Het uitzonderlijke menu van twee leeuwen Noorderlicht, december

Het uitzonderlijke menu van twee leeuwen
Noorderlicht, december 2009
Twee leeuwen brachten aan het eind van de 19e eeuw in Kenia een groot aantal mensen om. Hoeveel precies?
De schattingen lopen flink uiteen, maar isotopenonderzoek lijkt het pleit nu te beslechten.
De geruchtenmachine sprak tot dusver van imposante getallen. Dozijnen medewerkers van de Keniaanse spoorwegen en talloze
Afrikanen zouden in 1898 ten prooi zijn gevallen aan de twee leeuwen. Niet minder dan 135 mensen zouden in het gebied Tsavo
zijn vermoord door het duivelse duo. Hollywood was zwaar onder de indruk en maakte er maar liefst drie films over, waaronder
Bwana Devil en The Ghost and the Darkness. Het spoorwegbedrijf was ondertussen een stuk voorzichtiger en hield het bij 28
fatale
aanvallen.
Hoeveel mensen aten die twee leeuwen nu werkelijk? Na een analyse van bot- en haarresten van de twee leeuwen blijft de teller
op 35 staan (PNAS, 2 november). De lichamen van de twee leeuwen – FMNH 23969 en FMNH 23970 genaamd – werden
namelijk bewaard nadat ze door een Britse kolonel werden afgeschoten. Dat stelde een aantal Amerikaanse wetenschappers in
staat de koolstof- en stikstofisotopen in de lichaamsresten in kaart te brengen en te vergelijken met die van hedendaagse
leeuwen, mensen en vegetarische prooidieren.
Isotopen
in
de
voedselketen
De koolstofisotopen maken het mogelijk om onderscheid te maken tussen verschillende soorten planten – omdat planten
verschillende soorten fotosynthese gebruiken. Deze verschillen blijven behouden in de consumenten van planten, herbivoren
dus, die weer de prooi van leeuwen kunnen zijn. Omdat planteneters elk hun eigen specifieke menu hebben, kun je uit de
isotopen
afleiden
welke
dieren
de
leeuwen
hebben
gegeten.
Een prachtige aanleiding voor een film natuurlijk, mensenetende leeuwen. Bwana Devil kwam uit in 1952.
De twee leeuwen nadat ze waren neergeschoten door een Britse kolonel. (foto's: Field Museum of Natural History)
De stikstofisotopen geven inzicht in hoe hoog de prooidieren in de voedselketen staan. Daarmee kun je dus ook inzicht krijgen in
welke dieren de leeuwen hebben gegeten. Bedenk daarbij dat mensen het hoogst in de voedselketen staan.
Ook waren de onderzoekers in staat om te kijken wat de leeuwen op verschillende momenten voor hun dood aten, omdat het ene
weefsel er langer over doet om zich te vernieuwen dan het andere. Bot vernieuwt zich langzaam. De isotopen in het botweefsel
gaven daarom inzicht in eetgedrag van de leeuwen gedurende hun hele leven. Haar daarentegen vernieuwt zich snel en liet zien
wat
de
leeuwen
in
de
laatste
drie
maanden
van
hun
leven
aten.
Minder
dan
gedacht
Verder wisten de onderzoekers al dat leeuwen zes kilo voedsel per dag eten en ongeveer twintig kilo weefsel opaten van de
aangevallen mensen. De combinatie van die gegevens leert dat de ene leeuw in de laatste drie maanden van zijn leven 8,1 mens
had verorberd, en de andere 3,5. Omdat de aanvallen in 1898 in totaal negen maanden duurden, vermenigvuldigen de
onderzoekers
deze
getallen
met
drie.
Dat leidt ertoe dat de ene leeuw ruim 24 mensen zou hebben gegeten en de andere een kleine elf. Een stuk minder dan de sterke
verhalen deden vermoeden, maar wel meer dan de 28 waar het spoorwegbedrijf het destijds op hield.
Uitzonderlijk
menu,
uitzonderlijke
omstandigheden
De twee leeuwen stapten over op dit voor leeuwen zeer ongewone menu door een al even ongewone combinatie van factoren. In
de eerste plaats had de mens voor voedselschaarste gezorgd. Aan het eind van de 19e eeuw waren alle olifanten in het gebied
door de mens verjaagd of afgeschoten, waardoor grasland veranderde in bossen en de geschikte prooidieren sterk in aantal
afnamen.
Een virus deed het aantal prooidieren nog verder afnemen en de ernstige Mwakisenge-droogte, die het gebied tussen 1897 en
1900 teisterde, maakte de omstandigheden voor de leeuwen nog nijpender. In zo´n bedreigende situatie kunnen individuele
leeuwen zich specialiseren in alternatieve voedselbronnen, zoals bijvoorbeeld de mens.