Verstandig zonnen

Verstandig zonnen
minder kans op huidkanker
Inhoud
Voor wie is deze brochure?
Dat beetje zon in Nederland…
Tien adviezen om verstandig te zonnen
De effecten van uv-straling
Elke huid reageert anders
Wat is huidkanker?
Vroege ontdekking van huidkanker
Anti-zonnebrandmiddelen
Zonne-apparatuur
Wilt u meer informatie?
KWF Kankerbestrijding is in 1949 opgericht op initiatief van Koningin Wilhelmina.
Koningin Beatrix is onze beschermvrouwe. Al ruim 55 jaar strijden we voor minder
kanker, meer kans op genezing en een betere kwaliteit van leven voor alle kankerpatiënten
en hun dierbaren. Overal waar we kunnen, gaan we actief de strijd tegen kanker aan.
Door wetenschappelijk kankeronderzoek mogelijk te maken. Door het aanmoedigen
van een gezonde leefstijl en door goede voorlichting te geven. En door ons in te zetten
voor alle kankerpatiënten en hun dierbaren.
KWF Geverslijn: 0900 – 202 00 41 (¤ 0,01/pm)
Giro 26000
KWF Hulp- en informatielijn 0800 – 022 66 22 (gratis)
www.kwfkankerbestrijding.nl
Is deze brochure ouder dan 3 jaar, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat. © KWF Kankerbestrijding, voorjaar 2004
2
3
4
7
8
9
13
16
18
22
24
Voor wie is deze brochure?
Deze brochure is bedoeld voor iedereen die graag van de zon
geniet. In deze uitgave kunt u lezen hoe u dat volgens de
huidige wetenschappelijke inzichten op een verstandige
manier kunt doen. Op initiatief van KWF Kankerbestrijding
zijn tien adviezen voor verstandig zonnen opgesteld.
Op pagina 7 worden ze kort samengevat. Wie ze ter harte
neemt, zal daar profijt van hebben.
Schijnt de zon in Nederland, dan genieten we daarvan.
Dat is niet voor niks: de zon geeft mensen een prettig en
ontspannen gevoel en bovendien stimuleert de zon de
aanmaak van vitamine d. Dat we niet onbeperkt kunnen
genieten komt door de uv-straling in het zonlicht. Te veel
uv-straling kan schade aan de huid veroorzaken: op korte
termijn verbranding, op lange termijn een versnelde
veroudering van de huid, maar ook een grotere kans op
huidkanker. In deze brochure worden de effecten van
uv-straling op onze gezondheid nader toegelicht.
Wilt u meer informatie over kanker in het algemeen, dan
heeft KWF Kankerbestrijding over een groot aantal onderwerpen aparte brochures beschikbaar. U kunt ook contact
opnemen met ons Voorlichtingscentrum. De adresgegevens
staan achter in deze brochure.
Deze brochure is een uitgave van KWF Kankerbestrijding en
is tot stand gekomen met medewerking van deskundigen
uit diverse beroepsgroepen, waaronder artsen, onderzoekers,
voorlichters en preventiemedewerkers.
3
Dat beetje zon in Nederland…
uv-straling
Een deel van het
zonlicht bestaat uit
ultaviolette stralen
(uv). Deze straling is
onderverdeeld in uva,
uvb en uvc. uvcstraling is het sterkst,
maar bereikt het
aardoppervlak niet.
Van alle uvb-straling
bereikt een deel de
aarde. uva-straling
bereikt de aarde
Veel mensen denken nog steeds dat het in Nederland niet
zo’n vaart zal lopen met de risico’s van zonnen. Je hoort
er ook vrijwel nooit iemand over, maar jaarlijks worden
ongeveer 25.000 mensen overvallen door de mededeling:
‘Dat plekje op uw huid is huidkanker.’.
In de meeste gevallen is huidkanker goed te behandelen.
Maar vaak heeft de behandeling litteken(s) tot gevolg en is
jarenlange controle nodig vanwege de kans op terugkeer
van de ziekte. Er overlijden elk jaar ruim 500 mensen aan
huidkanker. Het aantal mensen met huidkanker is de
afgelopen tientallen jaren sterk gestegen. Dit is grotendeels
te verklaren door de toegenomen populariteit van
zonnebaden sinds het begin van de vorige eeuw, de zon- en
wintersportvakanties en het gebruik van zonne-apparatuur.
ongehinderd als er
geen bewolking is.
uvb-stralen zijn de
belangrijkste
veroorzakers van
Onverwachte effecten
De effecten van de zon kunnen soms anders uitpakken dan
wij verwachten. Hieronder worden enkele voorbeelden
genoemd van dat soort ‘verrassingen’.
zonnebrand. Maar ook
een hoge dosis uva
kan schade aanrichten
in de huid, zoals
zonnebrand en
huidkanker.
Bij kou ook uv - De hoeveelheid uv-straling hangt niet af
van de temperatuur. Ook op een zonnige dag met lage
temperaturen kan er veel uv-straling zijn. Wintersporters
weten dat uit ervaring. Op een hoogte van 2000 meter is de
uv-straling bijna 30% sterker dan op zeeniveau. Je bent er
dichter bij de zon en de lucht is schoner. Daarnaast
weerkaatst sneeuw zo’n 80% van de uv-straling. Die situatie
is extreem. Een onbeschermde huid kan dan in heel korte
tijd verbranden, zowel in de winter als in de zomer. Door de
kou voel je dit vaak te laat.
Weerkaatsing - Vaak wordt vergeten dat muren en zand
uv-straling weerkaatsen. Dus ook onder een parasol komt
uv-straling. Het is wel minder dan in de volle zon, maar je
kunt onder een parasol verbranden.
Achter glas - uv-straling gaat ook door glas heen. Een gewone
autoruit laat bijvoorbeeld circa 10% uvb- en 70% uva-straling door.
4
Huidreacties - Bepaalde stoffen kunnen de huid gevoeliger
maken voor uv-straling, of in combinatie met uv-straling
huidreacties veroorzaken zoals jeuk, bultjes en snellere
verbranding. Men noemt dit fototoxische stoffen. Stoffen
waardoor dergelijke ongewenste reacties optreden kunnen
van nature in ons lichaam voorkomen, bijvoorbeeld
hormonen. Daarnaast kunnen ook waspoeders, levensmiddelen en medicijnen dit soort stoffen bevatten. Dat kan
ook gelden voor cosmetica (oogschaduw, lipstick, dagcrème,
parfum, deodorant etc.) en anti-zonnebrandmiddelen. Alleen
medisch onderzoek kan uitwijzen wat er precies aan de hand
is en wat er eventueel tegen zo'n huidreactie te doen is.
Huidziekten
uv-straling kan soms
een gunstige uitwerking hebben bij enkele
huidaandoeningen
zoals acne, psoriasis en
sommige vormen van
eczeem. Het effect kan
echter ook averechts
zijn.
Koortslip
uv-straling kan de
afweer van het
menselijk lichaam
tijdelijk verminderen.
Hierdoor krijgen
onderdrukte infecties
een kans. Dit verklaart
waarom veel mensen
’s zomers of tijdens
de wintersport last
hebben van een
koortslip.
Zonkracht
Niet alleen in Nederland, maar bijvoorbeeld ook in Spanje
wordt dagelijks gemeten hoeveel uv-straling op een
bepaalde plaats te verwachten is tussen 12.00 en 15.00 uur.
Zonkrachtwaarden zijn internationaal, maar liggen in
bijvoorbeeld Spanje wel aanzienlijk hoger dan in Nederland.
De zonkracht wordt weergegeven op een schaal van 0-10.
In Nederland staan verwachte zonkrachtwaarden in de
weerberichten in de krant, op internet: www.knmi.nl en op
5
Zonkrachtwaarden
0
Geen zonkracht
1-2
Vrijwel geen
zonkracht
3-4 Zwakke zonkracht
5-6 Matige zonkracht
7-8 Sterke zonkracht
9-10 Zeer sterke
zonkracht
pagina 708 van Teletekst. Op radio en tv wordt alleen
melding gemaakt van zonkracht 6 of hoger. Net als de
weersverwachting is dit een voorspelling.
De zonkracht wordt bepaald door:
• Het jaargetijde: in de zomer is in Nederland de
zonkracht sterker dan in de winter. In de tropen
daarentegen maakt het jaargetijde niet uit.
• Het tijdstip op de dag (oftewel de stand van de zon):
uv-straling is in Nederland het sterkst tussen 12.00 en
15.00 uur. De afstand die uv-stralen door de dampkring
moeten afleggen is dan het kortst.
• De plaats op aarde: hoe dichter bij de evenaar, hoe
sterker de uv-straling. Maar ook: hoe hoger (in de
bergen), hoe sterker de uv-straling.
• De mate van weerkaatsing: uv-straling wordt sterker
door weerkaatsing via sneeuw, zand en water.
• Bewolking: door een dichtbewolkte lucht komt
nauwelijks uv-straling, bij heiig weer kan de doorlating
van uv-straling toch aanzienlijk zijn. Bij schapenwolkjes
kan de intensiteit van uv-straling zelfs toenemen
doordat straling gereflecteerd wordt tussen de wolken.
Ozonlaag
Dankzij de ozonlaag bereikt slechts een klein deel van alle
uv-straling het aardoppervlak. Wel is er tegenwoordig zowel
op het Noordelijk als het Zuidelijk Halfrond gedurende
bepaalde tijden van het jaar sprake van een verdunning van
de ozonlaag, Door dit ‘gat in de ozonlaag’ kan er meer uvstraling het aardoppervlak bereiken. In bepaalde landen
zoals Nieuw-Zeeland en Australië heeft dit al geleid tot
adviezen van de overheid om de blootstelling aan zonlicht
te beperken. Wanneer de dikte van de ozonlaag verder
afneemt, kan dit op den duur leiden tot een toename van
het aantal mensen met huidkanker.
6
Tien adviezen om verstandig te zonnen
Op initiatief van KWF Kankerbestrijding hebben
deskundigen op het gebied van uv-straling,
huidaandoeningen en bescherming tegen te veel zon,
onderstaande richtlijnen opgesteld. De achtergronden
hiervan worden in deze brochure toegelicht.
Gezonde leefstijl
Vijftig jaar geleden
wisten we nauwelijks
hoe kanker ontstond.
Nog minder hoe het
veroorzaakt werd.
Nu wetenschappelijk
1
Geniet van de zon, maar denk aan uw huid.
2
Laat de huid voorzichtig wennen aan de zon en
voorkom zonnebrand.
onderzoek steeds meer
verband heeft aangetoond met onze
leefstijl, dus ons eigen
gedrag, kunnen we
3
Zoek liever de schaduw op in plaats van de volle zon,
zeker tussen 12.00 en 15.00 uur.
daar ons voordeel mee
doen. Een manier van
leven die kanker ge-
4
Draag in de volle zon bij voorkeur een petje of een
zonnehoed en kleding.
garandeerd uitsluit
is er niet. Maar we
kunnen zelf wel veel
5
Lang in de zon? Smeer onbedekte huid dan goed in
met een anti-zonnebrandmiddel.
doen om het risico
op bepaalde soorten
kanker te beperken.
6
Laat zonnebaden en het gebruik van zonneapparatuur over aan mensen vanaf 16 jaar en
mensen met huidtype 2, 3 en 4.
Zoals: niet roken,
gezond en gevarieerd
eten, matig zijn met
alcohol, voldoende
7
Volg gebruiksinstructies van zonne-apparatuur
nauwkeurig op.
8
Vraag in een zonnestudio om persoonlijk advies.
9
Vermijd de zon en zeker de zonnebank als de huid
vreemd reageert met bijvoorbeeld uitslag, jeuk of
snelle verbranding. Raadpleeg zo nodig een arts.
10
Bij sommige huidaandoeningen helpt uv-straling,
bij andere juist niet. Vraag advies aan een huidarts.
7
bewegen én verstandig
zonnen.
De effecten van uv-straling
Kwartiertje zon per dag
In de lente, zomer en
herfst twee of drie keer
per week een kwartiertje met de handen en
het gezicht in de zon
is voldoende. Als er
Een beetje uv-straling is goed voor de gezondheid. Maar te
weinig of te veel kan schadelijk zijn. De effecten worden
na enige tijd merkbaar. Soms al betrekkelijk snel, zoals
bij verbranding. Het ontstaan van botontkalking door te
weinig of van huidkanker door te veel uv-straling zijn
processen die vele jaren duren. Het onderstaande overzicht
toont enkele effecten die uv-straling kan hebben.
meer huid wordt
blootgesteld, is de benodigde tijd om voldoende vitamine d aan
te kunnen maken korter.
De winter doorkomen
met maar heel weinig
uv-straling is voor de
aanmaak van vitamine d
voor gezonde mensen
geen probleem.
Korte termijn
(< 1 jaar)
Lange termijn
Aanmaak van vitamine d - Een langdurig tekort aan
vitamine d kan op oudere leeftijd bijdragen aan
botontkalking. Gezonde voeding levert een deel van de
noodzakelijke vitamine d. Blootstelling aan uvb-straling
kan dit aanvullen. Maar het is niet zo dat hoe meer uvstraling de huid ontvangt, hoe meer vitamine d er in het
lichaam wordt aangemaakt. Er is een maximum: als de
‘voorraadkamers’ vol zijn en de huid nog steeds wordt
blootgesteld aan uv-straling, dan worden de voorraden
weer afgebroken en begint het proces opnieuw.
Mogelijke voordelen
- Gevoel van welbevinden
- Bruining
(weinig bescherming
tegen uv-schade)
- Huidverdikking
door uvb (enige
bescherming tegen
uv-schade)
- Aanmaak vitamine d
- Gunstige effecten
bij bepaalde
huidaandoeningen
Mogelijke nadelen
- Verbranding
- Hogere kwetsbaarheid
voor infecties (bv. koortslip)
- Fototoxische reacties
- Lasogen/sneeuwblindheid
- Verslechtering van
bepaalde huidaandoeningen
- Verminderde kans
op botontkalking
- Huidkanker
- Rimpels
- Staar
8
Elke huid reageert anders
In de verschillende werelddelen loopt de hoeveelheid uvstraling sterk uiteen. Daar heeft de natuur zich ter plekke op
aangepast. Daarom kunnen mensen uit de tropen beter tegen
de zon dan Nederlanders. Of iemand bruin wordt of niet, is
erfelijk bepaald. Dat verandert nooit in een mensenleven.
Ook niet door meer of minder in de zon te zijn.
Op grond van de gevoeligheid van de huid zijn globaal vier
huidtypen te onderscheiden.
Huidtype
Verbrandingservaring
Bruiningservaring
1
verbrandt zeer snel
wordt niet bruin
2
verbrandt snel
wordt
langzaam bruin
lichte huid
blond haar
grijze, groene of
lichtbruine ogen
3
verbrandt niet snel
wordt
gemakkelijk bruin
licht getinte huid
donkerblond tot
bruin haar
vrij donkere ogen
4
verbrandt bijna nooit
bruint zeer goed
een van nature
getinte huid
donker haar
donkere ogen
Wat is uw huidtype?
Met behulp van de tabel kunt u globaal uw huidtype bepalen.
Het kan zijn dat u tussen twee genoemde huidtypes in zit.
9
Uiterlijke
kenmerken
zeer lichte huid
vaak sproeten
rood of
lichtblond haar
blauwe ogen
Ervaringen met verbranding van lichaamsdelen als
schouders en rug zeggen het meest over uw huidtype.
Daarna de ervaring met bruin worden. Uiterlijke kenmerken
zijn het minst bepalend. Iedereen zal bij in de zon zijn,
rekening moeten houden met z’n huidtype.
Speelgoedzonnebrillen
Voor kinderen zijn
speelgoedbrillen in
de handel die de uvstraling niet
tegenhouden. Deze
brillen zijn gevaarlijk:
door de vaak donkere
glazen gaan pupillen
wijder openstaan,
waardoor uv-straling
makkelijker in de ogen
doordringt en schade
aan kan richten.
Kinderen
De kinderhuid is heel gevoelig voor de schadelijke gevolgen
van uv-straling. De huid van volwassenen vernieuwt zich
voortdurend in enkele weken. Een kinderhuid moet daarnaast
ook nog groeien en heeft daardoor te weinig tijd om
beschadigde huidcellen te herstellen. Bovendien ontstaan op
jonge leeftijd ook moedervlekken. Die bestaan uit een
opeenhoping van pigmentcellen die in deze periode erg
kwetsbaar zijn. Die extra gevoeligheid wordt minder, maar
blijft aanwezig tot en met de leeftijd van circa 15 jaar.
Huidcellen die op jeugdige leeftijd zijn beschadigd, hebben
bovendien langer de tijd zich te ontwikkelen tot kankercellen.
Daarom is voor kinderen bescherming nodig en wordt het
gebruik van zonne-apparatuur sterk afgeraden. Houd baby’s
tot ongeveer 6 maanden liefst helemaal uit de felle zon.
Een goede zonnebril
heeft een ce-markering
en moet uv-straling
tegenhouden. Als
kinderen graag een
zonnebril willen, koop
er dan een die voldoet
aan deze eisen.
En koop voor uzelf ook
een goede zonnebril.
10
Hoe ontstaat dat bruine kleurtje?
Elke huid bevat pigmentcellen (melanocyten). Pigment
is een bruine kleurstof die de huid tegen uv-straling
beschermt. uv-straling stimuleert de aanmaak van
pigment. Als de huid gebruind is, dringen er iets minder
uv-stralen in de huid door, maar deze bescherming is verre
van volledig. Niet iedereen kan (even) bruin worden: het
vermogen van pigmentcellen om pigment te maken is
erfelijk bepaald.
Daglicht
De meeste uv-straling
krijgen we via zonlicht.
Maar ook in gewoon
daglicht zit uv. Veel
mensen vergeten dat
we ook veel uv-straling
oplopen als we in een
korte broek in de tuin
Huidverdikking
De huid kan zich verdikken als deze geleidelijk kan wennen
aan uvb-straling. Huidverdikking is niet te voelen en niet te
zien zoals pigment, maar geeft meer bescherming dan een
bruine huid. Verdikking van de opperhuid beschermt de
dieperliggende huidlagen waar nieuwe huidcellen worden
gemaakt die erg kwetsbaar zijn. Als de huid meer ‘gewend’
is aan uv-straling, zal zij minder snel verbranden. Het
verdikken duurt enige dagen tot enkele weken, afhankelijk
van het huidtype. De gevoelige huid van mensen met
huidtype 1 zal nauwelijks ‘wennen’. Huidverdikking
verdwijnt als de huid niet meer regelmatig aan uv-straling
wordt blootgesteld.
werken, fietsen of
buiten sporten. Wie
regelmatig buiten
komt, ook bij koel
weer, krijgt daarom
vanzelf een kleurtje.
Huidpeeling
Met een huidpeeling
of het scrubben van de
huid worden dode
huidcellen verwijderd.
Daardoor voelt de huid
Wat gebeurt er als de huid verbrandt?
Bijna iedereen is wel eens verbrand door de zon. Een lichte
verbranding geeft een rode, of rood-bruine en soms ook
pijnlijke huid. Bij ernstige verbranding ontstaan blaren en is
de huid rood gezwollen. Het rood worden van de huid (de
medische term is ‘erytheem’) is een waarschuwingssignaal.
Het treedt op als de huid op één dag meer uv-straling krijgt
dan zij kan verdragen. Als blijkt dat de huid aan het einde
van de middag rood is, is die grens al ver overschreden. De
waarschuwing om uit de zon te gaan of een t-shirt aan te
trekken komt meestal te laat. Gun de verbrande huid de tijd
om te herstellen: ga direct uit de zon en vermijd deze een
paar dagen.
11
gladder aan. Deze
schoonheidsbehandeling vermindert echter
de huidverdikking, de
natuurlijke bescherming van de huid tegen
uv-schade.
Rimpels
Onze huid verandert
naarmate we ouder
Om bruin te worden is het niet nodig om te verbranden.
Bruin worden, zónder te vervellen, kost tijd. Maar iemand
die langzaam bruin wordt, blijft ook langer bruin.
worden: er komen
meer rimpels, de huid
wordt minder elastisch
en vaak ontstaan er
pigmentvlekken. Bij
overmatige blootstelling aan uv-straling
treedt dit verouderingsproces sneller op
en in sterkere mate.
Maximale dosis uv-straling per dag
Er is een maximale hoeveelheid uv-straling die de huid per
dag kan verdragen zonder dat deze verbrandt afhankelijk
van het huidtype en de zonkracht op dat moment. Dit wordt
1 med genoemd (Minimale Erytheem Dosis). Iemand met
huidtype 3 kan langer in de zon voordat er zonnebrand
optreedt dan iemand met huidtype 1. En tussen 12.00 en
15.00 uur verbrandt een blootgestelde huid sneller dan in
de vroege ochtendzon. Wie verstandig zont, probeert niet
te verbranden.
12
Wat is huidkanker?
Bij kanker blijven cellen zich zonder noodzaak delen.
Deze cellen vormen een tumor (= kwaadaardig gezwel).
Dit gebeurt ook bij huidkanker. Er zijn verschillende soorten
huidkanker, afhankelijk van het type cellen van de
opperhuid waaruit de tumor zich ontwikkelt:
• basaalcelkanker;
• plaveiselcelkanker;
• melanoom.
Daarnaast is er een aantal zeldzame vormen van huidkanker
die we in deze brochure niet bespreken.
Basaalcelkanker
Dit type huidkanker komt het meest voor: jaarlijks bij
ongeveer 20.000 mensen. Vooral in het gezicht, bij mensen
van 45 jaar en ouder. Maar ook jongere mensen kunnen het
krijgen. Het is de minst kwaadaardige vorm van huidkanker.
Plaveiselcelkanker
Dit type huidkanker komt vooral voor bij mensen van
60 jaar en ouder. Plaveiselcelkanker is kwaadaardiger dan
basaalcelkanker. Het komt vooral voor op plaatsen die veel
blootstaan aan zonlicht, zoals het gezicht en de bovenkant
van de handen. Ieder jaar wordt bij ongeveer 3.000 mensen
deze vorm van huidkanker vastgesteld.
Melanoom
Dit type huidkanker is betrekkelijk zeldzaam, maar komt de
laatste jaren wel steeds meer voor. Iets vaker bij vrouwen
dan bij mannen. Jaarlijks wordt bij ongeveer 2.000 mensen
melanoom ontdekt. Het is de meest kwaadaardige vorm van
de drie genoemde soorten huidkanker. Melanoom kan op alle
leeftijden voorkomen, vooral bij mensen van 30 jaar en ouder.
13
De effecten van uv-straling op de huid
uv-straling beschadigt huidcellen. Huidkanker kan het
gevolg zijn als deze schade vaak genoeg optreedt. Na een
dagje zonnen zijn er per huidcel ontelbare beschadigingen
aan het erfelijk materiaal (dna). Als dna beschadigd raakt,
kan een cel doodgaan of de controle over de celdeling
verliezen. Omdat we altijd blootstaan aan uv-straling uit
zonlicht, is het lichaam in staat om de schade voor een
groot deel zelf te herstellen. Bij te veel beschadigingen
blijft er soms echter een foutje zitten. Bij elke volgende
blootstelling aan uv-straling komen er nieuwe foutjes bij.
Hoe meer uv-straling je in je leven opdoet, hoe groter de
kans dat het dna onherstelbaar beschadigd raakt. Dit kan
leiden tot huidkanker. Hoeveel beschadigingen iemand in
z’n leven kan oplopen, weet niemand.
Bij het ontstaan van huidkanker legt men onder meer
verband met:
• De totale hoeveelheid uv-straling die iemand in de loop
van zijn leven opdoet. De uv-straling van de natuurlijke
zon en van zonne-apparatuur moet bij elkaar worden
opgeteld.
• Een overmatige blootstelling aan uv-straling tijdens de
kinderjaren (tot en met ongeveer 15 jaar), dit vergroot
het risico op huidkanker op latere leeftijd.
• Het aantal keren dat iemand is verbrand. Naarmate
iemand vaker verbrandt, neemt de kans op huidkanker
toe.
• Het aantal keren dat iemand een nog niet gewende
(= niet verdikte) huid plotseling volop aan uv-straling
heeft blootgesteld.
• Vaker in de zon zijn geweest met een natte huid.
14
haar
talgklier
hoornlaag
opperhuid
plaveiselcellen
laag met
basale huidcellen
zenuwbanen
lederhuid
zweetklier
vetcellen
spier
bloedvat
In de opperhuid ontstaan nieuwe huidcellen door celdeling.
Ons lichaam regelt de celdeling naar gelang er behoefte is
aan nieuwe cellen. In de loop van een maand schuiven
nieuwe huidcellen vanuit de laag met basale huidcellen
naar boven. In die tijd veranderen de cellen van vorm.
In het begin zijn de basale huidcellen rond of ovaal, daarna
worden zij hoekiger en ten slotte ook platter. Dan spreekt
men van plaveiselcellen. Uiteindelijk verhoornen de
plaveiselcellen en sterven zij af. Dit dode, verhoornde
materiaal (hoornlaag) wordt afgestoten in de vorm van
huidschilfertjes. De aanmaak van nieuwe cellen en de
afstoting van dood materiaal houden elkaar in evenwicht.
Pigmentcellen (melanocyten) vormen onder invloed van
uv-straling het bruine huidpigment. Bij een huid die bruint,
wordt dit pigment doorgegeven aan de andere cellen in de
opperhuid.
15
Doorsnede van de huid
Functie van de huid
We staan er misschien
niet zo vaak bij stil,
maar onze huid is een
belangrijk orgaan. De
huid beschermt ons,
regelt onze lichaamstemperatuur en we
voelen via onze huid.
Evenals de rest van ons
lichaam is de huid
opgebouwd uit cellen.
Vroege ontdekking van huidkanker
Moedervlekken
Een moedervlek is een
ophoping van bruine
kleurstof (pigment) in
de huid. Iedereen heeft
er wel een paar. Meestal
geven moedervlekken
geen problemen, ook
niet als ze op latere
leeftijd ontstaan.
Sproeten
Een baby kan al moedervlekken hebben, maar
nog geen sproeten. Of
iemand later veel of
weinig sproeten krijgt
is erfelijk bepaald.
Hoe eerder huidkanker wordt ontdekt, hoe groter de kans
op genezing. Vooral voor melanoom is vroege ontdekking
van wezenlijk belang. Huidkanker komt vaker voor bij
zonaanbidders en mensen die beroepshalve veel en
langdurig in de zon komen, maar ook wie niet veel in de
zon komt, kan huidkanker krijgen.
Hiernaast staat een aantal veranderingen van de huid waar
u op moet letten. Als een van de genoemde veranderingen
binnen vier weken niet geheel is verdwenen, is het nodig
dat uw huisarts hier naar kijkt.
Meer risico
Huidkanker is als ziekte in de meeste gevallen niet erfelijk.
Wel wordt het krijgen van huidkanker mede bepaald door
bepaalde lichamelijke kenmerken die worden overgeërfd.
Zo hebben mensen met een lichte huid meer kans om
huidkanker te krijgen dan mensen met een donkere huid.
Bij sommige huidafwijkingen bestaat een verhoogde kans
dat zij ontaarden in huidkanker. Een voorbeeld daarvan is
een bont patroon van moedervlekken. Dit betekent een
groot aantal moedervlekken over het hele lichaam
verspreid, die in grootte en kleur verschillen. Als er iemand
in de familie is met een melanoom, levert dit ook een
verhoogd risico op.
Erfelijke huidkanker
Familial Atypical Multiple-Mole Melanoma (FAMMM
syndroom) is een erfelijke aandoening waarbij tientallen
atypische moedervlekken voorkomen. Deze moedervlekken
kunnen ontaarden in melanomen oftewel moedervlekkanker.
Bij KWF Kankerbestrijding is, naar verwachting, in de loop
van 2004 een brochure over het FAMMM syndroom
verkrijgbaar.
16
Veranderingen die kunnen duiden op huidkanker zijn:
• Basaalcelkanker begint meestal met een glad, glazig
knobbeltje dat langzaam groeit. Soms zijn daarin
verwijde bloedvaatjes te zien. Op den duur ontstaat
een zweertje met daaromheen een rand met een
parelachtige glans. Op de romp ziet het er meestal uit
als een ‘eczeemplekje’.
• Een mogelijk voorstadium van plaveiselcelkanker
bestaat uit rasperige, schilferende plekjes op delen van
de huid die veel in de zon komen. Soms zijn deze plekjes
pijnlijk of gaan ze jeuken.
• Plaveiselcelkanker ontstaat vaak als een roze-rood
knobbeltje; soms met een schilferend korstje erop. Als
dit korstje wordt afgestoten, blijft er een oppervlakkig
zweertje achter dat niet geneest. Een plaveiselcelcarcinoom aan de lippen is nogal eens te herkennen als
een beginnende witte plek die langzaam wat dikker
wordt en ook korstjes vertoont.
• Veranderingen in een moedervlek die mogelijk op een
melanoom wijzen, zijn:
- als een moedervlek dikker en/of groter wordt;
- als een moedervlek donkerder wordt;
- als de vorm van een moedervlek verandert doordat de
rand gekarteld wordt;
- als een rand of de omgeving van een moedervlek rood
ziet;
- als een moedervlek jeukt;
- als een moedervlek bloedt;
- als er een zweertje of korstje op een moedervlek zit.
• Een melanoom kan ook in een ‘gave’ huid ontstaan,
zonder dat daarvoor een moedervlek aanwezig was. Er
ontstaat een nieuwe pigmentvlek. Deze pigmentvlek
gaat vervolgens dezelfde verschijnselen vertonen als
genoemd bij de veranderingen in een moedervlek.
17
basaalcelkanker
plaveiselcelkanker
melanoom
Anti-zonnebrandmiddelen
Anti-zonnebrandmiddelen zijn gemaakt om zonnebrand
te voorkomen. Ze bevatten uv-filters waardoor minder uvstraling de huid bereikt. Een middel dat alle uv-straling
wegfiltert bestaat niet. De beschermingsfactor geeft aan
hoeveel langer de huid uv-straling kan verdragen zonder te
verbranden. Bij het kiezen van een anti-zonnebrandmiddel
is het goed op een aantal dingen te letten. Hieronder volgt
een aantal tips.
Beschermingsfactor
Veel anti-zonnebrandmiddelen houden tegenwoordig zowel
uva- als uvb-straling gedeeltelijk tegen. Dit staat op de
verpakking. Als er één getal op de verpakking staat en verder
niets, is dat de factor die de mate van bescherming aangeeft
tegen verbranding door uvb-straling. Het is aan te bevelen
een product te kiezen dat tegen beide vormen van straling
beschermt. Kies een beschermingsfactor die past bij uw
huidtype en bedenk van tevoren hoe lang u ongeveer van
plan bent de zon in te gaan. Pas daar de beschermingsfactor
op aan. Beschermingsfactoren zijn universeel. Dat garandeert
dat twee producten met dezelfde factor (van welk merk dan
ook) dezelfde bescherming bieden.
Bepaal uw factor
De tabel hiernaast geeft een richtlijn om te bepalen welke
beschermingsfactor voor u het meest geschikt is. Met deze
factor kan iemand tussen 12.00 en 15.00 uur maximaal drie
uur in de zon. Deze richtlijnen gelden voor de Nederlandse
situatie. Voor buitenlandse (zon)vakanties en de wintersport worden hogere beschermingsfactoren aangeraden.
18
Persoonlijke kenmerken:
Gebruik dan beschermingsfactor:
Kinderen (tot circa 16 jaar) ongeacht het huidtype
20 - 30
U verbrandt zeer snel en wordt niet bruin
U heeft een zeer lichte huid, vaak met sproeten,
rossig of lichtblond haar, lichte ogen (= huidtype 1)
18 - 20
U verbrandt snel en wordt langzaam bruin
U heeft een lichte huid, blond haar, lichte ogen (= huidtype 2)
10 - 12
U verbrandt zelden en wordt gemakkelijk bruin
U heeft een licht getinte huid, donkerblond tot bruin haar,
vrij donkere ogen (= huidtype 3)
5-7
U verbrandt bijna nooit en bruint zeer goed
U heeft een getinte huid, donker haar, donkere ogen (= huidtype 4)
4-6
Voorbeeld - Iemand met huidtype 2 zal zonder bescherming op een zomerse dag in
Nederland tussen 12.00 en 15.00 uur al na ongeveer 20 minuten verbranden. Met een
beschermingsfactor 9 gebeurt dat pas na 9 x 20 minuten, dus na 3 uur. Als u langer in
de zon wilt blijven, kies dan op voorhand een hogere beschermingsfactor.
Hoe vaak moet je (bij)smeren?
Anti-zonnebrandmiddelen zijn getest met een vrij dikke
laag op de huid. Alleen dan is de bescherming betrouwbaar.
Breng een anti-zonnebrandmiddel daarom royaal aan.
Het middel begint pas na een half uur te werken. Het is dus
raadzaam om het ruim van tevoren aan te brengen.
Regelmatig opnieuw smeren is verstandig, zeker na het
zwemmen of bij sterke transpiratie.
19
Bruin zonder zon
Met zelfbruiners kun
je een bruin kleurtje
krijgen zonder zon.
Die bruin-zonder-zonproducten werken op
de bovenste huidlaag de hoornlaag - zonder
de dieperliggende
huidlagen aan te
tasten. Deze manier
Geen vrijbrief om langer te zonnen
Het gebruik van een anti-zonnebrandmiddel is geen
vrijbrief om onbeperkt te zonnen. Wie dat doet, vergroot
zelfs de kans op huidkanker. Anti-zonnebrandmiddelen
laten toch altijd nog uv-straling door. Wie langere tijd in de
zon verblijft, zal ondanks zo’n middel na enige tijd de dosis
hebben bereikt waarbij verbranding optreedt. Opnieuw
insmeren voorkomt dan misschien nog ernstiger
verbranding, maar huidcellen zijn dan voor die dag al te zwaar
belast. Een anti-zonnebrandmiddel moet gezien worden als
een aanvullende maatregel, naast het dragen van kleding en
het opzoeken van de schaduw in plaats van de volle zon.
van bruin worden
kan op elk moment
van het jaar gebruikt
worden voor gezicht
en lichaam. Lees in de
gebruiksaanwijzing
hoe je een mooi egale
teint kunt krijgen.
Dit type bruin geeft
overigens geen
bescherming tegen
Persoonlijke voorkeur - Er bestaat een enorme hoeveelheid
anti-zonnebrandmiddelen. Kies in elk geval een middel dat
bij uw huidtype past. Bij de keuze voor een antizonnebrandmiddel speelt ook mee wat u in de zon gaat
doen. Laat u eventueel adviseren in de winkel.
In lotions en gels zit meer water, waardoor ze makkelijker
uit te smeren zijn. Crèmes bevatten meer vetten die
uitdroging van de huid beter kunnen voorkomen. Een
bijkomend voordeel van crème is dat het niet bevriest: dat is
belangrijk voor de wintersport.
verbranding.
Lippenstift - In een goede kwaliteit lippenstift zit
tegenwoordig altijd een uva- en uvb-filter. Deze
bescherming voldoet als u winkelt of op een terrasje zit.
Voor langere tijd in de zon is een lippenbalsem nodig met
een zo hoog mogelijke beschermingsfactor.
Voorgebruinde huid - Het is een misverstand te denken
dat een voorgebruinde huid voldoende bescherming biedt
tegen verbranding. Pigment kan de uv-schade maar tot op
zekere hoogte verminderen. En eigenlijk is een bruin
kleurtje een teken dat de huid al uv-schade heeft
opgelopen. Een anti-zonnebrandmiddel met uv-filter zal
daarom aanvullende bescherming moeten (blijven) geven.
20
Waterproof - De ‘watervastheid’ van een anti-zonnebrandmiddel is vastgesteld door de beschermingsfactor te meten
voor en na herhaalde activiteiten in het water. Toch wordt
aangeraden om na het zwemmen en afdrogen een nieuwe
beschermlaag aan te brengen.
Zonne-allergie - Sommige mensen hebben een huid die
allergisch reageert op uv-straling. Anti-zonnebrandmiddelen laten nog wel uv-straling door, dus het gebruik
van zo’n middel garandeert niet dat er geen zonne-allergie
ontstaat. Het komt ook voor dat iemands huid één van de
stoffen in een anti-zonnebrandmiddel niet kan verdragen.
Dan kunnen bijvoorbeeld bultjes, jeuk of juist snellere
verbranding ontstaan. Ga bij dergelijke reacties direct uit
de zon. Probeer later eventueel een ander merk antizonnebrandmiddel of een hogere beschermingsfactor.
21
Zonne-apparatuur
ehbo
Jaarlijks melden zo’n
driehonderd mensen
zich op de eerstehulpafdeling van een
ziekenhuis door
verkeerd gebruik van
zonne-apparatuur.
De klachten lopen
uiteen van ernstige
verbranding tot
oogbeschadigingen.
De gevaren van een
zonnebank verschillen
Het gebruik van zonne-apparatuur is voor veel mensen een
welkome aanvulling op de echte zon. De effecten van uvstraling van zonne-apparatuur zijn vergelijkbaar met die
van uv-straling uit natuurlijk zonlicht. Van ‘veilige straling’
is geen sprake. Internationaal zijn daarom afspraken
gemaakt over veiligheid en gebruiksinstructies van zonneapparatuur. De instructies zijn gebaseerd op de sterkte van
de lampen en verschillen per type apparaat. Het is belangrijk
de gebruiksinstructies nauwgezet te volgen. Langer zonnen
dan de aangegeven tijden, dichterbij de lampen liggen dan
voorgeschreven, de ogen niet beschermen en lampen
vervangen door een sterker type lampen (en vervolgens de
bestralingstijd niet korter instellen), kan zeer schadelijke
gevolgen hebben.
volgens de Gezondheidsraad niet van de
gevaren van de echte
zon. Op lange termijn
kunnen zich dezelfde
problemen voordoen.
De uv-straling van de
Kuurschema’s
Of iemand nu buiten zont of onder een kunstzon, de huid moet
altijd eerst wennen aan uv-straling. De gebruiksinstructies
voor zonne-apparaten gaan meestal uit van een kuur van tien
zonnesessies. Een kuur zoals in de gebruiksinstructies
voorgeschreven, is meestal als volgt opgebouwd:
natuurlijke zon en van
zonne-apparatuur
moet bij elkaar worden
opgeteld.
•
•
•
•
eerste dag:
tweede dag:
derde dag:
vanaf de vierde dag:
0,5 med
geen blootstelling
0,75 med
nog 8 blootstellingen van ongeveer
1 med, op achtereenvolgende dagen
of met tussenpozen van maximaal
3 à 4 dagen
Mijd de natuurlijke zon als u op een dag gebruik maakt van
zonne-apparatuur. Mensen met huidtype 1 en kinderen tot
en met 15 jaar wordt afgeraden om gebruik te maken van
zonne-apparatuur.
22
Erkende zonnestudio’s
Men hoeft geen
diploma’s te hebben
om een zonnestudio te
beginnen. Als de
ondernemer zijn vak
niet verstaat, blijkt dit
pas in de praktijk.
Bij de Stichting
Verantwoord Zonnen
(svz) kunnen
zonnestudio’s zich
laten controleren op
een aantal essentiële
punten, zoals:
goedgekeurde
Zonnestudio - Een goed opgeleide zonneconsulent stemt
de kuur af op de huidgevoeligheid van de klant. Vraag altijd
persoonlijk advies.
apparatuur, hygiëne
en gediplomeerde
medewerkers die
voorlichting kunnen
Anti-zonnebrandmiddelen - Anti-zonnebrandmiddelen
brengen de kuurschema’s van zonne-apparatuur in de war.
Aangeraden wordt deze om middelen niet in combinatie
met zonne-apparatuur te gebruiken. Verwijder vooraf ook
alle cosmetica.
geven. Als ze aan de
norm voldoen, worden
ze door de svz erkend.
Erkende zonnestudio’s
kunt u vinden op www.
verantwoordzonnen.nl
Aantal zonnesessies per jaar
Als u gebruikmaakt van zonne-apparatuur, weet dan dat
meer dan één kuur (tien zonnesessies) per jaar mogelijk een
verhoogd risico op het ontstaan van huidkanker geeft.
Daarnaast is het beter om één keer per jaar een kuur te doen
dan tien losse zonnesessies. In het laatste geval moet het
reparatiemechanisme van de huid vaker in actie komen.
De kans op fouten in het herstelproces neemt dan toe.
Geef de huid voldoende tijd om te herstellen na blootstelling
aan uv-straling.
23
Wilt u meer informatie?
Heeft u vragen naar aanleiding van deze brochure, blijf daar
dan niet mee lopen.
Voorlichtingscentrum KWF Kankerbestrijding
Ons Voorlichtingscentrum is gevestigd op:
Sophialaan 8, 1075 br Amsterdam
Vanaf voorjaar 2005: Delflandlaan 17, 1062 ea Amsterdam
Het centrum is open op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur.
Voor informatie kunt u zo binnenlopen. Voor een uitgebreid
persoonlijk gesprek kunt u het beste van tevoren een
afspraak maken.
Voor een afspraak, maar ook voor een telefonisch gesprek,
kunt u bellen met onze gratis KWF Hulp- en informatielijn:
0800 – 022 66 22 (ma – vrij: 10.00 – 12.30 en 13.30 – 16.00 uur).
Tevens kunt u via deze lijn 7 dagen per week, 24 uur per dag
brochures bestellen.
Organisaties en instellingen kunnen uitsluitend schriftelijk
of via internet bestellen:
www.kwfkankerbestrijding.nl/bestellen
Op onze site www.kwfkankerbestrijding.nl vindt u recente
informatie over allerlei aspecten van kanker. U kunt er al
onze brochures downloaden.
Suggesties voor deze brochure kunt u schriftelijk doorgeven
aan het Voorlichtingscentrum.
Brochures
KWF Kankerbestrijding heeft over verschillende onderwerpen
gratis aparte uitgaven beschikbaar, waaronder:
• Huidkanker
• Melanoom
• Kanker, wat moet je ervan weten?
• Gezond eten, minder kans op kanker
• Meer bewegen, minder kans op kanker
• Veilig werken met kankerverwekkende stoffen
24
• Roken en kanker. Stoppen met roken, minder kans
op kanker
• Kanker in de familie, hoe zit het met erfelijkheid?
Brochures van KWF kankerbestrijding zijn vaak ook te vinden
in onder andere ziekenhuizen, apotheken, bibliotheken en
bij huisartsen.
Andere nuttige adressen
Voor informatie over uv-therapie, gevoeligheid voor
zonlicht en andere huidaandoeningen dan huidkanker, kunt
u bellen met de Huid-Infolijn van het Nationaal Huidfonds:
026 - 351 41 60 (ma – vrij: 9.30 - 16.30 uur).
Voor informatie over het gebruik van zonne-apparatuur
kunt u bellen met de Zonnelijn van de branchevereniging
van fabrikanten van zonne-apparatuur en erkende
zonnestudio’s: 0900 – 202 50 60
(ma – do: 9.00 - 12.00 uur, ¤ 0,35 pm)
25
Notities
26
Notities
27
Voorlichtingscentrum KWF Kankerbestrijding
In dit centrum kunt u terecht voor:
• documentatie o.a. brochures, tijdschriften en video’s
• een persoonlijk gesprek
Bezoekadres (bij voorkeur op afspraak)
Sophialaan 8, 1075 br Amsterdam
Vanaf voorjaar 2005: Delflandlaan 17, 1062 ea Amsterdam
U kunt ook bellen
Gratis KWF Hulp- en informatielijn
0800 – 022 66 22
Of kijk op internet
www.kwfkankerbestrijding.nl
Bestellingen door organisaties
Fax verzendhuis: (013) 595 35 66
Internet: www.kwfkankerbestrijding.nl/bestellen
bestelcode f06