betrokken raken doordat het
omringend bot ten gevolge van de
begeleidende ontsteking opgelost
wordt.
HOREN juni / juli 2012
De behandeling van een cholesteatoom bestaat uit operatieve volledige
verwijdering van de gehele cholesteatoommassa en het omgevende huidzakje. Geregelde controle op herhaling blijft voorlopig noodzakelijk,
omdat je nooit honderd procent zeker
weet of alles totaal schoon is. Als de
gehoorbeentjes zijn opgelost of aangetast, moet soms (een deel van) de
gehoorbeenketen worden verwijderd.
Er kan dan gekozen worden voor
het vervangen van (een deel van) de
gehoorbeenketen door een prothese
(kunstmatig gehoorbeentje of een
gehoorbeentje gevormd van een stukje
bot van de patiënt zelf ). Afhankelijk
van de specifieke omstandigheden, zal
dit tijdens dezelfde operatie gebeuren
of tijdens een tweede operatie. Het
doel van het plaatsen van een prothese
is meestal dat men hoopt dat er dan
geen noodzaak meer is voor een hoor-
toestel. Mocht er ter overbrugging of
alsnog wel een hoortoestel nodig zijn,
dan zal dit zijn om voornamelijk een
geleidingsverlies op te heffen. Dus het
geluid beter over te brengen op het
binnenoor/slakkenhuis. Dit betekent
dat het toestel vooral een versterkende functie moet hebben en dat een
betrekkelijk eenvoudig hoortoestel
vaak een goed resultaat geeft.
Dit artikel is mede tot stand gekomen met
informatie van www.kno.nl en met medewerking van dr. Hans Themans.
Kijk voor meer informatie over dit
onderwerp op www.kno.nl.
Op nvvs.nl/horenmagazine is aanvullende informatie te lezen over
hoe een operatie aan cholesteatoom in zijn werking gaat,
de risico’s en meer.
33