Waar ecologie en economie elkaar versterken

Leiden
Bio
Science
Park
Waar ecologie
en economie
elkaar versterken
Een manifest
voor een biodivers
bedrijvenpark
Tien punten voor een biodivers LBSP
Het is dan ook goed dat het college de Leidse gemeenteraad een
nieuw “Masterplan” voor de inrichting van het LBSP voorlegt. Een
indrukwekkend plan, dat in de eerste plaats het bedrijvenpark voor de
mensen aantrekkelijker maakt, maar dat ook ambitieus wil zijn op het
gebied van duurzaamheid. Het college schrijft zelfs ‘biodiversiteit als
uitgangspunt voor planvorming’ te willen nemen.
4.
5.
Dat vinden wij een uitstekend plan. Het is hoog tijd dat het grijze LBSP
een groene oase wordt waar mens, dier en natuur samen kunnen leven
en elkaar versterken. Dit stimuleert zowel de economie als ecologie. Een
win-winsituatie.
De sleutel hiertoe is biodiversiteit. Een biodivers LBSP is toekomstbestendig, inspireert en verenigt mens en milieu. En hoewel het college zegt
biodiversiteit als grondslag te nemen, werkt ze dit in tegenstelling tot
thema’s als bereikbaarheid, bouwen en wonen in het nieuwe Masterplan
nog niet concreet uit. Via dit manifest schieten wij graag te hulp. Wij nemen graag de handschoen op om het college te voorzien van argumenten en voorstellen voor een biodivers LBSP. Want van biodiversiteit op het
LBSP profiteert zowel de natuur, het bedrijfsleven als de hele stad Leiden!
1.
2.
3.
Waarom biodiversiteit?
Biodiversiteit heeft vele functies, maar concreet toegespitst op het LBSP
zijn met name de ecologische en economische waarden van belang. En
die waarden zijn groot, ongekend groot. Daarom hebben we de belangrijkste ecologische en economische argumenten op een rijtje gezet.
Ecologische argumenten
1.
2.
Biodiversiteit vergroot Robuustheid: Eigenlijk is het heel simpel. Meer
soorten dieren en planten op het LBSP leidt tot natuur die tegen een stootje
kan. Het LBSP kun je nu het best vergelijken met een monocultuur: een
plek waar eigenlijk alles hetzelfde is. Daardoor leven er weinig soorten
en de soorten die er wel leven zijn kwetsbaar voor ziekten en aantasting
door bijvoorbeeld schimmels. Een enkele boom is bijvoorbeeld veel
kwetsbaarder dan een groep bomen. Door de biodiversiteit in het LBSP
te vergroten wordt de natuur steviger en robuuster.1
Biodiversiteit vergroot Uitwisseling: Door in het LBSP te streven
naar meer biodiversiteit en meer groen kan het LBSP een natuurlijke
verbinding worden tussen andere belangrijke lokale groengebieden
zoals het Bos van Bosman, park Kweeklust en begraafplaats Rhijnhof.
Het is voor soorten belangrijk dat zij niet in een klein gebied gevangen
zitten maar door natuurlijke verbindingen met elkaar in contact
kunnen komen en hun soort kunnen verstevigen. Momenteel kent
Leiden veel versnipperd groen. Een biodivers en groen LBSP zorgt voor
een verbinding tussen verschillende groengebieden.
Biodiversiteit past bij Bedrijventerrein: Een bedrijventerrein is een
uitermate geschikte locatie om de biodiversiteit binnen een stedelijke
omgeving te vergroten. Bedrijventerreinen hebben namelijk een
aantal voordelen ten opzichte van woonlocaties. Zo is het op een
bedrijventerrein vaak ’s avonds, ’s nachts en in het weekend rustig
waardoor dieren makkelijker kunnen overleven op deze locaties.2 Een
terrein als het LBSP is stiller, rustiger en geeft minder lichtoverlast en
biedt daarom kansen voor dieren.
Biodiversiteit moeten we Stimuleren: Door invloed van de mens zijn
sinds de Industriële Revolutie grote groengebieden vernietigd, zijn vele
soorten uitgestorven en zijn andere soorten in aantallen afgenomen.
Behoud van het resterende groen is daarom belangrijk, maar het opnieuw
uitbreiden van groen en daarmee het stimuleren van biodiversiteit
is minstens zo belangrijk. Zo kunnen we het verder afnemen van de
biodiversiteit niet alleen stoppen maar kunnen we de biodiversiteit zelfs
weer laten groeien.
1.
4.
Biodiversiteit vergroot Creativiteit: Creativiteit is een noodzakelijke
voorwaarde voor een goed functionerend LBSP. Het is de sleutel
tot nieuwe uitvindingen, baanbrekend onderzoek en innovatief
ondernemerschap. Biodiversiteit heeft een significant positief effect op
creativiteit. Zo vergroot de aanwezigheid van natuur de creativiteit met
maar liefst 15%.3 Hierdoor zijn mensen namelijk beter in staat om te
plannen, te concentreren en inventief te denken.4 Onderzoek toont zelfs
aan dat mensen problemen beter kunnen oplossen wanneer ze omringd
zijn door natuur, dan in een versteende stedelijke omgeving.5 Een groen
uitzicht stimuleert creativiteit dus aantoonbaar meer dan een grauw en
grijs decor.6 Innovatie gedijt kortom goed bij een biodivers LBSP.
Biodiversiteit bevordert Gezondheid: Op een bedrijvenpark dat nota
bene gespecialiseerd is in de biomedische wetenschappen zijn gezonde
werkomstandigheden natuurlijk topprioriteit. Het zal geen verbazing
wekken dat biodiversiteit goed is voor de gezondheid. Een ommetje
in de natuur of zelfs alleen al een groen uitzicht zorgt bijvoorbeeld
voor verhoogde concentratie, een betere omgang met fysieke pijn en
vermindert de kans op stress en psychische problemen.7 Rijkdom aan
planten en dieren heeft daarnaast een gunstig effect op de lichamelijke
huishouding.8 Natuurgeluiden als het zingen van vogels en het ruizen
van bladeren nemen bovendien spanning weg,9 terwijl een groene
omgeving tevens uitnodigt tot bewegen. Willen we de vitaliteit en het
welzijn op het LBSP bevorderen, en daarmee dus ook de prestaties, dan
leidt biodiversiteit ons de weg.
Biodiversiteit stimuleert Belevingswaarde: Het vergroten van de
belevingswaarde is een van de grootste speerpunten in het nieuwe
Masterplan voor het LBSP. Biodiversiteit is hierbij bijzonder effectief.
Bedenk alleen al eens hoe fantastisch een biodivers LBSP als
onderzoeksveld kan dienen voor de honderden biologiestudenten
in het park. Maar ook in algemene zin stimuleert biodiversiteit de
belevingswaarde. Groen geeft een gevoel van geluk en welzijn, inspireert
en is goed voor recreatie.10 Bovendien waarderen mensen natuurlijke
variëteit als uniek, waardevol, schilderachtig en oorspronkelijk.11
Interactie met biodiversiteit, zoals het verzamelen van zaden, plukken
van bloemen en bekijken van dieren, staat zelfs in de top-4 van activiteiten
in stedelijk groen.12 Het verbaast dan ook niet dat wetenschappelijk
onderzoek aantoont dat gebruikers van Nederlandse bedrijventerreinen
massaal een grote hoeveelheid groen in de omgeving wensen en daarbij
meer dan open staan voor biologische verscheidenheid.13 Biodiversiteit
is kortom een succesvol aanjager van beleving en aantrekkelijkheid.
Biodiversiteit verhoogt Productiviteit: Creativiteit, gezondheid en een
hoge belevingswaarde: drie factoren die van grote invloed zijn op de
productiviteit. Biodiversiteit stimuleert elk van deze elementen en dus
zal ook de productiviteit op het LBSP (nog verder) toenemen. Bovendien
is er ook een direct verband tussen biodiversiteit en een verhoogde
productiviteit. In een natuurrijke omgeving ligt de productiviteit 6-15%
hoger dan elders.14 Planten en bomen zijn van invloed, maar dieren net
zozeer. Alleen al het zien van dieren maakt mensen efficiënter werken.15
Ook naar dieren luisteren heeft een gunstig effect. Met name het tsjilpen
van vogels: geschat wordt dat hierdoor de productiviteit tot zelfs 3x zo
groot kan worden. 16 Een natuur- en dierrijk LBSP is dus een productief
LBSP.
2.
3.
6.
7.
Inpassen huidige natuur: Een biodivers LBSP begint natuurlijk bij de
vraag: welk natuurschoon is er op dit moment al? Inventariseer daarom
goed de bestaande natuurwaarden van het LBSP en pas deze in het
nieuwe ontwerp in. Om onherstelbare schade te voorkomen, is een zo
groot mogelijk behoud van bestaande bomen, bosplantsoen, struiken,
heggen en rietkragen nodig. Verdwijnen deze immers, dan verdwijnen
ook voorgoed talloze insecten, zoogdieren en vogels. 17 Is behoud op
specifieke plekken (deels) echt onmogelijk?
Dan is compensatie elders binnen het LBSP een goede uitkomst.
Aanplant inheems en ecologisch rijk groen: Wil het LBSP zijn grijze
imago definitief afschudden, dan is naast behoud van bestaande
natuur eveneens aanplant van nieuw groen noodzakelijk. Inheems
groen verdient daarbij de voorkeur. Dit heeft namelijk een veel grotere
aantrekkingskracht op vogels, insecten en zoogdieren dan exotische
flora. Met inheems groen krijg je ecologische rijkdom er gratis bij.
8.
Slim beheer: Biodiversiteit vraagt om slim beheer. Rücksichtslos kappen,
maaien, snoeien en baggeren is de nekslag voor zowel de natuur als
de belevingswaarde van het LBSP. Maak daarom het stimuleren van
biodiversiteit tot uitgangspunt van het groenbeheer. Hier profiteert
mens, dier én natuur van!
9.
Het LBSP is een perfecte locatie voor een bijenlint.
Hiermee wordt de bij tegen uitsterven beschermd
en neemt tegelijkertijd de belevingswaarde op het
LBSP toe. ©Johan Wieland
Maar verscheidenheid alleen is niet genoeg. Biodiversiteit vraagt ook
om samenhang tussen de verschillende planten en dieren. Exotische
bloemen of een uitheemse boom zijn misschien een lust voor het
oog, maar trekken amper vogels, insecten of kleine zoogdieren aan.
In dat geval is er dus sprake van ecologische armoede. Inheems groen
daarentegen, zoals de eik, beuk en wilg, doet helemaal niet onder
qua schoonheid en is juist wél van onschatbare waarde voor allerlei
diersoorten. Inheems groen en andere maatregelen die voor biologische
samenhang zorgen, zoals verbindingsstroken, natuurlijke oevers en slim
beheer, stimuleren dus juist ecologische rijkdom en dwingen daarmee
volwaardige biodiversiteit af.
In een biodivers LBSP gaan biologische verscheidenheid en biologische
samenhang dus hand in hand. Ten gunste van ecologie én economie.
Een biodivers LBSP floreert in zowel ecologische als economische zin.
Die biodiversiteit stimuleren is helemaal niet zo moeilijk. Aan de hand
van dit tienpuntenplan wordt het LBSP een van de groenste en meest
innovatieve bedrijventerreinen van Nederland, zo niet Europa.
Economische argumenten
Wat is biodiversiteit?
Biodiversiteit rust op twee pijlers: biologische verscheidenheid en
biologische samenhang. Deze twee aspecten kunnen niet los van elkaar
gezien worden. Met biologische verscheidenheid bedoelen we een groot
en uiteenlopend aanbod aan organismes, zowel qua planten als dieren.
Biodiversiteit levert Diensten: Biodiversiteit is van levensbelang. Zonder
biodiversiteit is er geen leven op aarde mogelijk. Een goede biodiversiteit
zorgt bijvoorbeeld voor de bestuiving van planten en bomen en zorgt
voor gezond voedsel. Ook zorgt een rijk biodivers gebied voor waterzuivering en het tegengaan van overstromingen. Een gezonde bodem filtert
regenwater en groen laat regenwater door. Maar daarvoor is het wel
nodig dat planten en bomen zich goed kunnen ontwikkelen en het LBSP
niet te verstedelijkt wordt. Ten slotte neemt biodiversiteit van planten
CO2 op, de belangrijkste veroorzaker van klimaatverandering.
Een bedrijvenpark als het LBSP leent zich
uitstekend voor ruige, verwilderde natuur. Door
braakliggende terreinen slim te gebruiken voor
tijdelijke natuur ontstaat een oogstrelende
bloemenpracht als deze, die bovendien allerlei
insecten en vogels aantrekt. © Peter Simmons
Tegelijkertijd kan het LBSP zeker nog vooruitgang boeken. Met name
qua beleving, ecologische waarde en natuurlijke inrichting. Het LBSP is
voor een bedrijventerrein dat expliciet de termen “Bio” en “Park” in zijn
naam heeft opgenomen nu namelijk nog wel heel erg grijs. Een kille
steen- en betonmassa, dat amper inspireert maar momenteel ook veel
te weinig plek biedt aan dier en natuur. En dat terwijl het LBSP alles
in huis heeft (ruimte, ligging, kennis) om economie en ecologie elkaar
juist te laten versterken.
3.
4.
5.
Gezonde bodemstructuren: Door intensief gebruik klinkt de grond in
en raakt deze verhard. Daardoor komt water nauwelijks de grond in en
is er weinig leven in de bodem mogelijk. Deze verharde grond kom je
vaak tegen in de stad en op bedrijventerreinen. Zonde, want een goede
en gezonde bodemstructuur zorgt er juist voor dat een gebied biodivers
wordt en dat er water opgevangen kan worden. Het bodemleven en
daarmee de bodemstructuur verbeteren is vaak makkelijk te bereiken:
zorg voor goede drainage, zet regenwormen uit, plant bijvoorbeeld
wilgentakken die wortel schieten of granen die de grond poreus maken
en zorg ervoor dat de druk op de grond, ook tijdens werkzaamheden,
niet te zwaar wordt.
Diervriendelijk bouwen: Gebouwen zijn voor stadsdieren veel
belangrijker dan vaak wordt gedacht. Bedreigde soorten als de
gierzwaluw, dwergvleermuis en huismus zijn om te kunnen nestelen
zelfs afhankelijk van gebouwen. Nieuwbouw biedt hier echter steeds
vaker geen ruimte meer voor. Gelukkig heeft het LBSP via het nieuwe
Masterplan bij het bouwen de mogelijkheid om al in een vroeg stadium
in te spelen op de behoeften van (bedreigde) dieren. De gemeente Utrecht
zet de trend met diervriendelijk bouwen en zou goed als inspiratiebron
kunnen dienen.18
Tijdelijke natuur op braakliggend terrein: Het nieuwe Masterplan
voor het LBSP zal gefaseerd uitgevoerd worden. Daardoor zullen
de komende jaren verschillende terreinen braak liggen; een zegen
voor de natuur! Nergens in de stad is biodiversiteit namelijk
zo groot als doorgaans op braakliggende gronden.19 Zelfs op de
kleinste stukjes is vaak al een rijkdom aan vlinders, bijen, vogels,
kleine zoogdieren en wilde bloemen te vinden. Met slim en vooral
niet overmatig beheer is tijdelijke (ruigte)natuur op braakliggend
terrein zodoende een lust voor de natuur én het oog.
Natuurlijke oevers: Niet alleen op het land, maar ook in onze
wateren is het stimuleren van biodiversiteit belangrijk. Natuurlijke
oevers zijn daarbij van ongekende waarde. Ze fungeren als thuis
voor tal van vissen, amfibieën en insecten en dienen bovendien
als biologische verbindingszones, zowel op het land als tussen
land en water. Om nog maar te zwijgen over de veel hogere
belevingswaarde van een natuurlijke oever, bijvoorbeeld beplant
met rietkragen, lisdodden en waterlelies, ten opzichte van een
kale waterkant.
Natuurlijke oevers verhogen de belevingswaarde
van sloten en riviertjes, maar fungeren ook als
thuis en verbindingszone voor tal van organismes,
zoals deze schitterende azuurwaterjuffer.
© Paul Ritchie
Leiden Bio Science Park (LBSP), een uniek stukje Leiden. Als Nederlands
grootste broedplek voor studenten, wetenschappers en ondernemers in
de biomedische sector is het LBSP een van de belangrijkste banenmotors
van onze stad. Het bedrijvenpark is zelfs internationaal bekend om
zijn goede locatie, onderzoeksklimaat en jaarlijks talloze nieuwe
uitvindingen en trekt dan ook wetenschappers en bedrijven van over de
hele wereld aan. Zou hij nu hebben geleefd, dan zou zelfs Einstein zijn
ontdekkingen waarschijnlijk op het LBSP hebben gedaan.
10.
Biologische verbindingen: Om als soort te kunnen verstevigen is
het voor flora en fauna belangrijk dat ze met elkaar in contact
kunnen komen. Momenteel is dat in het LBSP en Leiden als
geheel moeilijk, omdat er veel versnipperd groen is. Biologische
verbindingen lossen dit probleem op. Daarom is het goed als de
natuur in het LBSP onderling verbonden raakt en er biologische
verbindingen komen tussen het LBSP en park Kweeklust,
begraafplaats Rhijnhof en het Bos van Bosman.
Bijenlinten: Een specifieke, maar o zo belangrijke vorm van
biologische verbindingen zijn stroken met bijvriendelijke planten:
bijenlinten. De bij wordt namelijk ernstig met uitsterven bedreigd.
Een ramp, want bestuiving door bijen is cruciaal voor al het leven
op aarde, ook dat van de mens. Gelukkig is het LBSP een uitermate
geschikte locatie voor het conserveren en stimuleren van de
bijenpopulatie. Door het aanleggen van een bijenlint wordt de bij
goed gefaciliteerd en neemt tegelijkertijd de belevingswaarde op
het LBSP toe.
Ooievaarsnesten: Ooievaars zijn niet alleen heel sierlijke dieren,
maar ook echte ambassadeurs van biodiversiteit. Zij maken –
met name in steden – leven van velerlei organismes mogelijk,
doordat zij bij het bouwen van hun nesten uiterst efficiënt zaden
verspreiden.20 Bovendien maken ook allerlei andere vogels gretig
gebruik van de ooievaarsnesten, zoals de bedreigde huismus,21
spreeuwen, kwikstaartjes en zelfs torenvalken.22 Maar de ooievaar
heeft ook specifiek economische waarde: de graag geziene gast is
namelijk als geen ander in staat bekijks te trekken. Onderzoek
toont aan dat mensen zelfs een verhoogde bereidheid hebben
om speciaal af te reizen voor het kunnen zien van en recreëren
rondom ooievaars.23 De plaatsing van enkele ooievaarsnesten
geeft het LBSP dus zowel sterke ecologische als economische
impulsen.
De ooievaar: een van Nederlands meest
karakteristieke dieren. De plaatsing van enkele
ooievaarsnesten zou het LBSP zowel ecologische
als economische impulsen geven. ©Joop
Reuvecamp
Inleiding
Dit manifest is aangeboden aan de gemeenteraad en het College van
Burgemeester en Wethouders van Leiden op 2 februari 2017.
Dit manifest is een initiatief van:
GroenLinks Leiden
Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV),
afdeling Leiden e.o.
Milieudefensie Leiden
Stichting Ideewinkel
Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt) Holland
Rijnland
Vrij Groen
Loes de Blok, Anne Sytske Keijser & Gerard van der Klugt (bewoners
De Bockhorst)
Bea Hoogheid & Arjan Korevaar (bestuursleden Bomenbond
Rijnland)
Pip van Aalst, Charlotte Nederpel, Lisa Tonino, Tijs Tonkens, Roel
Wouters & Dion Zandstra (bestuursleden Leidse Biologen Club)
Redactie: Ashley North & Jos Olsthoorn
Onderzoek: Folko de Haan, Ashley North & Jos Olsthoorn
Ontwerp: © 2017 StudioSaf, Leiden
Coverfoto’s:
- Bouw op Leiden Bio Science Park: Wilbert Baan
- Grote bonte specht: Webted
- Verwildering: Peter Simmons
- Reiger: Roel Wijnants
- Waterlelie: Coanri/ Rita
Referenties:
1.
P. Wohlleben, Het verborgen leven van bomen. Wat ze voelen,
hoe ze communiceren – ontdekkingen uit een on
bekende wereld (München, 2016) p. 49 – 54.
2.
Interprovinciaal Overleg, ‘Biodiversiteit en bedrijventer
reinen’ (2009) p. 14-15.
3. Human Spaces, ‘The global impact of biophilic design in the workplace’, http://humanspaces.com/wp-content/
uploads/2014/10/Global-Human-Spaces-report-2015-US-
FINAL.pdf
4. M.G. Berman, J. Jonides & S. Kaplan, ‘The cognitive benefits of interacting with nature’, Psychological Science 19:12 (2008) p. 1207-1212.
5.
F.S. Mayer, C. McPherson Frantz, E. Bruehlman-Senecal & K. Dolliver, ‘Why is nature beneficial? The role of connectedness to nature’, Environment and Behavior 41:5 (2009) p. 607-643.
6. Human Spaces, ‘The global impact’, p. 39
7. C.M. Goossen, M. van Winsum-Westra & N. van der Wulp, Invloed van passend en gewenst geluid op stressreductie: een eerste experiment met beeld, geluid en stress, Alterra-
rapport 1463 (Wageningen 2007).
8. UNEP, CBD & WHO, Connecting global priorities: biodiversity and human health (Genève 2015) p. 1-22.
9. Goossen, Van Winsum-Westra & Van der Wulp, Invloed van passend.
10. G. Carrus e.a., ‘Go green, feel better? The positive effects of biodiversity on the well-being of individuals visiting urban and peri-urban green areas’, Landscape and Urban Planning 134 (2015) 221-228.
11.
A. Pietrzyk-Kaszynska, M. Czepkiewicz & J. Kronenberg, ‘Eliciting non-monetary values of formal and informal urban green spaces using public participation GIS’, Landscape and Urban Planning 160 (2017) 85-95.
12. J. Palliwoda, I. Kowarik & M. von der Lippe, ‘Human-
biodiversity interactions in urban parks: the species level matters’, Landscape and Urban Planning 157 (2017) 394-406.
13.
R. Snep, E. van Ierland & P. Opdam, ‘Enhancing biodiversity at business sites: what are the options, and which of these do stakeholders prefer?’, Landscape and Urban Planning 91 (2009) 26-35.
14. Human Spaces, ‘The global impact’, 25-28.
15. H. Nittono e.a., ‘The power of Kawaii: viewing cute images promotes a careful behavior and narrows attentional focus’, <http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/
journal.pone.0046362#s5> (2012).
16. M. Haas, ‘Zingende vogels – hogere productiviteit’, <http://
michielhaas.nl/zingende-vogels-hogere-productiviteit/> (2014).
17. Sovon Vogelbalans 2016, <https://www.sovon.nl/sites/
default/files/doc/PDF-jes/Vogelbalans_themaStadsvogels.
pdf>p. 9
18. Gemeente Utrecht, ‘Diervriendelijk bouwen’, <https://
www.utrecht.nl/wonen-en-leven/milieu/dierenwelzijn/
diervriendelijk-bouwen/>
19. S. Bonthoux e.a., ‘How can wastelands promote biodiversity? A review’, Landscape and Urban Planning 132 (2014) p. 83
20. J. Czarnecka & I. Kitowski, ‘The white stork as an engineering species and seed dispersal vector when nesting in Poland’, Annales Botanici Fennici 50:1-2 (2013) p. 1-12.
21.
J.Z. Kosicki, T.H. Sparks & P. Tryjanowski, ‘House sparrows benefit from the conservation of white storks’, Naturwissenschaften 94 (2007) 412-415.
22.
Czarnecka & Kitowski, ‘The white stork’, p. 2.
23.
M. Czajkowski e.a., ‘The economic recreational value of a white stork nesting colony: a case of ‘stork village’ in Poland’, Tourism Management 40 (2014) 352-360.