Walvissen en dolfijnen

Infoblad van de sectie Natuur- en MilieuEducatie voor het Voortgezet Onderwijs
Walvissen en dolfijnen
CARMABI foundation
Sponsored by:
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Inhoudsopgave
-
Zoogdieren net als wij...
Classificatie...
Lichaamsbouw...
Voedselgewoonten...
Levensgewoonten...
Het sociale leven...
Migratie...
Bedreigingen...
Bescherming...
Dolfijnen en walvissen in de
wateren van Curaçao...
- Wil je meer weten...
- Het opzetten van een
walvisskelet...
2
2
2
4
5
6
6
7
8
CARMABI sectie NME
Piscaderabaai z/n
Postbus 2090
Willemstad
Nederlandse Antillen
Tel nr. 462-4242 (ext.11)
Fax. Nr. 462-7680
Email: [email protected]
Website: www.carmabi.org
We hopen dat dit infoblad heeft bijgedragen aan een succesvolle spreekbeurt en/of
werkstuk. Tips en suggesties zijn natuurlijk
altijd welkom! Mail deze dan op bovenstaand
emailadres. Bellen mag natuurlijk ook. Heb je
meer vragen? Neem dan ook contact met ons
op.
CARMABI heeft als doel het bewerkstelligen
van duurzame ontwikkeling. Dat wil ze bereiken door het uitvoeren van wetenschappelijk
onderzoek, actief natuurbeheer en natuur en
milieu educatie!
Auteur:
Michelle da Costa Gomez
Vertaling Papiamentu:
Sylvienne Martina
Financiering:
Banco di Caribe
Dolfijnen en walvissen behoren, net als honden, katten, paarden,
en walvissen zijn de enige zoogdieren die hun hele leven in de
zee doorbrengen. De wetenschappelijke naam voor deze groep
13 zoogdieren is Cetacea. Deze naam is afgeleid van het Latijnse woord
cetus wat zeemonster betekend.
Al onze contactgegevens
op een rijtje:
Ontwerp en opmaak:
Michelle da Costa Gomez
Zoogdieren, net als wij!
10 giraffen en mensen tot de klasse van de zoogdieren. Dolfijnen
12
Contactinfo NME:
Foto’s:
Michelle da Costa Gomez
Leon Pors
Dolfijnen en walvissen spelen al sinds mensenheugenis een grote rol
in verhalen, mythen en legenden over de hele wereld. De verhalen
van dolfijnen die schipbreukelingen redden zijn de bekendste
verhalen.
Dolfijnen en walvissen zijn bijzondere dieren. En hoe bijzonder ze
zijn, zul je te weten komen in dit infoblad.
Classificatie
Dolfijnen en walvissen behoren tot de orde van de cetacae.
Deze orde is onderverdeeld in 2 subgroepen. Deze verdeling is
gebaseerd op het wel of niet aanwezig zijn van tanden.
De eerste groep is de groep van de baardwalvissen , de
mystococetacea (mistokosetasia). Deze walvissen hebben geen
tanden in hun bek maar baleinen. Dit zijn een soort touwachtige
draden die dicht op elkaar in de bek van de walvis zitten. Hiermee
filtert hij zijn voedsel uit zeewater. Er zijn in totaal zo’n 11
verschillende baleinwalvissen in onze wereldzeeën te vinden. Een
goed voorbeeld van zo’n soort walvis is de blauwe vinvis, het
grootste dier ter wereld.
De tweede groep is de groep van de tandwalvissen oftewel de
odontocetacea (odontosetasia). De naam zegt het al, walvissen met
tanden in hun bek. In deze groep vallen zo’n 70 verschillende soorten
dolfijnen en walvissen.Alle dolfijnen vallen in deze groep, net als de
de orka en de potvis.
Lichaamsbouw
Beide groepen hebben zo hun eigen lichaamskenmerken. In de
onderstaande illustraties kun je duidelijk de verschillen tussen de
lichaamsbouw van een baardwalvis en een tandwalvis zien. De
grootste verschillen zijn de baleinen bij baardwalvissen die bij
tandwalvissen geheel ontbreken en het bezit van dubbele of enkele
spuitgaten.
Baleinwalvissen hebben namelijk twee spuitgaten en tandwalvissen
maar één.
Het spuitgat is de neus van een walvis. Hierdoor haalt het dier adem.
Als het dier onder wat zit wordt het spuitgat afgesloten. De twee
spuituitgangen bij een baleinwalvis worden afgesloten door een soort
neusstoppen die heel snel worden weggetrokken als het dier boven
komt om adem te halen.
Bij de tandwalvissen zit het neusgat ingewikkelder in elkaar omdat
het is aangepast aan het maken van geluiden.
2
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Figuur 1:
De Baleinwalvis (boven) heeft touwachtige draden in zijn bek waarmee het dier voedsel uit zeewater filtert. Tandwalvissen hebben duidelijke tanden in hun bek. (Afbeelding afkomstig van het internet)
Figuur 2:
Ook aan de skeletten kun je goed de verschillen tussen balein en tandwalvissen zien. (Afbeelding afkomstig uit “Walvissen,
Dolfijnen & Bruinvissen door M. Carwardine et al.”)
Wist je dit?
Wanneer je een rontgenfoto van een walvis zou maken, dan zou je onder de
ribbenkast, los, nog wat kleine botjes kunnen zien zitten die met geen enkel ander
bot in contact staan.
Deze botjes noemt men rudimentaire organen. Het zijn de resten van wat
ooit heupen zijn geweest. Naar alle waarschijnlijkheid zijn walvissen namelijk
afkomstig van een zoogdier wat ooit op het land heeft rondgelopen. In de loop van
de evolutie, zijn de dieren het water in gegaan en hebben langzaam maar zeker
hun ledematen verloren waarvoor in de plaats vinnen en een staart zijn gegroeid.
Dit proces heeft veel miljoenen jaren geduurd.
3
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Voedselgewoonten
Voedselgewoonten van baardwalvissen
De grootste walvissen op aarde behoren toe aan
de groep van de baardwalvissen. Het grappige
is dat deze enorme dieren zich voeden met
de kleinste dieren en planten die in de zee
rondzwemmen, waaronder plankton. Ze filteren
dit voedsel uit het zeewater door middel van hun
baleinen of baarden.
Vanuit hun bovenkaak hangen de baleinen, dun
breed en lang, naar beneden. De basis van deze
baleinen groeit uit de bovenkaak. Baleinen zijn
gemaakt van een soort hoornachtig, organisch
materiaal wat je kunt vergelijken met het
materiaal waar je haar of vingernagels van
gemaakt zijn. Het zijn dus geen tanden. In feite
kun je zeggen dat elke balein een soort platte
plaat is die bestaat uit veel holle buisjes die op
draden lijken. Elke baardwalvis heeft meerdere
baleinen en dus meerdere sets van deze draden.
Maar elke soort heeft wel een verschillende soort
balein, wat te zien is aan de kleur en het aantal
baleinen.
Als een baardwalvis wil eten, zoekt hij een
locatie waar er veel te halen valt en dan neemt hij
simpelweg een enorme grote hap zeewater met
het voedsel erin. De dieren hebben keelplooien
die ervoor zorgen dat hij als hij zijn bek openspert
een grote zak heeft hangen. Daardoor kan hij
meer water met voedsel innemen. Het water in de
hap laat hij weer uit
Voedselgewoonten van tandwalvissen
Alle dolfijnen en een grote groep walvissen vallen
in de groep van de tandwalvissen.
Het voedsel van tandwalvissen bestaat in de
meeste gevallen uit vis, schaaldieren, inktvissen,
pijlinktvissen, garnalen en krill (een soort hele
kleine garnaal achtigen ). Om deze prooi te
vinden in de grote diepe oceanen maken ze
gebruik van echolocatie. Wat dat is en hoe dat
werkt kun je lezen in het kopje echolocatie.
Het is heel interessant om te kijken naar de
verschillende tanden die tandwalvissen hebben.
Zo is zijn de tanden van de potvissen lang en
kegelvormig van vorm, en die van verschillende
dolfijnen geribbeld. Dit heeft te maken met het
soort voedsel wat elke soort eet.
De potvis bijvoorbeeld, de walvis met de
vierkante kop, heeft in zijn onderkaak tanden
zitten die precies passen in de holtes in zijn
bovenkaak als hij zijn bek dicht doet. Er zijn wel
wat stukjes tand in zijn bovenkaak, rudimentaire
tanden, maar omdat hij deze nooit gebruikte zijn
ze langzaam maar zeker weggevallen. Ook een
proces van duizenden jaren. Potvissen gaan in de
diepte op zoek naar hun voedsel. Ze kunnen dan
ook fantastisch goed duiken. In de diepten van
de oceaan zoeken ze naar reuzen-pijlinktvissen,
een dier die meer dan 10 meter lange tentakels
kan hebben. Waarschijnlijk zuigen de dieren
de inktvissen op en functioneren de tanden
nauwelijks als grijpwapens. Een reden waarom de
bovenste tanden al bijna geheel verdwenen zijn.
Figuur 3:
Een reuzen-pijlinktvis. Afbeelding door Leon Pors
4
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Levensgewoonten
Walvissen en dolfijnen brengen hun gehele
levenscyclus in de zee door. Ze worden in zee
geboren, groeien erin op, zoeken hun voedsel in
de zee, krijgen jongen, spelen in zee en gaan er in
dood. Sommige dolfijnen leven in het zoete water
van rivieren. Hun levenscycli spelen zich dan ook
in deze rivieren af.
Dat betekent dat deze zoogdieren een aantal
aanpassingen moeten hebben ontwikkeld om te
overleven in die omgeving.
Mensen zijn ook zoogdieren. Maar als wij
lange tijd in de zee doorbrengen krijgen we een
gerimpelde huid, doen onze ogen pijn van het
zoute water en worden, als we teveel duiken, rood
en opgezwollen.
Als je naar de huid van een dolfijn zou kijken
of het zou aanraken, dan zie en voel je dat deze
heel glad en zacht is. De huid is aangepast aan
het leven in de zee opdat het niet gaat rimpelen.
Daar komt bij dat er onder de huid een aanzienlijk
vetlaag zit die het dier isoleert tegen het koude
water van de zee. Vooral walvissen die in de
poolzeeën zwemmen hebben een enorme vetlaag
onder de huid zitten. Deze vetlaag wordt ook wel
blubber genoemd. In het verleden werd er heel
veel gejaagd op walvissen voor deze blubber, daar
er van alles en nog wat van werd gemaakt. Onder
andere kaarsen, wat heel belangrijk was in een
tijdperk dat er geen elektrisch licht was.
Vooral de tandwalvissen hebben een
gestroomlijnd lichaam wat een soepele beweging
in het water en snelheid garanderen. Het zijn dan
ook één van de beste zwemmers in de zee. Hun
snelheid en zwemvermogen zorgen ervoor dat ze
hun prooi makkelijker te pakken kunnen nemen.
Ook de zintuigen van dolfijnen en walvissen zijn
aangepast aan een leven in het water. Ruiken
kunnen ze niet goed of helemaal niet. Dat komt
doordat geuren zich nauwelijks verplaatsen in
water en dus ook niet goed kunnen dienen als
oriëntatie materiaal. Toch is het nog niet helemaal
duidelijk of de dieren nu wel of niet kunnen
ruiken.
De ogen van deze dieren zijn beschermd met een
dikke slijmlaag en daarnaast zijn er talloze kleine
spiertjes die de ogen naar buiten trekken of naar
binnen duwen, zodat het oog is aangepast aan
de druk en temperatuur van het water. Ze zijn
zo aangepast aan het zicht in het water, dat het
dier bijziend is als hij met zijn kop boven water
uitsteekt.
Dolfijnen en walvissen hebben geen uitwendig
zittende oren maar wel een hoororgaan in de kop
die geluiden kan opvangen.
De tong van deze dieren kan hoogstwaarschijnlijk
ook smaak opvangen. In experimenten die gedaan
zijn met verschillende soorten dolfijnen is men
erachter gekomen dat de dieren voorkeur hebben
voor een bepaald soort vis. Dit zou geassocieerd
kunnen worden met het kiezen van die, die het
lekkerst smaakt.
Ook zijn de dieren heel erg gevoelig voor tast. In
het wild wrijven ze geregeld hun lichamen tegen
elkaar om onderlinge relaties te benadrukken.
En verder zijn er veel indicaties van het aanwezig
zijn van totaal andere soorten zintuigen, zoals
mechanismen om druk van het zeewater te
compenseren, detectoren voor het meten van
zwaartekracht, versnelling, temperatuur en
magnetische velden.
Legende’s en mythen (zeemeerminnen)
Walvissen en dolfijnen hebben als sinds de tijd dat mensen met ze in contact kwamen een grote rol gespeeld in de fantasiewereld van deze mensen. Vele volksverhalen, legende’s, mythen en op dit moment ook films, zijn gebaseerd op of bevatten passages waar deze dieren naar voren komen.
Eén van de meest bekende mythen zijn de verhalen over zeemeerminnen. Wie
kent er niet een verhaal waarin deze figuren die half mens half vis zijn voorkomen.
De kans is heel groot dat deze verhalen gebaseerd zijn op de sightings van dolfijnen.
Zelfs in de bijbel komen er walvissen voor. Het verhaal van Jonas en de walvis is
daar een goed voorbeeld van.
5
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Echolocatie
Walvissen en dolfijnen communiceren met elkaar door middel van knarsende ,
piepende geluiden en fluitsignalen. Deze ultrasone geluiden kunnen een hele hoge
frequentie hebben.
Mensen kunnen deze ultrasone geluiden niet horen.
Dit wordt ook wel echolocatie genoemd doordat het geluid dat wordt gemaakt
wordt
teruggekaatst. Op deze manier kunnen walvissen en dolfijnen inschatten waar hun
voedsel is, maar ook elkaar.
Echolocatie en sonar gaan uit van hetzelfde principe. Echolocatie is een systeem
wat dieren gebruiken en sonar is hetzelfde maar dan uitgevoerd door een apparaat
wat door mensen is gebouwd. Vooral onderzeeërs maken hier gebruik van.
Een dier zendt een geluid uit (meestal hele hoge geluiden) wat tegen een voorwerp aanstoot en terug kaatst. Het dier vangt deze teruggekaatste geluiden weer op
en kan aan de hand daarvan de afstand tot, positie en grootte van het voorwerp
afleiden. Dolfijnen en tandwalvissen maken hier gebruik van.
Het sociale leven
Baleinwalvissen leven niet in een groep. Ze
zoeken elkaar af en toe op, maar dat hoeven niet
altijd dezelfde walvissen te zijn. De vrouwelijke
dieren die in groepen leven zijn vaak familie
van elkaar. Zo komt het voor dat jongen niet
alleen bij hun moeder zogen maar ook bij ander
vrouwelijke familieleden.
De walvissen die solitair leven, zogen hun
kalveren ongeveer 4 maanden lang.
Orka’s en potvissen hebben sterke sociale banden.
In een groep orka’s blijven de leden hun hele
leven bij elkaar. Groepen zijn tot zo’n veertig
leden groot. Bij potvissen is er meer variatie in de
groepssamenstelling, per seizoen en per locatie.
De groepen kunnen bestaand alleen vrouwtjes en
hun kalveren, kalveren en jonge volwassenen,
maar er bestaan ook groepen van jonge mannetjes
en seksueel actieve, volwassen mannetjes.
Migratie
Walvissen leggen grote afstanden af in hun
leven. Ze reageren op de veranderende water
temperatuur en de hoeveelheid voedsel die
daarmee samen hangt.
De bultrug en de grijze walvis zijn trouwens de
enige twee baardwalvissen die elk jaar dezelfde
route afleggen. Deze tocht voert hen door de
open oceaan en langs steeds dezelfde kusten over
duizenden kilometers.
Baardwalvissen verdelen hun jaar op de
noordelijke en zuidelijke voedselgronden. In
de korte zomers op de polen is daar erg veel
plankton te vinden. Dit betekent voor de drachtige
wijfjes dat ze voldoende kunnen eten om zo hun
ongeboren kalveren te laten groeien. De kalveren
worden juist in de warmere zeeën geboren
omdat ze niet zouden kunnen overleven aan de
poolcirkels. Alleen de Bowhead whale krijgt haar
kalveren in de poolzeeën.
Ook de mannetjes migreren om zo de vrouwtjes
tegen te komen.
De tandwalvissen migreren niet zoals de
baardwalvissen. Zij zullen gedurende het seizoen
van en naar de kust trekken in verband met de
hoeveelheid voedsel.
6
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Figuur 4:
De verspreiding van de Gervais Beaked Whale, één van de vele soorten walvissen. Andere walvissen zoals de Blauwe vinvis of
de Potvis leggen nog grotere afstanden af en zwemmen soms zelfs van pool tot pool. Afbeelding door Leon Pors
Bedreigingen
Dolfijnen en walvissen staan voortdurend bloot
aan tal van bedreigingen. In het verleden, maar
tegenwoordig vindt dit nog steeds plaats, hebben
alle dolfijnen en walvissen enorm geleden
onder de walvisvaart. Deze vorm van jacht waar
specifiek op deze dieren werd gejaagd werd door
heel veel landen uitgevoerd. Bijna alle walvissen
en dolfijnen soorten hebben hier grote verliezen
onder geleden. Sommige soorten zijn zelfs bijna
totaal uitgeroeid. De jachtdruk was te hoog voor
de dieren die zich relatief langzaam voort planten.
Tegenwoordig is het in de meeste landen
verboden om op walvissen te jagen, maar zijn er
nog steeds een aantal landen die de internationale
regelgeving aan hun laars lappen en steeds
nieuwe uitvluchten verzinnen om toch door te
gaan met de jacht.
In het verleden werden walvissen gebruikt voor
een het maken van een groot aantal producten
voor in en om het huis. Olie die in de dikke
vetlagen onder de huid zat werd gebruikt om
zeep, shampoo, schoonmaakmiddelen, lippenstift,
Het grootste dier ter wereld
Het allergrootste dier wat ooit op de wereld heef geleefd, leeft nu nog steeds, en
is een walvis. Hij is ook wel beter bekend als de Blauwe vinvis. De mannetjes van
deze soort kunnen wel 31 meter lang worden en de vrouwtjes zelfs nog groter:
bijna 34 meter lang. Met een gewicht van zo’n 190.000 kilo is dit geen kleine en
geen lichte jongen. Een pasgeboren baby is als hij wordt geboren al bijna 6 meter
lang. Deze walvis is een baleinwalvis en heeft dan ook heel klein voedsel op zijn
menu staan zoals: plankton, kleine inktvissen en hele kleine kreeftjes.
7
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
margarine, bakvet, potloden enzovoort mee te
maken. Ook werden er lampen mee verlicht en
werden er kaarsen mee gemaakt. De baleinen
werden gebruikt voor borstels, waaiers, hengels,
paraplubaleinen, zweepjes en nog veel meer. Het
vlees werd als dierenvoer gebruikt om honden
en katten te eten te geven. Op het internet zijn
verschillende afbeeldingen te vinden van de
producten die van baleinen worden gemaakt.
Wel waren er een aantal bevolkingsgroepen
zoals de eskimo’s die het vlees voor consumptie
gebruikten. Zelfs de botten werden gebruikt om
meubels mee te maken, juwelen en kunstwerken.
De huid werd als leer gebruikt voor tassen,
schoenen en zelfs fietszadels.
Zo kunnen we nog wel een tijdje door gaan, want
ook verschillende organen werden ingezet voor
van alles en nog wat.
Op dit moment zijn het vooral vissers uit Japan
en Noorwegen die nog jacht maken op walvissen
voor, volgens hen, wetenschappelijke doeleinden.
Naast de jacht op deze dieren voor de producten
die van ze kunnen worden gemaakt wordt er
ook op een flink aantal gejaagd om ze gevangen
te nemen. Deze levende vangst is speciaal om
te voldoen aan de grote vraag naar dolfijnen en
walvissen in aquaria en dolfinaria.
Niet alleen bewuste vangst is een groot probleem.
Veel walvissen en dolfijnen worden het
slachtoffer van onverantwoordelijke vismethoden.
De dieren die in grote sleepnetten verstrikt raken
kunnen niet meer tijdig naar het wateroppervlak
om te ademen en verdrinken dus.
Ook vervuiling van het zeewater is een groot
probleem. Giftige stoffen zijn niet alleen direct
schadelijk voor de gezondheid van deze dieren,
maar zorgen er ook voor dat er explosies van
ziektes kunnen uitbreken onder de verzwakte
dieren.
Bescherming
Walvissen zijn nog steeds niet echt totaal
beschermd. Sommige landen hebben een
jachtverbod op walvissen en dolfijnen in hun
territoriale wateren. Anderen laten beperkte
jachtquota toe.
In 1946 is de Internationale Walvis Commissie
ingesteld, een commissie bestaande uit
regeringsvertegenwoordigers uit de hele
wereld die zich regelmatig buigen over de
walvisvangstproblematiek.
In 1982 was er groot nieuws, de IWC had
een verdrag gesloten waarbij de commerciële
walvisvangst niet meer mocht. Noorwegen
protesteerde hiertegen en mag sindsdien legaal
op walvissen jagen. Dat doen ze dan ook
zeer fervent, want ieder jaar wordt hun quota
uitgebreid en mogen walvisvaarders aldaar meer
walvissen vangen.
Japan vangt walvissen onder het mom van
wetenschappelijk onderzoek. In de praktijk
eindigen de meeste walvissen die door Japanse
walvisvaarders worden gevangen als katten of
hondenvoer.
In 1996 zijn er ten minste 388 walvissen
gevangen door Noorse walvisvaarders. Daarnaast
zijn er veel walvisvaarders die hun boten laten
registreren onder de Japanse of Noorse vlag om
zo toch te jagen op walvissen. Dit terwijl de boten
van geheel andere landen zijn. De wetgeving laat
dit echter toe.
Fabels; water uit het spuitgat.
Veel mensen denken dat het spuitgat op de kop van walvissen en dolfijnen dient
om het water wat ze via hun mond inslikken weer uit te spuiten. Niks is minder
waar. Het water wat door de dieren de mond in wordt genomen, gaat via de mond
er weer uit. Het spuitgat blaast lucht uit die door de op het gat aanwezige water
als een soort waterdamp kan worden gezien. De dieren hebben speciale spieren
om het gat heen zitten die samentrekken en het gat en daarmee de longen afsluiten als ze onder water duiken. Als ze uit het water komen ademt het dier dus eerst
uit via het spuitgat en haalt meteen weer een teug lucht naar binnen, ook via het
spuitgat.
8
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Bescherming van dolfijnen en walvissen op Curaçao
Wat te doen bij een stranding
Strandingen van dolfijnen en walvissen komen regelmatig voor. Door aanvaringen
met schepen, ouderdom, ziektes of problemen met de echolocatie. Soms komt het
voor dat er een levend dier aanspoelt.
Het eerste wat je dan moet doen is niet in paniek raken en zeker niet de dieren
zomaar benaderen. Een dier met pijn kan, zelfs als het een dolfijn of walvis is, bijten. Het beste is direct contact op te nemen met een wetenschappelijke of
natuurbeschermingsinstantie.
Op Curaçao is dat stichting CARMABI op telefoonnummer 462-4242 (lijn 11, 15,
17 of 13). Geef door waar het dier precies ligt en hoe groot het dier is.
NB: Meestal zijn aangespoelde dieren echter niet te redden.
Strandingen van walvissen zijn altijd
een verdrietige zaak. Op het plaatje
linksboven zie je het lichaam van
een Gervais Beaked Whale die begin
jaren negentig van de vorige eeuw
aanspoelde op Curaçao.
Linksonder zie je het kadaver van een
Bryde Whale die in september 2001
aanspoelde vlak bij Fuik. Rechtsonder
zie je een spinner dolphin die in 2002
aanspoelde in de buurt van Marie
Pompoen.
Afbeeldingen door Leon Pors.
9
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Dolfijnen en walvissen in de wateren van Curaçao
Bij de komende beschrijvingen zijn weinig plaatjes geplaatst. Er zijn namelijk op het eiland weinig foto’s
beschikbaar van de soorten die we beschrijven. Op het internet zijn deze wel te vinden. Ga naar
www.google.nl, zorg dat er naar plaatjes wordt gezocht en typ de onderstaande engelse namen in.
We hebben het geprobeerd, het werkt!
In onze wateren komen tal van dolfijnen en
walvissen voor. Meestal zijn het dieren die op
doorreis zijn van bijvoorbeeld Argentinië naar
de VS of vice versa. Of zijn het dieren die het
gehele Caribische gebied als hun grondgebied
aanschouwen en regelmatig van het ene eiland
naar de andere zwemmen. Dolfijnen blijven
voornamelijk hangen als er voedsel is in de vorm
van vissen.
Diepgaande gegevens ontbrengen echter, en
we hebben het voornamelijk aan schepen en
observanten aan de kust te danken dat we
überhaupt iets weten van deze dieren in onze
wateren. Walvissen spuiten lucht in de vorm
van nevel uit hun spuitgat(en). De vorm van
deze spuitwolken is voor elke soort specifiek.
Een goed geoefend oog kan aan de hand van de
spuitvormen zien om welke soort walvis het gaat.
Maar zelfs de experts hebben het daarmee niet
al te makkelijk. Soms worden aan de noordkant
spuitnevels gezien, maar door ongeoefende
ogen. De meest betrouwbare informatie krijgen
van schepen van de Kustwacht, Marine of
ander schepen die op hun reis op zee de dieren
tegenkomen. Soms worden er foto’s gemaakt. En
aan de hand hiervan kunnen we vaststellen om
wat voor soort het gaat.
Een andere, heel belangrijke, bron van informatie
zijn kadavers. Het komt regelmatig voor dat
walvissen en dolfijnen op zee overlijden.
Oorzaken daarvoor zijn aanvaringsongelukken
met schepen, ziektes of ouderdom. Zo’n kadaver
kan dan door de golven op zee in de richting van
een kust worden gespoeld en als we deze vinden,
slepen we het naar een controleerbare plek en
doen we onderzoek naar het dier.
Eerst kijken we om wat voor soort het gaat,
wat het geslacht van het dier is. We meten hoe
groot hij om te kunnen afleiden of het om een
volwassen of jong dier gaat. We onderzoeken de
maaginhoud om te kijken wat het dier gegeten
heeft en nemen monsters van verschillende
weefsels in het lichaam om op te sturen naar
laboratoria in het buitenland. Die kunnen dan
onderzoeken of het dier een ziekte had etc.
Soms kun je aan de buitenkant zien of het dier
een aanvaring heeft gehad met een schip. Daarna
gaan we snijden en het dier ontleden. Zo kunnen
we de skeletten conserveren en soms zelfs extra
gezondheidsproblemen tegenkomen. Zo hebben
we een keer een dode jonge walvis gevonden
die bij nader onderzoek vergroeide beenderen
had en dus waarschijnlijk moeite had met zich
voortbewegen. Zo’n dier overleeft het niet lang.
De Bryde walvis is een soort baardwalvis die
14-14,5 meter lang kunnen worden. De vrouwtjes
worden meestal wat groter dan de mannen. Een
pasgeboren baby meet ongeveer 3,5 meter. Deze
dieren filteren vis en een aantal ongewervelde
zeedieren uit het water met hun baleinen. Ze
houden absoluut niet van koud water en zijn
dus altijd te vinden in tropische en subtropische
gebieden.
De shortfin pilot whale of Indische Griend
is een relatief kleine tandwalvis die tussen de
5,5 en 4,7 meter land kunnen worden. Ze lusten
voornamelijk pijlinktvis en duiken hier in kleine
groepjes naar. Het zijn zeer sociale dieren en ze
kunnen vrij oud worden, waarschijnlijk zeker een
jaar of 65.
De Dwarf sperm whale of kleinste potvis eet
voornamelijk diepzeepijlinktvis, gewone inktvis,
ongewervelden en vis. Ze worden niet al te groot,
zo’n 2,7 meter. De kop doet een beetje denken
aan de kop van een haai
De humpback whale of bultrug is een baardwalvis die wel 19 meter lang kan worden. Meestal
zijn de mannetjes kleiner dan de vrouwtjes, zo’n
17,5 meter. Een baby meet bij de geboorte al bijna
5 meter. Geen kleintje dus. Bultruggen hebben
voornamelijk vissen en ongewervelden op hun
menu staan en ze vangen deze soms met een ingenieuze methode. Ze maken een soort “visnet” van
luchtbellen die ze uitblazen en die de vissen of
ongewervelden omringen. Uit angst kruipen deze
bij elkaar en dan kan de bultrug met een grote hap
een grote hoeveelheid prooi doorslikken.
10
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
deze sprongen worden gemaakt tolt de dolfijn om
zijn as alsof hij pirouettes aan het maken is. Soms
draait hij tot wel 7 keer om zijn as tijdens zo’n
sprong.
De dieren zijn makkelijk te herkennen aan de drie
kleuren die ze hebben. Op de rug zijn ze donker
gekleurd, daaronder grijs en op de buik wit.
Daarnaast hebben ze een duidelijke donkergrijze
streep die van het oog tot de buikvin loopt. Langsnuitdolfijnen hebben voornamelijk verschillende
vissoorten en pijlinktvissen op hun menu staan.
De Killer whale of orka is een dolfijn en wel
de allergrootste dolfijn die er bestaat. Dit bekende dier uit films als Free Willy heeft een zeer
dubieuze naam wat gerelateerd wordt aan zijn
agressiviteit. Mannetjes orka’s kunnen wel 9
meter lang worden, de vrouwtjes 7,7 meter. Ze
hebben een zeer gevarieerd menu wat bestaat uit
vissen, pijlinktvissen, zeezoogdieren waaronder
de zeehond en de blauwe vinvis, zeevogels als
zeemeeuwen en pinguïns en zeeschildpadden. Ze
komen in alle zeeën voor en vormen overal hechte
familiegroepen.
De bottlenose dolphin of tuimelaar. Tuimelaars kunnen wel 3.8 meter lang worden en leven
wereldwijd. Deze soort dolfijn is in de televisieserie Flipper gebruikt om de beroemde dolfijn
te spelen. En daardoor is het ook een van de
bekendste soorten dolfijnen die er zijn. De dieren
zijn heel speels waarbij ze voortdurend sprongen
maken, met hun staart klappen en nog veel meer
kunstjes uithalen. Hun voedsel bestaat uit vissen,
koppotigen en ongewervelde dieren.
De Sperm whale of potvis. Deze grootste tandwalvis met de karakteristieke vierkante kop kan
wel 20 meter lang worden en eet diepzee-inktvis
waaronder reuze-pijlstaartinktvis. Ook eet hij
grote vissen. Dit dier komt in bijna alle zeeën
voor en duiken daar tot grote diepten om hun
prooi te kunnen bereiken. Ze kunnen heel lang
onder water blijven en er zijn duiken geregistreerd
van wel 2000 meter diep. Maar waarschijnlijk
kunnen ze tot wel 3000 meter diep duiken. De kaken van diepzee-inktvis die in de magen van deze
dieren zijn gevonden laten zien dat deze dieren
jagen op inktvissen die tentakels kunnen hebben
van meer dan 10 meter lengte. Vaak kun je op de
huid van potvissen dan ook littekens zien die het
bewijs kunnen zijn voor gevechten tussen de jager
en zijn prooi.
De pan-tropical spotted dolphin of de Slanke
dolfijn. Deze dolfijnen worden vaak gezien door
zeevaarders als ze langs de boeg van de schepen
zwemmen en daarbij lange sprongen maken. De
dieren kunnen ongeveer 2.60 meter lang worden.
De vrouwtjes blijven meestal iets kleiner. Hun
dieet bestaat voornamelijk uit vissen.
Deze Bottlenose dolphin werd in Mei 2008 gespot op Grote
Knipbaai. Het was een jong dier. Foto door Michelle da
Costa Gomez.
De Goosebeak whale of Cuvier-dolfijn. Een
dolfijn die wel 6.9 meter lang kan worden. Deze
grote jongens eten weekdieren uit de diepzee,
verschillende soorten vissen en schaaldieren.
Deze soort heeft een eigenaardig kenmerk, twee
voortanden die uit de onderkaak buiten de bek
groeien. Daarmee vechten ze onder andere met
andere mannetjes van dezelfde soort. De dieren
komen wereldwijd voor en zijn een van de meest
en wijdverspreid voorkomende dolfijnen op de
wereld.
De striped dolphin of Gestreepte dolfijn wordt
gemiddeld zo’n 2,60 meter lang. De vrouwtjes
worden niet groter dan 2.10 meter. Deze dieren
hebben altijd zeer tot de verbeelding gespeeld
van mensen vanwege hun mooie tekening die wel
met een penseel lijkt te zijn aangebracht. De oude
Grieken beeldden ze al af.
Gestreepte dolfijnen eten voornamelijk vissen en
schaaldieren.
De spinner dolphin of langsnuitdolfijn. Deze
dolfijn is het meest bekend van zijn enorme
acrobatische sprongen die hij kan maken. Terwijl
11
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Wil je meer weten?
Geraadpleegde literatuur:
- Walvissen, dolfijnen en bruinvissen, de complete gids voor zeezoogdieren, Carwardine M. Et al, uitgave
2000, uitgeverij Könemann
- Additional records and a review of the cetacean fauna on the leeward Dutch Antilles, Debrot,A.O., de
Meyer, J.A., and Dezentjé P.J.E., Caribbean Journal of Science Vol. 34, no.3-4, 204-210, 1998
Illustraties zoeken!
- Surf naar een zoekprogramma: bv. www.google.nl
- Zorg dat het programma naar plaatjes gaat zoeken door de tab AFBEELDINGEN aan te klikken
- Typ de wetenschappelijke naam van de dolfijn of walvis in die je zoekt
- Zoek uit de resultaten welk plaatje je wilt gebruiken
- KLIK op dit plaatje
- SAVE het plaatje naar je harddisk op je computer met een naam die je makkelijk kunt
terugvinden
- Zorg dat je altijd vermeld van welke website je het plaatje hebt gehaald.
Sponsored by:
12
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Het opzetten van een walvisskelet
Altijd al willen weten hoe we een skelet van een dode walvis opzetten? Kijk dan
naar de foto’s en kom eens kijken naar het skelet in het Christoffelpark.
Om het skelet vrij te krijgen is het natuurlijk nodig om al het vlees van het lichaam weg te snijden. Het duurt namelijk veel te
lang als we wachten tot het lichaam is uitgedroogd. Eerst bereiden we ons goed voor, door handschoenen en een beschermpak
aan te trekken. Dan gaan we aan de slag... Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez
Het is heel veel werk om al het vlees en vet van het skelet af te krijgen. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon
Pors
Als al het vlees van de botten af is worden alle onderdelen vervoerd naar een plaats waar het allemaal lekker kan uitstinken.
Pas hierna gaan we ze schoonmaken met schoonmaakmiddel. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon Pors
13
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
Het opzetten van een walvisskelet
Altijd al willen weten hoe we een skelet van een dode walvis opzetten? Kijk dan
naar de foto’s en kom eens kijken naar het skelet in het Christoffelpark.
Als de botten zijn uitgestonken en schoongemaakt is het de kunst om ze allemaal netjes te sorteren. Eigenlijk bouwen we dan
het hele skelet weer in elkaar met losse botjes, zodat we weten waar we moeten beginnen als we alles echt in elkaar gaan
zetten. Afbeeldingen door Michelle da Costa Gomez en Leon Pors
Als alle botten gesorteerd zijn op volgorde gaat het echte bouwwerk pas goed beginnen. In alle ruggewervels wordt een gat
geboord zodat we ze aan elkaar kunnen “rijgen”. Dit geeft een heleboel stof. Voor de zware schedel moet een stellage worden
gebouwd die het gewicht kan dragen. Als alles stevig in elkaar zit is het tijd voor de finishing toutches.Bij het grte potvis
skelet in het Christoffelpark moesten er nog tandjes in het skelet worden gezet. We hebben van alle tanden een gipsen afdruk
gemaakt en deze in het bot gelijmd. Nu ziet het skelet eruit als op de volgende foto. Afbeeldingen door Michelle da Costa
Gomez en Leon Pors
14
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
15
NME Infoblad walvissen en dolfijnen, CARMABI
16