Utilisatierapport 2013 - Technologiestichting STW

Technologiestichting STW
Utilisatierapport 2013
Technologiestichting STW
Postadres
Postbus 3021
3502 GA Utrecht
The Netherlands
Bezoekadres
Van Vollenhovenlaan 661
3527 JP Utrecht
T +31 (0)30 600 12 11
F +31 (0)30 601 44 08
[email protected]
www.stw.nl
Foto omslag
Ivar Pel, Utrecht
STW-nummer
2014/01083/STW
ISBN-nummer
978-90-73461-85-7
NUR
950
Utilisatierapport 2013
Technologiestichting STW
december 2013
Technologiestichting STW
1
Inhoud
05
Voorwoord
01
04
06
Statistiek
70
STW-projecten 2007
72
Uitleg projecten
09
Samenvatting cijfers
73
Projecten per instelling
10
Twee momenten van evaluatie
10
De projecten van start gegaan in 2002 en 2007
10
De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie
12
Projecten gestart in 2002
05
13
Projecten gestart in 2007
02
106
Lijst van gebruikers
STW-projecten 2007
112
Lijst van afkortingen
16
STW-projecten 2002
18
Uitleg projecten
19
Projecten per instelling
03
64
Lijst gebruikers bij
STW-projecten 2002
Technologiestichting STW
3
4
Utilisatierapport STW 2013
Voorwoord
Waarde van kennis
Wat levert al het onderzoek dat Technologiestichting STW financiert nu op? Ons
Utilisatierapport geeft daar elk jaar weer inzicht in. Dat doen we compleet en openhartig. Elk project
uit de peiljaren van het rapport komt aan de orde en elk project krijgt een waardering.
In dit nieuwste Utilisatierapport toont STW u de valorisatieresultaten op de STW-projecten
die in 2002 respectievelijk 2007 zijn gestart. Wij doen dit zoals u al sinds de jaren ’90 van de vorige
eeuw van ons gewend bent: door te rapporteren over de betrokkenheid (B) van mogelijke kennisgebruikers bij het onderzoek, over het ontstaan van een aanwijsbaar product (P) uit het onderzoek en
over de inkomsten (I) die het onderzoek STW en/of de betrokken onderzoeksgroep heeft opgeleverd.
Deze B, P en I worden niet alleen ‘gescoord’ maar ook altijd toegelicht met een korte tekst waarin het
proces en de context beschreven worden. Een kwantitatieve en een kwalitatieve waardering die samen
de valorisatie van de onderzoeksresultaten beschrijven.
Boeiend is en blijft de vraag wanneer je een project een succes kunt noemen. Ons onderzoek is altijd door mogelijke toepassing en vragen uit de praktijk geïnspireerd, maar het is wetenschappelijk onderzoek. Elk project is daarom per definitie een stap op nog niet bekend terrein en dus zijn de
uitkomsten niet met zekerheid te voorspellen. Wie de stukjes bij alle projecten in dit Utilisatierapport
leest zal zien dat sommige projecten ‘alleen’ nieuwe kennis opleveren en dat andere projecten al tijdens
hun looptijd tot soms spectaculaire toepassingen leiden. De meeste projecten zitten aan het eind van
hun looptijd daar tussenin. Dat laatste levert het meest interessante leesvoer: waar sta je nou aan het
eind van een project, hoe kijken de betrokken mogelijke kennisgebruikers dan tegen de stand van zaken
aan, wat moet er verder gebeuren? Dat is hoe de waarde van kennis ontstaat.
Eppo Bruins
directeur
Technologiestichting STW
5
01
Statistiek
09
Samenvatting cijfers
10
Twee momenten van evaluatie
10
De projecten van start gegaan in 2002 en 2007
10
De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie
12
Projecten gestart in 2002
13
Projecten gestart in 2007
Statistiek
7
8
Utilisatierapport STW 2013
Samenvatting cijfers
tabel
1
De cijfers geven inzicht in de situatie direct na
beëindiging van een project. Het ontwikkelingstraject
moet dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel
goed denkbaar dat de inkomsten de komende jaren
nog fors zullen toenemen (zie tabel 1).
Projecten gestart in 2003 tot en met 2007 hebben (5 jaar na de start)
tot en met 2012 het volgende opgeleverd:
aantal overeenkomst octrooiinkomsten (in M€)
2002
20039792338,4
2004
10088349,3
20058959417,9
20067422215,5
20078340179,4
figuur
Van de projecten die gestart zijn in 2002 hebben
er 38 één of meerdere vervolgonderzoeken gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder
gehonoreerd project.
1
aantal gestarte projecten
Aantal gestarte projecten
2007
83,1 Procent (=score B en C) van de projecten die in
2007 zijn gestart, heeft tot nu toe geleid tot een
actieve relatie met één of meerdere gebruikers (figuur
6 op pagina 13). 82 Procent (=score B en C) heeft een
concreet product opgeleverd en 27,7 procent (=score
B en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd.
Voor deze projecten die onlangs beëindigd zijn, is het
in veel gevallen nog te vroeg om van uitgekristalliseerde kennisexploitatie te spreken.
100
80
60
40
07
20
06
20
05
20
20
20
03
0
04
20
figuur
Van de projecten die in 2002 zijn gestart, heeft tot
nu toe 78,7 procent (=score B en C) geleid tot een
actieve relatie met één of meer gebruikers (figuur 5
op pagina 12), 83,1 procent (=score B en C) heeft een
concreet product opgeleverd en 36 procent (=score B
en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd.
Van de projecten die gestart zijn in 2007 hebben
er 14 één of meerdere vervolgonderzoeken gesubsidieerd of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd
project.
De figuren 7 en 10 geven de BPI-code die de
projecten uit 2002 en 2007 hebben gekregen weer.
Een uitleg van deze figuren treft u aan op pagina 14.
2
100
80
60
40
07
20
06
20
5
20
0
04
20
0
3
20
20
0
aantal overeenkomsten
Aantal overeenkomsten
Statistiek
9
Twee momenten van evaluatie
figuur
3
De projecten van start gegaan in 2002 en 2007
In het algemeen zit er een grote tijdsspanne tussen
de start van een project en het moment waarop de
resultaten daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat
leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste deel van
dit lange traject, namelijk bij de onderzoeksfase die
doorgaans vier tot zes jaar beslaat. In deze utilisatierapportage zien wij, enige tijd na afloop van het
onderzoek, terug op destijds gestarte STW-projecten.
Voor deze evaluatie worden twee momenten gekozen;
direct na afloop van een project, de interimrapportage
(in dit rapport de projecten die in 2007 van start
gingen), en vijf jaar later een eindrapportage, het
utilisatierapport (hier de projecten die in 2002 van
start gingen).
aantal octrooien
Aantal octrooien
100
80
60
40
figuur
07
20
06
20
05
20
20
20
03
0
04
20
In de Interimrapportage (over de projecten uit 2007)
worden dus de projecten bekeken die zes jaar geleden
van start zijn gegaan en recent zijn afgesloten. Het
kan voorkomen dat een gebruiker verder wil gaan met
de resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak in
aansluiting op de onderzoeksfase nog een ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit kan bestaan uit de
markt onderzoeken, een productielijn opzetten en
dergelijke, kortom alles wat nodig is om te komen tot
een commercieel ‘product’.
4
inkomsten (in M€)
Inkomsten
10
8
6
4
07
20
06
20
05
20
04
20
20
0
03
2
In de Utilisatierapportage (over de projecten die in
2002 van start gingen) is tien tot elf jaar na de start
van universitair onderzoek al een veel beter – alhoewel
nog altijd niet volledig – inzicht te verkrijgen in de
daadwerkelijke toepassing en commercialisering. In dit
rapport worden daarom ook die projecten bekeken
die in 2002 van start zijn gegaan en waarover nu een
min of meer afgerond oordeel gegeven kan worden
met betrekking tot de utilisatie.
De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie
Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de mate van
gebruik niet eenvoudig is. Zo kan een verbeterde
procesbeschrijving voor een gebruiker financieel zeer
aantrekkelijk zijn, zonder dat er sprake is van een
concreet product. Anderzijds kan de realisatie van
een daadwerkelijk product (gebaseerd op een
werkend prototype) worden afgebroken omdat
markteconomische aspecten een rol spelen. Hoe de
stand van zaken op dit vlak is bij de verschillende
projecten, wordt nagegaan door (telefonische)
enquêtering van onderzoekers, projectleiders of
gebruikers, die bij het desbetreffende project waren
betrokken. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan wordt
gezocht naar ander beschikbaar bronnenmateriaal.
10
Utilisatierapport STW 2013
Om een beeld te geven van de resultaten van een
onderzoeksproject, heeft STW in de afgelopen jaren
een meetmethode geïntroduceerd, die gebaseerd is
op drie – meer of minder onafhankelijke – variabelen
om de utilisatie te kunnen kwantificeren, te weten
‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en ‘Inkomsten’ (BPI). Elk van
deze variabelen is onderverdeeld in een oplopende
vierpuntswaardering (0, A, B, en C). De definities van
deze classificering zijn:
Betrokkenheid
De mate waarin één (of meerdere) gebruikers
bij het onderzoek zijn betrokken:
O
A
B
C
het project is mislukt; omdat de uitkomsten
irrelevant zijn voor een gebruiker;
er is enige belangstelling van de gebruikers
geweest, door deelname in een gebruikers
commissie;
de gebruikers participeren actief. Een eventueel
geleverde bijdrage is klein – in de vorm van geld,
materialen en dergelijke;
op niet mis te verstane wijze participeert
de gebruiker in het project. Er is omvangrijke
steun gegeven en vaak is er een contract met
betrekking tot de samenwerking gesloten.
Product
In hoeverre zijn de doelstellingen van het onderzoek gehaald, en is er een aanwijsbaar ‘product’:
O
A
B
C
het project is in het onderzoeksstadium mislukt,
of het onderzoek is voortijdig afgesloten;
er is geen concreet product. Er is meer onderzoek nodig om een bruikbaar product
te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al
wel getrokken, maar een en ander moet nog
worden geverifieerd. We zijn nog in de fase van
‘basic technology’. De voornaamste vorm van
output is tot op dit moment de wetenschap
pelijke publicatie;
een voorlopig model, een principe of een
conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar.
Verificatie en verfijning is nog wel nodig
voordat van een eindproduct kan worden
gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks
product (nog) niet geheel zelfstandig gebruiken;
er ligt een aanwijsbaar product, bijvoorbeeld in
de vorm van software, een werkend prototype,
een proces-omschrijving, een octrooi, kortom
een min of meer afgerond concept, waarmee de
gebruiker zelfstandig aan de slag kan gaan.
Inkomsten
Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten voor
STW en/of de onderzoeksgroep:
O
omdat het project wetenschappelijk mislukte, of
omdat er geen gebruiker gevonden kon worden,
zijn er geen inkomsten op dit project geweest
en zijn die in de toekomst niet te verwachten;
A
er zijn nog geen inkomsten op het project. Dat
wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan het
onderzoek kunnen zijn, maar nog geen revenuen
uit de exploitatie van de kennis. Toekomstige
baten zijn echter niet uitgesloten;
B
incidenteel is of wordt (een deel van) de kennis
verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier ook
bestaan uit het feit dat het resultaat ‘waardevol’ is voor de samenleving;
C
er is een beduidende, gestage of grote stroom
inkomsten (geweest), of er is zicht op dat een
dergelijke stroom de eerstvolgende vijf jaar
wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als er al
principe-afspraken gemaakt zijn.
Gebruik makend van de hierboven beschreven
classificatie kunnen alle projecten in een 4 x 4 x 4
matrix worden ingedeeld. In het totaal dus 64
mogelijkheden. Er ontstaat zo een beter gedifferentieerd beeld van de uiteindelijke resultaten die de
projecten na vijf respectievelijk tien jaar opleveren.
De meest geslaagde projecten vallen uiteraard in de
categorie CCC. Maar een succesvol project met een
grote betrokkenheid van een gebruiker in de non-profit
sector én met een concreet en aanwijsbaar product
(bijvoorbeeld milieu-onderzoek), wordt ook in een
hoge klasse ingedeeld (CCA). Een project dat heeft
geresulteerd in een product, maar geen afnemers vindt
komt in een lage categorie terecht, bijvoorbeeld ACA.
Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is van fundamenteel-strategisch onderzoek, (de zogenaamde
‘basic technology’) voor de gebruikers. Er is dan
weliswaar geen aanwijsbaar product, maar bedrijven
hebben er soms (veel) geld voor over om deze
basiskennis te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen
(klasse CAC).
Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in de klasse
AAA. Projecten die op bepaalde aspecten mislukten of
zijn mislukt, krijgen een 0-waardering (bijvoorbeeld
klasse 000).
Inkomsten (toelichting)
Hieronder verstaat STW alle gelden en bijdragen in
natura (door gebruikers en derden) die op basis van
een STW-project gegenereerd worden gedurende het
hele traject, dus zowel van voor het project is gestart
als tot na afloop van het project.
Statistiek
11
figuur
5
Projecten gestart in 2002
Utilisatiegroepen 2002
Betrokkenheid
O0,0%
A21,3%
B59,6%
In 2002 gingen 89 projecten van start. In deze
projecten werd door STW voor 39,4 miljoen euro
geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 49 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 18 octrooien
aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag van
6,1 miljoen euro genoteerd.
C19,1%
Figuur 5 geeft de verdeling aan per utilisatiecode.
De figuren geven aan hoeveel procent van de
projecten een bepaalde score op de drie categorieën
heeft gehaald.
Figuur 7 (pagina 14) geeft de BPI-code weer,
die de projecten hebben gekregen.
Product
O0,0%
A16,9%
B49,4%
C33,7%
Inkomsten
12
O0,0%
A64,0%
B28,1%
C7,9%
Utilisatierapport STW 2013
figuur
6
Projecten gestart in 2007
Utilisatiegroepen 2007
Betrokkenheid
O
0%
A16,9%
B59,0%
In 2007 gingen 83 projecten van start. In deze
projecten werd door STW voor 46,9 miljoen euro
geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 40 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 17 octrooien
aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe) een
bedrag van 9,4 miljoen euro genoteerd.
C24,1%
Figuur 6 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De
figuren geven aan hoeveel procent van de projecten
een bepaalde score op de drie categorieën heeft
gehaald.
Figuur 10 (pagina 15) geeft de BPI-code,
die de projecten hebben gekregen weer.
Product
O0,0%
A18,1%
B62,7%
C19,3%
Inkomsten
O0,0%
A72,3%
B24,1%
C3,0%
Statistiek
13
figuur
7
De verschillende categorieën worden in kleuren
weergegeven. Een hoge score op de categorie
Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur.
Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur
rood en voor een hoge score op Product is die kleur
groen. Omdat de complete codes alle drie de BPIcomponenten bevatten, hebben alle bollen mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal een
zwarte bol opleveren. Een project met een code CCC
zal een witte bol opleveren.
product >
Utilisatieprojecten gestart in 2002
C
<
B
in
ko
m
A
st
en
0
figuur
betro
C
B
A
kkenh
e id >
8
aantal
BPI-som
De BPI-score kan ook numeriek worden weergegeven,
door A=1, B=2, C=3 te substitueren en de scores voor
B, P en I bij elkaar op te tellen. Grafieken 8 (voor 2001)
en 11 (voor 2006) tonen het resultaten B+P+I na
deze substitutie.
30
25
20
15
10
8
9
8
9
7
6
5
4
3
2
0
0
1
5
figuur
9
Utilisatierapport STW 2013
7
6
5
4
3
2
1
0
BPI-som gecorrigeerd voor het aantal permutaties per som
14
Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel
projecten die betreffende code toegekend hebben
gekregen. Voor beide peiljaren zijn er geen projecten
met code 000. De antracietkleurige bol geeft aan
dat er 5 (2002) en 7 (2007) projecten zijn met de
BPI-code AAA (‘basic technology’). De witte bol
rechts achterin geeft aan dat er 6 (2002) en 1 (2007)
projecten zijn met BPI-code CCC. In figuur 7 scoren
22 projecten BBA. In figuur 10 zijn er 26 projecten
met score BBA.
Meerdere BPI-scores kunnen leiden tot dezelfde
BPI-som. Zo is ABB hetzelfde waard als BAB of AAC.
In figuur 9 (2002) en 12 (2007) is gecorrigeerd voor
het aantal permutaties dat kan leiden tot een
bepaalde score door dit aantal permutaties te delen.
Dit leidt in beide gevallen tot een diagram dat zijn
zwaartepunt sterk aan de rechterkant heeft (hoge
BPI-som). Dit toont aan dat de uitkomst van de
BPI-som meer is dan ‘toeval’, maar dat de aanpak van
STW leidt tot een disproportioneel groot aantal
succesvolle projecten.
figuur
10
product >
Utilisatieprojecten gestart in 2007
C
<
B
in
ko
m
A
st
en
0
figuur
betro
C
B
A
kkenh
e id >
11
aantal
BPI-som
30
25
20
15
10
9
8
7
6
5
4
3
2
12
9
8
7
6
5
4
3
2
1
BPI-som gecorrigeerd voor het aantal permutaties per som
0
figuur
1
0
0
5
Statistiek
15
02
STW-projecten 2002
19
A
/
Universiteit van Amsterdam
22
D
/
Technische Universiteit Delft
30
E
/
Technische Universiteit Eindhoven
34
F
/Stichting voor Fundamenteel
Onderzoek der Materie
35
G
/
Rijksuniversiteit Groningen
37
L
/
Universiteit Leiden
39
M
/
Universiteit Maastricht
40
N
/
Radboud Universiteit Nijmegen
44
NIOO /
Nederlands Instituut voor Ecologie
45
T
/
Universiteit Twente
54
U
/
Universiteit Utrecht
56
V
/
Vrije Universiteit Amsterdam
59
W
/
Wageningen Universiteit & Researchcentrum
STW-projecten 2002
17
Uitleg projecten 2002
Hieronder staan de gegevens
die u op de projectpagina’s kunt
tegenkomen:
Titel
de titel van het project.
Project
het projectnummer, het volgnummer waarop de
projecten zijn gesorteerd.
BPI
(bijvoorbeeld BCB, zie pagina 10 en 11):
de utilisatiecategorieën waarin het project is
ingedeeld.
Projectleider
naam van de projectleider.
Toewijzing
de door STW aan dit project toegekende subsidie
(in euro).
Contracten en octrooien
soort overeenkomst die met een gebruiker is
afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking,
raamovereenkomst, material transfer agreement
(mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.
Inkomsten
op dit project de totaal geregistreerde inkomsten
(in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura
(door gebruikers en derden) die op basis van een
STW-project gegenereerd werden gedurende het
hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van
het project.
Doelstelling
een korte omschrijving van de doelstelling van
het onderzoek.
Resultaat
een overzicht van de behaalde resultaten.
Gebruiker(s)
een lijst met de namen van de gebruikers bij
het project.
18
Utilisatierapport STW 2013
A
New materials for
magnetic refrigeration
05063 BCC
Projectleider Prof.dr. E.H. Brück Totale toewijzing in
euro 591.134 Contracten Geheimhouding: GEA
Grasso BV, Universiteit van Amsterdam, Unilever UK
Central Resources Ltd; Material Transfer Agreement:
Universiteit van Amsterdam, Cooltech Applications
Octrooien 46113: Materiaal geschikt voor magneti-
sche koeling, werkwijze voor het bereiden ervan en
toepassing van het materiaal; Magnetisch koelbaar
materiaal II
Universiteit
van
Amsterdam
Doelstelling
komst met BASF getekend. BASF wil de komende jaren
De doelstelling van het project is het ontwikkelen
deze technologie samen met zijn partners op de markt
van magnetocalorische materialen die nabij of boven
brengen.
kamertemperatuur kunnen worden toegepast in
warmtepompen. De eerste beoogde toepassing is in
Gebruikers
huishoudelijke koeling en airconditioning, maar warm-
BASF Nederland BV (De Meern) / Douwe Egberts
tepompen kunnen veel breder ingezet worden.
(Utrecht) / Energieonderzoek Centrum Nederland
(Petten) / Global Cooling BV (Arnhem) / Itho BV
Resultaat na 5 jaar
Geschikte materialen zijn gevonden en twee patenten
(Schiedam) / TNO (Delft) / Universiteit Twente
(Enschede) / Whirlpool S.A. (Joinville, Brazilië)
zijn aangevraagd. Er is een proces ontwikkeld voor
de bereiding met reproduceerbare eigenschappen.
De voordelen zijn: een groter magnetocalorisch
effect, een instelbare werktemperatuur en ze zijn
veel goedkoper dan bestaande. Engelhard De Meern
heeft een optie genomen op de patenten. Dit bedrijf
onderzoekt hoe ze de materialen op industriële schaal
kan produceren. Twee andere bedrijven betrokken
bij het vervolg-project AMC.7036 testen de materialen
in preïndustriële prototypes van warmtepompen.
In 2007 hoopt men een eerste magnetische koeler
voor speciale toepassingen in productie te nemen.
Resultaat na 10 jaar
We zijn binnen het project geslaagd de te gebruiken
materialen te verfijnen. Zo is arseen in de warmtepomp volkomen ongevaarlijk, maar als het vrijkomt,
is het giftig. Dus hebben wij arseen vervangen door
germanium en silicium waarmee we dezelfde
resultaten kunnen bereiken. Er zijn vier patenten
aangevraagd voor nieuwe legeringen met goede
magnetocalorische eigenschappen. Voor deze
patenten is een exclusieve licentieovereenkomst
gesloten met BASF Future Business. De magnetische wisselwerking in deze materialen is sterk
afhankelijk van de structuur op atomaire schaal,
waarbij kleine veranderingen grote gevolgen voor
de koeleigenschappen kunnen hebben. Bij het
opschalen van de productie van laboratoriumschaal
naar industriële schaal moet daarom veel aandacht
worden besteed aan de invloed van de verschillende
productiestappen op de eigenschappen van magnetocalorische materialen. Bij BASF in De Meern is hiervoor een productie- en karakterisatielab opgebouwd
waar materialen voor commerciële prototypen wordt
geproduceerd. In 2014 zijn de eerste resultaten
gepatenteerd. Tevens is in 2014 een licentieovereen-
STW-projecten 2002
19
A structure for maintaining a shared
world model in a dynamic environment between differentiated
embedded systems and their interaction with human supervisors
05414 BCA
Development and use of a
pspA-based reporter system for
screening the mode of action of
naturalpreservatives
05496 CCB
Origin of variability in stress
resistance of bacterial spores
05587 BBB
Projectleider Dr. N. Vlassis Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. W. Crielaard Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. S. Brul Totale toewijzing in euro
239.445
270.596
Contracten Licentie: IMEnz Bioengineering,
639.714
UVA-NWI
Octrooien P215962 Construct and method
Totale inkomsten in euro 100.000
Totale inkomsten in euro 45.380
for screening, selection and identification of stress
factors
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 14.000
Doelstelling
Doelstelling
De doelstelling van het project was het ontwik-
Escherichia coli reporterstammen ontwikkelen die sig-
Bacteriële sporen bevinden zich in de (landbouw)
kelen van algoritmes om een robotteam zichzelf te
naaleiwitten tot expressie brengen onder controle van
grond, komen daardoor in onze voedselketen en
laten besturen. Binnen het project zijn bestaande
de pspA-promotor. Deze stammen gebruiken om inzicht
vormen potentieel, na kieming, een risico voor de
theoretische beslismodellen voor discrete problemen
te krijgen in de fysiologische functie van het psp-operon.
gezondheid. Sporen zijn bestand tegen hoge
uitgebreid naar continue toestands- en actieruimtes,
Deze stammen gebruiken om natuurlijk voorkomende
temperaturen, sommige zelfs tot ver boven de
wat belangrijk is voor het toepassen van deze techniek
antimicrobiële middelen te testen in Escherichia coli.
100°C. Overlevende sporen kiemen nooit tegelijk,
bij echte robots. De schaalbaarheid van de oplossingen
Principes vastgesteld voor Escherichia coli extrapoleren
wat conserveren extra lastig maakt. Dit project
is verbeterd door de optimale beslissing af te schatten.
en exploiteren naar/in (voedsel)pathogenen. Het
richtte zich op het mechanisme van heterogeniteit
pspA-systeem als high-troughput systeem in gezond-
in kieming en de mechanismen van stressresistentie
heidszorg en voedingmiddelenindustrie toepassen.
van sporen.
Resultaat na 5 jaar
Het werk heeft uiteindelijk veel impact gehad. Het
PERSEUS-algoritme (1) is een begrip (2) geworden
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
voor multi-agent decision making. Het proefschrift
Reporterstammen zijn ontwikkeld die in Escherichia coli
De proeven hebben geleid tot het identificeren
van Matthijs Spaan is genomineerd voor de Europese
verschillende reportereiwitten tot expressie brengen.
van een nieuwe manier van het meten van hitte-
prijs voor de beste roboticatoepassing. Met zes van
Deze stammen kunnen gebruikt worden om membraan-
resistentie. Deze methode is gepubliceerd in een
de negen gebruikers is er nog intensief contact, onder
potentiaalverstoringen te registreren. Met name de
toonaangevend Amerikaans microbiologietijdschrift.
andere in een nieuw onderzoeksproject (Bsik-project
unieke dose-responsecurve van de pspA-promoter heeft
De onderzoekers hebben daarnaast het sporulatie-
ICIS). TNO heeft geïnvesteerd in nieuwe promo-
een buitengewone toepasbaarheid. Het ontwikkelde
gedrag van laboratoriumstammen en bederfisolaten
vendi bij de UvA die zich met POMDPs bezig houden.
reportersysteem is geschikt voor high-throughput
vergeleken. Het bleek dat de isolaten complexe
Recent is de gecreëerde software gebundeld in een
screening. Het reportersysteem is ook actief in andere
kolonies maken waarin op specifieke plekken sporen
C++-toolbox. Deze toolbox bevat routines voor het
micro-organismen (Salmonella gallinarium). In veel
met een hoge hitteresistentie worden gevormd!
plannen en leren van (bijna) optimale oplossingen voor
pathogene Gram-negatieve organismen kan het systeem
Deze staat model voor de situatie in (industriële)
multi-agent systemen (MASs). Het onderzoek heeft
gebruikt worden, in Gram-positieve organismen is geen
biofilms. Unilever en Friesland Foods hebben de
geleid tot het nieuwe Bsik-project 03024.
activiteit gevonden. Het bedrijf Imenz Bioengineering
resultaten gebruikt om interne programma’s te
biedt het systeem in de markt aan als high-throughput
vernieuwen. Voor beiden is het ook aanleiding
screen voor identificatie van antimicrobiële middelen.
geweest een vervolg STW-aanvraag te sponsoren.
Resultaat na 10 jaar
Het project heeft verschillende nieuwe algoritmen
en technieken opgeleverd. In eerste instantie heeft
Resultaat na 10 jaar
Resultaat na 10 jaar
dat niet geleid tot directe industriële exploitatie. Toch
Reporterstammen zijn ontwikkeld en zijn geschikt om
Het project heeft in de periode 2002-2007
toonden verschillende gebruikers en bedrijven grote
membraanpotentiaal verstoringen te registreren.
geleid tot een sterk verbeterd inzicht in gedrags-
interesse in de mogelijke toepassing van sommige van
De unieke dose-responsecurve van de pspA-promoter
heterogeniteit binnen genetisch homogene bacte-
de ontwikkelde algoritmen in de praktijk. Dit was in het
is tevens geschikt voor high-throughput screening
riële populaties sporenvormers. Een publicatie van
bijzonder het geval voor de max-plus-algoritme voor
en het opsporen van onbekende antimicrobiële verbin-
promovendus Veening is in Nature Microbiological
een schaalbare benadering van multi-agent coördinatie.
dingen. Het bedrijf IMEnz Bioengineering gebruikt
Reviews verschenen. Vervolgprojecten (CASIMIR, EU
De wetenschappelijke resultaten en de nieuwe algo-
het systeem als initiële high-throughput screening
en STW 2010-2014 10431 Targeted Inhibition of
ritmes, ontwikkeld binnen dit project, hebben in hoge
voor identificatie van mogelijke antimicrobiële midde-
Bacterial Spores-TIBS) hebben zich gericht/richten
mate bijgedragen tot de nationale en internationale
len. Verschillende antimicrobiële peptiden uit dierlijke
zich op het vinden van targets om bekende zwakzure
zichtbaarheid van de groep op het gebied van multi-
en plantaardige eiwitrijke reststromen uit de industrie
conserveermiddelen effectiever te maken en live-
agent onderzoek in gedistribueerde omgevingen.
zijn hierna doorontwikkeld. Een aantal van deze pep-
imagingtechnieken om de sporenkiemingshetero-
tiden blijken soortspecifiek te zijn. Momenteel wordt
geniteit in detail te testen. In 2007 leidde dit tot
onderzocht of ecosystemen hier mee kunnen worden
een patentaanvraag van Unilever op een scree-
ontdaan van ongewenste pathogenen.
ningssysteem. In het vervolgproject TIBS is een
Gebruikers
Acklin BV (Waalwijk) / Giant Leap Technologies
chemische ‘core’structuur geïdentificeerd die sterke
(Amsterdam) / Philips Applied Technologies
(Eindhoven) / Philips Research Europe - Eindhoven /
Gebruikers
antibederfsporeactiviteit geeft. Zeer recent is door
Saxion Hogeschool Enschede (Enschede) / Thales
Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) /
Unilever onder andere op basis hiervan met de
Nederland BV (Hengelo) / TNO (Delft, ‘s-Gravenhage) /
IMEnz Bioengineering (Groningen) / Unilever R & D
UvA een separaat project gestart met betrekking
Universiteit Leiden / Y’All BV (Waalwijk)
(Vlaardingen)
tot screening van natuurlijke ingrediënten op hun
20
Utilisatierapport STW 2013
Effect of additives on the phase
behaviour of lipids
05616 BBA
Projectleider Prof.dr. H. Schenk Totale toewijzing in euro
147.474
Identifying novel targets for the
treatment of gastrointestinal
motility disorders: The role of mast
cells and neurogenic inflammation
05727 CCA
Projectleider Dr. G.E. Boeckxstaens Totale toewijzing
in euro 719.000 Contracten Geheimhouding: Janssen
Pharmaceutica, Academisch Medisch Centrum; Optie:
Janssen Pharmaceutica, Academisch Medisch Centrum
Octrooien P59405 Means and methods for altering the
motility of the gastrointestinal
antisporewerking, ook gebruikmakend van een nu
Doelstelling
Doelstelling
na tien jaar binnen STW-project 10431 ontwikkeld
Vetten zijn complexe mengsels van triglycerides en
In dit project werden twee vaak voorkomende
uniek live-imagingsysteem waarmee individuele
kunnen in verschillende kristalpakkingen voorkomen
maag-darmaandoeningen (prikkelbaar darm-syndroom
sporen worden gevolgd. Dit ‘SporeTracker’-systeem
met verschillende fysische eigenschappen. Proef-
en postoperatieve ileus) onderzocht. De werkhypo-
stelt de onderzoekers in staat om vast te stellen
ondervindelijk is vastgesteld dat het toevoegen van
these luidde dat beide veroorzaakt worden door een
of sporen ‘blijven steken’ in de kiemings- of de
een additief het fasegedrag vaak op de gewenste
centraal mechanisme (degranulatie van mestcellen
uitgroeifase van ontwikkeling na toediening van
manier beïnvloedt. Hoe, waarom en onder welke
en neurogene inflammatie). In samenwerking met
antibacteriële stoffen. Deze gegevens zijn van groot
condities dit kan geschieden was het onderwerp van
de gebruiker (Johnson & Johnson, Beerse, België)
belang voor het opstellen van risicoschattingen.
dit onderzoek.
wilden wij 1) deze hypothese toetsen en aantonen via
Met TNO wordt in een parallel op te starten project
een chemische bibliotheek van remmers gescreend
welke mechanismen genoemde processen verlopen,
Resultaat na 5 jaar
om zodoende 2) nieuwe targets voor behandeling
en gekeken naar het toepassen van de opgezette
Vetbloem, het ongewenst wit uitslaan van chocolade,
onderzoeksstrategie en ‘SporeTracker’ om inzicht te
kan ontstaan door een verandering in de vetkristal-
krijgen in kiemingseiwitten van pathogene Clostridia
samenstelling en/of pakking, bijvoorbeeld door de
met een directe medische impact.
irreversibele faseovergang beta(V) -> beta (VI), in
Voor beide aandoeningen konden wij in diermodellen
cacaoboter. De cis-mono-onverzadigde triglyceriden
aantonen dat mestceldegranulatie een essentiële
zijn hoofdcomponenten van cacaoboter en lauric
rol speelt bij het ontstaan van klachten. Bij ileus gaat
FCDF Corporate Research (Deventer) / Nestlé
vetten en spelen een belangrijke rol bij het ontstaan
dit ook gepaard met neurogene inflammatie. Een
Nederland BV (Nunspeet) / Nestlé Research
van vetbloem. De triglyceride 1,2 distearoyl-
aantal van deze processen konden wij ook bij de mens
Center Lausanne (Zwitserland) / Royal Friesland-
2-oleoylglycerol (SOS), bijvoorbeeld, is naar alle
aantonen. Voor ileus heeft dit onderzoek geresulteerd
Campina (Deventer) / TNO (Zeist) / Unilever R & D
waarschijnlijkheid betrokken bij het ontstaan van vet-
in een wereldwijd octrooi genaamd ‘inflammation
(Vlaardingen) / Wageningen Universiteit & Research-
bloem op chocolade ten gevolge van de faseovergang
and gasto-intestinal motility disease’, en met behulp
centrum (Wageningen)
beta(V) -> beta(VI). In het onderzoek naar dit proces
van een reeds bestaand geneesmiddel met mestcel
is een doorbraak gerealiseerd door het ophelderen
stabiliserende eigenschappen hebben wij een eerste
van de kristalstructuren van beta2-SOS en beta(V)
succesvolle patiëntentrial uitgevoerd. In voortzetting
cacaoboter met behulp van synchrotron poeder-
op de behaalde resultaten loopt momenteel eenzelfde
diffractiegegevens waarmee de metastabiliteit van
trial voor het prikkelbaar darm-syndroom.
Gebruikers
identificeren.
Resultaat na 5 jaar
beta(V) chocolade kon worden verklaard. De publicatie
van dit werk heeft internationaal de aandacht getrokken in wetenschappelijke gremia maar ook in de
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verdere gegevens bij STW bekend.
populaire pers.
Gebruikers
Resultaat na 10 jaar
Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) /
Er zijn geen nieuwe gegevens. De aanvrager is sinds
Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / Johnson &
eind 2004 met emeritaat en bovendien is de Kristal-
Johnson Pharmaceutical (Beerse, België)
lografiegroep van de UvA sinds 1-1-2012 opgeheven.
Gebruikers
Loders Croklaan BV (Wormerveer) / Unilever R&D
(Bedford, Groot-Brittannië)
STW-projecten 2002
21
Development of novel palladium
catalysts for the synthesis of
pi-conjugated oligomers and
polymers
05744 D
AAA
The development of high resolution
ultrasonic techniques for inspection
and material characterization in the aerospace industry
05244 Projectleider Prof.dr. P.W.N.M. van Leeuwen Totale
Projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar
toewijzing in euro 569.191 Contracten Optie: Technische
in euro 63.309
BBA
Totale toewijzing
Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam,
TNO-Delft
Totale inkomsten in euro 112.500
Doelstelling
De bestudering van de eigenschappen van polythiofenen, een belangrijke klasse van organische
halfgeleiderpolymeren, is van groot belang voor
de toepassing van deze materialen in plastic elektronica, variërend van sensoren tot zonnecellen.
Een van de belangrijkste aspecten is de conformatie
Technische
Universiteit
Delft
Doelstelling
Gebruikelijke methode voor ultrasone inspectie van
constructiematerialen, zoals toegepast in de luchten ruimtevaart industrie (bijvoorbeeld laminaten en
in het bijzonder GLARE) is gebaseerd op transmissiemetingen. Een nieuwe methode gebaseerd op
hoge-resolutie reflectiemetingen en geïntroduceerd
en aggregatie van polymeren aanzien dat in belang-
in een eerder STW-project, maakt het mogelijk
rijke mate de materiaal eigenschappen bepaalt. Het
3D-afbeeldingen van het materiaal te verkrijgen zodat
doel van dit project was om een eenvoudige methode
niet alleen de locatie maar ook de diepte van defecten
te ontwikkelen waarmee de conformatie en aggrega-
in het materiaal verkregen kan worden. In dit vervolg-
tie van polythiofenen bepaald kan worden. Verder is
project wordt deze methode verder ontwikkeld.
gekeken of de gesynthetiseerde polymeren kunnen
worden gebruikt als metaaldetectoren en wat de rol
van de conformatie is op de gevoeligheid.
Resultaat na 5 jaar
In het project zijn een acquisitie- en scanningsysteem
ontwikkeld als ook dataverwerkingstechnieken voor
Resultaat na 5 jaar
de kwantitatieve en kwalitatieve karakterisatie van
Voor het achterhalen of bepaalde eigenschappen
defecten. Voor het experimenteel testen van Glare-
van polythiofenen worden veroorzaakt door een
panelen is een opstelling gerealiseerd die in water
verandering in conformatie of door aggregatie is een
ondergedompelde laminaten meet met verbeterde
zeer eenvoudige optische methode is gevonden (1).
signaal-ruisverhouding en signaal-bandbreedte.
Deze methode is algemeen toepasbaar en kan in
principe voor ieder willekeurige organisch half-
Resultaat na 10 jaar
geleiderpolymeer worden toegepast. Verder zijn er
De luchtvaartindustrie heeft de resultaten van dit
polythiofeenderivaten ontwikkeld die in staat zijn
project niet overgenomen ter verdere ontwikkeling
om metaalionen zoals palladium en ruthenium te
van de methode voor industrieel gebruik. Wel is vast te
binden. Nadat een metaal is gebonden dooft de
stellen dat er een toenemende belangstelling is voor
fluorescentie van het polymeer. Op deze manier is
de pulse-echo-inspectie in combinatie met volledige
het mogelijk om metaaldetectors te maken (2).
onderdompeling. De in het project ontwikkelde kennis
is opgepakt door de recyclingindustrie, waar ultrasone
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
technieken ontwikkeld worden voor procescontrole
bij het scheiden van plastics. Deze kennis heeft mede
de basis gevormd voor een Europees FP7-onderzoeks-
Gebruikers
project naar de mogelijkheden van ultrasone imaging-
Holst Centre (Eindhoven) / Philips Research Europe -
technologie in magnetische dichtheidscheiding
Eindhoven / TNO (Eindhoven)
(W2Plastics). Verdere spinoff van dit project was
een STW fase-1 valorisatieproject waarin een haalbaarheidsonderzoek is gedaan naar de toepassing
van ultrasone puls-echometingen voor geavanceerde
defectdetectie in het vliegtuigmateriaal Glare.
Resultaat was een effectief ultrasoon model voor
elastische golfgeleiding in dit akoestisch complexe
materiaal. Dit heeft een basis gelegd voor verder
onderzoek naar de interpretatie van de gecompliceerde pulse-echodata.
22
Utilisatierapport STW 2013
Liquid loading in inclined pipes for
gas production and transport
05338 Gebruikers
BBA
Modellering en optimalisatie van
zonnecellen van amorf silicium voor
ruimtetoepassingen
05369 ACA
Projectleider Prof.dr. R.V.A. Oliemans Totale toewijzing in
Projectleider Dr. R.A.C.M.M. van Swaaij Totale toewijzing
euro 461.610 Totale inkomsten in euro 136.134
in euro 180.423 Totale inkomsten in euro 82.226
Doelstelling
Doelstelling
FMLC (Delft) / Fokker Aerostructures BV
Bij gasproductie wordt ook vloeistof geproduceerd.
We hebben de prestatieverandering van amorf
(Papendrecht) / Fokker Special Products BV
Als de gassnelheid afneemt stroomt de vloeistof
silicium zonnecellen onderzocht tengevolge van
(Hoogeveen) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart-
terug en blokkeert de toegang voor gas naar de
bestraling met elektronen en protonen, met als doel
laboratorium (Marknesse) / Technische Universiteit
productiebuis. Hierdoor stopt de gasproductie.
te onderzoeken of deze zonnecellen geschikt zijn
Delft / Ten Cate Advanced Composites (Nijverdal) /
De kritische snelheid waarbij de gasproductie insta-
voor toepassing in de ruimte. Met name de prestatie
TNO (Delft)
biel wordt hangt af van de hellingshoek van de pro-
aan het einde van de levensduur van de satelliet is
ductiebuis. Doel is om de fysische mechanismen die
belangrijk om te weten. Daarvoor hebben we een
verantwoordelijk zijn voor deze tweefaseinstabiliteit
computermodel ontwikkeld, gebaseerd op veran-
te onderzoeken in een hellende buis.
deringen in materiaaleigenschappen, waarmee de
prestatie voorspeld kan worden als functie van de
Resultaat na 5 jaar
stralingsdosis.
Het project heeft een betere fysische onderbouwing
gegeven van de mogelijke rol van secundaire stroming
Resultaat na 5 jaar
en zwaartekracht bij het optreden van vloeistof terug-
De resultaten staan beschreven in het proefschrift
stroming bij een kritische gassnelheid in een produc-
van Arjen Klaver, ‘Irradiation-induced degradation of
tiebuis. Als spin-off is het mogelijk een beter model te
amorphous silicon solar cells’. Er is een computermodel
ontwikkelen voor het verstuiven en neerslaan van
ontwikkeld waarmee de zonnecelprestatie voorspeld
vloeistofdruppels in een kernringstroming. Voor de hoe-
kan worden na langdurige belichting of bestraling
kafhankelijkheid van de kritische gassnelheid kunnen
met elektronen of protonen. Geconcludeerd is dat
nog geen kwantitatieve verklaringen worden gegeven.
gedurende belichting defectcreatie geïnitieerd wordt
door recombinatie. Gedurende bestraling is dit het
Resultaat na 10 jaar
gevolg van interactie van geladen deeltjes met het
Het tweefasemodel voor verticale stroming is door
rooster. In de toekomst zullen zonnecellen op kleine
Shell gebruikt bij het verder verbeteren van de ‘Shell
satellieten getest worden, gebruikmakend van deze
Flow Correlations’, die gebruikt worden in ontwerp-
resultaten. Dit werk heeft geleid tot zeven publicaties
berekeningen door de pijpleiding-, flow assurance-
en vier mondelinge presentaties.
en process-engineers. De resultaten zijn gebruikt
bij nieuwe JIP’s, die door Shell en andere partners
Resultaat na 10 jaar
worden gesponsord bij de TU Delft. Bij projecten van
Er is een computermodel ontwikkeld waarmee de
TNO (met andere partners) zijn de resultaten gebruikt
prestatie van zonnecellen van amorf silicium voor-
om methoden voor vloeistofverwijdering uit de VS
speld kan worden na langdurige belichting, of bestra-
te vertalen naar condities voor de Noordzee. Deze
ling met elektronen of protonen. Geconcludeerd is
resultaten zijn internationaal gepresenteerd en gepu-
dat gedurende belichting defectcreatie geïnitieerd
bliceerd. Ze worden nu toegepast door verschillende
wordt door recombinatie door interactie van geladen
oliemaatschappijen. Binnen de TU Delft heeft het
deeltjes met het rooster. In een afstudeerproject
geleid tot de ontwikkeling van ‘het stekelvarken’, een
wordt nu gewerkt aan verbetering van dit model.
meetsectie voor snelle elektrische geleidingsmetingen.
Het model was quasistatisch en nu wordt geprobeerd
Hiermee kan de structuur van de vloeistoffilm worden
de verandering van de prestatie in de tijd dynamisch
gemeten, zowel in de tijd als ruimtelijk. Dit is bruikbaar
te modelleren. Dit vergt een goede karakterisering
onder alle hoeken en vooral geschikt voor dunne films.
van de zonnecellen en van de modelparameters
die de eigenschappen van de cellen beschrijven.
Gebruikers
In een vervolgproject zullen zonnecellen van amorf
Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) /
silicium als payload meevliegen met de Delfi n3Xt
Shell International Exploration and Production BV
sateliet. Deze satelliet is ontwikkeld en gebouwd door
(Rijswijk) / Technische Universiteit Delft / TNO
studenten en medewerkers van de TU Delft en wordt
(Delft) / Twister BV (Rijswijk ZH)
volgens plan gelanceerd in april 2013. De werking
STW-projecten 2002
23
Aerobic granular sludge reactors
05577 CCC
Projectleider Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht Totale
toewijzing in euro
201.024
Contracten Overdracht
Octrooi: TUD-TNWBT, Royal HaskoningDHV; Overname rechten en plichten: Royal HaskoningDHV;
Samenwerking: TUD-TNWBT, STOWA
Octrooien
Werkwijze voor het verkrijgen van korrelvormige groei
van een micro-organisme in een reactor; Werkwijze
voor het behandelen van afvalwater
Totale inkomsten
in euro 136.134
van de zonnecellen zal continu gemonitord worden
en vergeleken worden met de simulatieresultaten.
Gebruikers
Doelstelling
HaskoningDHV Nederland BV (Nijmegen) /
en compacte afvalwaterzuiveringstechnologie, geba-
Paques BV (Balk) / Royal HaskoningDHV (Amersfoort) /
seerd op aëroob korrelslib.
Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA)
(Amersfoort) / Van der Pluijm Water- en Milieu-
AgentschapNL (Utrecht) / Dutch Space BV (Leiden) /
Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /
Gebruikers
Het ontwikkelen van een eenvoudige, kostenefficiënte
Resultaat na 5 jaar
management (Boxtel) / Wageningen Universiteit &
Helianthos BV (Arnhem) / Technische Universiteit
In het onderzoek is een eerste aanzet tot het groeien
Researchcentrum (Wageningen) / Waterboard AA
Delft
van aëroob korrelslib in het laboratorium doorontwik-
en Maas (‘s-Hertogenbosch) / Waterschap Hollandse
keld tot een volwaardige technologie, gebaseerd op
Delta (Ridderkerk) / Waterschap Reest en Wieden
SBR-reactoren. In een zeer compacte reactor kan een
(Meppel)
hoge simultane verwijdering van CZV (100%), stikstof
(94%) en fosfaat (94%) plaatsvinden. Het ontwerp
van een waterzuiveringsinstallatie gebaseerd op
aëroob korrelslib laat zien dat er 75% minder ruimte
nodig is dan voor conventionele actief slib-installaties.
Tevens is het energieverbruik tot 30% lager en zijn
de investeringskosten 15% tot 20% lager. Deze door
TU Delft en HaskoningDHV ontwikkelde technologie is zeer interessant voor het zuiveren van zowel
huishoude-lijke als industriële afvalwaterstromen. Het
aëroob korrelslib is gepatenteerd in twee octrooien.
DHV introduceert de technologie op de markt onder
de naam NeredaTM. Er is veel belangstelling getoond
vanuit de Nederlandse waterschappen en uit de
industrie, waar reeds drie praktijkinstallaties zijn
gerealiseerd. Pilot-onderzoek zal leiden tot de eerste
toepassing voor huishoudelijk afvalwater, en (inter)
nationale projecten voor de bouw van NeredaTMinstallaties zijn gepland.
Resultaat na 10 jaar
De technologie is nu ‘volwassen’ en volledig in de
praktijk geïntroduceerd. Er is zeer veel internationale aandacht voor de NEREDA-technologie en de
eerste buitenlandse installaties zijn in aanbouw.
Het onderliggende patent was afgelopen jaar door
het Octrooibureau gekozen tot runner-up voor de
Europese uitvindersprijs. Met DHV is een overeenkomst over licentieopbrengsten gemaakt waar
komend jaar de eerste revenuen uit zullen voortkomen. Inmiddels wordt er gewerkt aan technologie
om uit het geproduceerde slib alginaat te produceren.
Dit zou het mogelijk maken om organisch koolstof in
afvalwater om te zetten in een chemische grondstof.
24
Utilisatierapport STW 2013
Flight simulation models based
on computational fluid dynamics
and flight test identification
05670 AAA
Model predictive control for
hybrid systems
05675 The analysis of spatial structures
in hyperspectral images
BAA
05699 ABA
Projectleider Prof.dr.ir. J.A. Mulder Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. B. de Schutter Totale toewijzing in
Projectleider Dr.ir. R.P.W. Duin Totale toewijzing in euro
417.479
euro 366.542
365.862
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Een nieuwe methode voor de wiskundige synthese
Wij hebben ons gericht op het gestructureerd ontwerp
In hyperspectrale beelden is er voor elk pixel een
van aerodynamische modellen van vliegtuigen.
van regelaars voor specifieke klassen van hybride
volledig spectrum, in plaats van een of drie
Gegeven de geometrische vorm van het vliegtuig
systemen, dat wil zeggen systemen die gekenmerkt
kleurintensiteiten. Bij de aanvraag van het project
wordt eerst een model gemaakt met behulp van
worden door een combinatie van discrete en continue
in 2001 waren de eerste voor de industrie betaalbare
numerieke aerodynamica. Dit model wordt gebruikt
dynamica. De focus lag in het bijzonder op het ontwer-
scanners op de markt. Voordien werden ze vooral
om observaties in de vlucht te voorspellen. De fouten
pen van modelgebaseerde voorspellende regelaars
ten behoeve van remote sensing gebruikt. In de
in de voorspelling worden wiskundig beschreven en
voor stuksgewijze affine systemen met toepassing
industriële toepassingen zijn ruimtelijke samenhang
gebruikt als aanvulling op het oorspronkelijke model.
op DC-DC convertors en adaptive cruise control. De
tussen de pixels en verwerkingssnelheid van groot
belangrijkste aspecten die aan bod kwamen waren
belang om tot een nauwkeurige en bruikbare analyse
stabiliteit, robuustheid en efficiënte implementatie.
en segmentatie van beelden te komen. Het project
Resultaat na 5 jaar
stelde zich ten doel de mogelijkheden hiertoe te
Er werd een numeriek softwarepakket ontwikkeld
waarmee op basis van de geometrische vorm van
Resultaat na 5 jaar
onderzoeken en daarbij gebruik te maken van de
ruimtelijke en spectrale samenhang.
het vliegtuig de aerodynamische krachten en
Naast tal van fundamentele resultaten i.v.m. regelaar-
momenten op het vliegtuig voor iedere mogelijke
ontwerp voor stuksgewijze affine hybride systemen
vliegtoestand konden worden berekend. De resul-
heeft het project geresulteerd in twee proefschriften,
taten moesten worden samengevat in een globaal
19 tijdschriftartikelen, 3 boekhoofdstukken en 48
Het project ondervond moeilijkheden en stimulansen.
wiskundig model. Daarnaast moest het experimentele
conferentiebijdragen. Er is een DC-DC convertor set-up
Vooral in het begin was het moeilijk om geschikte,
instrumentatiesysteem van het Cessna Citation II
gebouwd en er zijn richtlijnen ontwikkeld om gebrui-
goed geannoteerde beelden te vinden. Gedurende
laboratoriumvliegtuig worden ontwikkeld om het
kers uit de industrie een leidraad te geven bij de te
het project kwamen er steeds frequenter contacten
geschikt te maken voor de uiterst nauwkeurige
maken keuzes i.v.m. regelaarontwerp voor hybride
tot stand met andere gebruikers, zowel internatio-
meting van aerodynamische krachten en momenten
systemen. Daarnaast hebben de activiteiten van de
naal (Zuid-Afrika, Oostenrijk, Duitsland, België, Iran)
in dynamische vliegcondities.
groep van de TU Eindhoven tot een patentaanvraag
als nationaal. Het ging hierbij om zeer verschillende
geleid i.s.m. Philips Lumileds: Philips invention -
toepassingen: delfstoffen, afvalwerking, genetisch
678058, High Speed, Average-Current Control Loop.
onderzoek, medische diagnostike, landbouw, miltaire
Resultaat na 10 jaar
toepassingen en dergelijke. Het project concentreerde
Geïnspireerd door de noodzaak de verschillen tussen
voorspelling en meting van aerodynamische krachten
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 10 jaar
zich op de ontwikkeling van een software toolbox
en momenten wiskundig te beschrijven werd een
Onder de vervolgprojecten van dit project zijn drie EU-
om de verscheidenheid aan problemen aan te kunnen.
nieuwe techniek ontwikkeld op basis van multidimen-
projecten: SICONOS (FP5) en de Networks of Excellence
Deze toolbox is aan academische en industriële
sionale splines. Deze techniek bleek zo krachtig dat ze
HYCON (FP6) en HYCON2 (FP7), een NWO Van Gogh
onderzoekers in de diverse toepassingsgebieden
ook kon worden toegepast op de metingen zelf, niet
uitwisselingsproject met Supélec Rennes, een NWO-STW
ter beschikking gesteld. Een volledige oplossing van
slechts op de verschillen met de theoretische voor-
VIDI Vernieuwingsimpulsproject ‘Multi-agent control
de oorspronkelijke vraagstelling bleek echter veel
spellingen. Het resultaat bestaat dus uit twee nieuwe
of large-scale hybrid systems’ (door Bart De Schutter)
moeilijker dan gedacht. In de breedte is veel bereikt.
methoden voor de identificatie van aerodynamische
en een NWO-STW VENI Vernieuwingsimpulsproject
In de diepte valt nog veel te doen.
vliegtuigmodellen. Toepassingen zijn voorzien in de
‘Flexible Lyapunov functions for real-time control’
vluchtsimulatorindustrie en bij de ontwikkeling van
(door Mircea Lazar). Daarnaast hebben Mircea Lazar en
Micro Air Vehicles. Er werden proefschriften voltooid
Ion Necoara, de promovendi die op dit project hebben
Het project resulteerde allereerst in de ontwikkeling
over de ontwikkeling van numerieke aerodynamica en
gewerkt, nu allebei een permanente academische positie
van een hyperspectrale toolbox, vrij beschikbaar
over multidimensionale splines.
verworven, respectievelijk als ‘assistant professor’ aan
voor onderzoek. Daarnaast zijn toepassingen bij
de TU Eindhoven en als ‘associate professor’ aan de
drie partners (Unilever Vlaardingen, CTR in Villach,
Polytechnische Universiteit van Boekarest in Roemenië.
Oostenrijk en Plant Research International in
Gebruikers
Wageningen) uitvoerig onderzocht. De samenwerking
Dutch Space BV (Leiden) / ESTEC - European
Space Research and Technology Centre (Noordwijk) /
Resultaat na 10 jaar
Gebruikers
met CTR leidde tot een vervolgproject (een door CTR
Koninklijke Luchtmacht (‘s-Gravenhage) / Nationaal
IPCOS Technology BV (Boxtel) / Philips Lighting
gefinan-cierde promotieplaats) met betrekking tot
Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (Amsterdam,
BV (Oss) / Shell Global Solutions International BV
het efficiënt gebruik van door experts geannoteerde
Marknesse) / TNO (‘s-Gravenhage) / TRC
(Amsterdam) / Siemens Nederland NV (‘s-Graven-
meetgegevens voor het ontwerp van een (semi-)
Development BV (Arkel) / Vertigo Flight Simulation
hage) / SKF Research & Development Company BV
automatisch analysesysteem voor hyperspectrale
(Amsterdam)
(Nieuwegein)
STW-projecten 2002
25
The scaling up of a multipurpose,
flexible submicrone particles
aerosol reactor
05703 beelden. Als toepassing is ondermeer tumordetectie
ABA
Ultra-high frequency compact
bipolar transistor modelling for
communications
05752 BCB
Projectleider Dr.ir. J.C.M. Marijnissen Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ing. L.C.N. de Vreede Totale toewij-
euro 573.536 Contracten Optie: Heraeus Tenevo AG
zing in euro 883.000 Totale inkomsten in euro 141.666
Doelstelling
Doelstelling
in endoscopie onderzocht. Een belangrijk probleem,
Nanodeeltjes hebben vele interessante eigenschap-
High frequency bipolar transistoren zijn veel gebruikte
waarvoor mogelijke oplossingen zijn geanalyseerd,
pen. Een obstakel voor het commercialiseren van deze
componenten in de high-frequency communication
zijn de ‘verschuivende domeinen’. Dit zijn beelden
nanodeeltjes is het op grotere schaal produceren
technology. Het doel van dit project is het ontwik-
van soortgelijke objecten (bijvoorbeeld poliepen) die
van deze deeltjes. Het doel van dit project is het
kelen van geavanceerde modelling procedures, voor
onder verschillende omstandigheden (leeftijd) geheel
ontwerpen en construeren van een verbeterde
een doeltreffend en betrouwbaar ontwerp van next
andere spectra hebben. Door hun grote gevoeligheid
laser chemical vapor precipitation reactor die in het
generation communication circuits. Het onderzoek is
is dit juist voor hyperspectrale beelden een probleem.
verleden al toegepast werd in het genereren van
gericht op fysische and computational modelling van
Door het beschikbaar komen van goedkope hyper-
nanodeeltjes. Daarbij wordt de nadruk gelegd op het
moderne Si, SiGe, GaAs III-V HBT devices en tunable
spectrale scanners zijn er steeds meer industriële
opschalen en het verbeteren van uniformiteit van de
low-distortion integrated passives. Er is speciale aan-
toepassingen waarbij deze een rol (kunnen) spelen.
deeltjes in zowel de compositie als deeltjesgrootte.
dacht voor de toepassing van deze nieuwe modelling
procedures in industry CAD software tools.
Onze ervaringen zijn daarom zeer waardevol bij de
door ons gegeven industriële cursussen.
Resultaat na 5 jaar
Een verbeterde en opgeschaalde laser CVP reactor
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
is ontworpen en gebouwd. De productie ligt op
De resultaten van dit project bestaan uit het
Plant Research International (Wageningen) / TNO
100 gram per uur en kan met kleine aanpassingen
voortzetten van Mextram transistor model als indus-
(‘s-Gravenhage) / Unilever R&D (Vlaardingen)
een kilogram per uur worden. Daarnaast is een
trieel standaardmodel, erkend door de Compact
complete opstelling met verschillende benodigde
Model Council (CMC). De CMC is een industrieel
procesonderdelen gebouwd. Voor het afvangen van
orgaan dat de 51 semiconductor companies verte-
de nanodeeltjes is een apart hoogtemperatuur filter
genwoordigt, die zich richten op de internationale
gebouwd. Binnenkort wordt het opstarten van het
standaardisatie van compact model formulations.
systeem verwacht. Het is mogelijk om in principe
Uitbreiding naar het Mextrammodel is voorgesteld en
vele verschillende materialen te maken maar initieel
doorgevoerd. De resulterende devices vertonen een
worden silicium(verbindingen) gemaakt. Silicium zal
niet-precedente lineariteit en low-loss performance.
worden gebruikt in onderzoek aan Li-ionbatterijen.
Veel publicaties zijn over dit onderwerp verschenen
Siliciumverbindingen zoals SiC en Si3N4 zullen
die een aanzienlijke belangstelling trekken van de
gebruikt worden in het maken van esthetische en
industrie voor deze nieuwe devices en hun gerela-
functionele keramische onderdelen.
teerde modellen.
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen aanvullende gegevens bekend
Gebruikers
Resultaat na 10 jaar
Er zijn verder geen gegevens bekend bij STW.
Gebruikers
Formatec Technical Ceramics BV (Goirle) / Heraeus
Agilent Technologies Netherlands BV (Alkmaar) /
TENEVO GmbH (Greppin, Duitsland) / Technische
CATENA Microelectronics BV (Delft) / IBM Micro-
Universiteit Delft / Warsaw University of Technology
electronics (Burlington, Verenigde staten) / National
(Warschau, Polen)
Semiconductor BV (Delft) / NXP Semiconductors
(Eindhoven, Nijmegen) / Technische Universiteit
Delft / TNO (‘s-Gravenhage)
26
Utilisatierapport STW 2013
Development of multifunctional
reactors for multi-step synthesis of
fine chemicals
05772 AAA
Shape optimization under
conditions of partial elasto hydrodynamic lubrication
05797 BBA
Verlenging levensduur van stalen
orthotrope brugdekconstructies met
bijbehorende deklaagconstructies
05979 BCA
Projectleider Prof.dr. J.A. Moulijn Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. A. van Beek Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.ir. F.S.K. Bijlaard Totale toewijzing in euro
536.000
292.550
541.330
Totale inkomsten in euro 64.000
Doelstelling
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 199.000
Doelstelling
Doel was het ontwikkelen van een flexibel, efficiënt,
Voor optimalisatie van het ontwerp van water-
Veel stalen bruggen zijn met orthotrope rijdekken
schoon systeem voor de fijnchemische industrie,
gesmeerde (elasto-)hydrodynamische lagersystemen
gebouwd. In het laatste decennium zijn er verschei-
bestaande uit elementaire commercieel verkrijgbare
moeten de effecten van de ontwerpparameters
dene typen vermoeiingsscheuren gevonden in de
bouwstenen. Het project was een samenwerking
voorspeld worden door: a) ontwikkelingsprogramma-
dekken van deze bruggen en vrijwel altijd in de
tussen de groep Industriële Katalyse uit Delft en
tuur om wrijving in elasto-hydrodynamische
zwaarst belaste rijstrook. Het doel van het onderzoek
de Organische Synthese-groep uit Utrecht. Het werk
watergesmeerde lagersystemen te voorspellen,
is het ontwikkelen van renovatiemethoden voor deze
in Delft was gefocusseerd op het ophelderen van
b) integreren van oppervlaktetextuur in deze program-
brugdekken en het verkrijgen van een beter inzicht
mechanisme en daarmee samenhangende deacti-
matuur, c) optimalisatie van het lagerontwerp.
in het vermoeiingsgedrag van deze rijdekken.
vering van state-of-the-art katalysatoren voor de
selectieve hydrogenering van aromatische ketonen en
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
op het optimaliseren van gestructureerde reactoren
Een rekenmethode is ontwikkeld om smerings-
Het uitgevoerde onderzoek is in een drietal disser-
voor de fijnchemie.
condities van elasto-hydrodynamisch gesmeerde
taties beschreven: dr.ir. T.O. Medani: ‘Principles of
radiale aslagersystemen te voorspellen. De methode
surfacings on orthotropic steel bridge decks’ (2006),
is geïmplementeerd in het eindige elementen-
dr.ir. F.B.P. de Jong: ‘Renovation techniques for
Katalysatordeactivering is onontkoombaar tijdens de
programma SEPRAN. Dit programma kan de basis
cracked orthotropic steel bridge decks’ (2006) en
hydrogenering van aromatische ketonen. Mechanisme
vormen voor een meer systematische kwantitatieve
dr.ir. S. Teixeira de Freitas: ‘Steel plate reinforcement of
en kinetiek van de deactivering zijn opgehelderd.
optimalisatie. Het effect van bepaalde ontwerp-
orthotropic bridge decks’ (2012). In het eerste onder-
Ondanks de deactivering is door een ingenieus
parameters op de prestaties van het lagersysteem is
zoek is de respons van deklaagmaterialen beschreven.
aantrekkelijk reactorontwerp een monolietreactor
bevestigd door een beperkt aantal experimenten.
In het tweede onderzoek is als renovatiemethode
een haalbare optie. De voordelen van dit ontwerp
Specifieke experimenten zijn nodig om het meso-
voor vaste bruggen de toepassing van een laag van
zijn dat de bestaande infrastructuur van een fijn-
model te valideren. Vervolgstappen zijn de uitbreiding
ca. 50 mm gewapend hoge-sterkte beton onderzocht.
chemische productiefaciliteit kan worden gebruikt
van de textuurberekeningen van 2D naar 3D. In
Inmiddels zijn verschillende vaste bruggen in het
en dat afzonderlijke regeneratiecycli overbodig
samenhang met de berekeningen is de bestudering
Nederlandse Rijkswegennet met deze renovatiemeth-
worden. Een ander conceptueel reactorontwerp is
van het optreden van lokale cavitatie zinvol, waarbij
ode versterkt.
gebaseerd op parallelle gestructureerde reactoren
dient te worden onderzocht of de textuur(meso)
geplaatst op het bestaande geroerde vat. Dit concept
berekeningen moeten worden uitgebreid met een
is aantrekkelijk voor meerstapsreactiesystemen
meer geavanceerd cavitati model.
Resultaat na 5 jaar
waarin de verschillende reactiestappen chemisch
compatibel zijn.
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
Resultaat na 10 jaar
In het derde onderzoek is de renovatiemethode
voor beweegbare bruggen met toepassing van
Resultaat na 10 jaar
een tweede staalplaat op het bestaande brugdek
De promovendus heeft helaas ervoor gekozen niet te
onderzocht. Een direct verlijmde staalplaat is aange-
promoveren. Het enige resultaat is een aantal papers
bracht op de Scharsterrijnbrug in de A6 nabij Joure.
die wel vaak worden geciteerd.
Inmiddels is het rijdek van de Gideonbrug in de A7
op dezelfde wijze versterkt. De komende tijd zullen
Gebruikers
Gebruikers
nog meer beweegbare bruggen op deze wijze worden
Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / BASF Nederland
AWS II BV (Hoenderloo) / COMBIMAC BV (Emmen) /
versterkt. Jaarlijks wordt de stand van zaken met
BV (De Meern) / DSM Anti-Infectives BV (Delft) /
IHC Lagersmit (Alblasserdam) / MRConsult
betrekking tot het renoveren van de stalen bruggen
Givaudan UK Ltd (Ashford, Groot-Brittannië)
(Voorschoten) / Rijkswaterstaat (Utrecht) / SKF
in een lezingmiddag bediscussieerd. Documenten
Research & Development Company BV (Nieuwegein)
en presentaties worden gepubliceerd op de website
/ Techni-sche Universiteit Delft / TNO (Eindhoven) /
www.platformstalenbruggen.nl
Van der Velden Marine Systems (Krimpen aan de Lek)
STW-projecten 2002
27
Vector Stefan models for the
homogenization in aluminum alloys
05983 Projectleider
Prof.dr.ir. P. Wesseling
BBA
Totale toewijzing in
euro 179.000
Gebruikers
Doelstelling
door de brandwondenstichting die gebruik maakt van
Advies- en projectburo Estilla (Meppel) / Bolidt
Het doel van dit onderzoek is het ontwikkelen van
dezelfde wiskundige technieken om het optreden van
Kunststoftoepassingen BV (Hendrik-Ido-Ambacht) /
een wiskundig model dat een beschrijving geeft van
littekenweefsel te verminderen.
BSB Staalbouw BV (Sumar) / Delta Pi Performance
het diffusieproces van de legeringselementen van
Improvement BV (Duiven) / Esha (Groningen) /
aluminium en de processen die optreden op de grens
Gemeente Rotterdam / Hollandia BV (Krimpen
tussen de deeltjes en het aluminium beschrijft.
a/d IJssel) / Intelligent Engineering (Ottawa,
Canada) / Iv-infra BV (Papendrecht) / Lightweight
Applied Technologies (Eindhoven) / Tata Steel
Resultaat na 5 jaar
Structures BV (Delft) / Ministerie van Infrastructuur
Het produceren van gegoten microstructuurmetalen
en Milieu (Utrecht) / Rijkswaterstaat (Utrecht) /
is hoogst complex vanwege de heterogeniteit zowel
Samenwer-kende Nederlandse Staalbouw Intra
in de aanwezige fasen als in de lokale concentratie-
(Rotterdam) / Smits Neuchâtel Infrastructuur BV
gradiënten. Voor verdere verwerking moet een
(Utrecht) / Société des Pétroles Shell (Colombes,
hoge-temperatuur gloeibehandeling toegepast
Frankrijk) / Specialistische Bedekkingen en Onder-
worden. Deze behandeling kost tijd en vooral veel
houds Technieken BV SBO (Andelst) / Technische
energie. Bestaande modellen zijn alleen toepasbaar
Universiteit Delft
voor geïdealiseerde fasegeometriën zoals bolvormige
deeltjes, naalden of plaatjes. In de praktijk echter
treden er hele grillige vormen op en soms worden er
opzettelijk breuken aangebracht. In dit onderzoek is
een universeel mathematisch model gevonden. Het
blijkt dat de level-set methode in staat is om deze
problemen te modelleren voor complexe geometriën.
Met het ontwikkelde model kunnen de gloeibehandelingen beter aangestuurd worden en wordt het
energieverbruik aanzienlijk teruggebracht met behoud
van kwaliteit van de legering. In een vervolgproject is
de ontwikkelde kennis ook toegepast op biomedische
problemen (wondheling) en gebruikt bij het ontwikkelen van zelfhelende materialen.
Resultaat na 10 jaar
Na het ontwikkelen van een geavanceerd wiskundig
model is er software ontwikkeld voor het voorspellen
van de homogeniseertijd. Deze software wordt door
de industrie gebruikt. Dit heeft tot aanzienlijke
energiebesparingen geleid en tot betere producten.
Verder is dit het startpunt geweest van een hele
nieuwe onderzoekslijn. Er is een blijvende samenwerking ontstaan met de Universiteit van Zaragoza. Er zijn
drie postdocposities uit voortgekomen waar gewerkt
werd aan zelfhelende materialen. Op dit moment is
er een promovendus werkzaam om de modellen over
te dragen naar ijzerlegeringen. Het gedrag hiervan in
de warmbandwals kan met succes voorspeld worden.
Dit is ingebouwd in de software die Tata Steel
gebruikt voor het besturen van de walsen. Onlangs
is een nieuwe promovendus gestart, gefinancierd
28
Utilisatierapport STW 2013
Gebruikers
Ministerie van Defensie (‘s-Gravenhage) / Philips
(IJmuiden, Velsen-Noord) / Technische Universiteit
Delft
Stochastic modelling of nearshore
wave-wave interactions for
operational wave models
06025 BCA
Learning from nature
06050 Parametric modelling and
meshless discretisation methods
for knowledge based engineering
applications
BBB
06054 ABA
Projectleider Prof.dr.ir. J.A. Battjes Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. P.J. French Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. M.J.L. van Tooren Totale toewijzing
euro 191.900
450.475
in euro 592.500 Totale inkomsten in euro 464.740
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Ontwikkeling, implementatie en validatie van
Het project gaat over het leren van de natuur en
Het onderzoek richt zich op de vermindering van
een wiskundig model voor de voortplanting van
bestuderen van medische systemen. Het eerste
kosten en doorlooptijd van het ontwerpen van
windgolven in ondiep water, inclusief een verbeterde
projectdeel gaat over een reksensor, waarvan de
complexe systemen met behulp van parametrische
weergave van de drie-golfwisselwerkingen.
werking gebaseerd is op de vlieg. Dit eerst project
productmodellen en Multi-Disciplinaire Optimalisatie-
heeft geleid tot twee subprojecten, een gyroscoop
technieken. Voor de parametrische modellen worden
en een infraroodsensor. Contacten zijn gelegd met
Knowledge Based Engineering principes gebruikt.
Het onderzoek heeft geleid tot een beter inzicht
de Universiteit van Bath, in Engeland. Het tweede
De modellen worden in een optimalisatieframe-
in en wiskundige beschrijving van de niet-lineaire
gedeelte van het project is gericht op medische
work, genaamd Design and Engineering Engines
golfvoortplanting, in het bijzonder een uniform geldige
sensoren. Dit onderdeel betreft het ontwikkelen
(DEE), geïmplementeerd om hun bruikbaarheid
benadering die zowel in diep water als ondiep water
van multisensoren voor katheters, in samenwerking
voor geautomatiseerde analyse en optimalisatie te
geldig is, waar de zogeheten vier-golfwisselwerkingen
met AMC in Amsterdam en het Radboud universitair
onderzoeken.
en de drie-golfwisselwerkingen dominant zijn. Tevens
medisch centrum in Nijmegen.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
is er een gevalideerd computerprogramma ontwikkeld
voor de berekening van de bovengenoemde effecten.
Resultaat na 5 jaar
Het creëren van parametrische producten en para-
Voor het gedeelte van de reksensor loopt nu een
metrische engineering processen, zoals pre-process-
discussie om een bedrijf op te richten dat voor een
ing voor eindige elementen-berekeningen, is succesvol
Geen extra resultaten bekend (projectleider is met
deel resultaten van dit project kan gebruiken. Het
afgerond. Er is een methodiek ontwikkeld gebaseerd
pensioen).
gedeelte over de medische sensoren heeft geleid tot
op High Level Primitives (HLPs) (ten behoeve van
nieuwe contacten met bedrijven en een nieuw project
productmodellen) en Capability Modules (ten behoeve
op het gebied van implanteerbare sensoren.
van engineering processen). De HLPs dienen als
Resultaat na 10 jaar
Gebruikers
bouwstenen waarmee een productfamilie kan worden
ARCADIS Nederland BV (Marknesse) / Deltares
(Utrecht) / Deltares (Delft) / Rijksinstituut voor
Resultaat na 10 jaar
opgebouwd die met de bijbehorende Capability
Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling
Resultaten van biomimetics hebben geleid tot een
Modules gekoppeld kan worden aan een binnen het
(Lelystad) / Svasek Hydraulics (Rotterdam)
contract met Toyota over I- sensoren. Hieruit is een
project ontwikkelde kostenmodule, een bestaand
octrooi voortgekomen. Over de ideeën zijn drie keer
eindige elementen-pakket en een manufacturing
speciale sessies bij de IEEE Sensors conferentie
tool. Voor de aërodynamische analyse van het gehele
georganiseerd samen met prof. Gijs Krijnen van de
vliegtuig is een aërodynamisch optimalisatieframe-
Universiteit Twente. De promovendus die hierop
work opgezet met daarin opgenomen een binnen het
gewerkt heeft, is nu werkzaam als UD bij de Technical
project ontwikkelde adjoint euler solver. De tool is
University of Malaysia. Het werk aan de katheter
geverifieerd met een optimalisatie van een 3D-vleugel.
heeft geleid tot meer contacten met ziekenhuizen.
Discussies zijn nu gaande om dit onderzoek te combineren met werk in flexibele devices.
Gebruikers
Resultaat na 10 jaar
Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend.
Gebruikers
Factory Cro For Medical Devices BV (Bilthoven) /
Airbus UK (Filton, Bristol, Groot-Brittannië) / Dassault
Medtronic SQDM (Arnhem) / Sensata Technologies
Systemes (Suresnes, Frankrijk) / Fokker Aerostruc-
Holland BV (Almelo) / Radboud universitair medisch
tures BV (Dordrecht) / Joint Radar Sensors (Hengelo)
centrum (Nijmegen) / Vitatron Medical BV (Dieren)
/ MSC Software Benelux BV (Gouda) / Nationaal
Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (Marknesse) /
NIMR College (Nieuwegein) / Technische Universiteit
Delft / UGS PLM Solutions (‘s-Hertogenbosch)
STW-projecten 2002
29
E
SmartCam: Devices for Embedded
Intelligent Cameras
05411 BBA
Air filmcooling through laser drilled
nozzles
05478 ABA
Projectleider Prof.dr. H. Corporaal Totale toewijzing in
Projectleider Dr.ir. H.C. de Lange Totale toewijzing in euro
euro 554.519 Contracten Optie & Licentie: NXP Semi-
314.371
conductors, TUE-ELE, TUD-TNW, Koninklijke Philips
Electronics NV
Octrooien Rescanned pixels Totale
inkomsten in euro 177.000
Technische
Universiteit
Eindhoven
Doelstelling
Doelstelling
Sensoren worden steeds slimmer. Dat is handig, want
Voor het optimaal koelen van sneldraaiende turbine-
dan kunnen allerlei bewerkingen op de meetgegevens
bladen wordt koude lucht door kleine gaatjes in het
lokaal bij de sensor gedaan worden. De sensornetwerken
oppervlak gespoten waardoor een koude luchtlaag
en de centrale verwerking worden dan alleen belast als
ontstaat die het oppervlak beschermt. Voor het maken
er echt iets te melden valt. Slimme camera’s, SmartCams,
van de grote aantallen gaatjes wordt gebruik gemaakt
moeten zelf beslissen of er iets aan de hand is en dan
van laserdrilling. Nadeel is dat de vorm van de gaatjes
pas de data gaan doorsturen; dat bespaart een hoop on-
bij sommige procesomstandigheden niet meer is
nodige communicatie. In-camera image processing dus.
gegarandeerd. In het project wordt experimenteel
en numeriek onderzocht wanneer deze productie-
Resultaat na 5 jaar
De grote vragen zijn: a) hoe een adequate multipro-
onnauwkeurigheid een bedreiging vormt voor de
koelprestatie.
cessorarchitectuur voor zo’n intelligente camera er
uitziet, en b) hoe krijg je applicaties snel en efficiënt
Resultaat na 5 jaar
hierop afgebeeld? Er is een methodiek ontworpen
Het effect van gestileerde productie-onnauw-
om zeer snel SmartCamapplicaties, zoals object-
keurigheden op de optredende stromingsvelden en
herkenning, te implementeren op een multiprocessor-
de daaraan gekoppelde koelprestatie is in een aantal
systeem. Hierbij wordt gebruik gemaakt van skeletons.
modelexperimenten in kaart gebracht. Opvallende con-
Kritische beeldbewerkingscode wordt geclassificeerd
clusie is dat een juist-geplaatste onnauwkeurigheid de
met behulp van deze skeletons en vervolgens op
koelprestatie met meer dan 100% kan verbeteren. In
efficiënte wijze afgebeeld. Daarnaast heeft het
het numerieke deel van het project is een programma
project tot nieuwe inzichten met betrekking tot
ontwikkeld waarmee de lokale stromingsfenomenen
SIMD (Single Instructie Multiple Data) processoren
die een cruciale rol spelen bij de koeling, zoals het
geleid. Deze processoren zijn door hun data-parallelle
loslaten van wervels, kunnen worden gesimuleerd.
verwerking uitermate geschikt voor beeldbewerkings-
De software maakt gebruik van een lokaal verfijnd
algoritmen. De nieuwe inzichten hebben betrekking
rekennet en tijdintegratietechniek die Local Defect
op een verbeterde communicatie zodat de klasse van
Correction (LDC) heet. De experimentele resultaten
applicaties die efficiënt met behulp van deze proces-
hebben tot een aantal gesprekken met gasturbine-
soren kan worden uitgevoerd, sterk wordt uitgebreid.
fabrikanten geleid, waarmee de mogelijkheden voor
een vervolgproject worden onderzocht.
Resultaat na 10 jaar
Het SmartCamproject heeft een vervolg gekregen in
EVA (Embedded Vision Architectures), een Pieken-in-
Resultaat na 10 jaar
Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.
de-delta project. Daarin wordt de SmartCammethode
toegepast op onder andere FPGA (Field Program-
Eldim BV (Lomm) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart-
Inmiddels heeft dat geleid tot een nieuw framework,
laboratorium (Amsterdam) / Nederlands Centrum
genaamd MAMPS, voor het snel genereren van FPGA-
voor Laser Research BV (Enschede) / Technische
implementaties van complexe image processing ten
Universiteit Delft / Universiteit Twente (Enschede) /
behoeve van smart camera’s. Verschillende bedrijven
V-Bèta BV (Goor)
onderzoeken de toepasbaarheid van dit framework.
Gebruikers
In3D (Delft) / Lithp Systems BV (Purmerend) / NR
Malotaux Consultancy (Bilthoven) / NXP Semiconductors (Eindhoven) / Océ Technologies BV (Venlo) /
Philips Applied Technologies (Eindhoven) / TNO
(Delft, ‘s-Gravenhage) / Universiteit Gent (België)
30
Utilisatierapport STW 2013
Gebruikers
mable Gate Array) technologie en verder uitgebreid.
Pulse-tube refrigerators without
regenerator
05569 BAA
Towards ultrafast all-optical
packet switched telecommunication
networks
05579 ABA
Flow-Induced Pulsations in Gas
Transport Systems: prediction,
prevention and influence on volume
flowmeasurements
05645 CCB
Projectleider Prof.dr. A.T.A.M. de Waele Totale toewijzing
Projectleider Prof.dr. H.J.S. Dorren Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. A. Hirschberg Totale toewijzing
in euro 300.806 Totale inkomsten in euro 22.700
271.454
in euro 365.182 Contracten Optie: TNO-IT; Optie &
Totale inkomsten in euro 145.363
Licentie: DNV KEMA Energy & Sustainability
Totale
inkomsten in euro 97.066
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Pulsbuiskoelers zijn aantrekkelijk omdat ze koude pro-
Eerste doel van het project is het verkrijgen van
Strominginstabiliteiten in gasleidingen induceren
duceren zonder bewegende delen aan de lage-tem-
inzicht in de werking van telecommunicatieknoop-
pulsaties die leiden tot systematische fouten in
peratuurkant. In de regenerator van pulsbuiskoelers
punten die volledig optisch geschakeld worden en in
gasdebietmetingen. Ook kan er door de pulsaties
wordt periodiek warmte opgeslagen en onttrokken. De
de werking van de bouwstenen ervan in het bijzonder.
mechanische schade ontstaan. Gezien de omvang van
materialen die daarvoor nodig zijn zijn duur, zwaar en
Tweede doel is inzicht te verkrijgen in het optische
de Nederlandse aardgasproductie (80 miljard kubieke
volumineus. Verder is de efficiëntie van de regenerator
schakelen bij ultrahoge snelheden. Met name optische
meter per jaar) en de omvang van andere gastromen
beperkt. In dit project is de pulsbuiskoeler vervangen
flip-flopgeheugens en optische schakelaars die van
in de industrie, is het van strategisch belang om deze
door twee koelers in tegenfase en de regeneratoren
de non-lineariteiten in III-V-halfgeleiders bij hoge
fouten te kwantificeren. Verder is het noodzakelijk om
door één warmtewisselaar waarbij de afgestane
snelheid gebruik maken worden onderzocht.
kennis te ontwikkelen om pulsaties te reduceren.
warmte van de ene stroom wordt opgenomen door
de andere. Doel is een efficiënte, handzame koeler te
verkrijgen.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Het project heeft bijgedragen aan een recente
In het project is nauw samengewerkt met Elster
veldtest op160 Gb/sec all-optical packet switching
Instromet, een fabrikant van gasdebietmeters.
waarbij gebruik gemaakt werd van een optische
Het onderzoek heeft veel kennis opgeleverd over het
Er zijn verschillende koelers gebouwd. Het bleek niet
flip-flop dat in samenwerking met het Britse
effect van pulsaties op de werking van turbinemeters.
eenvoudig warmtewisselaars te maken waarbij de
telecombedrijf CIP-integration was gerealiseerd.
Deze kennis wordt momenteel door het betrokken
Resultaat na 5 jaar
warmtestroom in iedere periode dan weer positief
dan weer negatief is. In een van de koelers bevond de
roterende kraan, waarmee de drukoscillaties worden
bedrijf gebruikt om de nauwkeurigheid van turbineResultaat na 10 jaar
Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.
gemaakt, zich bij lage temperaturen, waardoor de
warmte in de warmtewisselaar steeds naar dezelfde
meters verder te vergroten. Daarnaast is in het project
onderzoek gedaan naar geluiddempers voor vliegtuigmotoren. Dit heeft vooral basiskennis opgeleverd.
Gebruikers
Resultaat na 10 jaar
kant stroomde. Zowel uit experimenten als uit
Alcatel-Lucent (Hilversum) / Philips Research
theoretisch analyse is gebleken dat de voorgestelde
(Eindhoven) / Samsung Advanced Institute of
Correctieformules zijn opgesteld voor de invloed van
methode werkt en dat de tegenstroomwarmtewisse-
Technology (Suwon, Zuid-Korea) / Siemens
pulsaties op volumestroommetingen met behulp van
laar zelfs enigszins efficiënter is dan de regeneratoren
Nederland NV (‘s-Gravenhage)
turbinemeters. Deze theorie wordt gebruikt in het
in gewone koelers. Helaas bleek ook dat het constru-
instrument TurbinScope van Elster Instromet en het
eren van warmtewisselaars met de vereiste kwaliteit
product Dynamic Toolkit van DNV KEMA. Het Neder-
ingewikkeld en duur is. Bovendien waren ze vrijwel
lands Meetinstituut (NMi) gebruikt het om uit fluc-
even groot en zwaar als regeneratoren waardoor de
tuaties in rotatiesnelheid van de meter de sterkte van
beoogde voordelen goeddeels verloren gaan. Het
pulsaties te schatten. DNV KEMA meldt regelmatig
onderzoek heeft dus wel tot zinvolle diepere inzichten
opdrachten te krijgen in verband met het dynamisch
en een goede promotie geleid, maar helaas niet tot
gedrag van turbinemeters. Daarbij blijken de onder-
concrete toepassingen.
zoeksresultaten van groot belang te zijn bij contacten
met klanten. Bij het ontwerpen van de test/ijkopstel-
Resultaat na 10 jaar
ling Euroloop (2010) heeft NMi veel aandacht besteed
In verband met het emeritiaat van de projectleider is
aan het vermijden van pulsaties. Het product GASFIP
het onderzoek niet voortgezet. De onderzoeksgroep
van DNV KEMA maakt ook gebruik van resultaten van
werd opgeheven.
onderzoeken verricht bij de TU/e. Het onderzoek naar
stromingsgeïnduceerde pulsaties bij de TU/e is steeds
Gebruikers
in nauwe samenwerking met TNO Delft verricht.
Dutch Space BV (Leiden) / Philips Healthcare
Dankzij dit en eigen onderzoek heeft TNO zich met
Nederland BV (Best) / Stirling Cryogenics & Refrigera-
PULSIM geprofileerd als een wereldspecialist op dit
tion BV (Son) / Thales Cryogenics BV (Eindhoven) /
gebied. De studie naar de responsie van geperfo-
Universiteit Twente (Enschede)
reerde wanden heeft een breed toepassing gebied ,
van CV-verbranding to vliegtuigmotoren. Naast een
vervolgproject van STW, studie naar hinderlijk fluiten
STW-projecten 2002
31
Combustion associated noise
in central heating equipment
05646 CCB
Amorfe Copolymeren en
Mengbare Polymere Blends in
Optische Golfgeleiders
05718 BBB
Projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey Totale toewijzing
Projectleider Prof.dr.ing. C.W.M. Bastiaansen Totale
in euro 457.022 Contracten Samenwerking: TNO-IT,
toewijzing in euro 289.474 Contracten Letter of
DNV KEMA Energy & Sustainability, Remeha BV, AWB
intent: TUE-BT; Overdracht Octrooi: Koninklijke
CV-Ketels Apparatenfabriek Warmtebouw BV, Atag
Philips Electronics NV, TUE
Verwarming BV, AGPO BV
Luminescent object and utilisation thereof;
Totale inkomsten in euro
148.006
Octrooien P6000557
P6000225 Luminescent object comprising aligned
polymers having a specific pretilt angle
van flexibele geribbelde pijpen, is een Europees EC
Doelstelling
Doelstelling
Marie Curie-project betreffende stromingsakoestiek
Bij moderne hoog-rendement CV-ketels wordt het
Het doel van het project is een ‘Luminescent Solar
bij de TU/e uitgevoerd (Aether) en zijn twee projecten
brandervermogen traploos ingesteld. Een probleem
Concentrator’ (LSC) ontwikkelen. Dit is een systeem
(Flowairs en Tango) gehonoreerd.
voor ketelfabrikanten is echter dat in sommige
waarmee (zon)licht ingevangen en geconcentreerd
werkgebieden de ketel gaat resoneren en lawaai
kan worden. Het geconcentreerde licht kan bijvoor-
produceert. Dit ongewenste geluid wordt veroorzaakt
beeld worden gebruikt voor de opwekking van
DNV KEMA Energy & Sustainability (Groningen) /
door interactie tussen de gasvlam en de brander,
elektriciteit met behulp van standaard fotovoltaïsche
Elster-Instromet BV (Silvolde) / Nationaal Lucht-
waardoor resonanties in de ketel op kunnen treden.
zonnecellen. Het grote voordeel van deze techniek
en Ruimtevaartlaboratorium (Marknesse) /
De oorzaak van dit verschijnsel is nog deels onbe-
is dat een aanzienlijk kleiner oppervlak aan dure
NMi Certin BV (Dordrecht) / Philips Applied
grepen. Het project heeft tot doel om een numeriek
zonnecellen noodzakelijk is om dezelfde hoeveelheid
Technologies (Eindhoven) / Philips Consumer
model te ontwikkelen waarmee het geluid van CV-
elektrische energie op te wekken. Hierdoor wordt
Lifestyle (Drachten) / Shell International Exploration
ketels voorspeld kan worden.
de investering in zonne-energie sterk gereduceerd
Gebruikers
waardoor de kostprijs per kWh aan de opgewekte
and Production BV (Rijswijk) / TNO (Delft) /
Universiteit Twente (Enschede)
Resultaat na 5 jaar
zonne-energie in de toekomst mogelijk het niveau van
Tijdens dit project is een meetmethode voor de
steenkool of aardgasgestookte elektriciteitscentrales
overdrachtsfunctie (TF) van vlammen ontwikkeld die
kan benaderen.
de stimulus (snelheidsverandering) relateert aan de
vlamrespons (verandering van de warmteontwikke-
Resultaat na 5 jaar
ling) en deze methode is gebruikt om de gevoeligheid
STW en de TU Eindhoven hebben een belangrijke
voor verstoringen van de vlam te karakteriseren.
bijdrage geleverd aan de totstandkoming van de
De meetmethode is gebaseerd op de simultane
Maxxun-technologie en begin 2007 is besloten de
registratie van de akoestische snelheid met een
technologie onder licentie over te dragen aan de
‘hot-wire’-sensor, en de warmtevrijstelling via een OH*
nieuw opgerichte MAXXUN BV. Verdere technolo-
chemiluminescentiesensor. Op basis van experimen-
gische en marketing-technische ontwikkelingen
tele resultaten is een algemene fenomenologische
binnen MAXXUN BV zullen bijdragen leveren aan
vergelijking opgesteld die past bij de waargenomen
een verdere valorisatie van de technologie en naar
vlamoverdrachtsfuncties. Het numeriek berekenen van
verwachting is begin 2010 de technologie dermate
de overdrachtsfunctie zelf blijkt echter nog niet goed
ver ontwikkeld dat een kleinschalige productie-unit
mogelijk. Hiervoor is nader onderzoek noodzakelijk.
voor LSC’s ontworpen kan worden.
Resultaat na 10 jaar
Resultaat na 10 jaar
De ontwikkelde meetmethode en apparatuur is nu
In 2010 zijn de twee octrooien op het gebied van
ook in gebruik bij de ketel- en branderindustrie. Er is
Luminescent Solar Concentrator (LSC) uit dit STW-
een verklaring gegeven voor het instabiele gedrag
project overgedragen aan Philips NV
van sommige praktische systemen en er kan advies
gegeven worden hoe deze instabiliteiten verholpen
Gebruikers
kunnen worden. De resultaten van dit onderzoek zijn
DSM Research BV (Geleen) / Energieonderzoek
indirect gebruikt bij enkele ketel- en branderprodu-
Centrum Nederland (Petten) / Free Energy
centen. Twee nieuwe vervolgprojecten zijn opgestart.
Europe BV (Eindhoven) / FUJIFILM Manufacturing
Europe BV (Tilburg) / General Electric Plastics BV
Gebruikers
Philips Research (Eindhoven) / Shell Global Solutions
(Lichtenvoorde) / AWB CV-Ketels Apparatenfabriek
(Amsterdam)
Warmtebouw BV (Helmond) / Bekaert Combustion Technology BV (Assen) / DNV KEMA Energy &
Sustainability (Groningen) / NV Bekaert S.A. (Aalter,
België) / Remeha BV (Apeldoorn) / Technische
Universiteit Eindhoven / TNO (Delft)
32
Utilisatierapport STW 2013
(Bergen op Zoom) / Lights Interaction (Helmond) /
AGPO Ferroli (Breda) / Atag Verwarming BV
Mechanical characterization of
polymers and polymer films with
nano-indentation
05745 A Model Based Controller for Diesel
and Lean-Burn Engines, to Optimize
both Emissions and Fue
BBB
05774 BAA
Projectleider Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten Totale toewijzing in
euro 189.982 Totale inkomsten in euro 40.000
euro 987.541
Doelstelling
slijtage van polymeren bepaalt. Promovendus Lambert
Totale inkomsten in euro 232.100
Doelstelling
Doel van het project is het ontwikkelen van methoden
van Breemen heeft een vaste aanstelling gekregen
Wereldwijd bestaat er behoefte aan uitlaatgassyste-
om de mechanische eigenschappen van glasachtige
bij de faculteit en zet het onderzoek voort, momenteel
men voor dieselmotoren die weinig vervuilen, met
polymeren te bepalen door gebruik te maken van
in samenwerking met Akzo Nobel, om de invloed van
name voor wat NOx betreft. In een van de mogelijke
dunne films van het materiaal en zogenaamde
harde en zachte fillers en van de netwerkdichtheid
systemen wordt onder zuurstofrijke omstandigheden
lokale ‘nano-indentation-tests’. In het project lag
te onderzoeken, en met het Dutch Polymer Institute
NOx als nitraat opgeslagen. De opslagcapaciteit wordt
de focus op de materialen: polycarbonaat (PC),
om de invloed van kristallisatie en oriëntatie in
regelmatig geregenereerd door de inspuiting van extra
Poly(methylmethacrylate) (PMMA) en polystyreen (PS).
ongevulde en gevulde systemen te kwantificeren,
brandstof waarbij het NOx weer vrijkomt en wordt
via modelleren en experimenteren. Kortom, het is
gereduceerd. Dit hele proces is een typisch voorbeeld
een bijzonder levend gebied dat het beste van
voor een regeltoepassing, omdat er een goede balans
Resultaat na 5 jaar
In het project was een sterke samenwerking met de
geavanceerd modelleren met gedefinieerd en gecon-
vereist is tussen perioden van NOx opslaan en NOx
industriële partners Philips en DSM. De promoven-
troleerd experimenteren combineert, en waarvoor
vrijmaken/reduceren via toegesneden brandstof-
dus op het project kreeg volledige toegang tot hun
grote belangstelling bestaat vanuit de industrie.
injectie. Een onjuiste balans kan NOx-uitstoot of over-
experimentele faciliteiten. Naast de gebruikelijke
gebruikersbijeenkomsten waren er twee-maandelijkse
matige brandstofconsumptie tot gevolg hebben. Doel
Gebruikers
van dit project is het ontwerp van een regelstrategie
voortgangsbijeenkomsten bij Philips en DSM. Het
Dejima Optical Films BV (Arnhem) / DSM Research BV
en regelaar, die gebaseerd zijn op een model dat de
onderzoek heeft geleid tot een karakterisatiemethode
(Geleen) / DSM Resins (Zwolle) / Océ Technologies
dynamica van zowel de motor als de autokatalysator
voor de plastische en visco-elastische eigenschappen
BV (Venlo) / Philips Research (Eindhoven) /
in acht neemt.
van polymeren, bruikbaar bij materiaalontwikkeling
Philips Research Europe - Eindhoven / Tata Steel
in de onderzoekslaboratoria van Philips en, met name,
(Velsen-Noord) / TNO (Delft)
Resultaat na 5 jaar
DSM. De succesvolle samenwerking met Philips
Een goede beschrijving is opgesteld over het
heeft uiteindelijk geleid tot de aanstelling van een
dynamisch chemisch gedrag van het ‘lean-burn
Philips-vertegenwoordiger uit de commissie als
automotive’ katalytisch systeem, met betrekking
part-time professor ‘small-scale mechanics’ op de
tot de rol van meervoudige opslagsites, de
faculteit Werktuigbouwkunde van de TU/e. Dit geeft
invloed van CO2 en H2O en het effect van verschil-
het belang van dit vakgebied aan. De resultaten zijn
lende reducerende agentia (CO, H2 en C2H4) op
gepresenteerd op internationale conferenties en
NOx-opslag en -reductie.
gepubliceerd in de internationale vakliteratuur.
Resultaat na 10 jaar
Resultaat na 10 jaar
Het onderzoek heeft vooral geleid tot achtergrond-
Na twee zelf ontwikkelde prototypen voor nano-
kennis over de werking van LNT-katalysatoren.
indentatie, uitgebreid met (single asperity) nano-
Bovendien zijn de methoden voor modelreductie, zoals
scratching, is er uiteindelijk een recent ontwikkelde
ontwikkeld in dit project, zeer interessant voor reduc-
commerciële indentor (van MTS) aangeschaft, omdat
tie van algemene modellen voor kinetische netwerken
die betrouwbaarheid met reproduceerbaarheid
en van problemen in verband met reactieve stroming.
combineert. De indentor is uitgebreid met een zelf
ontwikkeld positioneer- en uitlijntafeltje, waardoor
Gebruikers
voor het eerst nauwkeurig krassen mogelijk werd.
BASF Nederland BV (De Meern) / E.P. Controls BV
Met polycarbonaat als een modelmateriaal werd
(Roden) / Ford Forschungszentrum Aachen (FAA)
via een hybride numeriek-experimentele methode
(Aachen, Duitsland) / Ford Research Laboratory
vastgesteld dat de in de tribologie gebruikelijke ad-
(Dearborn, Verenigde staten) / IPCOS Technology BV
ditieve combinatie van deformatie-en adhesiekrachten
(Boxtel) / PD&E Automotive Solutions BV (Helmond)
foutief is. Adhesie beïnvloedt de deformatie, wat
/ PSA Peugeot Citroën (La Garenne Colombes,
de snelheidsafhankelijkheid van de frictiecoëfficiënt
Frankrijk) / Shell International Chemicals BV
verklaart. De ontwikkelde methode leidt momenteel
(Amsterdam) / TNO (Delft) / Toyota Central R&D
tot een volstrekt nieuwe aanpak van de ontwikkeling
Labs. Inc. (Nagakute, Japan)
van kwantitatief begrip van wat nu precies frictie en
STW-projecten 2002
33
Influence of bio-gas addition on
the flame stability of lean premixed
gas-turbine combustors
05874 F
BBA
Multilayer systems as optical
coatings in the XUV wavelength
region
05538 BBB
Projectleider Dr.ir. R.J.M. Bastiaans Totale toewijzing in
Projectleider Dr.ir. J. Verhoeven Totale toewijzing in euro
euro 456.400 Totale inkomsten in euro 81.000
280.467
Doelstelling
Groene stroom kan onder andere worden geproduceerd door gas uit biomassa te verbranden in een
gasturbine. De toevoeging van biogas aan aardgas
kan echter de stabiliteit en veiligheid van de gasturbine negatief beïnvloeden. Dit is het gevolg van
verandering van de verbrandingseigenschappen, in
het bijzonder de turbulente verbrandingssnelheid. Dit
onderzoek heeft tot doel om een verbrandingsmodel
voor gasturbines te ontwikkelen waarmee het effect
van de toevoeging van biogas aan aardgas op de
verbrandingseigenschappen kan worden berekend.
Resultaat na 5 jaar
Stichting
voor
Fundamenteel
Onderzoek
der
Materie
Totale inkomsten in euro 6.800
Doelstelling
De toepassing van lasers waarmee pulsen met een
golflengte in de orde van tientallen nanometers
kunnen worden gevormd, vereist de ontwikkeling van
nieuwe optieken. De basis van deze optieken wordt
gevormd door reflectieve multilaagsystemen. Het
project betrof onderzoek naar materialen die de basis
kunnen vormen als componenten voor multilaags
reflectie-optieken in het golflengtegebied tussen
20 en 200 nm. Een belangrijk toepassingsgebied
wordt gevormd door de mogelijkheid om attoseconde
XUV-pulsen optisch te manipuleren.
Resultaat na 5 jaar
Er is een model ontwikkeld om de invloed van water-
De resultaten van dit onderzoek hebben geleid tot
stoftoevoeging op turbulente voorgemengde verbran-
een eerste productie van optieken voor FLASCH
ding kwantitatief te kunnen voorspellen. Dit op een
(Free Electron Laser DESY). Toepassing van de nieuw
manier waarbij de benodigde computercapaciteit
ontwikkelde optieken voor lasers met een pulsduur
relatief gering is, als gevolg van de reductie van de
< 1 femtoseconde vereist compensatie voor een golf-
chemie. De rol van turbulentie fluctuaties in combi-
lengte-gerelateerde pulsverbreding (‘Chirp’-effect).
natie met preferente diffusie-effecten is echter nog
Dit resulteert in een extra eis aan het golflengte-
steeds niet duidelijk. Het onderzoek gaat door.
afhankelijke faseverloop van een multilaagsstructuur.
Er wordt onderzocht of de oplossing voor dit probleem
Resultaat na 10 jaar
patenteerbaar is. De ontwikkeling van multilaagop-
Het onderzoek in Eindhoven heeft de aandacht getrok-
tieken die voldoende chirpcompensatie leveren voor
ken van twee gasturbinefabrikanten: Siemens Power
lasers in het EUV-gebied met een pulslengte < 1
Group (Orlando USA) en Rolls Royce (Berlijn). Met deze
femtoseconde vormt de basis voor een nieuw in te
partijen is een nieuw STW-project gehonoreerd om ver-
dienen projectvoorstel bij STW.
scheidene effecten mee te nemen en te implementeren
in computersoftware voor ontwerpdoeleinden. Ook is
Resultaat na 10 jaar
er een nieuw project gehonoreerd met betrekking tot
Het opzetten van een vervolgproject is destijds in
de invloed van turbulentiepara-meters op gasturbine-
gang gezet. In de aanloop daarvan is een patent
verbranding. Een derde resultaat is een rol van de
geschreven en toegekend, waarin SiC-lagen een
onderzoeksgroep in een FP7-project ingediend door
belangrijke rol spelen in het corrigeren van de fase van
de European Turbine Network, met betrekking tot zeer
de gereflecteerde lichtpulsen. Aangezien projectleider
hoge hoeveelheden waterstof, t.b.v. CCS-technologie.
Vrakking zijn carrière in Berlijn als directeur van het
Max Born Instituut heeft voortgezet en Verhoeven
Gebruikers
DNV KEMA Energy & Sustainability (Arnhem) /
met pensioen is gegaan, is de aanvraag niet meer
ingediend.
Electrabel Nederland NV (Eemshaven, Zwolle) /
Laborelec (Linhebeek, België) / Nuclear Research
Gebruikers
and Consultancy Group (Petten) / Rolls-Royce
FOM-instituut DIFFER (Nieuwegein) / PANalytical BV
Deutschland Ltd & Co KG (Blankenfelde Mahlow,
(Almelo) / Universiteit Gent (België)
Duitsland) / RWTH Aachen University (Aachen,
Duitsland) / Stichting Nationale Computer
Faciliteiten (‘s-Gravenhage) / Technische Universiteit
Eindhoven / University of Cambridge (Cambridge,
Groot-Brittannië) / Vreman Research (Hengelo)
34
Utilisatierapport STW 2013
G
Fundamental limits of NO formation
in premixed methane-air flames
05480 ABB
Penicillin production by Penicillium
chrysogenum: Construction of
novel strains that are impaired
inmicrobody degradation
05563 BAA
Projectleider Prof.dr. H.B. Levinsky Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. M. Veenhuis Totale toewijzing in euro
euro 422.261 Totale inkomsten in euro 11.000
353.039
Contracten Optie: DSM Fine Chemicals Totale
inkomsten in euro 45.378
Rijksuniversiteit
Groningen
Doelstelling
Doelstelling
In het project zijn de effecten van rookgasrecirculatie
Onderzoek naar het effect van microbody-afbraak op
(RGR) en branderstabilisatie op NO-vorming onder
de penicillinebiosynthese in schimmels. Dit onderzoek
condities van zuurstoftekort onderzocht. Hiertoe zijn
is gebaseerd op de waarneming dat in de latere fases
vlameigenschappen bij lage druk gemeten met behulp
van industriële fermentaties de microbodies, die de
van kwantitatieve laserspectroscopie. De metingen
sleutelenzymen van penicilline bevatten, spontaan
dienden inzicht te leveren in de laagst mogelijke NO-
worden afgebroken en als zodanig potentieel tot een
emissie onder deze condities en de beperkingen in de
verlaging van de penicillineproductiecapaciteit leiden.
relevante chemische mechanismen te identificeren.
Gerichte blokkering van deze afbraak zou dus tot een
verhoging van penicillineproductie leiden en aldus
Resultaat na 5 jaar
De resultaten lieten een verlaging zien in de NO-
de concurrentiepositie van de gebruiker DSM op de
wereldmarkt kunnen versterken.
concentratie van resp. 40% en 25% voor branderstabilisatie en RGR, die uitstekend verklaard werden aan
Resultaat na 5 jaar
de hand van mechanistische analyse. De minimum
Er zijn stammen geconstrueerd die inderdaad
NO-concentraties zijn in de orde van tientallen ppm, te
geblokkeerd bleken in de afbraak van peroxisomen
hoog voor ‘ultra’ lage NOx-technieken. De resul-
in de productieschimmel. Er is aangetoond dat zowel
taten leidden tot een ACTS-project om de effecten
de afbraak van cytosolische componenten als van
van waterstof op milieuvervuilende emissies te
de microbodies geheel was verhinderd. In kolf-
analyseren, m.b.v. de methoden van het STW-project.
experimenten bij DSM is echter niet een significante
Hoewel geen nieuwe ontwerpen of gepatenteerde
verhoging van de penicillinesynthese gemeten. Er is
procedés zijn ontwikkeld, zijn de onderliggende
dus verder onderzoek nodig om deze onverwachte
mechanistische inzichten sindsdien wel toegepast in
uitkomst nader te analyseren. Momenteel ligt dit
de branderontwikkelingen; bijvoorbeeld de opgedane
onderzoek vrijwel geheel stil omdat de betreffende
kennis dat RGR een beperkte invloed heeft op NO-
AIO zijn promotieproject heeft afgerond. Er wordt
verlaging in zuurstofarme verbrandingsgebieden
gezocht naar mogelijkheden dit veelbelovende project
zoals die voorkomen in grootschalige branders die nu
te vervolgen.
gemeengoed zijn. Hierdoor konden weinig vruchtbare
experimentele parametervariaties vermeden worden.
Resultaat na 10 jaar
Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.
Resultaat na 10 jaar
De door de experimenten geverifieerde voorspellingen
Gebruikers
van numerieke modellen voor vlamstructuur worden
DSM Anti-Infectives BV (Delft) / Technische
nu toegepast in consultancy waar inzicht in de laagste
Universiteit Delft
mogelijke NO-emissies noodzakelijk is. Ook is een
STW-project onder het CCC-programma gestart, dat een
nieuwe generatie verbrandingstechnieken onderzoekt,
hetgeen het onderzoek naar nieuwe gebieden verlengt,
waaronder de effecten van verschillende brandstoffen.
Gebruikers
DNV KEMA Energy & Sustainability (Arnhem) /
R&V Engineering (Hilversum) / Radboud Universiteit
Nijmegen / Tata Steel (Velsen-Noord) / Technische
Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven /
TNO (Delft) / TNO (Eindhoven) / Universiteit Twente
(Enschede)
STW-projecten 2002
35
Improving acyl CoA: isopenicillin N
acyltransferase for new (and
existing) applications in the
fermentative biosynthesis of
ß-lactam antibiotics
05630 Development and validation of an
in vitro system to predict intestinal
drug metabolism and toxicityin man
BBA
05697 BBA
Projectleider Prof.dr. B.W. Dijkstra Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. G.M.M. Groothuis Totale toewijzing in
205.381
euro 442.171 Contracten Material Transfer Agreement:
Totale inkomsten in euro 13.613
Rijksuniversiteit Groningen, 21st Century Medicine,
Inc.
Doelstelling
De onderzoeksresultaten hebben geen financiële
Doelstelling
Acyl coenzyme A: isopenicilline N acyltransferase (AT)
revenuen opgebracht, maar wel tot een nieuw patent
Naast de lever spelen de darm en ook andere organen
uit Penicillium chrysogenum katalyseert de omzetting
geleid. Op dit moment loopt een nieuw project waarin
een belangrijke rol bij de omzetting van geneesmid-
van isopenicilline N naar penicilline G. Penicilline G kan
geprobeerd wordt de eerder genoemde problemen,
delen. Om inzicht te krijgen in de omzetting van
vervolgens weer gebruikt worden voor de productie
die succesvolle implementatie van gemodificeerde
geneesmiddelen in de darm en in de toxiciteit van de
van andere semi-synthetische penicillines. In tegen-
AT’s in de weg staan, op te lossen.
geneesmiddelen voor mensen zou het een aanvulling
stelling tot het gebruikelijke tweestapsproces, kan AT
deze omzetting in één stap verrichten. Het doel van
zijn om op de humane darm onderzoek te kunnen
Gebruikers
doen. Het doel van dit onderzoek was om te komen
het project is om met behulp van de 3D-structuur van
DSM Food Specialties (Delft) / Mucovax BV
tot een in-vitro test op zeer dunne plakjes menselijke
AT het enzym zo te veranderen dat het specifieker
(Leiden) / University of Manchester (Manchester,
darm. Een dergelijke test zou bijdragen aan de ontwik-
wordt voor bepaalde penicillines.
Groot-Brittannië)
keling van veilige en efficiënte geneesmiddelen.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
AT wordt door P. chrysogenum gemaakt als een
Het systeem voor het toepassen van zeer dunne
40 kDa inactief pro-enzym, dat post-translationeel
plakjes van organen is ontwikkeld en is voor weefsel
geprocessed wordt door splitsing van de peptide-
van de rat voldoende geoptimaliseerd om te kunnen
binding tussen Gly102 and Cys103. De twee frag-
worden gebruikt bij het testen van nieuwe genees-
menten blijven echter bij elkaar. De 3D-structuur
middelen. Experimenten met zeer dunne plakjes
van zowel de precursor als het actieve AT zijn
humane darm zijn samen met een gebruiker uit-
opgehelderd met behulp van röntgendiffractie aan
gevoerd en vergeleken met andere techniek (Ussing
kristallen. Ook kon de structuur van een aan het
Chamber). De techniek bleek zeer succesvol. Beide
enzym gebonden ß-lactamkern opgehelderd worden.
technieken worden in nieuwe projecten naast elkaar
Deze structuren lieten zien dat de processing het
toegepast.
actief centrum toegankelijk maakt, en dat er dan
ruimte vrij komt voor diverse substraten. Het is
Resultaat na 10 jaar
nu mogelijk om op rationele wijze de substraat-
Dit project heeft geleid tot zes nieuwe projecten in
specificiteit van AT aan te passen.
onze werkgroep, gesubsidieerd door STW, TIPharma,
RUG, ZONMW en CRC, en tot nationale en internatio-
Resultaat na 10 jaar
nale samenwerkingen. Tevens wordt deze techniek
AT wordt door P. chrysogenum gemaakt als een
nu toegepast in een andere onderzoeksgroep van ons
40 kDa inactief pro-enzym, dat post-translationeel
instituut en in enkele laboratoria van farmaceutische
geprocessed wordt door splitsing van de peptide-
bedrijven, voor de ontwikkeling van geneesmiddelen.
binding tussen Gly102 and Cys103. De twee frag-
Op uitnodiging hebben we een review geschreven
menten blijven echter bij elkaar. De 3D-structuur van
over deze techniek in Nature Protocols, wat heeft
zowel de precursor als het actieve AT zijn opgehelderd
geleid tot vele contacten met andere onderzoekers
met behulp van röntgendiffractie aan kristallen. Ook
die de weefselslicetechniek willen gaan leren en
kon de structuur van een aan het enzym gebonden
gebruiken in hun onderzoek. Er zijn meer dan 30
ß-lactamkern opgehelderd worden. Deze structuren
publicaties verschenen waarin de techniek van
lieten zien dat de processing het actief centrum
weefselslices is gebruikt.
toegankelijk maakt, en dat er dan ruimte vrij komt
voor diverse substraten. Deze structuur maakte
Gebruikers
het mogelijk om op rationele wijze de substraat-
Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Astellas
specificiteit van AT aan te passen. Inderdaad is het
Pharma BV (Leiden) / MSD Oss (Oss) / Nerviano Med-
gelukt om via mutaties de specificiteit van het enzym
ical Science (Nerviano, Israël) / Pharmacia & Upjohn
te veranderen, maar door diverse andere bottlenecks
S.p.A (Nerviano, Italië)
in het proces zijn de gerealiseerde nieuwe enzymvarianten op dit moment nog niet geïmplementeerd.
36
Utilisatierapport STW 2013
Reconstruction of the time-mean
absolute velocity field of the ocean
circulation
05798 L
ABA
Efficient gene targeting in
plants by transient inhibition of
non-homologous recombination
05583 BBA
Projectleider Dr.ir. F.W. Wubs Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. P.J.J. Hooykaas Totale toewijzing in
268.000
euro 396.016
Contracten Geheimhouding: Prof.dr.ir. H.A.
Dijkstra
Doelstelling
1. Het ontwikkelen van een efficiënt programma voor
grootschalige optimalisatieproblemen op massaalparallelle computers.
2. Met behulp van de ontwikkelde programmatuur
Universiteit
Leiden
Doelstelling
Transgenen integreren op een willekeurige positie in
het plantengenoom. Expressie staat daardoor bloot
aan ‘positie-effecten’. De doelstelling was te onderzoeken of in planten, net als in gist en schimmels,
en satellietdata van het GOCE-project het absolute
de frequentie van gerichte integratie via homologe
driedimensionale snelheidsveld schatten in bepaalde
recombinatie kan worden verhoogd door inhibitie van
gebieden op aarde, met name in de Atlantische
non-homologous end-joining (NHEJ). Er zullen daartoe
Oceaan.
planten worden gegenereerd waarin NHEJ (tijdelijk) is
uitgeschakeld en deze zullen worden gebruikt in gene
Resultaat na 5 jaar
targeting-experimenten.
1. Software: een nieuwe efficiëntere versie van het
oceaansimulatiemodel THCM is beschikbaar gekomen
Resultaat na 5 jaar
en is uitgebreid met een data-assimilatie algoritme.
Uitschakeling van NHEJ zorgde ervoor dat planten,
2. Het project heeft geresulteerd in een flink aantal
net als gist, gevoeliger werden voor DNA-schade
wetenschappelijke publicaties.
(bleomycine). De gene targeting (GT)-frequentie bleek
3. Er zijn nieuwe contacten ontstaan met onderzoe-
enigszins verhoogd in sommige van deze mutanten,
kers in binnen- en buitenland.
maar de meeste transgenintegratie bleek desondanks
4. Het project heeft een vervolg gekregen in een
plaats te vinden via niet-homologe recombinatie.
ALW/NWO-project.
Dit liet zien dat er een alternatieve integratieroute
5. De satellietdata zijn op dat moment nog niet
is, die ook uitgeschakeld dient te worden om de
beschikbaar.
willekeurige transgenintegratie te voorkomen en de
frequentie van GT sterker te verhogen.
Resultaat na 10 jaar
1. De software is verder ontwikkeld en wordt nu
Resultaat na 10 jaar
intensief gebruikt door de onderzoeksgroep van prof.
Het onderzoek is voortgezet onder andere in
Mu Mu van de universiteit van Qingdao in China.
Europese samenwerkingsprojecten. Intussen is
2. Er is een vervolgproject, gefinancierd door
duidelijk geworden dat er tenminste drie wegen zijn
AgentschapNL, met een partner uit de gebruikerscom-
via welke transgenen op een willekeurige plaats
missie, het MARIN.
kunnen integreren in het plantengenoom.
3.Tot nu toe is er door de beoogde gebruiker SRON
geen gebruik gemaakt van de software, hoewel de
GOCE-data recentelijk beschikbaar zijn gekomen.
Gebruikers
Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Keygene NV
(Wageningen) / Monsanto Holland BV
Gebruikers
(Bergschenhoek, Wageningen) / Nickerson-Zwaan
Deltares (Utrecht, Delft) / Koninklijk Nederlands
BV (Made) / Nunhems Netherlands BV (Nunhem) /
Meteorologisch Instituut (De Bilt) / Rijkswaterstaat
Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (Fijnaart) /
(Arnhem) / SRON - Netherlands Institute for Space
Universiteit Leiden
Research (Utrecht) / Stichting Maritiem Research
Instituut Nederland (Wageningen) / Technische
Universiteit Delft
STW-projecten 2002
37
Objective and reproducible
quantification of comprehensive
cardiac MR patient examinations:
towards the ‘one-stop-shop’ in
cardiac imaging
05651 Efficient production of marker-free
transgenic plants by agrobacteriummediated protein therapy
CCC
05664 ABA
Projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. P.J.J. Hooykaas Totale toewijzing in
euro 225.781 Totale inkomsten in euro 19.500
euro 408.384
Doelstelling
onderzoek zijn verwerkt in twee proefschriften.
Doelstelling
Door de snelle vooruitgang op het gebied van de
Na afloop van het project zijn enkele van de ont-
Transgenen integreren op een willekeurige positie
cardiovasculaire beeldvorming met MR en CT is het
wikkelde technieken opgenomen in een commercieel
in het plantengenoom. Expressie staat daardoor bloot
aantal beelden in een patiëntonderzoek zo groot
softwarepakket voor de analyse van MR-beelden
aan ‘positie-effecten’. Controle over de integratieposi-
geworden (1500 tot 5000 beelden), dat de inter-
van het hart, in nauwe samenwerking met het
tie zal de variatie in genexpressie doen verminderen
pretatie ervan steeds moeilijker wordt. Het doel van
Nederlandse bedrijf Medis, die deze software
en daarnaast insertiemutatie van endogene planten-
dit project was om computertechnieken te ontwik-
wereldwijd vermarkt. In 2010 is er een nieuw
genen voorkomen. Doel was de ontwikkeling van een
kelen om zo automatisch mogelijk metingen aan het
STW-project gestart, waarin nieuwe technieken
methode voor het gericht integreren van transgenen
hart te kunnen doen in grote MR-scans van het hart.
worden ontwikkeld om bloedstroom in het hart
en het verwijderen van merkergenen door middel van
nauwkeurig te meten met MR-data.
plaatsspecifieke recombinatie-eiwitten.
Resultaat na 5 jaar
Aan het eind van de onderzoekperiode zijn de
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
benodigde algoritmen opgesteld die de geautomati-
Leids Universitair Medisch Centrum (Leiden) /
Een methode werd ontwikkeld waarin plaatsgerichte
seerde beeldverwerking, dus zonder dat interactie
Medis Medical Imaging Systems BV (Leiden)
integratie van transgenen door toediening van
van de cardioloog nodig is, mogelijk maken. Hierbij
recombinatie-eiwitten plaats vond met een frequentie
is gebruik gemaakt van een zogeheten evidence
van 1 tot 4 per 1000 willekeurige DNA insertie-
based (bijvoorbeeld anatomische informatie) active
gebeurtenissen. In de ontwikkelde methode van
appearance model. Er werd bereikt dat gegevens
‘Recombinase-Mediated Cassette Exhange’ (RMCE)
uit een perfusiescan en uit ‘delayed enhancement’
werd plaatsspecifieke integratie gekoppeld aan
registraties automatisch gecombineerd kun-
merkergendeletie. De methode bleek werkbaar
nen worden tot relevante klinische informatie: de
wanneer het recombinase via een genconstruct in de
zogeheten ‘single analysis button’. De succesvolle
plantencel tot expressie werd gebracht. Introductie
onderzoeker zal worden ingezet op andere projecten
van het recombinase als eiwit via het T4SS van
binnen het LKEB-lab. De validatie van de software
Agrobacterium leidde niet to RMCE.
en de integratie ervan in een groter systeem zullen
in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven
afgemaakt worden. Het bedrijfsleven heeft grote
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen verder ontwikkelingen.
belangstelling deze software te commercialiseren.
Daartoe is een overeenkomst op gesteld tussen
Medis, LUMC en STW.
Gebruikers
Keygene NV (Wageningen) / Nunhems Netherlands
BV (Nunhem) / Plant Research International
Resultaat na 10 jaar
Het project heeft geleid tot de ontwikkeling een
aantal algoritmen waarmee MR-beelddata van
het hart effectiever kunnen worden doorzocht.
Zo zijn er contourdetectietechnieken ontwikkeld
waarmee informatie uit verscheidene deelscans
wordt samengevoegd, hetgeen de betrouwbaarheid
van de beeldanalyse ten goede is gekomen.
Daarnaast zijn er computerondersteunde technieken
ontwikkeld om subtiele verschillen tussen MR-beelden
in rust en inspanning te detecteren. Tenslotte zijn
er technieken ontwikkeld om voorkennis, die een
expert gebruikt bij het bekijken van beelden, in een
voor de computer bruikbare vorm te gieten. Dit alles is
beschreven in een serie artikelen in vooraanstaande
wetenschappelijke tijdschriften, en delen van dit
38
Utilisatierapport STW 2013
(Wageningen) / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel
BV (De Lier) / Universiteit Leiden
M
Design and development of novel
cytokine-like angiostatic peptides
for treatment of solid tumours
05456 CCB
Projectleider Prof.dr. A.W. Griffioen Totale toewijzing in
euro
Universiteit
Maastricht
442.569
Contracten Overdracht Know-how: PepTx
Doelstelling
project, PepTx Inc., een licentie verleend aan een
Remming van angiogenese is een veelbelovende
Nederlandse fabrikant van PET-scanners, voor de
aanpak voor de behandeling van solide tumoren.
ontwikkeling van een PET-tracer om angiogenese te
Het doel van het project was om (1) de behandeling
kunnen detecteren met beeldvormende technieken.
van solide tumoren met de eerder ontwikkelde
Om de nadelen van een peptide-geneesmiddel te
angiogeneseremmer anginex te optimaliseren,
ondervangen werd de anginex mimetic KM0118
(2) een recombinante vorm van anginex te ontwik-
gevalideerd. Dit ‘small molecule’ is even potent als
kelen en te synthetiseren, en (3) de cellulaire receptor
anginex en er wordt op dit moment door PepTx
voor anginex te vinden en te gebruiken voor de
gezocht naar commerciële partners voor klinische
ontwikkeling van nieuwe cytokinen met een betere
ontwikkeling.
activiteit.
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
De ontwikkelde recombinante vorm van anginex
AM Pharma BV (Bunnik) / Pepscan Presto BV
(Lelystad) / PepTx (Wayzata, Verenigde Staten)
is biologisch even actief als synthetisch anginex.
Het kan gebruikt worden bij mogelijke opschaling van
productie en om via gentherapeutische strategieën
behandeling met anginex te verbeteren. De cellulaire
receptor voor anginex is geïdentificeerd. Door de
belangrijkste gebruiker, PepTx Inc, is patent
aangevraagd. Er is vanuit een groot Nederlands
technologiebedrijf belangstelling voor anginex voor
de ontwikkeling van een PET-tracer. Tijdens parallel
onderzoek in de VS door een van de gebruikers is een
‘small molecule’ ontwikkeld met dezelfde werking
als anginex. Dit molecuul zal getest worden voor een
therapeutische toepassing in de behandeling van
kanker.
Resultaat na 10 jaar
Zowel het werkingsmechanisme als de werking in
tumormuismodellen werd onderzocht. Er werd
gevonden dat anginex een zeer potent antikankermiddel is, met een direct cytotoxisch effect
op tumorbloedvaten. Het mechanisme bleek de
inductie te zijn van geprogrammeerde celdood en
toename van de anti-tumorimmuunrespons. Tevens
werd galectine-1 geïdentificeerd als de receptor
voor anginex. In combinatie met chemotherapie en
bestraling geeft anginex een belangrijk synergistisch
effect. Commerciële ontwikkeling van therapeutische
toepassing bleek moeilijk vanwege de kans op
immunologische afweer of degradatie. Echter, een
belangrijke eigenschap van anginex na intraveneuze
injectie is de specifieke ophoping van het middel in
de bloedvaten van de tumor. Na beëindiging van
het project heeft de belangrijkste gebruiker van het
STW-projecten 2002
39
N
Thin-film high-efficiency solar cells
05492 CCC
Projectleider Dr.ir. J.J. Schermer Totale toewijzing in euro
691.759
Solar
Radboud
Universiteit
Nijmegen
Contracten Optie: Dutch Space BV, Circadian
Totale inkomsten in euro 124.033
Doelstelling
apparatuur voor zonnecelanalyse en referentiecellen
Voor het leveren van een significante bijdrage aan de
produceert. Door het grote succes van het onder-
energiebehoefte wereldwijd dient het rendement van
zoek doen bedrijven als AltaDevices, Microlink en
zonnecellen verhoogd te worden en de kosten ver-
Semprius in de Verenigde Staten nu grote inves-
laagd. In het project wordt de mogelijkheid onderzocht
teringen (> 200 MEuro) om vergelijkbare ELO-
de benodigde hoeveelheid hoogwaardig celmateriaal
technologieën te ontwikkelen en te implementeren
te minimaliseren en parallel daaraan het rendement
voor de productie van hoogrendement (>30%)
te verhogen door de ontwikkeling van zogenaamde
dunne-film zonnecellen. In Nederland wordt het
tandemcellen van InGaP/GaAs.
onderzoek voortgezet in het kader van enkele meer
toepassingsgerichte projecten. Voor het noodzakelijke
Resultaat na 5 jaar
Er is een proces ontwikkeld om via de methode van
fundamentele ondersteuning van deze projecten
wordt nog financiering gezocht.
Epitaxiaal Lift-Off (ELO) dunne-film GaAs cellen te
produceren en een methode ontwikkeld om via een
Agentschap NL (Utrecht) / Azur Space Solar
Dunne-films met een diameter tot 5 cm konden
Power GmbH (Heilbronn, Duitsland) / Dutch Space
worden vrijgemaakt van het dragermateriaal.
BV (Leiden) / Energieonderzoek Centrum Nederland
Een dunne-film GaAs-cel is geproduceerd met een
(Petten) / ESTEC - European Space Research and
wereldrecord rendement van 24,5% bij gebruik van
Technology Centre (Noordwijk) / Free Energy
halfgeleidermateriaal minimaal 50% minder. Ook is een
Europe BV (Eindhoven)
tunneljunctiestructuur ontwikkeld met een rendement
van 29,2%. De cellen worden in nauwe samenwerking
met Dutch Space, ESA en Azur Solar verder ontwikkeld
voor toepassing in de ruimtevaart. Samen met ECN
wordt de mogelijkheid onderzocht om de cellen in
luminescerende vlakke-plaatconcentratoren toe te
passen. Daarnaast wordt nu in samenwerking met een
tweetal startup bedrijven gewerkt aan de integratie
van deze cellen in concentratorsystemen waarbij met
lenzen en spiegels een hoge concentratiefactor wordt
behaald.
Resultaat na 10 jaar
In het project is een ELO-procestechniek ontwikkeld
voor hoogrendement dunne-film zonnecellen. Hiermee
zijn een dunne-film zonnecel met een wereldrecord
rendement van 26,1% en een tandemcel met een
rendement van 32% gedemonstreerd. Details van de
ontwikkelde recepten en procedures zijn niet openbaar gemaakt maar er zijn geen additionele patenten
aangevraagd. De Radboud Universiteit heeft met
de Britse fabrikant Circadian Solar de joint venture
tf2-devices opgericht die de ELO-technologie zal gaan
exploiteren voor de productie van hoogrendement
dunne-film cellen. De ontwikkeling van meettechnieken in het project heeft tevens geleid tot de
oprichting van spin-off bedrijf ReRa Solutions dat
40
Utilisatierapport STW 2013
Gebruikers
tunneljunctie meerdere zonnecellen te stapelen.
Porous thin apatite-coatings for
medical applications prepared by
electrostatic spray deposition
05546 Radiolabeled Interleukin-8 to
image infection and inflammation
BCB
05607 CCC
Projectleider Prof. J.A. Jansen Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. F.H.M. Corstens Totale toewijzing in
246.856
euro 407.041 Contracten Letter of intent: Mallinckrodt
Contracten Optie: Cam Bioceramics BV
Octrooien PO43778 Elektrostatische Spray Depositie
Medical BV; Overdracht Octrooi; Radboud universitair
(ESD) van biocompatibele coatings op metallische
medisch centrum
substraten
HYNIC
Doelstelling
van elektrogesponnen matjes voor toepassingen in de
Octrooien IL-8 conjugated with
Doelstelling
Calciumfosfaat (CaP) wordt bij medische implantaten
tandheelkunde tot de
Snel en adequaat detecteren van ontstekingshaarden
vaak toegepast als deklaag. Er zijn verschillende
onderzoeksgebieden. Om industriële opschaling
bij patiënten maakt een effectieve behandeling
technieken om deze lagen aan te brengen. Er werd
van de fabricage van zowel biomedische deklagen als
mogelijk. Er zijn methoden om ontstekingshaarden
onderzocht of de nieuwe, goedkope en simpele
matjes mogelijk te maken, is de afdeling Biomaterialen
met radioactieve eiwitten zichtbaar te maken. Het
depositietechniek Electrostatic Spray Deposition
een samenwerking aangegaan met het Japanse
type eiwit dat hier gebruikt is (interleukine 8) heeft
(ESD) geschikt is om botbindende, keramische laagjes
bedrijf Fuence, dat wereldleider is op het gebied van
de eigenschap zich specifiek te hechten aan recep-
aan te brengen.
opschaling van de ESD-techniek.
toren op een bepaald type witte bloedcellen, de
zogenaamde neutrofielen. Deze neutrofielen hopen
Resultaat na 5 jaar
Gebruikers
zich massaal op bij en in ontstekingen. Via de radio-
De oppervlakte-structuur van de deklagen kon
Advanced Photovoltaic Applications BV
actief gemerkte interleukines kan deze concentratie
gevarieerd worden van massief tot uiterst poreus,
(Leeuwarden) / Biomet Merck Biomaterials GmbH
van neutrofielen met gammacamera’s vastgelegd
terwijl de chemische samenstelling en (in vivo)
(Darmstadt, Duitsland) / Cam Bioceramics BV
worden en daarmee ook de plaats van de ontsteking
oplosbaarheid vrij instelbaar bleek. Dierstudies hebben
(Leiden) / DYNA Dental Engineering BV (Bergen
bepaald worden. Het werk concentreert zich op
de botbindende eigenschappen van deze poreuze
op Zoom) / TNO (Delft)
de chemie van het labelen van interleukine-8 met
deklagen overtuigend aangetoond. Na beëindiging
technetium 99-m en het vaststellen van de werk-
van het project is een nieuw prototype van de
zaamheid in patiënten.
ESD-techniek ontwikkeld om bij kamertemperatuur
lagen op implantaten aan te brengen. Voordeel van
Resultaat na 5 jaar
deze aanpak is dat er ook organische biomoleculen
Er werd een methode gevonden (met gebruik-
op implantaten aangebracht kunnen worden die
making van de ‘tussenstof’ HYNIC) om gelabeld
de botrespons verder zouden kunnen verbeteren.
interleukine-8 te maken dat zijn biologische activiteit
Depositie van keramische deklagen op implantaten
heeft behouden. Dat werd aangetoond met dier-
met behulp van ESD was al tijdens het project gepa-
experimentele studies. Bovendien bleek de bereding
tenteerd; nu wordt de mogelijkheid onderzocht om dit
van deze variant snel en eenvoudig te zijn. Er werd
patent verder uit te breiden voor het aanbrengen van
octrooi aangevraagd waarop Covidien een licentie
organische biomoleculen (DPTE-project).
nam. Dit bedrijf verfijnde de methode verder, vroeg
een vervolgoctrooi aan en is voornemens dit product
Resultaat na 10 jaar
uit te ontwikkelen en op de markt te brengen. Het
Na vijf jaar onderzoek bleek dat het mogelijk was
traject om een overeenkomst daartoe te sluiten met
om poreuze keramische calciumfosfaat deklagen
STW is ingezet.
met de gewenste fysisch-chemische eigenschappen
aan te brengen op titanium implantaten. In vitro en
in vivo onderzoek toonde vervolgens aan dat deze
Resultaat na 10 jaar
Er zijn verder geen gegevens bekend bij STW.
deklagen inderdaad de aangroei van botweefsel
bevorderden. Ondanks de gunstige resultaten zoals
Gebruikers
behaald tijdens dit was de hoge depositietemperatuur
Covidien (Petten) / Radboud universitair medisch
een nadeel voor zowel industriële opschaling als
centrum (Nijmegen)
inbouw van bioactieve moleculen zoals groeifactoren en enzymen. Daarom is in vervolgonderzoek
(DPTE-programma) een verbeterd depositie-apparaat
ontwikkeld waarmee calcium-fosfaat deklagen bij
kamertemperatuur – in combinatie met bioactieve
moleculen zoals het mineralisatie-enzym alkalische
fosfatase – aangebracht konden worden op titanium
implantaten. Naast het deponeren van keramische en
organische deklagen behoort nu ook het ontwikkelen
STW-projecten 2002
41
Growing Blood: from Fiction to Fact
05611 Molecular Velocity-field
Measurement
BAA
05663 AAA
Projectleider Prof.dr. C.G. Figdor Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr. N.J. Dam Totale toewijzing in euro
704.449
447.084
Contracten Optie & Licentie: Multigen Neder-
land BV, UT-TNW, RU; Material Transfer Agreement:
Abbott Healthcare Products BV, UU
Totale inkomsten
in euro 61.875
Doelstelling
project verkregen. De experimentele bioreactor heeft
Doelstelling
Het nabootsen in vitro van de aanmaak van bloed-
daardoor geen concrete verbetering meer ondergaan.
Meetmethoden voor de lokale en instantane stroom-
cellen uit stamcellen. Bloedcellen bestaan uit diverse
Een groep in Parijs heeft recent gerapporteerd dat
snelheid van gassen zijn vrijwel altijd verstorend. Doel
typen elk met hun eigen specifieke productiefaciliteit
rode bloedcellen, die in het laboratorium zijn gepro-
was het ontwikkelen van een volledig optische methode
in het beenmerg. Specifieke glyco-eiwitten met de
duceerd, zijn teruggegeven aan beenmergdonor. Het
voor het één- of tweedimensionale snelheidsveld in tur-
daaraan gebonden groeifactoren spelen een belang-
aantal bloedcellen bedroeg 10 miljard overeenkomend
bulente luchtstromingen die niet verstorend zou zijn. De
rijke rol in de sturing van de uitrijping van een bloed-
met 2 ml bloed. Het grote voordeel is wel dat deze
methode is gebaseerd op de fotochemische creatie van
stamcel tot een bepaalde bloedcel. Het identificeren
bloedcellen een veel langere halfwaarde hebben dan
patronen van NO-moleculen in lucht; uit de verplaatsing
van deze glyco-eiwitten en de bijbehorende bloedcel
bloedcellen afkomstig van een bloeddonatie.
en deformatie daarvan wordt het snelheidsveld afgeleid.
in het beenmerg was het beoogde doel.
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Erasmus MC (Rotterdam) / Multigen
De relevante geëxciteerde toestanden van N2 en O2
Diverse bioreactoren zijn getest op hun vermogen
Nederland BV (Abcoude) / Stichting Sanquin
zijn grotendeels geïdentificeerd, maar het exacte
om stamcelvermeerdering te geven. Er traden geen
Bloedvoorziening (Amsterdam) / Universitair
reactiemechanisme is nog onderwerp van discussie.
toxische processen op. In alle geteste reactoren
Medisch Centrum Groningen
De optimale golflengten voor tracer-creatie zijn
bleek een beperkte groei op te treden met een snelle
vastgelegd. 2D-snelheidsmeting is aangetoond, door
uitrijping tot rijpe bloedcellen. Daarom zijn uit been-
de creatie van kleine netwerken van de tracer. APART is
merg factoren geïsoleerd die deze uitrijping reguleren.
bruikbaar gebleken onder hoge en lage druk, bij aange-
Een koppelingsprocedure is toegepast om deze
paste O2 /N2 -verhouding, en in voorgemengde brand-
factoren aan de reactor vast te klikken. De reactor
bare gassen tot aan het vlamfront. Lokale opwarming
met daarin een stamcelgroeifactor, ‘vastgeplakt’ aan
legt een ondergrens aan de resolutie op. Het bleek niet
de collageendrager, wordt nu gebouwd.
mogelijk alle gewenste eigenschappen voor een fosforescerende tracer in één molecuul te verenigen.
Resultaat na 10 jaar
De identificatie van de speciale glyco-eiwitten is
Resultaat na 10 jaar
gelukt. Isolatie van voldoende hoeveelheden van deze
Het onderzoek heeft een groot aantal vooral funda-
eiwitten uit beenmerg bleek het volgende obstakel.
mentele resultaten opgeleverd, alsmede een aantal
Daarom is gekozen om deze eiwitten te isoleren uit
vervolgprojecten, gericht op verbetering en uitbreiding
het beenmerg van koeien en varkens. Ook dit leverde
van de meettechniek. De details van het fotochemi-
niet voldoende materiaal op om deze eiwitten te
sche proces waarbij NO ontstaat zijn uitgezocht,
koppelen aan een 3D-matrix van collageen. Daarom
waarbij en passant een nieuwe spectrale structuur in
is heparine als glyco-eiwit mimic gebruikt. Beenmerg-
het zuurstofmolecuul ontdekt is. Hiervan is gebruik
stamcellen waren in staat om in deze ontworpen
gemaakt bij het optimaliseren van de meetmethode
bioreactoren te delen. De voor de koppeling gebruikte
en het minimaliseren van het energiesurplus dat met
stoffen en het geïsoleerde collageen waren niet
de fotochemie gepaard gaat. Gebleken is dat diffusie
toxisch voor de beenmergstamcellen. Er is een werk-
een fundamentele beperking oplegt aan de resolutie
baar prototype reactor geproduceerd van collageen
die met moleculaire snelheidsveldmetingen bereikt
met daaraan heparine gekoppeld opgeladen met een
kan worden. Aangetoond is dat de methode in be-
stamcel groeifactor. De uitrijping van de stamcellen
perkte mate toepasbaar is in verbrandingsprocessen.
stond echter een forse expansie in de weg. Daarop
is het ontwerp aangepast door een stamcel groei-
Gebruikers
factor te binden aan de heparine. De groeifactor werd
Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /
langzaam afgegeven door de heparine na een initiële
ILA GmbH (Edinburgh, Groot-Brittannië) / ILA
hoge afgifte. Proeven in muizen toonden aan dat de
Intelligent Laser Applications GmbH (Jülich, Duitsland)
collageen matrix inderdaad stamcellen aantrok en
/ Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium
deze waren in staat om uit te rijpen en de hele matrix
(Marknesse) / NMi Certin BV (Dordrecht) / Philips
te vullen. Na het project is geen nieuw onderzoeks-
Research (Eindhoven) / Technische Universiteit
Delft / Technische Universiteit Eindhoven
42
Utilisatierapport STW 2013
A quantum cascade diode laserbased trace gas detector, a tool for
non-invasive medical diagnosti
05688 BCB
Synthesis of novel arginine and
citrulline derivatives to be used
in the serological detection of
autoantibodies
05734 BBB
DNA-lipid films for tailor-made
implant surfaces
05758 BBB
Projectleider Dr. F.J.M. Harren Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes Totale toewijzing in
Projectleider Prof. J.A. Jansen Totale toewijzing in euro
429.00005688
euro 314.016
467.000
Contracten Geheimhouding: Alpes
Lasers
Octrooien P6000455 DNA-based coatings
for implants
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het doel van het project is het ontwikkelen van een
Het doel van dit project is om de antigeniciteit van een
Modificaties aan het implantaatoppervlak zijn een
compacte monitor voor het detecteren van extreem
hele reeks gemodificeerde arginines en citrullides te
middel om controle op de processen op het schei-
lage gasconcentraties gebaseerd op een quantum-
onderzoeken. Gemodificeerde arginines en citrullides
dingsvlak tussen biomateriaal en levend weefsel
cascadelaser. Het doel is het instrument te ontwik-
worden via organische synthese bereid en gezuiverd.
uit te oefenen. Het doel van het project was de
kelen tot een betrouwbaar, op zichzelf staand
Deze nieuwe aminozuren worden ingebouwd in peptiden
toepassing van deoxyribonucleine zuur (DNA) als
instrument voor toepassingen op het gebied van
en peptidebibliotheken, en deze peptiden en bibliotheken
coating voor biomaterialen en implantaten, vanwege
levenswetenschappen zoals medische diagnostiek,
zullen worden getest op antigeniciteit met een grote
mogelijke positieve effecten op afweerreactie en
agrotechnologie, aardwetenschappen en atmosfe-
collectie auto-immuunsera. Het zwaartepunt van deze
botmineraalafzetting en mogelijkheid tot drug-
rische onderzoek.
aanvraag ligt bij de organische synthese van nieuwe
delivery.
arginine- en citrullinederivaten die gebruikt kunnen
Resultaat na 5 jaar
worden voor nieuw te ontwikkelen diagnostische testen.
Met de apparatuur zijn speciaal voor NO zeer hoge
gevoeligheden gehaald (subppbv), waardoor met
Resultaat na 5 jaar
In vitro en in vivo werd aangetoond dat de coatings
Resultaat na 5 jaar
cytocompatibel en histocompatibel zijn en een
zeer goede tijdsresolutie NO-emissies van verkeer
Het doel om nieuwe aminozuren te synthetiseren
verminderde afweerreactie gaven. Ook werden
gemeten konden worden. Momenteel wordt de
met een vergelijkbare activiteit als het natuurlijke
positieve effecten op mineralisatie waargenomen
apparatuur ingezet voor het meten van NO afkomstig
citrulline is geslaagd. Pogingen om de gevoeligheid
en capaciteit tot drug-delivery. Het onderzoek heeft
van planten, omdat het gas een rol speelt in de verde-
in de auto-immuunassays te verhogen waren echter
geleid tot een patent voor de toepassing van DNA-
diging tegen micro-organismen. De technologie wordt
(nog) niet succesvol. Vanwege mogelijk patentwaar-
coatings in de implantologie. In-vivo onderzoek in een
momenteel vercommercialiseerd door Sensor Sense
dige informatie zijn publicaties uitgesteld en is een
verwant onderzoeksproject heeft positieve initiële
(een spin-off bedrijf van de Radboud Universiteit) voor
bibliotheek van verbindingen aangelegd die nog
effecten op de botresponse tegen DNA-coatings
atmosferische en agrotechnologische doelen.
verder is geëvalueerd. EuroDiagnostica en Axis Shield
aangetoond. De DNA-coatings zijn ondergebracht
hebben de financiering toegezegd van vervolgonder-
in een nieuw onderzoeksproject op het gebied van
zoek om de mogelijkheden van homocitrulline- en
implanteerbare sensoren en een te starten onder-
In een samenwerking tussen Sensor Sense BV en
ornithinederivaten voor gebruik in de diagnostische
zoeksproject waarin DNA-coatings gebruikt worden
Synspec BV zijn op quantumcascadelaser-gebaseerde
testen voor RA verder te onderzoeken. Daarnaast is er
ter verbetering van de werkzaamheid van anti-adhesie
detectoren op de markt gebracht voor de detectie van
een ander vervolgproject gehonoreerd wat meer een
meshes voor abdominale hernia’s.
gassen zoals ammoniak en NO2 voor atmosferische
‘development-karakter’ heeft.
Resultaat na 10 jaar
Resultaat na 10 jaar
en industriële detectie; bèta-versies voor de detectie
van andere gassen zijn bij gebruikers uitgezet.
Resultaat na 10 jaar
We hebben aangetoond dat DNA-gebaseerde
Wetenschappelijk wordt de apparatuur volop
In de tussentijd is er een publicatie verschenen van
coatings eenvoudig gemaakt kunnen worden via
toegepast voor de detectie van NO in het medisch
het project. Het bovengenoemde vervolgproject
layer-by-layer assembly, een techniek die toepasbaar
onderzoek. De apparatuur is daar gevalideerd en wordt
(EFRO-financiering), waarin gekeken is naar mogelijk-
is voor vele materialen en 3D-structuren. Deze
onder andere getest voor de detectie van astma bij
heden om PAD-enzymen die betrokken zijn bij de
coatings vormen zich door elektrostatische inter-
kinderen. Via financiering van de provincie Gelderland
ontstekingsreacties van RA, te deactiveren met
acties tussen negatief geladen DNA-moleculen en
en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
behulp van irreversibele remmers heeft een octrooi
positief geladen polymeren (i.e. poly-L-lysine en
(EFRO) wordt deze medische validatie uitgevoerd.
opgeleverd; Peptidylarginine deiminase (PAD)
poly(allylamine) hydrochloride). De gevormde
Tevens is het doel van dit project om, op quantum-
inhibitors, WO 2009-NL50340, 2009, wat door de
DNA-coatings bleken gunstige effecten te hebben
cascadelaser gebaseerde, ethyleendetectoren bij
betrokken partners is geprobeerd uit te licenseren.
t.a.v. immunologische response, nucleatie van
de tuinbouwer in de kas of opslag te gebruiken.
Dit is uiteindelijk niet gelukt. Daarmee is deze onder-
calciumfosfaat en drug-delivery. Door middel van
zoekslijn in feite beëindigd.
experimenten met macrofagen werd aangetoond dat
Gebruikers
Applikon Biotechnology BV (Schiedam) /
een DNA-coating de secretie van pro-inflammatoire
Gebruikers
cytokines vermindert, waardoor de kans op persi-
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
DSM Research BV (Geleen) / Radboud Universiteit
stente afweerreacties tegen biomedische devices
(Bilthoven) / Sensor Sense BV (Nijmegen) /
Nijmegen / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
verkleind wordt. Voor botimplantaten is het belangrijk
Universitair Medisch Centrum Utrecht / Wageningen
Milieu (Bilthoven) / Wieslab BV (Nijmegen)
dat een implantaat een directe binding met bot-
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
weefsel kan aangaan. Voor DNA-coatings werd
STW-projecten 2002
43
NIOO
Egg hatching failure in avian
predators: the role of the availability
of essential nutrients in foodchains
05571 BBB
Projectleider Prof.dr. M.E. Visser Totale toewijzing in euro
230.066
aangetoond dat de fosfaatgroepen in het DNA een
positief effect op de nucleatie van calciumfosfaat
hebben en daarmee de directe botbinding bevorderd
kan worden. Tenslotte werd de interactie van biomoleculen (e.g. groeifactoren) met DNA-coatings onderzocht met als doel DNA-coatings te gebruiken als
drug-delivery vehicle om biologische processen
te sturen. De resultaten van hieraan gerelateerde
experimenten toonden dat zowel botvorming
(via BMP-2) als bloedvatvorming (via VEGF) te sturen
Nederlands
Instituut
voor
Ecologie
Doelstelling
Sinds het begin van de jaren negentig zijn de roofvogelpopulaties op de arme zandgronden van
Nederland ingestort. Er waren aanwijzingen dat vitamine B2 gebrek hier een rol in zou kunnen spelen.
Doel van het project was om te onderzoeken of vitamine B2 tekorten inderdaad de oorzaak waren voor een
verminderd broedsucces en populatieterugval en hoe
deze deficiënties opgeheven zouden kunnen worden
door gericht beheer van de vegetatie en/of bodem.
waren door middel van gefunctionaliseerde DNAcoatings. De onderzoeksresultaten hebben geleid
Resultaat na 5 jaar
tot vervolgonderzoek met wet-chemical coatings op
Het onderzoek laat zien dat aminozuurgebreken een
basis van organische bestanddelen.
betere verklaring voor het broedsucces en populatiedaling zijn dan vitamine B2. De aminozuurgebreken
Gebruikers
ontstaan waarschijnlijk als gevolg van stikstof-
ASM International NV (Almere) / BioComp Industries
depositie. Het ministerie van Landbouw heeft op basis
BV (Vught) / Brandwonden Research Instituut
van dit onderzoek geld vrijgemaakt om de bodem-
(Beverwijk) / Disphar International BV (Baarn) /
plant-insectrelaties die ten grondslag liggen aan
DSM Research BV (Geleen) / EMCM (Nijmegen) /
aminozuurgebreken in verschillende systemen (heide,
Humeca BV (Enschede) / Institut Straumann AG
venen) te onderzoeken. De betreffende deskundigen-
(Waldenburg, Zwitserland) / Katholieke Universiteit
teams van LNV, waar onderzoekers en beheerders in
Leuven (België) / Maastricht University (Maastricht) /
vertegenwoordigd zijn, erkennen het belang van het
Matricel GmbH (Herzogenrath, Duitsland) / Medtronic
onderzoek voor het behoud van de biodiversiteit. Het
BV (Maastricht) / Purac Biochem BV (Gorinchem) /
onderzoek zal uitmonden in diverse veldexperimenten.
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Een directe voortgang van het project in bossen is nu
in behandeling bij één van de deskundigenteams.
Resultaat na 10 jaar
Het project dat in overweging was bij LNV, heeft in
2013 zijn laatste jaar. Nieuwe resultaten wijzen erop
dat niet zozeer de aminozuren zelf een probleem
vormen, maar juist de stikstof in de plant dat niet
als aminozuur of eiwit voorkomt. De oorzaak van de
problematiek ligt bij stikstofdepositie, welke de fysiologie van de bomen verstoort. Dit heeft een grote
beleidsrelevantie in het kader van de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof). Samen met de Radboud
Universiteit en het RIVM wordt een project voorbereid
om de mechanismen nog verder te ontrafelen.
Gebruikers
ALTERRA (Wageningen) / Expertisecentrum LNV
(Ede) / Gemeente Ede Staatsbosbeheer (Driebergen)
/ Vogelbescherming Nederland (Zeist) / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
44
Utilisatierapport STW 2013
T
Micro Valve for Implantable
Medication Delivery Systems
based on Field-Effect Control of
Electroosmotic Flow
05384 Universiteit
Twente
BBB
Development of Compositional
Programming Techniques for
networked heterogeneous hard
real-time embedded systems
05410 CBA
Projectleider Prof.dr. J.G.E. Gardeniers Totale toewijzing in
Projectleider Dr.ir. J.F. Broenink Totale toewijzing in euro
euro 340.014
194.252
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 68.000
Doelstelling
Het ontwikkelen van een nieuw principe voor vloei-
Het doel van dit project is om op CSP gebaseerde
stofsturing; het veranderen van de wandlading in een
programmeertechnieken te introduceren in het
microkanaal, via een op de buitenkant aangebrachte
gebied van real-time genetwerkte embedded
elektrode. Door de ladingsverandering zal ook de
control systemen (toepassingsgebied: mechatronica).
elektro-osmotische vloeistofstroming, die in het
Voordeel is dat embedded control software nu echt
kanaal kan worden gegenereerd via een langs het
componentsgewijs kan worden gebouwd, en dat voor
kanaal aangebracht veld, worden veranderd, zodanig
communicatie en scheduling bouwstenen van het
dat de vloeistofstroming stopt, of zelfs van richting
juiste niveau beschikbaar komen, zodat de systeem-
omkeert. Hierdoor wordt een klep gerealiseerd die
integrator geen lastige multithreading programma’s
geen bewegende mechanische onderdelen heeft.
hoeft te schrijven, terwijl de applicatie toch multi-
Dit concept is geschikt voor toepassingen waarbij
threaded is.
een lange levensduur, en geen onderhoud, gewenst is
(bijvoorbeeld een implanteerbaar medicijnsysteem).
Resultaat na 5 jaar
Van de in het proefschrift gepresenteerde beschrij-
Resultaat na 5 jaar
vingstaal, SystemCSP, worden elementen gebruikt
De principewerking van het concept is aangetoond.
om onze methoden en tools (met name gCSP) te
Hiertoe is er een nieuw fabricageproces ontwikkeld,
verbeteren. De metabeschrijving van SystemCSP
waarbij metaalelektrodes zijn ingebed in een isolator-
en GML plus de verbetervoorstellen voor deze tool,
laag, die vervolgens weer als wand in een microkanaal
die in het onderzoek naar voren kwamen, worden
is geïmplementeerd. Het concept is sterk afhankelijk
op dit moment gebruikt bij vervolgprojecten. De
van de pH en werkt alleen goed rond de pH-waarde
verbeterde CSP process scheduling is reeds verwerkt
waarbij de wandlading vrijwel volledig geneutraliseerd
in onze basis parallelle executie software. De experi-
wordt door protonen uit de oplossing. Om de span-
menteermogelijkheden met betrekking tot effecten
ningen nodig voor het schakeleffect op de wandlading
van verschillende schedulers hebben we nog niet
te reduceren is gekeken naar een complexere elektro-
allemaal uitgebuit. De in het proefschrift uitgewerkte
denstructuur, en aansturing met gesynchroniseerde
voorstellen op gebied van beschrijving van timing en
wisselspanningen van enkele volts. Dit concept blijkt
afhandeling ervan zullen daarna worden meegenomen
goed te werken.
in onze gCSP-tool. Vervolgprojecten zijn 07020, nu in
zijn eindfase en 07757 (PROGRESS+-project), en het
Resultaat na 10 jaar
De resultaten van het onderzoek naar wandlading-
PROGRESS+-project CoSDSE, wat de resultaten van
dit project en van 05224 en 07020 valoriseert.
gecontroleerde elektro-osmotische stroming hebben
een vervolg gekregen in nieuw onderzoek verricht bij
Resultaat na 10 jaar
de betrokken groepen aan de Universiteit Twente,
Van de in het proefschrift gepresenteerde beschrij-
onder andere in het Vici-project van Gardeniers. Verder
vingstaal, SystemCSP, worden elementen gebruikt
worden enkele processen ontwikkeld in het project,
om onze methoden en tools te verbeteren. De
met name het integreren van metaalelkctrodes in
metabeschrijving van SystemCSP en GML plus
glaschips, momenteel gebruikt door spin-off bedrijven
de verbetervoorstellen voor deze tool, die in het
in de regio, onder andere in instrumenten voor het
onderzoek naar voren kwamen, worden op dit moment
meten van bestanddelen van bloed.
gebruikt bij vervolgprojecten. Zij vormden de basis
voor het ontwikkelen van onze nieuwe aanpak voor
Gebruikers
embedded control software ontwikkeling, namelijk
C2V (Enschede) / Micronit Microfluidics BV
gebaseed op metamodellen, en vandaaruit de soft-
(Enschede) / Philips Research (Eindhoven) /
waregereedschappen te genereren. De verbeterde
Philips Research Europe - Eindhoven
CSP proces-scheduling is reeds verwerkt in onze
basis parallelle executie software. De experimen-
STW-projecten 2002
45
Prediction of flow instabilities
during polymer extrusion
Atomyste: ATOm splitting in
eMbedded sYStems TEsting
05417 ACB
Projectleider Dr.ir. A. Rensink Totale toewijzing in euro
140.220
Totale inkomsten in euro 48.000
05481 BCA
Projectleider Prof.dr. J. Molenaar Totale toewijzing in euro
240.655
Contracten Licentie: Dow Benelux BV, TUE
Totale inkomsten in euro 23.416
teermogelijkheden met betrekking tot effecten van
Doelstelling
Doelstelling
verschillende schedulers hebben we nog niet
Het project Atomyste had als doel het ontwikkelen
Bij extrusie van polymeren om bijvoorbeeld folies te
allemaal uitgebuit. De in het proefschrift uitgewerkte
van methoden, technieken en gereedschappen voor
maken treden in de praktijk soms vreemde effecten
voorstellen op gebied van beschrijving van timing
atoomsplitsing bij het conformance testen van
op: het geëxtrudeerde materiaal kan een ondoor-
en afhandeling daarvan, zijn meegenomen bij de
embedded en reactieve softwaresystemen op basis
zichtig oppervlak vertonen, is soms gebobbeld of
ontwikkeling van softwaregereedschappen voor
van formele specificaties.
komt met schokken uit de extruder. Al deze effecten
ontwerpen van embedded control systems op een
grafische wijze. Deze ontwikkelingen hebben geleid
maken het product waardeloos. Doel van dit project is
Resultaat na 5 jaar
het begrijpen van het ontstaan van de ongewenste
tot het STW-PROGRESS-project 07020, en de
De in de projectomschrijving genoemde testtheo-
effecten en te komen tot adviezen ten aanzien van
vakgroep kennis en reputatie gegeven om te kunnen
rieën zijn uitgebreid met inzichten over het verband
polymeersamenstelling en extrudergeometrie die
bijdragen aan de net succesvol geëindigde Europese
tussen testen vóór en na atoomsplitsing. Om tot deze
hogere productiesnelheden mogelijk maken.
projecten DESTECS (248314) en BRICS (231940),
inzichten te komen bleek het nodig een uitbreiding
en het STW-Perspectiefprogramma ‘Robust design
te geven aan de kern van de theorie, zodat deze nu
of Cyber-Physical Systems’ (P11-29), dat in de
compositioneel is. Deze uitbreiding is ook opgenomen in
Het is gelukt de wandconditie te beschrijven als
opstartfase verkeert.
de bestaande toolondersteuning voor het automatisch
functie van de eigenschappen van polymeer en
genereren en uitvoeren van testen, door middel van het
extruderwand. Deze conditie is gecombineerd met
tool TorX. De op het project aangestelde promovendus
een stromingsmodel voor het extrusiemodel. Dit
Fontys Hogeschool Eindhoven / Imtech
is na afloop van het project een spin-offbedrijf (Axini)
model beschrijft en voorspelt daarmee uitstekend de
(Amersfoort) / NXP Semiconductors (Eindhoven) /
gestart – met onder andere hulp van een STW-Valor-
zogeheten ‘spurt’ instabiliteit. Bij dit effect komt het
Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Healthcare
isation Grant. Deze spin-off maakt gebruik van test
materiaal op een pulserende manier uit de extruder,
Nederland BV (Best) / Stork Plastics Machinery BV
softwaretechnologie die mede in de context van het
soms weinig of niets en dan weer heel veel met grote
(Hengelo) / TASS Nederland (Eindhoven)
project is ontwikkeld, in de vorm van het tool TorX.
snelheid. Het model is overgedragen aan de industrie
Deze software wordt voor doeleinden van het bedrijf
en kan gebruikt worden om materialen te ontwikkelen
uitgebreid; waar uitbreidingen in samenspraak met de
waarvoor het spurteffect pas bij hoge extrusiesnel-
leerstoel gebeuren, kunnen de vernieuwingen ook voor
heden optreedt. Het verworven inzicht zou in een
onderzoek worden ingezet.
vervolgproject gebruikt kunnen worden om ook de
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
zogeheten ‘sharkskin’ instabiliteit te verklaren.
Resultaat na 10 jaar
Atomyste heeft geleid tot een aanvulling op de
Resultaat na 10 jaar
bestaande theorie voor modelgedreven testen, en
Dit project heeft geleid tot een beter inzicht in het
daarmee ook tot een verdere ontwikkeling van de
stromingsgedrag van polymeren in het algemeen.
bestaande tooling voor het daadwerkelijk afleiden van
Het onderzoek is voortgezet binnen DOW, Terneuzen.
tests voor reactieve systemen uit daarvoor geëigende
We weten nu dat de verschillende instabiliteiten
modellen. Het academische prototype-tool JTorX (zie
heel verschillende oorzaken hebben. Speciaal is
http://fmt.cs.utwente.nl/tools/jtorx) is verrijkt met het
voortgang gemaakt met het begrijpen waarom de
in Atomyste ontwikkelde principe van compositioneel
zogeheten ‘spurt’ instabiliteit optreedt. Hierbij
testen. Het spin-offbedrijf Axini biedt volledige automa-
komt het polymeer met schokken uit de extruder.
tisering van het testen van ICT-systemen, op basis van
De oorzaak blijkt te zijn het feit dat het gesmolten
het principe van modelgedreven testen. Axini draait
polymeer eerst tegen de wand plakt en daarna plot-
inmiddels zelfstandig op basis van eigen inkomsten.
seling losschiet. De inzichten zijn neergelegd in
een proefschrift en tal van artikelen en hebben uitein-
Gebruikers
delijk gediend als bouwstenen voor een boek over
ASML Netherlands BV (Veldhoven) / Logica Neder-
stromingsinstabiliteiten: ‘Polymer Melt Fracture’
land BV (Rotterdam) / Ordina (Nieuwegein) / Philips
door Rudy Koopmans, Jaap den Doelder en Jaap
Research Europe - Eindhoven / Route 67 (Waalre) /
Molenaar, ISBN 978-157444-780-4, CRC Press,
Siemens VDO Trading BV (Eindhoven)
2011. De industrie begrijpt hierdoor beter hoe de
instabiliteiten in de praktijk beheerst kunnen worden.
46
Utilisatierapport STW 2013
Advanced simulation techniques
for vortex dominated flows in
aerodynamics
05541 05576 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. J.J.W. van der Vegt Totale
Projectleider Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer Totale toewij-
toewijzing in euro 289.058 Contracten Samenwerking:
zing in euro 662.056 Totale inkomsten in euro
UT-EWI, NLR
Er kan op twee manieren ingegrepen worden om
ABA
Development of a continuous
process for recycling/devulcanisation
of EPDM-rubber vulcanisates with
amine devulcanisation agent
Totale inkomsten in euro 91.000
Doelstelling
Doelstelling
hogere verwerkingssnelheden te realiseren: (a) de
Het ontwikkelen van een discontinue Galerkin eindige
De ontwikkeling van reactieve extrudertechnologie
ketenlengte en ketenvertakkingen van de polymeren
elementen-methode voor het oplossen van de
op continue pilotschaal voor mechanochemische
worden specifiek gekozen en (b) voor een gegeven
compressibele Navier-Stokesvergelijkingen. Met deze
recycling/devulcanisatie van EPDM rubberafval uit
polymeer worden de materiaalverwerkingscondities
numerieke methode kan de compressibele turbulente
de productie van dakbedekking, raamprofielen en
zoals bijvoorbeeld de extrudergeometrie optimaal
stroming rond vliegtuigvleugels berekend worden.
automobielprofielen. Wetenschappelijk doel was de
gekozen. De productiecapaciteit is hierdoor toe-
Hierbij wordt de turbulentie gemodelleerd door middel
ontwikkeling van een model op basis van de proces-
genomen.
van een Large Eddy model.
variabelen, teneinde een basisontwerp voor een
volledig productieproces te kunnen maken. Uitvoering
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
Dow Benelux BV (Terneuzen) / DSM Research BV
Het numerieke model voor compressibele visceuze stro-
(Geleen) / TEIJIN TWARON BV (Arnhem) / TNO
mingen is gereed. Daarnaast is er significante voortgang
(Eindhoven)
geboekt in het ontwikkelen van efficiënte oplossings-
van verdere productontwikkeling voor toepassing van
het recyclaat in bijvoorbeeld nieuwe dakbedekking.
Resultaat na 5 jaar
technieken en het modelleren van commuteerfouten
De procescondities voor recycling van aangeleverd
in Large Eddy Simulaties. Het numerieke model is
EPDM rubberen bouwprofiel zijn bepaald: temperatuur,
volledig geïmplementeerd in het computerprogramma
het devulcanisatiemiddel en de vereiste tijdsduur.
Hexadap. Dit wordt door het Nationaal Lucht- en
Opgeschaald naar dubbelschroefsextrusie zijn
Ruimtevaartlaboratorium verder ontwikkeld en gebruikt
kilogrammen gedevulkaniseerd EPDM bereid. Hiermee
voor aerodynamische berekeningen. Hiermee is alle
is succesvol onderzoek uitgevoerd naar toepas-
relevante kennis overgedragen naar de gebruiker.
sing in EPDM-dakbedekking, naast mechanistisch
Daarnaast zijn de resultaten uitgebreid gepubliceerd in
moleculair onderzoek naar het mechanisme van de
wetenschappelijke tijdschriften en in twee proefschrif-
devulcanisatie. Bij de recyclingfirma Rubber Resources
ten. Een vervolg is het ADIGMA-project. Dit is een EU
(Maastricht) zijn de resultaten op industriële schaal
STREP waarin door een groot consortium een nieuwe
succesvol getest. Momenteel lopen toepassing-
generatie van nog nauwkeuriger numerieke technieken
sonderzoeken van het recyclaat bij een tweetal
voor het oplossen van de compressibele Navier-
EPDM-dakfolieproducenten, in Nederland en in de VS.
Stokesvergelijkingen wordt ontwikkeld.
Resultaat na 10 jaar
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
De gebruiker van het project, het NLR, is een aantal
jaren na de succesvolle beëindiging van het STW-
Gebruikers
project gestopt met de ontwikkeling van discontinue
DSM Elastomers BV (Sittard) / Hertel Rubber
Galerkin-methodes voor luchtvaarttoepassingen. Deze
Products BV (Kampen) / Rhein Chemie Rheinau GmbH
beëindiging is voornamelijk ingegeven door budgetover-
(Mannheim, Duitsland) / Rijksuniversiteit Groningen /
wegingen, niet zozeer door de geschiktheid van de
Rubber Resources (Maastricht) / Universiteit Twente
methode. Derhalve is er op dit moment geen operatio-
(Enschede)
neel prototype, product of patent. Rond het einde van het
STW-project heeft het NLR, samen met de Universiteit
Twente, deelgenomen aan het EU-project ADIGMA. Dit
project is positief afgesloten, en het vervolgproject
IDIHOM is in zijn laatste jaar. Zonder de resultaten van
het STW-project hadden NLR noch de Universiteit
Twente, kunnen participeren in ADIGMA en IDIHOM.
Gebruikers
Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium
(Amsterdam) / Rijksuniversiteit Groningen / Technische
Universiteit Delft
STW-projecten 2002
47
EXPLORE: Experimentation
Platform for Organic Reactions
05605 BBA
Micro and miniaturized flow
controllers for gas chromathography
05610 CBA
Long-life low-noise microcooler
05677 BCB
Projectleider Prof.dr.ir. A. van den Berg Totale toewijzing
Projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek Totale toewijzing in
in euro 506.635
euro 548.391 Contracten Optie: Bronkhorst High-Tech
in euro 705.818 Contracten Geheimhouding: SRON,
BV
Dutch Space BV, ASTRON, Micronit Microfluidics BV,
Totale inkomsten in euro 254.118
Projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake Totale toewijzing
Thales Cryogenics BV, ESA-ESTEC
Totale inkomsten in
euro 43.064
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het doel van dit project is een geminiaturiseerd
Bij de miniaturisatie van flow controllers is de
In dit project zal technologie en kennis worden
systeem te realiseren waarmee op een veilige manier
actuatie van kleppen de bottleneck. De nu gebruikte
ontwikkeld voor de productie van geminiaturiseerde
chemisch onderzoek kan worden verricht bij hoge
elektromagnetische actuatoren worden te heet bij
koelers, bedoeld om detectoren en elektronische
drukken.
miniaturisatie. Het doel van dit project is om een
componenten tot extreem lage temperaturen af te
alternatief actuatiemechanise te vinden en dit te
koelen. Een lagere temperatuur betekent lagere ruis
testen in een klep die geschikt is voor gebruik in
en grotere snelheid in de digitale circuits. Aandacht-
De hoogste druk die na afloop van het project op
een geminiaturiseerde gaschromatograaf. Daarnaast
punten zijn het minimaliseren van de afmetingen,
de chip behaald is lag dicht tegen de 700 bar. Destruc-
zal onderzoek worden gedaan aan mogelijkheden
verhoging van het rendement, de maakbaarheid
tieve druktests hebben aangetoond dat bij dergelijke
om met behulp van electroplating een klep te maken
en het voorkomen van trillingen als gevolg van
drukken de verbinding tussen de glaschip en glas-
van nikkel.
tweefasestroming.
Resultaat na 5 jaar
capillairen die zorgen voor de verbinding met een
pomp, verantwoordelijk is voor de sterkte van het
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
systeem. De focus van het onderzoek lag in het
Met behulp van silicium micromachining-technieken is
In het project zijn microkoelers ontwikkeld die bestaan
verbeteren van de bindingssterkte en het chip-
een microklep ontwikkeld. Tevens werd een systeem
uit drie dunne glasplaatjes waarin kanaaltjes worden
ontwerp, en het verrichten van enkele chemische
van kleppen en hydraulische weerstanden ontwik-
geëtst. Deze plaatjes worden op elkaar gebond om
demonstraties van hoge druk-chemie die bij uitstek
keld, inclusief goed werkende analytische modellen
zo een koeler te realiseren. In het project zijn een-
op een chip kan gebeuren, zoals reacties onder
van de kleppen, die in een werkgebied van 2 tot
trapskoelers ontwikkeld die werkend met hoge-druk
superkritische condities.
10 bar een stabiele besturing van de flow mogelijk
stikstofgas koelen tot 100 K (ca. 170 °C). Toepassing
maken. De klep is zodanig ontworpen dat ze door een
van deze koelers voor koeling van ruisarme voor-
grote verscheidenheid van actuatoren kan worden
versterkers en detectoren is in parallel lopende
Het onderzoek heeft een vervolg gekregen in het
aangedreven: het is een modulair systeem. Voor een
projecten verkend. Deze presteren beter wanneer
programma NanoNextNL, waarin een project wordt
praktische toepassing is echter nog verder onderzoek
ze gekoeld worden tot cryogene temperaturen.
uitgevoerd in samenwerking met enkele industriële
noodzakelijk. Nikkel electroplating als technologie
De ontwikkelde microkoelers hebben afmetingen die
partners om de microreactoren voor hoge druk op te
biedt interessante perspectieven, maar het bleek niet
vergelijkbaar zijn met de devices die gekoeld moeten
schalen naar grotere doorstroomvolumes, door gebruik
goed mogelijk om hiermee onderdelen voor de micro-
worden. Bovendien is hun koelvermogen veel meer
te maken van kanaaldiameters rond de 1 mm. Hiertoe
klep te maken. Als demonstrator is wel een membraan
toegespitst op de toepassing waardoor slechts een
dient de technologie om dergelijke microreactoren te
met micronozzles ontwikkeld, dat gebruikt kan worden
zeer gering inputvermogen is vereist. De belangrijkste
verbinden met externe apparatuur te worden herzien.
om emulsies te maken.
markten zijn de koeling van voorversterkers, bijvoor-
Resultaat na 10 jaar
beeld in telecommunicatiesystemen, en de koeling van
Verder zijn de hoge druk-aansluitingen die in het
STW-project zijn ontwikkeld toegepast in een aantal
projecten gericht op HPLC op een chip.
Resultaat na 10 jaar
seerde flowcontrollers is nog steeds een belangrijk
Gebruikers
infrarood detectoren in ruimteonderzoek.
De ontwikkeling van technologie voor geminiaturiResultaat na 10 jaar
speerpunt voor de onderzoeksgroep. Het is onbekend
In 2008 heeft Pieter Lerou (promovendus in het
Abbott Healthcare Products BV (Weesp) /
of er inmiddels een praktisch toepasbare microklep
project) een spin-off bedrijf gestart: Kryoz Technolo-
Micronit Microfluidics BV (Enschede) / MSD Oss /
is ontwikkeld.
gies (www.kryoz.nl). Voor het opstarten van Kryoz
heeft hij een STW Valorisation Grant verworven (1e en
Shell Research and Technology Centre (Amsterdam)
Gebruikers
2e fase). Kryoz ontwikkelt de microkoelertechnologie
Applied Instruments (Vlissingen) / Bronkhorst
verder voor commerciële toepassingen. Voor toepas-
High-Tech BV (Ruurlo) / LioniX BV (Enschede) /
sing in ruimteonderzoek loopt een aantal projecten
Nanomi BV (Oldenzaal) / Stork Veco BV (Eerbeek) /
gesponsord door ESA in samenwerking met Kryoz en
Universiteit Twente (Enschede)
Dutch Space. Ook is een nieuw STW-project gestart
gericht op het bereiken van nog lagere temperaturen.
48
Utilisatierapport STW 2013
A new method for research and
development of heterogeneous
catalysts and catalytic processes
inliquid phase
05694 BBA
Next generation fluorine based
VUV excimer lasers
05696 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr. P.J.M. Peters Totale toewijzing in euro
466.880
456.850
Totale inkomsten in euro 50.380
Octrooien P81094 Method and system
for creating a homogeneous pulsed gas discharge
(Fluorine excimer lasers)
Totale inkomsten in euro
360.000
Gebruikers
Doelstelling
Doelstelling
ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy
In de katalyse is de afgelopen decennia buitengewoon
Door het gebruik van fluor in plaats van chloor in
(Dwingeloo) / Bronkhorst High-Tech BV (Ruurlo) /
veel inzicht verkregen op basis van spectroscopische
bepaalde lasergasmengsels kunnen excimeerlasers
Dutch Space BV (Leiden) / ESTEC - European Space
technieken en transiënte reactoren. Het verkregen
gemaakt worden die vacuüm UV -golflengtes uitzenden
Research and Technology Centre (Noordwijk) /
inzicht heeft veelvuldig ontwikkeling van nieuwe
(bijvoorbeeld ArF* of F2*). Door het sterkere elektron-
Micronit Microfluidics BV (Enschede) / SRON -
katalysatoren en verbetering van bestaande kataly-
egatieve karakter van fluor in vergelijking met chloor
Netherlands Institute for Space Research (Utrecht)
satoren mogelijk gemaakt. Deze technieken zijn helaas
vertonen elektrische ontladingen in dit soort gasmeng-
/ Thales Cryogenics BV (Eindhoven) / TNO (Delft) /
alleen beschikbaar voor heterogene katalysatoren in
sels een veel grotere neiging tot het ontwikkelen van
Universiteit Twente (Enschede)
gasfase omdat de hoge dichtheid van vloeistoffase
instabiliteiten. Dit leidt tot kortere laserpulsen en uitein-
de technieken in hoge mate stoort. Het doel van dit
delijk tot een mindere bundelkwaliteit. De bedoeling van
project is de ontwikkeling van transiënte reactoren in
het project was om de gasontladingseigenschappen van
vloeistoffase.
op fluor gebaseerde gasmengsels voor excimeerlasers
te bestuderen met de bedoeling om uiteindelijk stabiele
Resultaat na 5 jaar
ontladingen met lange pulsduren te kunnen maken.
De belangrijkste problemen met de reactoren en
detectoren zijn opgelost. Nieuwe gestructureerde
Resultaat na 5 jaar
reactoren zijn ontwikkeld die een voldoende lage
De in het onderzoeksproject behaalde onderzoeks-
drukval combineren met de aanwezigheid van
resultaten hebben geleid tot een beter inzicht in de
voldoende hoeveelheid katalysator en plugflow-
stabiliteitscriteria van de gasontladingseigenschappen
gedrag, voorwaarden om goede transiënte experi-
van op fluor gebaseerde lasergasmengsels die gebruikt
menten te kunnen uitvoeren. Bovendien zijn twee
worden voor excimeerlasers. Er werd een tweetal kleine
typen detectoren ontwikkeld waarmee on-line de
ontladingscellen gebouwd waarmee de experimenten
concentraties van reactanten en producten in de
werden uitgevoerd. Verschillende vormen van gas-voor-
uitgang van de transiënt-bedreven reactoren kan
ionisatie en excitatiecircuits werden ontworpen en uit-
worden gevolgd als functie van de tijd. Beide detec-
gebreid getest. Een van de belangrijkste ontdekkingen
toren werken op basis van massaspectrometrie;
was dat door toevoeging van een zeer kleine hoeveel-
het interface met de vloeistoffase wordt verzorgd
heid Xe aan het sterk elektronegatieve gasmengsel
met enerzijds een membraan en anderzijds met
stabiele en homogene gasontladingen gemaakt konden
electron-spray-ionization.
worden met zeer lange pulsduren van 170 ns of
langer. Zonder toevoeging van Xe werd de ontlading al
Resultaat na 10 jaar
instabiel na ongeveer 70 ns. Op deze vinding is patent
De ontwikkelde reactoren en detectoren zijn nog te
aangevraagd. Vanuit de industrie is dit project met grote
storingsgevoelig en arbeidsintensief voor uitgebreide
interesse gevolgd en gesteund door NCLR BV
praktische toepassing. Verdere ontwikkeling is nodig
om dat mogelijk te maken, maar er is nog geen vervolg
gegeven aan het onderzoek.
Resultaat na 10 jaar
Het project is destijds succesvol en binnen het budget
beëindigd met de promotie van de twee promovendi
Gebruikers
en een patentaanvraag. Dit aanvraag is jammer
DSM Research BV (Geleen) / Micromeritics SA/NV
genoeg na twee jaar niet voortgezet omdat enerzijds
(Brussel, België) / Shell International Oil Products BV
het NCLR (inmiddels failliet!) niet meer geïnteresseerd
(Amsterdam) / Shell Research and Technology Centre
was en de projectleider ook geen andere laserfirma
(Amsterdam) / Technische Universiteit Eindhoven
voor dit patent heeft kunnen interesseren.
Gebruikers
ASML Netherlands BV (Veldhoven) / Nederlands
Centrum voor Laser Research BV (Enschede) /
Perdix Technologies BV (Wijchen) / Philips Enabling
Technologies Group (Eindhoven)
STW-projecten 2002
49
Ontwikkeling van een polyelektroliet
voor een methanol brandstofcel
05713 BBA
Organic acid and protein
recovery and fractionation using
direct acidification by bipolar
membrane electrodialysi
05739 BCB
Ontwikkeling van nieuwe chelaatliganden voor specifieke actinidebinding bij de verwerking van hoogradioactieve processtromen: een
combinatoriële strategie ter identificatie en selectie
05751 BBA
Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing
Projectleider Dr. W. Verboom Totale toewijzing in euro
euro 297.679 Totale inkomsten in euro 22.689
in euro 346.320 Contracten Overdracht Octrooi:
607.208
FuMa-Tech GmbH
spacer
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 15.000
Octrooien P47042 Membrane con
Totale inkomsten in euro 36.296
Doelstelling
Doelstelling
Doel van het project is de ontwikkeling van een
Elektrodialyse met bipolaire membranen is een
Het doel was een wetenschappelijke bijdrage te
polyelektroliet membraan voor de toepassing in een
technologie waarin een membraan, bestaande uit
leveren aan het oplossen van het kernafvalprobleem.
methanol brandstofcel met een hoge doorlaatbaarheid
een laminaat van een anionuitwisselingslaag en een
Als invalshoek werd gekozen voor de ontwikkeling
voor protonen maar een verwaarloosbare permeabi-
kationuitwisselingslaag, water dissocieert in protonen
van nieuwe americiumliganden via een combinatoriële
liteit voor methanol. Het onderzoek richt zich op
en hydroxylionen. Bipolaire membraanelektrolyse
aanpak. Americium (als Am3+) is een van de hoog-
‘gezwollen’ en op ‘droge’ of ‘watervrije’ membranen.
biedt veel mogelijkheden voor het ontzouten van
radiotoxische elementen, dat aanwezig is in kernafval.
De eigenschappen van deze membranen zullen
fijne chemicaliën met hoog toegevoegde waarde.
Door middel van extractie met organische verbindin-
worden onderzocht binnen het temperatuurstraject
Er zijn echter nog een paar technische belemmeringen.
gen kan dit element (als kation) uit kernafval gehaald
van 60 tot 90 oC (vloeibare methanoloplossing) en
Het project focusseert op (a) nieuwe concepten in
worden. Hiervoor zijn liganden nodig met een hoge
100 tot 150 oC (dampvormig methanol).
moduleontwerp en procesvoering ter voorkoming van
affiniteit voor Am3+ en een hoge selectiviteit ten
precipitatie van de aangezuurde organische moleculen
opzichte van het veel voorkomende Eu3+.
Resultaat na 5 jaar
in de membraanstack, en (b) nieuwe concepten
DMFC’s (direct methanol fuel cell) brengen chemische
voor het ontwikkelen van membranen voor kation-
energie uit een brandstof direct over in elektrische
uitwisseling die ‘scaling-resistent’ zijn.
energie. Dit kan worden toegepast in draagbare
elektronische apparatuur. Het membraan voor de
Resultaat na 5 jaar
Er zijn een vijftal nieuwe platformen bestudeerd,
hetgeen heeft geleid tot nieuwe inzichten.
Resultaat na 5 jaar
Vervolgens is het tritylplatform gebruikt als basis
uitwisseling van protonen is het hart van van de
De doelen van het project zijn gehaald. De drie
voor de synthese van in totaal 81 nieuwe Am3+-
DMFC. De huidige (perfluorosulfonated ionomere)
belangrijkste aspecten die een rol spelen bij het
liganden door middel van combinatoriële chemie.
membranen hebben beperkingen qua prestaties en
minder efficiënt verlopen van membraanelektro-
Het project heeft aangetoond dat de toepassing van
kosten. Nieuwe membraanmaterialen zijn ontwikkeld
dialyse, zijn onderzocht: membraanselectiviteit,
een combinatoriële benadering voor het vinden van
met een lage methanolpermeabiliteit en hoge DMFC-
concentratiepolarisatie, en membraan ‘scaling’ en
nieuwe coördinerende liganden veelbelovend is.
performance, zelfs bij hoge methanolconcentraties.
‘fouling’. De nieuwe asymetrische membranen en
Een split-pool ‘tea bag’ benadering maakt het mogelijk
Dit om beter te kunnen concurreren met bestaande
geoptimaliseerde membraan-spacer configuraties
een groot aantal potentieel nieuwe liganden te
Li-ionbatterijen.
lieten een efficiënter iontransport zien. Een mogelijke
synthetiseren en te analyseren in een relatief kort
toepassing ligt in de zuivelindustrie (ontzouten van
tijdsbestek. De ontwikkelde methode maakt dat
wei) en in de chemische industrie (EDTA-kristallisatie).
voor de analyse van parallelle rijen van verbindingen
De methode om membraanspacers te fabriceren is
de weg naar het parallelle combinatoriële syntheti-
door STW gepatenteerd en onderhandelingen over
seren van nieuwe, coördinerende liganden een stap
de overdracht van dit patent aan een van de partici-
dichterbij is.
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen gegevens aangeleverd.
Gebruikers
Aquamarijn Microfiltration BV (Zutphen) / DSM
panten in het onderzoek is nog gaande (maart 2008).
Resultaat na 10 jaar
Engineering Plastics BV (Geleen) / DSM Solutech BV
(Heerlen) / Energieonderzoek Centrum Nederland
Resultaat na 10 jaar
Het onderzoek heeft niet direct geleid tot een nieuw
(Petten) / FuMa-Tech GmbH (Vaihingen, Duitsland) /
De kosten voor het octrooi zijn vergoed aan STW
prototype of proces. Indirect hebben de verkregen
NedStack fuel cell technology BV (Arnhem)
plus een gering eerste licentievergoeding. Er zijn geen
resultaten er wel toe geleid dat kon worden bijgedra-
verdere gegevens aangeleverd.
gen aan een tweetal EU-projecten betreffende de
behandeling van nucleair afval. Een derde EU-project
Gebruikers
gaat voorjaar 2013 van start. Hoewel zonder externe
Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) /
financiële ondersteuning, hebben de verkregen in-
DMV International (Veghel) / DSM Research BV
zichten de basis gelegd van een vruchtbare bilaterale
(Geleen) / FuMa-Tech GmbH (Vaihingen, Duitsland) /
samenwerking met een groep in Mumbai (India).
IEC NV (Riemst, België)
Gebruikers
Akzo Nobel Functional Chemicals BV (Amersfoort) /
COVRA NV (Vlissingen) / DSM (Heerlen) / Nuclear
Research and Consultancy Group (Petten) / Unilever
R&D (Vlaardingen)
50
Utilisatierapport STW 2013
Synthesis and preparation of a
new generation gas separation
membranes
05776 ACA
Cmos nano-wire communication
05791 CCA
Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing
Projectleider Dr.ir. E.A.M. Klumperink Totale toewijzing in
in euro 424.212 Contracten Geheimhouding: Shell
euro 491.500 Totale inkomsten in euro 300.000
Research and Technology Centre, Dr. T. Visser; Optie:
Parker Filtration & Separation BV
Octrooien P6005793
Gas separation membranes comprising permeability
enhancing additives
Doelstelling
Doelstelling
Resultaat na 10 jaar
Doel van het project is de ontwikkeling van nieuwe
Voor nieuwe generaties digitale CMOS-chip worden
Het werk heeft internationaal behoorlijk wat aandacht
polymere gasscheidingsmembranen voor de scheiding
de MOS-transistoren wel sneller, maar de data-
getrokken en de equalizertechniek wordt bijvoorbeeld
van koolwaterstoffen. De aanpak bestaat uit het
communicatie over dunne lange koperdraden met
door IBM gebruikt voor inter-chip-communicatie.
covalent koppelen van koolstof C60 (fullerenen of
toenemende weerstand niet. Het doel van dit project
De vier belangrijkste papers die voortgekomen zijn
‘bucky-balls’) als zijgroep aan polymeren om een zo
is om via gemengde analoog-digitale circuittech-
uit het project hebben citatiescores boven de 20,
groot mogelijk vrij volume te creëren, toegankelijk
nieken deze bottleneck in de datacommunicatie aan
en groeien nog flink. AXIOM-IC (www.axiom-ic.com/)
voor moleculen uit de gas- of dampfase. Dit moet
te pakken. Concreet is het doel om de snelheid en
ontwikkelt zich succesvol en heeft momenteel rond
resulteren in superglasachtige materialen met
betrouwbaarheid van communicatie over lange draden
de 20 mensen in dienst. Het bedrijf heeft de Van den
excellente gas- en damppermeatie-eigenschappen.
op CMOS-chips te verbeteren, met als randvoorwaarde
Kroonenberg-prijs 2012 voor jong ondernemerschap
minimaal vermogensgebruik en chipoppervlak.
ontvangen. Enkele ideeën ontstaan in het CMOS
Resultaat na 5 jaar
De doelen van het project zijn gehaald. Verscheidene
Nano-Wire project, met name qua modellering van
Resultaat na 5 jaar
parasitaire effecten en ontwerptechnieken voor
nieuwe materialen voor gasscheidingsmembranen zijn
Via tweede chiprealisaties is aangetoond is dat
zuinige comparators, hebben volgens Daniel Schinkel
gesynthetiseerd en hun gasscheidingseigenschappen
via gemengde analoog-digitale technieken de
een positieve rol gespeeld bij de ontwikkeling van het
zijn onderzocht. Met name de vinding dat toevoeging
datacommunicatiesnelheid over 10 mm lange draden
bedrijf. Daniel is als 2e geëindigd bij de Simon Stevin
van lage concentraties van hyper-branched polyesters
op CMOS-chips aanzienlijk te verhogen is. Dit kan
Gezel verkiezing 2012.
aan het membraanpolymeer leidde tot betere
samengaan met een zeer laag energieverbruik. Op
gasscheidingseigenschappen was verrassend.
dit moment zijn ons geen concrete producten bekend
Deze vinding is door STW gepatenteerd en in optie
waarin deze concepten gebruikt worden. De belang-
ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy
gegeven aan Parker Filtration & Separation BV. Het
rijkste uitdaging lijkt nu te liggen in het inpassen van
(Dwingeloo) / FOM-Nikhef (Amsterdam) /
onderzoek heeft verder veel inzicht gegeven in het
onze deels analoge IC-concepten in de digitale design
NXP Semiconductors (Eindhoven, Nijmegen) /
gedrag van asymmetrische holle vezelmembranen.
flow. Of dit zal gebeuren zal mede afhangen van de
TNO (‘s-Gravenhage)
Dit aspect van het onderzoek heeft geleid tot
digitale architectuurontwikkelingen en de behoefte
vervolgprojecten die nu direct worden gefinancierd
om daarin lange draden te gebruiken. We hebben onze
door de bedrijven in de gebruikerscommissie van het
technieken ook toegepast op kortere draden met een
STW-project.
lengte van 1 tot 2 mm, waarbij nog steeds aanzienlijke
Gebruikers
voordelen te behalen zijn. Uit het onderzoek is het
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
bedrijf AXIOM-IC (zie http://www.axiom-ic.com/)
voortgekomen.
Gebruikers
Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /
Parker Filtration & Separation BV (Etten-Leur) /
Shell Global Solutions International BV (Amsterdam)
STW-projecten 2002
51
Rapid Trace-gas Detector and
Analyzer (RTDA)
05795 Development of a superconducting
MgB2/Fe wire for MRI scanner
systems
BBB
05816 BCA
Projectleider Prof.dr. K.J. Boller Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. B. ten Haken Totale toewijzing in euro
796.000
648.644
Totale inkomsten in euro 128.454
Doelstelling
Gebruikers
Totale inkomsten in euro 107.500
Doelstelling
Het ontwikkelen van een detector voor snelle detectie
DSM Research BV (Geleen) / Nederlands Centrum
Het einddoel is de ontwikkeling van een supergeleider
en analyse van sporengassen. Als lichtbron is hiervoor
voor Laser Research BV (Enschede) / Nedinsco BV
die prijs-economisch concurrerend is met NbTi, maar
een Optische Parametrische Oscillator (OPO) gebruikt
(Venlo) / Perdix Technologies BV (Wijchen) / Philips
bruikbaar is bij hogere temperatuur. Toepassing wordt
die monochromatisch licht afgeeft in het mid-infrarode
Applied Technologies (Eindhoven) / Rijksuniversiteit
voorzien in magneten die een veld van enkele tesla’s
golflengtegebied. Voor de detectie van gassen is de
Groningen / Sensor Sense BV (Nijmegen) / Unilever
opwekken, zoals de MRI-scannersystemen in veel
OPO gecombineerd met andere gevoelige spectro-
R & D (Vlaardingen) / Radboud universitair medisch
ziekenhuizen. Het beoogde productieproces is geba-
scopische methoden (fotoakoestische detectie,
centrum (Nijmegen) / VSL (Delft) / Wageningen
seerd op de ‘powder-in-tube’ methode, een proces
frequentie modulatie spectroscopie en cavity
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
dat al wordt toegepast voor de duurdere Nb3Sn en
enhanced absorptie spectroscopie). In de toekomst
de hoge-temperatuur supergeleiders.
kan deze ingezet worden voor medische diagnostiek,
maar ook om andere gasdetectoren en biosensoren
Resultaat na 5 jaar
die voor medische of industriële toepassingen van
Het supergeleidende gedrag van diverse materiaal-
belang zijn te ijken en te verbeteren.
combinaties werd gemodelleerd en vervolgens werden
Resultaat na 5 jaar
MgB2-draden vervaardigd. Naast de vinding dat
toevoeging van Pb leidt tot betere verwerkbaarheid,
Het onderzoek heeft tot een groot aantal publica-
werden ook hybride processen (voor-gereageerd
ties geleid. Een van de meest opzienbarende is die
MgB2 poeder in combinatie met on-gereageerde
waaruit blijkt dat planten geen methaan produceren,
Mg en B) ontwikkeld. Daarnaast werd er een unieke
in tegenstelling tot een eerdere publicatie in Nature.
experimentele infrastructuur gerealiseerd voor de
Voor de OPO’s is commerciële belangstelling gekomen
thermische karakterisatie van supergeleiders bij
van E.L.S. uit Duitsland. Helaas is dit bedrijf voortijdig
hogere temperatuur. De internationaal erkende ken-
overgenomen en zijn de activiteiten gestopt.
nis stelde de projectvoerder in staat een breder en
Momenteel zijn er directe contacten met spectro-
succesrijk EU-project te mobiliseren en coördineren,
scopiegroepen in Helsinki, Zürich, Leiden en Delft,
waarin onder andere een prototype MgB2 MRI-sys-
die naar aanleiding van ons ontwerp zelf een OPO
teem werd ontwikkeld.
bouwen. In Delft wil het Nederlands Meetinstituut
de OPO gebruiken voor de ontwikkeling van gas-
Resultaat na 10 jaar
standaarden en zal in het kader van het EURAMET-
Inmiddels is MgB2-productie een commerciële
netwerk met hen samen gewerkt worden.
activiteit en worden er met dit materiaal wereldwijd meer economische supergeleidende magneten
Resultaat na 10 jaar
ontworpen. Behalve voor medische MRI wordt de
Tot een directe commerciële exploitatie van de ken-
nieuwe supergeleider ook verder ontwikkeld voor
nis van de OPO is het niet gekomen, wel zijn elders,
elektrotechnische toepassingen zoals foutstroom-
gebaseerd op ons ontwerp en publicaties een OPO op
begrenzers en generatoren voor windturbines.
de markt gekomen via Aculight (nu Lockheed Martin).
Zowel projectuitvoerder als verscheidene gebruik-
Voor wat betreft de wetenschappelijke toepassingen
ers zijn hier bij betrokken. Vanuit wetenschappelijk
wordt onderzoek verricht naar de detectie van gassen
oogpunt worden modellen uit het project inmiddels
in de uitademing, met name voor de medische toe-
ook toegepast bij de optimisatie van andere
passingen. Zo loopt momenteel een onderzoek naar
geavanceerde supergeleidende materialen. De
de detectie van HCN in de adem van patiënten met
experimentele infrastructuur heeft dan weer
cystic fibrosis die geïnfecteerd zijn door Pseudomonas
aanleiding gegeven tot verdere betrokkenheid bij
bacteriën (gefinancierd door het astmafonds).
internationale samenwerkingsverbanden, met name
rond hoogveld magneten ten behoeve van hogeenergiefysica en kernfusie.
52
Utilisatierapport STW 2013
Nearly quantum-Limited squids for
extreme small displacements sensors application to minigrail (NQLS)
05879 Gebruikers
BAA
High-speed micro/nanofluidics for
bio-applications
06016 CCB
Projectleider Dr.ir. J. Flokstra Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. A. van den Berg Totale toewijzing
505.589
in euro 576.500 Totale inkomsten in euro 131.594
Doelstelling
Doelstelling
ESCETE Single Crystal Technology BV (Enschede)
Het doel van het project was de ontwikkeling van zeer
Het onderzoek heeft zich gericht op ontwikkelen van
/ Philips Healthcare Nederland BV (Best) / SMI
gevoelige verplaatsingssensoren gebaseerd op lage-
nieuwe micro/nanofluïdische technieken en devices.
BV (Enschede) / Smit Draad/Draad Nijmegen BV
Tc Superconducting Quantum Interference Devices
Hierbij worden vloeistoffen op nanoliterschaal
(Nijmegen) / Smit Transformatoren BV (Nijmegen)
(SQUIDs) voor de uitlezing de eerste bolvormige
gemanipuleerd en bijvoorbeeld geanalyseerd. De
/ Technische Universiteit Eindhoven / Universiteit
resonante massa gravitatiegolf-antenne MiniGrail.
focus was hierbij op snelheid en applicaties in het
Twente (Enschede)
Er wordt gebruik gemaakt van een massatransducer
biomedische gebied, en het gebruik maken van micro-
en een fluxtransformer netwerk die de koppeling naar
en nanofabricagetechnieken in het MESA+ Nanolab.
de SQUID verzorgt. Optimalisatiecriteria zijn de best
realiseerbare gevoeligheid en een zo gering mogelijke
back-action op het detectienetwerk.
Resultaat na 5 jaar
Het indertijd opgestarte onderzoek heeft geleid tot
een grote hoeveelheid activiteiten op wetenschap-
Resultaat na 5 jaar
pelijk en toepassingsgebied. Zo heeft het project
Verschillende stabiele twee-traps SQUID-systemen
geleid tot transfectie van DNA in een enkele, getrapte
zijn ontwikkeld. Zowel simulaties als experimenten
stamcel in een microfluïdische structuur. Naar aan-
in het mK-gebied zijn uitgevoerd. De mK-metingen
leiding van dit kiemproject is binnen onze groep een
zijn in Leiden verricht waarbij de SQUID gekoppeld
groot aantal projecten in deze richting opgestart en is
was aan de antenne. Voor een van de SQUIDs werd
een aantal promoties gerealiseerd op het project.
de quantumlimiet vrijwel behaald. MiniGrail is in
staat om gravitatiegolven te detecteren met een
Resultaat na 10 jaar
gevoeligheid die vergelijkbaar is met de veel duurdere
In een latere fase zijn nog een vijftal andere promoties
interferometerantennes. Het onderzoek is nog niet
en tientallen publicaties hier indirect uit voortgevloeid.
zo ver dat het bestaan van de golven is aangetoond.
Ook heeft het project bijgedragen aan de vorming
De ontwikkelde SQUIDs zijn ook gebruikt voor ruis-
van een aantal startups op het gebied van Lab-on-
thermometrie, als voorversterkers en voor de uitlezing
a-Chip, zoals Medimate, Blue4Green en Cellanyzer.
van AFM- en NMR-systemen. Na afloop is het project
Postdoc Helene Andersson-Svahn die op het project
en de samenwerking tussen Twente en Leiden voort-
aangesteld is geweest is intussen full-professor aan
gezet met eigen middelen.
de KTH in Zweden geworden. Een andere postdoc
is nu tenure-track medewerker bij de UT. Het is niet
Resultaat na 10 jaar
overdreven te stellen dat het project de oorsprong is
Na 2007 heeft er geen onderzoek aan MiniGrail
geweest van een nu zeer florerende onderzoekstak
meer plaatsgevonden. Het onderzoek aan de
‘cells-on-chip’ bij onze BIOS onderzoeksgroep.
SQUID-detectoren is afgerond. Het bestaan van de
gravitatiegolven kon met deze detectoeren in combinatie met de MiniGrail niet worden aangetoond.
Gebruikers
Cytocentrics BV (Eindhoven) / IBIS Technologies
BV (Enschede) / IQ Products (Groningen) /
Gebruikers
Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / Micronit
ESTEC - European Space Research and Technology
Microfluidics BV (Enschede) / Modiquest Research BV
Centre (Noordwijk) / Hightech Development Leiden
(Oss) / R&R Mechatronics BV (Zwaag) / Shimadzu
(Leiden) / INFN (Padova, Povo, Trento, Italië) /
Benelux (‘s-Hertogenbosch) / Universiteit Twente
Mitutoyo Research Center Europe BV (Best) / SRON -
(Enschede) / Wageningen Universiteit & Research-
Netherlands Institute for Space Research (Utrecht) /
centrum (Wageningen)
Twente Solid State Technology BV (Enschede) /
Università degli Studi di Roma ‘Tor Vergata’ (Roma,
Italië) / Universiteit Twente (Enschede) / VSL (Delft)
STW-projecten 2002
53
Innovative metal patterning using
low-thermal-budget supersonic
impact of neutrals: IMPULSION
06101 U
AAA
Model-based image reconstruction
for 3D Transmission Tomography
05544 BCA
Projectleider Prof.dr.ir. B. Poelsema Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. F.J. Beekman Totale toewijzing in
euro 473.501
euro 420.337
Doelstelling
Goed gedefinieerde metaalstructuren worden
onder andere toegepast in zonnecellen en andere
elektronische apparatuur. In dit project is een
alternatieve methode van metaaldepositie
onderzocht, waarbij conventionele lithografie en
Universiteit
Utrecht
Doelstelling
Het project heeft tot doel om methoden te ontwikkelen om routinernatig zeer nauwkeurige CT-reconstructie te kunnen uitvoeren, ook onder rnoeilijke condities
zoals gebruik van gereduceerde stralingsdosis en/of
beweging van de patiënt tijdens de opname.
chemisch etsen niet nodig zijn. Selectieve depositie
Resultaat na 5 jaar
van colloïdale metaaldeeltjes wordt bereikt door
gepatroneerde functionalisering van het substraat.
In het project is een aantal aspecten onderzocht.
Specifieke uitgroei van de metaaleilanden leidt tot
Allereerst is bekeken of grafische kaarten kunnen
geleidende patronen. Ook is het toepassen van
helpen in het verkorten van rekentijd op een computer.
hyperthermische bundels voor het verbeteren van
Ook is er software geschreven zodat beelden die uit
de geleidingseigenschappen onderzocht.
een CT-scanner komen, gecorrigeerd kunnen worden.
Verder is er een Monte Carlo-methode ontwikkeld en
Resultaat na 5 jaar
is gewerkt aan het ontwikkelen van software om de
In dit project hebben we onderzocht en aangetoond
dosis straling te verlagen die een patiënt krijgt onder
dat lokale depositie van metaalcolloiden via zacht-
een CT-scanner (bij gelijkblijvende beeldkwaliteit).
lithografische methodes, i.e. microcontactprinten,
De software uit dit project is gebruikt in de start-up
gevolgd door selectieve metaaldepositie vanuit
MILABS, die de aanvrager heeft opgericht. MILABS
oplossing, de mogelijkheid biedt om goedgeleidende
maakt CT-scanners waarmee kleine dieren tot in groot
metaalbanen te maken op isolerende substraten.
detail levend kunnen worden afgebeeld.
Hoewel deze resultaten niet direct tot industriële
Resultaat na 10 jaar
toepassing hebben geleid, is er wel een vervolgproject
geïnitieerd met het oog op biosensorapplicaties.
In het project is een aantal methodes ontwikkeld voor
Hierbij zijn met name de optische eigenschappen
iteratieve reconstructie voor CT-scanners. Toentertijd
van de uitgroeiende lagen van belang, zoals die
was het, door beperkingen van de hardware, nog te
bestudeerd en geanalyseerd zijn in dit project.
vroeg om deze methodes grootschalig te implemen-
Daarnaast is er in het kader van dit project tijdens
teren. De tijd is daar nu wel rijp voor. Een aantal
een afstudeeropdracht een infrarood ellipsometer
grote bedrijven zoals GE, Siemens en Philips zijn zich
gebouwd en geoptimaliseerd.
inmiddels gaan richten op de iteratieve reconstructie.
Ons werk van tien jaar geleden heeft een grote
Resultaat na 10 jaar
Er zijn verder geen gegevens bekend bij STW.
bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van dit vakgebied en we merken dat de belangstelling
ervoor langzaam maar zeker toeneemt.
Gebruikers
Gebruikers
Helianthos BV (Arnhem) / Philips Research
(Eindhoven) / Philips Research Europe - Eindhoven
DNV KEMA Energy & Sustainability (Arnhem) /
/ Universität Heidelberg (Heidelberg, Duitsland) /
Erasmus MC (Rotterdam) / Nucletron BV (Veenendaal)
Universiteit Twente (Enschede)
/ Philips Research (Hamburg, Duitsland) / Skyscan NV
(Aartselaar, België) / Universitair Medisch Centrum
Utrecht
54
Utilisatierapport STW 2013
Airborne measurement of radiances
in cloudy conditions
05547 ACA
Control of plant architecture by
adapting light- and hormone signal
transduction processes
05562 BBA
Downy mildew genomics and
plant disease resistance
05565 BBA
Projectleider Dr. H. van Dop Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. J.C.M. Smeekens Totale toewijzing in
Projectleider Dr. A.J.F.M. van den Ackerveken Totale
183.781
euro 362.569
toewijzing in euro 547.505 Contracten Licentie: Enza
Zaden Research and Development BV, Rijk Zwaan
Zaadteelt en Zaadhandel BV
Totale inkomsten in euro
20.400
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het ontwerpen en testen van het DIRAM-instrument,
Toepassen van kennis verkregen uit fundamenteel
Valse meeldauw is een belangrijke ziekte op vele
waarmee (anisotropie in) de verstrooiing van
onderzoek in samenwerking met de veredelings-
gewassen, en leidt tot grote oogstverliezen. Om
zonnestraling in wolken kan worden gemeten, met
industrie om in land- en tuinbouwgewassen bloei en
nieuwe vormen van ziekteresistentie te vinden is
het doel daaruit fysische eigenschappen (vloeibaar
lengtegroei te beheersen, waardoor onder variërende
kennis van de ziekteverwekkers en hun uitgescheiden
water-inhoud, druppelgrootte, optische dikte) te
omgevingsomstandigheden een optimale gewas-
effectoreiwitten belangrijk. Doel is om deze eiwitten,
bepalen. Een verdere toepassing behelst de meting
opbrengst kan worden verkregen.
van valse meeldauw, van sla en Arabidopsis, op te
van de reflectie van sneeuw en ijsoppervlakken om
albedostudies te kunnen doen.
sporen en te gebruiken bij de screening voor nieuwe
Resultaat na 5 jaar
resistentiegenen in gewassen.
Het project heeft geresulteerd in nieuwe inzichten
Resultaat na 5 jaar
in de moleculaire mechanismen waarlangs bloei
Resultaat na 5 jaar
Drie prototypes zijn gemaakt en getest op een
gereguleerd wordt. De ontwikkeling van niet-/laat-
Bij de start in 2002 was er nog niets bekend over de
vliegtuigmeetcampagne in mei 2003, waarmee
bloeiend voedergras op basis van ATH1-technologie
genen van valse meeldauw en over de eiwitten die
het primaire doel van het project was bereikt. Verder
(Van der Valk et al., 2004) laat zien dat een deel
door deze ziekteverwekkers worden uitgescheiden
zijn tijdens een veldcampagne in Samedan (CH) in
van deze kennis momenteel direct toepasbaar is
tijdens infectie. Binnen het project zijn genen
2005 sneeuwalbedo’s bepaald. Een patentaanvraag
op het gebied van bloeiregulatie. Met de komst van
gevonden die coderen voor deze eiwitten. Een
is overwogen maar niet gerealiseerd gezien de hoge
TILLING-technieken kan nu ook de minder gewenste
selectie is nader onderzocht op sla veredelingslijnen.
kosten. Een commercieel traject voor het instrument
GGO-technologie omzeild kan worden wat toepassing
Binnen de testset werden helaas geen geschikte kan-
(Kipp & zonen) werd gezien de kleine markt niet
verder zal stimuleren. De samenwerking UU-partners
didaten gevonden. In de tweede fase van het project
gevolgd. Het KNMI heeft belangstelling getoond
heeft tot nu toe geresulteerd in drie patenten: PCT/
werd duidelijk dat RXLR-eiwitten binnen de plant
om het instrument in te zetten voor optimale
IB98/00821, PCT/EP01/09570, PCT/EP01/09572 en
herkend worden. Aan het einde van het project was er
positionering van zonnepanelen maar daar (nog)
bij alle partijen is de wens aanwezig om het samen-
helaas geen tijd meer om deze RXLR-eiwitten in sla
geen gevolg aan gegeven.
werkingsverband voort te zetten.
te testen. Onze kennis, en die van de bedrijven, over
infectie door valse meeldauw is enorm toegenomen.
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.
Gebruikers
Resultaat na 10 jaar
Project STW05562 heeft geresulteerd in nieuwe in-
Resultaat na 10 jaar
zichten in de moleculaire mechanismen via welke bloei
De resultaten van het STW-onderzoek vormden de
gereguleerd wordt met betrekking tot het verkrijgen
basis voor een samenwerking met drie Europese
Energieonderzoek Centrum Nederland
van bloeicompetentie en de regulering van bloei door
groepen (ERA-PG-project) om de RXLR-effectoren van
(Petten) / Kipp & Zonen BV (Delft) / Koninklijk
omgevingstemperatuur. De ontwikkeling van niet-/
valse meeldauw van Arabidopsis nader te onder-
Nederlands Meteorologisch Instituut (De Bilt) /
laat-bloeiend voedergras op basis van ATH1-techno-
zoeken. De resultaten uit dit en andere vervolgonder-
TNO (Apeldoorn, ‘s-Gravenhage)
logie (Van der Valk et al., 2004) laat zien dat een
zoeken hebben uiteindelijk geleid tot de publicatie van
deel van deze kennis momenteel direct toepasbaar
het genoom van valse meeldauw in Science (2010).
is. Zeker nu met de komst van TILLING-technieken
De verkregen kennis en methoden zijn verder uit-
minder gewenste GGO-technologie omzeild kan
gewerkt in een TTI-GG-project in samenwerking met
worden. De samenwerking UU-partners heeft verder
vijf veredelingsbedrijven. Dit heeft geresulteerd in de
geresulteerd in drie patenten: PCT/IB98/00821,
identificatie van vele effectoren van valse meeldauw
PCT/EP01/09570, PCT/EP01/09572. Voortbouwend
van sla en het opsporen van resistentiegenen bij sla
op binnen het project verkregen kennis en inzichten
(o.a. Dm2). Ondanks het niet realiseren van patenten
is in 2010 een TTI-GG-project genaamd ‘Control
heeft de kennis wel geleid tot nieuwe belangrijke
of flowering time by environmental stimuli’ gestart.
inzichten voor de veredeling op ziekteresistentie en
Wetenschappelijk gezien heeft het project de aanzet
tot vruchtbare samenwerkingen met het veredelings-
gegeven tot de promoties van dr. B. Rutjens en
bedrijfsleven.
dr. D. Bao en vier publicaties.
Gebruikers
Gebruikers
Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Enza Zaden Research
Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (Fijnaart) /
and Development BV (Enkhuizen) / Rijk Zwaan
SESVANDERHAVE Nederland BV (Rilland)
Zaadteelt en Zaadhandel BV (De Lier, Fijnaart)
STW-projecten 2002
55
V
Heatshock proteins in bovine paratuberculosis. A novel diagnostic approach
with further elucidation of immunopathogenisis and genetic aspects
05589 CCC
Projectleider Prof.dr. V.P.M.G. Rutten Totale toewijzing in
euro 563.010 Contracten Samenwerking: Universiteit
Utrecht Holding BV
Octrooien Diagnosis and treatment
of slow progressive infections
Totale inkomsten in euro
48.521
Doelstelling
daarop een succes, in totaal twee promoties en circa
Paratuberculose is voor rundvee een slepende,
15 publicaties in gerenommeerde wetenschappelijke
ongeneeslijke darmontsteking die wereldwijd
tijdschiften. Mede gebaseerd op kennis opgebouwd
voorkomt. De ziekte leidt tot verminderde melkgift
in project 05589 werd in 2010 een WOTRO-project-
en een slechte conditie door diarree. Hoewel het dier
subsidie (700.000 euro) verkregen. Op basis van
als kalf al besmet wordt met de bacterie, wordt de
de behaalde resultaten wordt met andere partners
ziekte pas ontdekt in het volwassen dier. Bedrijven
gewerkt aan diverse onderzoeksvoorstellen ter
waar de ziekte voorkomt verliezen per jaar gemiddeld
verbetering van het vaccineffect.
10% van hun dieren. Het doel was het ontwikkelen
van een vroege, gevoelige diagnostische methode
Gebruikers
waarbij kalveren worden geïmmuniseerd. Daar-
CRV BV (Arnhem) / Gezondheidsdienst voor Dieren
naast wordt via genetisch onderzoek gezocht naar
(Deventer) / Holland Genetics BV (Arnhem)
potentieel gevoelige en resistente nakomelingen voor
aangepaste selectie en fokkerij.
Resultaat na 5 jaar
Er is een volledig nieuwe gevoelige diagnostische
methode ontwikkeld. Jonge kalveren worden
geïmmuniseerd met een heatshock eiwit van de
bacterie (Hsp70). Daarop is octrooi aangevraagd.
Gebruikers die diagnostische tests kunnen ontwikkelen zijn wereldwijd benaderd. Men zag echter
immunisering met Hsp70 als vaccinatie en niet als
diagnostische test. Ook waren bedrijven zelf al bezig
met het ontwikkelen van vaccins. Uiteindelijk was
er onvoldoende belangstelling voor het octrooi. Uit
het genetische onderzoek is een waardevolle merker
naar voren gekomen om een onderscheid te kunnen
maken tussen gezonde en zieke dieren.
Resultaat na 10 jaar
Na voorgaande rapportage (na 5 jaar) werd met één
van de gebruikers, op basis van het patent, alsnog
een contract afgesloten om gedurende een periode
van vier jaar (promotieonderzoek, budget 350.000
euro) eedere bevindingen te bevestigen. Dit project
liep af op 1 mei 2011. Resultaten werden bevestigd,
Hsp70-vaccinatie was in zekere mate beschermend
(preventief) en, als nieuwe bevinding, bleek ook
effectief wanneer toegepast in reeds geïnfecteerde
dieren (therapeutisch). Daarnaast werd nader inzicht
verkregen in het werkingsmechanisme. Resultaten
werden door deze partner niet sterk genoeg geacht
om over te gaan tot verdere vaccinontwikkeling. Op dit
ogenblik is een andere potentieel geïnteresseeerde
in beraad om hier alsnog mee aan de gang te gaan.
Wetenschappelijk is project 05589 en het vervolg
56
Utilisatierapport STW 2013
Vrije
Universiteit
Amsterdam
Viral G-protein coupled receptors:
the quest for new drug targets
05793 Metal-hydrides for smart coatings
BAB
05804 Projectleider Prof.dr. R. Leurs Totale toewijzing in euro
701.255
Projectleider Prof.dr. R.P. Griessen Totale toewijzing in
Contracten Material Transfer Agreement: VU,
Abbott Healthcare Products BV
euro 691.687 Octrooien Toepassing van een variabel
reflectiemateriaal (VAREM)
Totale inkomsten in
euro 60.378
Doelstelling
BBA
Totale inkomsten in euro
47.000
(11462, 2011-2015) in samenwerking met Ablynx,
Doelstelling
Virussen kunnen het functioneren van de gast-
dat zich richt op het ontwikkelen van remmende
Doel van het project is de ontwikkeling van een
cel beïnvloeden door de expressie van G-eiwit
VHH-gebaseerde antilichamen, om oncogene
reversibele schakelbare absorberlaag en het opti-
gekoppelde receptoren (GPCRs). In dit project
activiteit van de virale GPCRs ORF74 en US28 te
maliseren van de kinetische en optische eigenschap-
werd onderzocht of virale GPCRs een aangrijpings-
blokkeren. VHHs zijn eiwitfragmenten afkomstig
pen en de structurele stabiliteit van met name de
punt zijn voor geneesmiddelenonderzoek. Er zijn
van een zeldzame klasse van antilichamen die van
absorberende laag. Ten tweede is het doel deze
verschillende assays ontwikkeld om liganden gericht
nature voorkomen in kameelachtigen. Vanwege hun
laag in een device te incorporeren. Uiteindelijk zal
tegen de virale receptor US28 te screenen en de
grootte en unieke driedimensionale structuur, ons
dit moeten leiden tot een volledig in de vaste stof
rol van virale GPCRs in proliferatieve signalering
eerder succes met Ablynx met identificatie van
uitgevoerd device. Het uiteindelijke doel van dit
(bijvoorbeeld kanker) te bestuderen. Deze karakteri-
VHHs die selectief een humane GPCR remmen,
device was de implementatie ervan in een hybride
sering werd mede mogelijk gemaakt door de ontwik-
hebben VHHs de potentie om een innovatieve klasse
zonnecel-zonnecollectorstructuur, waar de schakel-
keling van nieuwe liganden die tijdens dit project
van zeer selectieve (virale) GPCR therapeutica te
bare absorber dient om oververhitting van de zonnecel
zijn gesynthetiseerd.
worden.
te voorkomen. Het werk van de TWAIO liet zien dat
dit geen realistische oplossing is. We concentreren ons
Resultaat na 5 jaar
Gebruikers
De studies hebben aangetoond dat de virale
Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Erasmus
chemokinereceptor US28 een belangrijke rol speelt
MC (Rotterdam) / MSD Oss / Nycomed BV (Hoofd-
als viraal oncogen en zo mogelijk de ontwikkeling en/
dorp) / Vrije Universiteit Amsterdam
nu op het maken van een oververhittingsbeveiliging
voor een goedkope, plastic, zonnecollector.
Resultaat na 5 jaar
of groei van HCMV-geassocieerde tumoren stimuleert.
Het is niet gelukt om een vaste-stof device te maken.
De gedetailleerde structuur-activiteitsrelaties die
In de toekomst zal moeten worden gezocht naar
ontwikkeld zijn, vormen een belangrijke basis voor
nieuwe, OH-compatibele elektrolieten, mogelijk op
nieuwe US28-liganden die op termijn in transgene
solgelbasis. Wel is gevonden dat Mg-Ti-H een ideale
diermodellen getest kunnen worden. Mede door de
schakelbare absorber is met goede optische en
resultaten van dit STW-project konden diverse nieuwe
kinetische eigenschappen. De relatie tussen structuur
onderzoeksprojecten geïnitieerd worden: een NWO
en optische (en elektrische) eigenschappen wordt
Vidi en NWO ECHO-beurs (CW) en het starten van
intensief onderzocht.
transgene muisstudies in samenwerking met een lab
in de VS.
Resultaat na 10 jaar
De toepassing van de schakelbare absorberlaag in een
Resultaat na 10 jaar
zonnecollector is niet van de grond gekomen. In plaats
In dit STW-project hebben wij de biochemische
daarvan is de ontwikkeling van Mg-Ti-H als waterstof-
eigenschappen van belangrijke virale GPCRs nader
sensor voorspoedig verlopen. Het vervolgonderzoek is
onderzocht en een aantal relevante in-vitro en in-vivo
eerst door het ACTS Duurzaam waterstof-programma
bioassays ontwikkeld. Met behulp van de oncogene
gefinancierd en heeft sinds kort geleid tot directe
signaleringsassays hebben we een GPCR-specifieke
funding door de industrie (ABB). Wij hopen binnen
‘small molecule library’ getest en een aantal chemische
twee jaar een device te hebben ontwikkeld dat op de
verbindingen geselecteerd voor verdere karakterisatie
markt gebracht kan worden.
van de virale GPCRs. Deze nieuwe verbindingen waren
uiterst bruikbaar in cellulaire assays, maar konden
Gebruikers
niet voldoende geoptimaliseerd worden voor gebruik
Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /
in in-vivo modelsystemen. Recent onderzoek met
Philips (Eindhoven) / SABIC Innovative Plastics
patiëntmateriaal (gliablastoma, Karposi Sarcoma)
(Bergen op Zoom) / Shell International Oil Products
en transgene muizen heeft aangetoond dat virale
BV (Amsterdam) / Universiteit Utrecht / University
GPCR-eiwitten kunnen bijdragen aan het ontstaan
of Oslo (Noorwegen)
van ontstekingen en kanker. Op basis hiervan als ook
de eerdere onderzoeksresultaten (bovengenoemd
STW-project) is een vervolg STW-project gehonoreerd
STW-projecten 2002
57
Stabilising therapeutic proteins
by supercritical drying
05643 BBA
The fungal protein factory:
increasing the number and variety
of production units and production
facilities
05683 CCC
Projectleider Prof.dr. W. Jiskoot Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. H.A.B. Wösten Totale toewijzing in
556.152
euro 934.960 Contracten Letter of intent: WUR-PRI;
Totale inkomsten in euro 88.486
Optie: DSM Research BV, RUG
Octrooien A recombinant
host cell for the production of a compound of interest
Totale inkomsten in euro 691.159
Doelstelling
Doelstelling
van een vervolg patentaanvraag op de transcriptie-
Om eiwitgeneesmiddelen te stabiliseren worden
Aspergillus niger is een uitstekend productie-
ze vaak gevriesdroogd. Vriesdrogen levert echter
systeem voor eiwitten die van belang zijn voor de
niet altijd het gewenste stabiele product op en is
industrie en de geneeskunde. In deze schimmel
bovendien tijdrovend en duur. Het doel van dit project
blijkt echter slechts een gering percentage
Biomade Technology Foundation (Groningen) /
was om een snel, efficiënt proces te ontwikkelen,
schimmeldraden bij eiwitproductie betrokken te zijn.
DSM Food Specialties (Delft) / Plant Research
gebaseerd op het sproeien van waterige eiwit-
Voorts kunnen niet alle eiwitten in Aspergillus niger
International (Wageningen) / Wageningen
oplossingen in hogedruk kooldioxide (superkritische
worden geproduceerd. De doelstellingen van dit
Universiteit & Researchcentrum (America (Horst)
CO2) als droogmedium, waarbij het water onttrokken
project waren dan ook: 1) het verder verhogen van
wordt en de eiwitten en eventuele hulpstoffen als
eiwitproductie in Aspergillus niger door het relatieve
poeder achterblijven.
aantal schimmeldraden te verhogen dat bijdraagt
tot eiwituitscheiding; 2) het ontwikkelen van een
Resultaat na 5 jaar
alternatief schimmelproductiesysteem.
In dit project is aangetoond dat de methode een
veelbelovend alternatief is voor vriesdrogen ter
Resultaat na 5 jaar
stabilisering van eiwitgeneesmiddelen. De grootte en
DSM heeft een octrooi ingediend dat gebaseerd
vorm van de gevormde poeders kan gemanipuleerd
is op bevindingen van het project. Kern van de
worden, afhankelijk van de opgelegde procescondities.
aanvraag is dat het relatieve aantal schimmeldraden
De procescondities en de toevoeging van stabilisa-
dat betrokken is bij eiwitproductie verhoogd kan
toren en buffers zijn van wezenlijk belang voor de
worden door promotoren te gebruiken die in
stabilisering van eiwitten. Momenteel worden de
verschillende delen van het schimmelmycelium
mogelijkheden onderzocht om de poeders te coaten
actief zijn. Onder meer op grond van resultaten
met polymeren voor de ontwikkeling van eiwitgenees-
van het project heeft het Department of Energy
middelen met een verlengde werking. De bedrijven
(Verenigde Staten) besloten de volledige samen-
OctoPlus en Feyecon hebben belangstelling getoond
stelling (sequentie) van het erfelijk materiaal te
voor dit vervolgonderzoek.
bepalen van de paddenstoelvormende schimmel
Schizophyllum commune. Deze sequentie wordt
Resultaat na 10 jaar
Het hierboven genoemde vervolgonderzoek heeft
thans gebruikt in een STW-project met als doel
medicijnen in paddenstoelen te produceren.
mede geleid tot het succesvol indienen van een
vervolgaanvraag, waarin de ontwikkelde eiwitdeeltjes
Resultaat na 10 jaar
ingekapseld worden in microsferen ten behoeve van
1) De patentaanvraag gebaseerd op de vinding dat
gereguleerde afgifte (STW-project 12144). Zowel
het relatieve aantal schimmeldraden dat betrokken
FeyeCon als OctoPlus zijn lid van de gebruikers-
is bij eiwitproductie verhoogd kan worden door
commissie.
promotoren te gebruiken die in verschillende delen van
het schimmelmycelium actief zijn is niet doorgezet.
Gebruikers
2) De genoomsequentie van Schizophyllum
Abbott Healthcare Products BV (Weesp) /
commune heeft uiteindelijk geleid tot een drietal
FeyeCon Carbon Dioxide Technologies (Weesp) /
STW-projecten, waarvan er nog één loopt. Uit een
Johnson & Johnson Pharmaceutical Research (Beerse,
afgerond project zijn twee patentaanvragen gekomen
België) / OctoPlus NV (Leiden) / Stichting Sanquin
die gelicenseerd zijn aan CNC. Het betrof een
Bloedvoorziening (Amsterdam)
aanvraag over regulatiegenen die betrokken zijn
bij paddenstoelvorming en een aanvraag over
induceerbare promotoren. Inmiddels heeft het
bedrijf laatst genoemde aanvraag laten vallen, terwijl
eerstgenoemde aanvraag binnenkort zal worden
toegekend. We zijn inmiddels bezig met het indienen
58
Utilisatierapport STW 2013
factoren die betrokken zijn bij paddenstoelvorming.
Gebruikers
Catalyst system for the single-step
liquid-phase production of MIBK
05733 W
ABA
Ontwikkeling van een methode
voor de veredeling van komkommer op versterkte aantrekking van
biologische bestrijders
05479 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. K.P. de Jong Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. M. Dicke Totale toewijzing in euro
euro 234.099 Totale inkomsten in euro 22.689
364.374
Contracten Afstandsverklaring: Dr. ir. I.F.
Kappers; Letter of intent: WUR-PRI; Optie: WUR-PRI,
WUR-BC, Monsanto Holland BV, Enza Zaden Research
and Development BV, WUR-PW
Totale inkomsten in euro
90.526
Doelstelling
Het doel is een op geactiveerde hydrotalciet
gebaseerd katalysatorsysteem te ontwikkelen voor
de synthese van methylisobutylketon (MIBK) in een
reactiestap uit aceton en waterstof. Mechanistisch
verloopt de synthese in drie stappen. Een vloeistoffaseproces waarbij uit de grondstoffen aceton en
waterstof in een stap onder milde omstandigheden
over een vaste katalysator MIBK wordt gevormd
zou een goed alternatief zijn voor het gangbare
homogene driestappenproces.
Wageningen
Universiteit
& Researchcentrum
Doelstelling
De doelstelling is het ontwikkelen van een methode
om op een snelle en efficiënte wijze te kunnen
selecteren op verhoogde aantrekking van biologische
bestrijders, wat een vernieuwing van de plantenveredeling kan opleveren.
Resultaat na 5 jaar
Voor het gekozen modelgewas, komkommer, is
aangetoond dat er variatie is in de sterkte van
aantrekking van lijfwachten, in dit geval roofmijten
die spint kunnen bestrijden. Daarnaast is aangetoond
Resultaat na 5 jaar
dat dit vermogen genetisch bepaald is. De betrok-
Het onderzoek heeft veel wetenschappelijke infor-
kenheid van een specifiek gen is aangetoond en door
matie opgeleverd ten aanzien van de invloed van de
komkommerplanten te transformeren kunnen de
activeringsprocedure op de eigenschappen van
effecten van specifieke genen bestudeerd worden.
Mg-Al-hydrotalcieten in condensatiereacties. Met
In een proof-of-concept studie is één van de betrok-
name is van belang de gevonden relatie HT-morfo-
ken genen ingebracht in Arabidopsis onder controle
logie en katalytische activiteit. Verder is gebleken
van een constitutieve promoter. Als resultaat daarvan
dat deactivatie in de dehydratatiereactie van DAA
waren de transgene Arabidopsisplanten zonder
afhankelijk is van de concentratie van basische opper-
beschadiging attractief voor roofmijten. Momenteel
vlaktegroepen. Aangetoond werd dat een gecon-
worden komkommerplanten getoetst waarin de
troleerde droogstap van geactiveerd HT en een lage
expressie van genen is veranderd, die betrokken zijn
waterconcentratie in het reactiemengsel van cruciaal
bij de productie van ‘SOS-geuren’. Als de genen
belang zijn voor een hoge katalytische activiteit.
gebruikt kunnen worden als moleculaire expressie-
Aangetoond werd dat de HT-plaatgrootte terugge-
merkers dan kunnen jonge komkommerplanten
bracht kon worden tot 20 nm waardoor de specifieke
geselecteerd worden op het vermogen veel SOS-
activiteit sterk kan worden verhoogd. De resultaten
geuren te produceren en dat zou een belangrijke stap
van het onderzoek als beschreven in de dissertatie
voorwaarts zijn in het veredelen van planten voor
geven meer inzicht in de aard van de Brønsted-basis-
betere prestaties van biologische bestrijding.
che groepen in geactiveerde hydrotalcieten wat het
mogelijk maakte om nieuwe, efficiëntere katalysatoren
voor reacties in de vloeistoffase te ontwikkelen.
Resultaat na 10 jaar
Met ingang 1-1-2011 is een STW-project gestart dat
de resultaten uit project 05479 verder benut. Daarin
Resultaat na 10 jaar
Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te melden.
zoeken we naar induceerbare promotoren van genen
die betrokken zijn bij de productie van geurstoffen die
biologische bestrijders aantrekken. Hiervoor is de
Gebruikers
sequensing van het komkommergenoom samen met de
BASF Nederland BV (De Meern) / Dow Benelux BV
resultaten uit project 05479 cruciaal. Deze genoom-
(Terneuzen)
informatie wordt geanalyseerd in verschillende
komkommer-accessies en gekoppeld aan metabolietpatronen van geïnduceerde geurcomponenten en
expressiepatronen van de genen die coderen voor
STW-projecten 2002
59
Improving nutrient utilization
by synchronization using the
preruminant calf as a model
05505 de enzymen die de geurcomponenten produceren.
CBA
Development of a versatile software
protocol for ecotoxilogical risk assessment at the population level: the
missing link between single-species
tests and higher level test systems
05509 BCB
Projectleider Dr.ir. W.J.J. Gerrits Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. J.E. Kammenga Totale toewijzing in euro
1.196.950
332.848
Totale inkomsten in euro 121.336
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 3.403
Doelstelling
De geïntegreerde aanpak van bioinformatica,
Het onderzoeken van de mogelijkheid om de efficiën-
Een softwareprotocol voor het schatten van popu-
metaboliet en genexpressie-analyse en gedragswerk
tie van voerbenutting door groeiende vleeskalveren te
latiegroeisnelheden bij verschillende concentraties van
zal leiden tot het identificeren van nieuwe genen en
verbeteren door nutriëntsynchronisatie. Hierbij wordt
toxische stoffen. Het protocol moet gebruikt kunnen
hun promotoren die in komkommer van belang zijn
de invloed onderzocht van het afstemmen van het
worden om resultaten van enkel-soorts testen te kop-
voor (geïnduceerde) indirecte verdedigingsmecha-
tijdstip waarop voedingsstoffen worden geabsorbeerd
pelen aan populatie-effecten in mesocosmos testsys-
nismen. We zijn een proces op het spoor om planten
op de behoefte van de dieren. Utilisatie van dit
temen met als basis de levenscycli en reproductieve
versneld te kunnen screenen op een gunstige
onderzoek wordt verwacht in de kalvermelkindustrie,
strategieën. Centraal staat een blauwdrukontwerp dat
eigenschap zoals de productie van SOS-geurstoffen:
die via combinatie van aanpassing van voerschema’s
gebaseerd is op de diversiteit van levensstrategieën
met moleculaire expressiemerkers kan dat al in jonge
en grondstofkeuze (bijvoorbeeld langzaam versus snel
binnen de nematodenfauna. Uitgangspunt is het
planten, in plaats van te moeten wachten tot de
verteerbaar) nutriëntsynchronisatie kan beïnvloeden.
bepalen van effecten op populatieniveau op basis van
toxiciteitsdata met behulp van zogeheten dynamische
planten groter zijn en ze dan te infecteren met
plaaginsecten. Dit kan de veredeling op SOS-geur-
Resultaat na 5 jaar
energie-budgetten (DEBtox).
stoffen veel aantrekkelijker maken omdat juist zo’n
In het oog springende resultaten van dit project
selectietoets door veredelaars als vereiste was
waren: 1) de positieve invloed van vaker voeren op
benoemd om op dit terrein vorderingen te kunnen
eiwitefficiëntie; 2) gelijktijdige opname van glucose
Als spin-off is DEBtox opgenomen in recente Interna-
maken naar cultivars die een verhoogd ‘lijfwacht-
en aminozuren heeft effect op groeiprestaties
tional Standards Organization (ISO) en OECD guidance
aantrekkend gehalte’ hebben.
(vetaanzet, negatief) en gezondheid (insuline-
documenten voor de analyse van dosis-responsdata
respons, positief); 3) vleeskalveren maken vrijwel
voor tal van organismen. Op verzoek van het European
geen lichaamsvet uit glucose. Deze bevindingen zijn
Chemicals Bureau van de Europese Commissie, is
Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Koppert BV (Berkel en
of worden in de praktijk toegepast dan wel verder
DEBtox geïntroduceerd bij Europese risicobeoorde-
Rodenrijs) / Monsanto Holland BV (Bergschenhoek)
onderzocht. Dit bleek onder meer uit: a) een nieuw,
laars. In het FP-7 EU-project NoMiracle (40 Europese
praktijkgericht onderzoeksproject naar effecten van
partners) wordt het ontwikkelde DEBtox protocol
nutriëntsynchronisatie; b) een succesvolle vervolg-
toegepast voor analyse van mengsel-toxiciteitsdata.
aanvraag bij STW, gedragen door drie industriële
Het ontwikkelde DEBtox protocol wordt toegepast als
partners; c) diverse publicaties in de vakpers.
nieuwe tool voor de analyse van toxiciteitsdata van
Gebruikers
Resultaat na 5 jaar
ExxonMobil (contract met de VU).
Resultaat na 10 jaar
Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.
Resultaat na 10 jaar
Inmiddels is er een specifieke website gewijd aan
Gebruikers
de ontwikkelingen rondom DEBtox: www.debtox.
Orffa Additives BV (Werkendam) / Productschap
info (gemaakt en onderhouden door Tjalling Jager,
Diervoeder (Lelystad) / Provimi Research and
destijds postdoc op het STW-project). Het ontwikkelde
Technology Centre (Sint-Stevens-Woluwe, België)
softwareprotocol is verder uitgebreid en verschillende implementaties worden via deze website gratis
verspreid. Eveneens bevat deze site een gratis e-book
en een lijst van artikelen die gebruik maken van deze
methoden. In het FP-7 EU Marie Curie ITN CREAM
(www.cream-itn.eu) wordt de DEBtox-methodiek
toegepast en verder uitgewerkt in vier promotieprojecten. Verder lopen er momenteel drie contracten
tussen de VU en Noorse onderzoeksinstituten (IRIS
en SINTEF) om deze methoden toe te passen op de
risicobeoordeling rondom oliewinning. Tenslotte is
in 2012 een internationale zomercursus van start
gegaan waarin DEBtox een prominente rol speelt
(www.debtox.info/dynmodtox.php).
60
Utilisatierapport STW 2013
Botrytis diseases in flower bulbs:
molecular diagnostics and host
specificity
05564 AAB
Projectleider Dr. J.A.L. van Kan Totale toewijzing in euro
396.974
Contracten Material Transfer Agreement:
WUR-PRI, WUR-BC, WUR-PPO
Totale inkomsten in euro
22.689
Gebruikers
Doelstelling
teel inzicht, niet tot een product of proces. Er is geen
ALTERRA (Wageningen) / Grontmij Nederland BV
Botrytis schimmels veroorzaken schade in bloem-
patent gerealiseerd. Er zijn geen financiële revenuen
(Amsterdam) / Ministerie van Infrastructuur en Milieu
bollenteelt (‘vuur’). Het project richt zich op vuur
geweest, anders dan de toegezegde bijdragen van
(‘s-Gravenhage) / NOTOX BV (‘s-Hertogenbosch) /
in tulp en lelie: diagnostiek van Botrytis-soorten
gebruikers tijdens de uitvoering van het project.
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
met moleculaire merkers; genetische variatie in
(Bilthoven) / TNO (Den Helder)
veldpopulaties; factoren die niet-waardplant-
Gebruikers
resistentie en virulentie bepalen. Dit inzicht draagt
Plant Research International (Wageningen) /
bij aan beheersing van vuur in de bollenteelt.
Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Lisse)
Resultaten worden benut door onderzoeksinstituten.
Resultaat na 5 jaar
Op basis van DNA-sequenties kunnen alle Botrytissoorten onderscheiden worden en is een stamboom opgesteld die verwantschappen van soorten
beschrijft. Wereldwijd worden deze resultaten gebruikt
om soorten te identificeren. Er is grote genetische
variatie gevonden in veldpopulaties van Botrytis
tulipae (in tulp) en Botrytis elliptica (in lelie). Infectie
van B. elliptica op lelie vereist geprogrammeerde
celdood in de plant, veroorzaakt door een eiwit van
de schimmel. Dit eiwit kan bruikbaar zijn in veredeling
van lelie voor resistentie tegen B. elliptica. De resultaten leveren hoofdzakelijk basiskennis voor telers en
onderzoeksinstituten.
Resultaat na 10 jaar
Op basis van DNA-sequenties konden alle 22
Botrytis soorten onderscheiden worden en is een
fylogenetische boom opgesteld die verwantschappen
tussen soorten beschrijft. Er werd grote genetische
variatie vastgesteld in veldpopulaties van B. tulipae en
B. elliptica, verzameld in 2002-2004. In B. elliptica
werden aanwijzingen gevonden voor seksuele
reproductie in het veld. Infectie van B. elliptica op lelie
verloopt door inductie van geprogrammeerde celdood
in de waardplant, veroorzaakt door een eiwit dat
B. elliptica uitscheidt in cultuurmedium. Dit eiwit is
nuttig in screening van lelie voor resistentie tegen
B. elliptica. In 2012 is een project gestart om dit
eiwit te identificeren en gebruik ervan in veredeling
mogelijk te maken. In 2012 is een project gestart om
genoomsequenties te bepalen van zes Botrytissoorten die belangrijke schade kunnen geven in de
bloembollenteelt, met name in tulp, lelie, gladiool,
narcis, iris en hyacint. Met de genoomsequenties
kunnen deze ziektes op termijn beter bestreden
worden. Het project heeft vooral geleid tot fundamen-
STW-projecten 2002
61
Can fish become vegetarian - a study
on replacing fishmeal by plant protein sources containing high levels
of non starch polysaccharide (NSP)
in fish diet
05726 CAA
Breeding for energy-efficient crops.
A candidate-gene approach to
establish enhanced sink growth
and nutrient allocation in tomato at
moderately low temperatures
05769 BAA
Projectleider Dr.ir. J.W. Schrama Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser Totale toewijzing in euro
308.049
439.375
Contracten Overdracht Know-how: WUR-DW,
Nutreco Aquaculture Research Centre AS
Totale inkomsten in euro 25.000
Totale inkom-
sten in euro 200.000
Doelstelling
Doelstelling
Gebruikers
Voor het kweken van consumptievis wordt vismeel
Oorspronkelijk doel van het project was om mole-
Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Monsanto Holland
gebruikt als visvoer. Vispopulaties worden al maximaal
culaire markers te ontwikkelen voor het veredelen
BV (Bergschenhoek, Wageningen) / Nunhems
geëxploiteerd. De vraag naar vismeel neemt echter
van tomaat voor verhoogde opbrengst bij lagere
Netherlands BV (Nunhem) / Rijk Zwaan Zaadteelt en
nog steeds toe door de explosieve groei van de
temperatuurcondities. De vraagstelling was of genen
Zaadhandel BV (De Lier)
aquacultuur en het verbod op het gebruik van
betrokken bij koolhydraatmetabolisme uit wilde
diermeel. De visvoerindustrie is genoodzaakt over
soorten na introgressie in commerciële tomaatras-
te stappen op plantaardige ingrediënten, terwijl het
sen zorgen voor een hogere opbrengst bij lagere
effect van onverteerbare voedingsvezels op vissen
kastemperatuur. Wegens gebrek aan tijdig beschikbaar
niet bekend is. Dit project bestudeert het effect van
materiaal (introgressielijnen) werd de vraagstel-
niet-zetmeel koolhydraten en voedingsvezels op
ling aangepast en werd de nadruk gelegd op het
gekweekte vis.
bestuderen van de regulatie van genen betrokken
bij koolhydraatmetabolisme tijdens vruchtgroei van
Resultaat na 5 jaar
Binnen het project is voornamelijk basiskennis
cultuurtomaat (cultivar money maker) en twee wilde
verwanten (S. habrochaites en S. peruvianum).
gegenereerd over onder andere de verteerbaarheid,
effecten op de waterbalans in de darm, effecten op de
Resultaat na 5 jaar
microflora en fermentatie in de darm van niet-zetmeel
Vruchtontwikkeling en groei in cultuurtomaat en wilde
koolhydraten in verschillende vissoorten zoals tilapia,
verwanten verloopt grotendeels volgens dezelfde
zeebaars, zalm en meerval. Deze basiskennis was
patronen. Vruchten van cultuurtomaat verschil-
van groot belang voor Nutreco voor het toe kunnen
len van vruchten van wilde verwanten wat betreft
passen van niet-zetmeel koolhydraten in het door hen
koolhydratensamenstelling die deels terug te voeren
geproduceerde visvoer.
is op verschillen in regulatie van enzymactiviteit en
regulatie van genexpressie van genen betrokken bij
Resultaat na 10 jaar
Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.
koolhydraatmetabolisme. Van diezelfde genen werden
de tot expressie komende isovormen geïsoleerd en
gesequenced. De sequentieverschillen kunnen worden
Gebruikers
omgezet tot moleculaire merkers. Na afsluiting van
DSM Food Specialties (Delft) / Nutreco Aquaculture
het project werd het onderzoek door verschillende
Research Centre AS (Stavanger, Noorwegen) /
masterstudenten voortgezet en er is onder andere
Wageningen Universiteit & Researchcentrum
gekeken naar de groei van tomatenplanten met
(Wageningen)
isovormen van sucrosesynthase en oplosbaar
invertase afkomstig uit wilde soorten. De introgressielijnen laten veranderingen zien in de groei en
verdeling van droge stof bij zowel normale (25 °C) als
suboptimale groeitemperatuur (16 °C)
Resultaat na 10 jaar
Isovormen van sucrosesynthase, celwandgebonden
en oplosbaar invertase en ADP-glucosepyrophosphorylase werden geïsoleerd uit de verschillende
tomaataccessies en gesequenced. De sequenties
werden naar de deelnemende veredelingsbedrijven
gestuurd. De sequentieverschillen kunnen worden
omgezet tot moleculaire markers. Sinds oktober 2011
wordt het onderzoek voortgezet door een promovendus binnen het Towards Bio Solar Cells consortium.
62
Utilisatierapport STW 2013
STW-projecten 2002
63
03
Lijst gebruikers bij
STW-projecten 2002
Lijst van gebruikers betrokken bij projecten
gestart in 2002.
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2002
65
Aa
Bekaert Combustion
Abbott Healthcare Products BV
Technology BV
(Utrecht) 05063
(Weesp) 05605 / 05643 / 05697 / 05793
BioComp Industries BV
(Terneuzen) 05481 / 05733
Academisch Medisch Centrum
(Vught) 05758
DSM
(Amsterdam Zuidoost) 05496 / Biomade Technology Foundation
(Heerlen) 05751
05727
(Groningen) 05683
DSM Anti-Infectives BV
Advanced Photovoltaic
Biomet Merck
(Delft) 05563 / 05772
Applications BV
(Assen) 05646
Douwe Egberts
Biomaterials GmbH
Dow Benelux BV
ESTEC - European Space Research
and Technology Centre
(Noordwijk) 05492 / 05670 /
05677 / 05879
Ff
Factory Cro For
Medical Devices BV
DSM Elastomers BV
(Bilthoven) 06050
FCDF Corporate Research
(Leeuwarden) 05546
(Darmstadt, Duitsland) 05546
(Sittard) 05576
Advies- en projectburo Estilla
Bolidt Kunststoftoepassingen BV
DSM Engineering
(Meppel) 05979
(Hendrik-Ido-Ambacht) 05979
Plastics BV
Agentschap NL
Brandwonden Research Instituut
(Geleen) 05713
(Utrecht) 05369 / 05492
(Beverwijk) 05758
DSM Food Specialties
(Weesp) 05643
Agilent Technologies
Bronkhorst High-Tech BV
(Delft)
FMLC
05630 / 05683 / 05726
(Deventer) 05587
FeyeCon Carbon Dioxide
Technologies
(Ruurlo) 05610 / 05677
DSM Research BV
(Delft) 05244
(Alkmaar) 05752
BSB Staalbouw BV
Fokker Aerostructures BV
AGPO Ferroli
(Sumar) 05979
(Geleen) 05481 / 05694 /
05718 / 05734 / 05739 /
05745 / 05758 / 05795
DSM Resins
(Hoogeveen) 05244
FOM-Nikhef
Netherlands BV
(Breda) 05646
Cc
Airbus UK
(Papendrecht) 05244 / 06054
Fokker Special Products BV
(Filton, Bristol,
Groot-Brittannië) 06054
C2V
(Zwolle) 05745
(Enschede) 05384
DSM Solutech BV
(Amsterdam) 05791
Akzo Nobel Chemicals BV
Cam Bioceramics BV
(Heerlen) 05713
Fontys Hogeschool Eindhoven
(Arnhem) 05739 / 05772
(Leiden) 05546
Dutch Space BV
(Eindhoven) 05410
Akzo Nobel Functional
CATENA Microelectronics BV
Ford Forschungszentrum
(Aachen, Duitsland) 05774
(Delft) 05752
(Leiden) 05369 / 05492 /
05569 / 05670 / 05677
(Amersfoort) 05751
COMBIMAC BV
DYNA Dental
Alcatel-Lucent
(Emmen) 05797
(Hilversum) 05579
Corbion
Chemicals BV
Engineering BV
(Bergen op Zoom) 05546
Aachen (FAA)
Ford Research Laboratory
(Dearborn, Verenigde Staten)
ALTERRA
(Gorinchem) 05758
(Wageningen) 05509 / 05571
COVIDIEN
AM Pharma BV
(Petten) 05607
E.P. Controls BV
(Goirle) 05703
(Bunnik) 05456
COVRA NV
(Roden) 05774
Free Energy Europe BV
05774
Ee
Formatec Technical Ceramics BV
Applied Instruments
(Vlissingen) 05751
Eldim BV
(Eindhoven) 05492 / 05718
(Vlissingen) 05610
CRV BV
(Lomm) 05478
FUJIFILM Manufacturing
Applikon Biotechnology BV
(Arnhem) 05589
Electrabel Nederland NV
(Schiedam) 05688
Cytocentrics BV
(Eemshaven) 05874
(Tilburg) 05718
Aquamarijn Microfiltration BV
(Eindhoven) 06016
Elster-Instromet BV
FuMa-Tech GmbH
(Silvolde) 05645
(Vaihingen, Duitsland)
05713 / 05739
(Zutphen) 05713
ARCADIS Nederland BV
(Zwolle) 06025
Dd
EMCM
Dassault Systemes
(Nijmegen) 05758
ASML Netherlands BV
(Suresnes, Frankrijk) 06054
Energieonderzoek Centrum
(Veldhoven) 05417 / 05696
Dejima Optical Films BV
ASTRON - Netherlands Institute
(Arnhem) 05745
for Radio Astronomy
(Dwingeloo) 05677 / 05791
Delta Pi Performance
Improvement BV
Nederland
(Petten) 05063 / 05369 /
05492 / 05547 / 05663 /
05713 / 05718 / 05776 / 05804
Europe BV
Gg
Gemeente Ede
(Ede) 05571
Gemeente Rotterdam
(Rotterdam) 05979
Atag Verwarming BV
(Duiven) 05979
Enza Zaden BV
General Electric Plastics BV
(Lichtenvoorde) 05646
Deltares
(Bergen op Zoom) 05718
AWS II BV
(Delft)
(Enkhuizen) 05479 / 05565 /
05583 / 05769
05798 / 06025
Gezondheidsdienst voor Dieren
(Hoenderloo) 05797
Disphar International BV
Azur Space Solar Power GmbH
(Baarn) 05758
(Heilbronn, Duitsland) 05492
DMV International
(Enkhuizen) 05565
(Amsterdam) 05414
(Veghel) 05739
Erasmus MC
Givaudan UK Ltd
DNV KEMA Energy &
(Rotterdam) 05544 / 05611 /
(Ashford, Groot- Brittannië)
05793
05772
Esha
Grontmij Nederland BV
(Groningen) 05979
(Amsterdam) 05509
Bb
BASF Nederland BV
(De Meern) 05063 / 05733 / 05772 / 05774
66
Utilisatierapport STW 2013
Sustainability
(Arnhem) 05480 / 05645 /
05646 / 05874
Enza Zaden Research
and Development BV
(Deventer) 05589
Giant Leap Technologies
Jj
GSF SUEZ Energie Nederland
(Zwolle) 05874
Hh
HaskoningDHV Nederland BV
Micronit Microfluidics BV
NOTOX BV
(Beerse, België) 05727 / 06016
(Enschede) 05384 / 05605 /
05677 / 06016
NR Malotaux Consultancy
Johnson & Johnson
Ministerie van Defensie
(Bilthoven) 05411
(‘s-Gravenhage) 05983
Nuclear Research and
Janssen Pharmaceutica
Pharmaceutical
(Nijmegen) 05577
(Beerse, België) 05727
Helianthos BV
Johnson & Johnson
(Arnhem) 05369 / 06101
Pharmaceutical Research
Ministerie van Infrastructuur en
(‘s-Hertogenbosch) 05509
Consultancy Group
(Petten) 05751 / 05874
Milieu
(‘s-Gravenhage) 05509 / 05979
Nucletron BV
Mitutoyo Research
(Veenendaal) 05544
Heraeus TENEVO GmbH
(Beerse, België) 05643
(Greppin, Duitsland) 05703
Joint Radar Sensors
Hertel Rubber Products BV
(Hengelo) 06054
(Best) 05879
(Nunhem) 05583 / 05664 /
Modiquest Research BV
05769
Kk
(Oss) 06016
Nutreco Aquaculture
(Kampen) 05576
Hightech Development Leiden
Center Europe BV
Nunhems Netherlands BV
(Leiden) 05879
Katholieke Universiteit Leuven
Monsanto Holland BV
Holland Genetics BV
(Leuven, België) 05758
(Stavanger, Noorwegen)
(Arnhem) 05589
Keygene NV
(Bergschenhoek) 05479 /
05583 / 05769
Hollandia BV
(Wageningen) 05583 / 05664
MRConsult
NV Bekaert sa
(Krimpen a/d IJssel) 05979
Kipp & Zonen BV
(Voorschoten) 05797
(Aalter, België) 05646
Holst Centre
(Delft) 05547
MSC Software Benelux BV
NXP Semiconductors
(Eindhoven) 05744
Koninklijk Nederlands
(Gouda) 06054
MSD Oss
(Eindhoven) 05410 / 05411 /
05752 / 05791
Humeca BV
(Enschede) 05758
Ii
Meteorologisch Instituut
(De Bilt) 05547 / 05798
(Oss) 05605 / 05697 / 05793
Nycomed BV
Mucovax BV
(Hoofddorp) 05793
(Berkel en Rodenrijs) 05479
(Leiden) 05630
Oo
Multigen Nederland BV
(Enschede) 06016
Ll
IBM Microelectronics
Laborelec
(Burlington, Verenigde Staten)
(Linhebeek, België) 05874
05752
Leids Universitair
(Riemst, België) 05739
05726
Koppert BV
IBIS Technologies BV
IEC NV
Research Centre AS
Medisch Centrum
(Leiden) 05651
IHC Lagersmit
Lightweight Structures BV
(Alblasserdam) 05797
(Delft) 05979
ILA GmbH
(Abcoude) 05611
Océ Technologies BV
(Venlo) 05410 / 05411 / 05745
Nn
OctoPlus NV
(Leiden) 05643
Nanomi BV
(Oldenzaal) 05610
Ordina
Nationaal Lucht- en
(Nieuwegein) 05417
Ruimtevaartlaboratorium
Orffa Additives BV
LioniX BV
(Marknesse) 05244 / 05541 /
05645 / 05663 / 05670 / 06054
(Edinburgh, Groot- Brittannië)
(Enschede) 05610
National Semiconductor BV
05663
Lithp Systems BV
(Delft) 05752
PANalytical BV
ILA Intelligent Laser
(Purmerend) 05411
Nederlands Centrum
(Almelo) 05538
Applications GmbH
(Jülich, Duitsland) 05663
Loders Croklaan BV
voor Laser Research BV
(Werkendam) 05505
Pp
Paques BV
(Wormerveer) 05616
(Enschede) 05478 / 05696 /
IMEnz Bioengineering
Logica Nederland BV
05795
Parker Filtration & Separation BV
(Groningen) 05496
(Rotterdam) 05417
Nedinsco BV
(Etten-Leur) 05776
(Venlo) 05795
PD&E Automotive Solutions BV
NedStack fuel cell technology BV
(Helmond) 05774
Imtech
Mm
(Amersfoort) 05410
(Balk) 05577
INFN
Maastricht University
(Arnhem) 05713
Pepscan Presto BV
(Povo, Trento, Italië) 05879
(Maastricht) 05758
Nerviano Medical Science
(Lelystad) 05456
Institut Straumann AG
Matricel GmbH
(Nerviano, Israël) 05697
PepTx
(Waldenburg, Zwitserland)
(Herzogenrath, Duitsland)
Nestlé Nederland BV
(Wayzata, Verenigde Staten)
05758
05758
(Nunspeet) 05587
05456
Intelligent Engineering
Medis Medical Imaging
Nestlé Research Center Lausanne
Perdix Technologies BV
(Lausanne, Zwitserland)
(Wijchen) 05696 / 05795
(Ottawa, Canada) 05979
Systems BV
IQ Products
(Leiden) 05651
05587
Pharmacia & Upjohn S.p.A
(Groningen) 06016
Medtronic BV
Nickerson-Zwaan BV
(Nerviano, Italië) 05697
Itho BV
(Maastricht) 05758
(Made) 05583
Philips
(Schiedam) 05063
Medtronic SQDM
NIMR College
(Eindhoven) 05804
Iv-infra BV
(Arnhem) 06050
(Nieuwegein) 06054
Philips Applied Technologies
(Papendrecht) 05979
Micromeritics SA/NV
NMi Certin BV
(Brussel, België) 05694
(Dordrecht) 05645 / 05663
(Eindhoven) 05411 / 05414 /
05645 / 05795 / 05983
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2002
67
Philips Consumer Lifestyle
Rijksuniversiteit Groningen
Siemens Nederland NV
Technische Universiteit Delft
(Drachten) 05645
(Groningen) 05541 / 05576 /
(‘s-Gravenhage) 05579 /
Philips Enabling
05795
05675
Rijkswaterstaat
Siemens VDO Trading BV
(Eindhoven) 05696
(Arnhem) 05798 / 05979
(Eindhoven) 05417
(Delft) 05244 / 05338 / 05369 /
05478 / 05480 / 05541 / 05563 /
05663 / 05703 / 05752 / 05797 /
05798 / 05979 / 05983 / 06054
Philips Healthcare Nederland BV
Rolls-Royce Deutschland
SKF Research & Development
Technische Universiteit
Technologies Group
(Best) 05410 / 05569 / 05816
Philips Lighting BV
(Oss) 05675
Ltd & Co KG
Company BV
(Blankenfelde mahlow,
Duitsland) 05874
(Nieuwegein) 05675 / 05797
Eindhoven
Skyscan NV
(Eindhoven) 05480 / 05646 /
05663 / 05694 / 05816 / 05874
Philips Research
Route 67
(Aartselaar, België) 05544
TEIJIN TWARON BV
(Eindhoven) 05384 / 05544 /
05579 / 05663 / 05718 / 05745 /
(Waalre) 05417
SMI BV
(Arnhem) 05481
Royal FrieslandCampina
(Enschede) 05816
Ten Cate Advanced Composites
06101
(Deventer) 05587
Smit Draad/Draad Nijmegen BV
(Nijverdal) 05244
Philips Research Europe -
Royal HaskoningDHV
(Nijmegen) 05816
Thales Cryogenics BV
(Amersfoort) 05577
Smit Transformatoren BV
(Eindhoven) 05569 / 05677
Rubber Resources
(Nijmegen) 05816
Thales Nederland BV
(Maastricht) 05576
Smits Neuchâtel Infrastructuur BV
(Hengelo) 05414
Eindhoven
(Eindhoven) 05414 / 05417 /
05745 / 06101
Plant Research International
RWTH Aachen University
(Utrecht) 05979
TNO
(Wageningen) 05564 / 05664 /
(Aachen, Duitsland) 05874
Société des Pétroles Shell
en Onderhouds
(Apeldoorn) 05547
(Delft) 05063 / 05244 / 05338 /
05411 / 05414 / 05480 / 05546 /
05645 / 05646 / 05677 / 05745 /
Technieken BV SBO
05774
(Colombes, Frankrijk) 05979
05699
Ss
Productschap Diervoeder
Specialistische Bedekkingen
(Lelystad) 05505
SABIC Innovative Plastics
Provimi Research and
(Bergen op Zoom) 05804
Technology Centre
Samenwerkende Nederlandse
(Sint-Stevens-Woluwe,
België) 05505
(Rotterdam) 05979
PSA Peugeot Citroën
Samsung Advanced
(La Garenne Colombes,
Frankrijk) 05774
Rr
Staalbouw Intra
(Andelst) 05979
SRON - Netherlands Institute
for Space Research
(Utrecht) 05677 / 05798 /
(Den Haag) 05411 / 05414 /
05547 / 05670 / 05699 / 05752 /
05791
05579
(Driebergen) 05571
(Den Helder) 05509
(Eindhoven) 05480 / 05481 /
05744 / 05797
(Zeist) 05587
Saxion Hogeschool Enschede
Stichting Maritiem Research
Toyota Central R&D Labs. Inc.
Institute of Technology
(Suwon, Korea (republiek))
05879
Staatsbosbeheer
R&R Mechatronics BV
(Enschede) 05414
(Zwaag) 06016
Sensata Technologies Holland BV
(Wageningen) 05798
Stichting Nationale
Instituut Nederland
(Nagakute, Japan) 05774
TRC Development BV
R&V Engineering
(Almelo) 06050
(Hilversum) 05480
Sensor Sense BV
Radboud universitair
(Nijmegen) 05688 / 05795
(‘s-Gravenhage) 05874
(Enschede) 05879
SESVANDERHAVE Nederland BV
Stichting Sanquin
Twister BV
medisch centrum
Computer Faciliteiten
(Nijmegen) 05607 / 05795 /
(Rilland) 05562
06050
Shell Global Solutions
(Amsterdam) 05611 / 05643
Radboud Universiteit Nijmegen
(Amsterdam) 05718
Stichting Toegepast Onderzoek
(Nijmegen) 05480 / 05734
Shell Global Solutions
Bloedvoorziening
Waterbeheer (STOWA
International BV
Remeha BV
(Apeldoorn) 05646
(Amsterdam) 05338 / 05675 /
Rhein Chemie Rheinau GmbH
05776
(Mannheim, Duitsland) 05576
Shell International Chemicals BV
Rijk Zwaan Zaadteelt
en Zaadhandel BV
Volksgezondheid en Milieu
(Bilthoven) 05509 / 05688
(Amsterdam) 05774
Stork Plastics Machinery BV
Università degli Studi
(Hengelo) 05410
and Production BV
Utilisatierapport STW 2013
(Roma, Italië) 05879
(Eerbeek) 05610
Universitair Medisch
Svasek Hydraulics
(Amsterdam) 05694 / 05804
Centrum Groningen
(Groningen) 05611
Universitair Medisch
Tt
Shell Research and
di Roma ‘Tor Vergata’
Stork Veco BV
(Rotterdam) 06025
Oil Products BV
Centrum Utrecht
TASS Nederland
(Utrecht) 05544 / 05688 /
(Amsterdam) 05605 / 05694
(Eindhoven) 05410
05758
Shimadzu Benelux
Tata Steel
Universität Heidelber
(Velsen-Noord) 05480 / 05983
(Heidelberg, Duitsland) 06101
Technology Centre
(‘s-Hertogenbosch)
68
Unilever R & D
Shell International Exploration
Shell International
Rijksinstituut voor
(‘s-Hertogenbosch) 06054
Stirling Cryogenics &
(Vlaardingen) 05496 / 05587 /
05616 / 05699 / 05751 / 05795
Rijksinstituut voor Integraal
Afvalwaterbehandeling
Uu
UGS PLM Solutions
(Amersfoort) 05577
Refrigeration BV
(Rijswijk) 05338 / 05645
(Lelystad) 06025
(Rijswijk) 05338
(Son) 05569
(Fijnaart) 05562 / 05565 /
05583 / 05664 / 05769
Zoetwaterbeheer en
(Arkel) 05670
Twente Solid State Technology BV
06016
Universiteit Gent
Yy
(Gent, België) 05411 / 05538
Y’All BV
Universiteit Leiden
(Waalwijk) 05414
(Leiden) 05414 / 05583 / 05664
Universiteit Twente
(Enschede) 05063 / 05478 /
05480 / 05569 / 05576 / 05610 /
05645 / 05677 / 05816 / 05879 /
06016 / 06101
Universiteit Utrecht
(Utrecht) 05804
University of Cambridge
(Cambridge, Groot-Brittannië)
05874
University of Manchester
(Manchester,
Groot-Brittannië) 05630
University of Oslo
(Oslo, Noorwegen) 05804
Vv
Van der Pluijm Water- en
Milieumanagement
(Boxtel) 05577
Van der Velden Marine Systems
(Krimpen aan de Lek) 05797
Vertigo Flight Simulation
(Amsterdam) 05670
Vreman Research
(Hengelo) 05874
Vrije Universiteit Amsterdam
(Amsterdam) 05793
VSL
(Delft) 05795 / 05879
Ww
Wageningen Universiteit &
Researchcentrum
(America (Horst) 05683
(Lisse) 05564
(Wageningen) 05571 / 05577 /
05587 / 05688 / 05726 / 05795
/ 06016
Warsaw University of Technology
(Warsaw, Polen) 05703
Waterboard AA en Maas
(‘s-Hertogenbosch) 05577
Waterschap Hollandse Delta
(Ridderkerk) 05577
Waterschap Reest en Wieden
(Meppel) 05577
Whirlpool S.A.
(Joinville, Brazilië) 05063
Wieslab BV
(Nijmegen) 05734
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2002
69
04
STW-projecten 2007
73
A
/
Universiteit van Amsterdam
74
D
/
Technische Universiteit Delft
82
E
/
Technische Universiteit Eindhoven
86
G
/
Rijksuniversiteit Groningen
89
L
/
Universiteit Leiden
89
N
/
Radboud Universiteit Nijmegen
91
R
/
Erasmus Universiteit Rotterdam
92
T
/
Universiteit Twente
97
U
/
Universiteit Utrecht
99
V
/
Vrije Universiteit Amsterdam
101
W
/
Wageningen Universiteit & Researchcentrum
STW-projecten 2007
71
Uitleg projecten 2007
Hieronder staan de gegevens
die u op de projectpagina’s kunt
tegenkomen:
Titel
de titel van het project.
Project
het projectnummer, het volgnummer waarop
de projecten zijn gesorteerd.
BPI
(bijvoorbeeld BCB, zie pagina 10 en 11):
de utilisatiecategorieën waarin het project is
ingedeeld.
Projectleider
naam van de projectleider.
Toewijzing
de door STW aan dit project toegekende subsidie
(in euro).
Contracten en octrooien
soort overeenkomst die met een gebruiker is
afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking,
raamovereenkomst, material transfer agreement
(mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.
Inkomsten
op dit project de totaal geregistreerde inkomsten
(in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura
(door gebruikers en derden) die op basis van een
STW-project gegenereerd werden gedurende het
hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van
het project.
Doelstelling
een korte omschrijving van de doelstelling van
het onderzoek.
Resultaat
een overzicht van de behaalde resultaten.
Gebruiker(s)
een lijst met de namen van de gebruikers bij
het project.
72
Utilisatierapport STW 2013
A
Nanoparticle assisted optical
molecular imaging (NAOMI) of
the murine retina
07544 Universiteit
van
Amsterdam
BAA
Development of a miniaturized,
multi-channel recording system with
wireless data transmission - new
and versatile instrumentation for
cognitive and physiological research
in freely moving animals
07613 BBA
Projectleider Dr.ir. D.J. Faber Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. C.M.A. Pennartz Totale toewijzing in
140.608
euro 555.337 Totale inkomsten in euro 46.000
Doelstelling
Doelstelling
In dit VENI-project wordt onderzocht hoe, met behulp
Dit project heeft als doel miniatuurapparatuur te
van hoge resolutie driedimensionale afbeeldingen
ontwikkelen voor elektrofysiologische metingen in
van het netvlies van proefdieren, nanodeeltjes
het brein van muizen die cognitieve taken uitvoeren.
kunnen worden gebruikt om met Optische Coherentie
Hiermee zal beter worden begrepen welke mecha-
Tomografie (OCT) moleculaire processen in beeld te
nismen ten grondslag liggen aan het disfunctioneren
brengen. Gebruik van nanodeeltjes in patiënten
van neurale circuits in muismodellen van hersen-
is met de nodige zorg over toxiciteit omgeven.
aandoeningen.
Het onderzoek richt zich derhalve op methodes om
miniem optisch contrast te kwantificeren om minimaal
Resultaat na 5 jaar
detecteerbare concentraties van nanodeeltjes vast
In dit project zijn we er in geslaagd om (1) een
te stellen.
miniatuurapparaat te ontwikkelen om vele elektroden
nauwkeurig te kunnen plaatsen in het muizenbrein;
Resultaat na 5 jaar
(2) een prototype te ontwikkelen van een elektronisch
Dit project heeft de basis gevormd van huidig
instrument om hersensignalen vlakbij de bron te
onderzoek naar kankerdiagnose met behulp van
meten, versterken, digitaliseren en draadloos te
OCT, op basis van weefsel-eigen optisch contrast.
verzenden; (3) procedures te ontwikkelen om deze
In het Academisch Medisch Centrum werken nu twee
nieuwe apparatuur zorgvuldig toe te passen bij
postdocs en elf promovendi voltijds aan de toepassing
muizen, en (4) belangrijke wetenschappelijke bevin-
van de binnen NAOMI ontwikkelde methodes voor
dingen te verkrijgen met deze nieuwe technologie.
het vaststellen van invasiviteit en agressiviteit van
Er is nog geen sprake van een patent of van financiële
tumoren. De resultaten van het werk binnen NAOMI
revenuen, maar deze route wordt zeker overwogen.
vormen de bases voor twee recent toegekende
IPR wordt gedeeld tussen de chipontwikkelaar (IMEC)
STW-projecten (OBAMA en PROSPECT) binnen het
en de UvA. Er is nog geen vervolgproject.
Perspectiefprogramma iMIT voor optische diagnose
van blaas- en prostaatkanker, en een project (i-OCT) in
het kader van het IOP-programma Photonic Devices.
Gebruikers
Erasmus MC (Rotterdam)
Johnson & Johnson Pharmaceutical (Beerse,
Gebruikers
België) / Noldus Information Technology BV
Nederlands Herseninstituut (Amsterdam Zuidoost) /
(Wageningen) / Radboud Universiteit Nijmegen /
Topcon Europe BV (Capelle aan den IJssel) /
Universiteit van Amsterdam
Universiteit Twente (Enschede)
STW-projecten 2007
73
Advanced treatment of
HIV infections
Molecules and light in individual
metal nanostructures
07708 AAA
08012 D
AAA
Projectleider Prof.dr. B. Berkhout Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. A.M. Brouwer Totale toewijzing in
euro 459.178 Contracten Optie: to-BBB Octrooien
euro 247809
Differentially expressed nucleic acids in the bloodbrain
barrier under inflammatory conditions
Totale inkomsten
in euro 9.500
Doelstelling
Doelstelling
Doel van het onderzoek was om een nieuwe methode
Het doel van dit NanoSci-ERA project was om
te ontwikkelen om geneesmiddelen in bepaalde
metaalnanodeeltjes zodanig te organiseren dat ze
bloedcellen en naar de hersenen te brengen. De
de spectroscopische respons van moleculen in hun
gebruikte technologie is gebaseerd op het CRM197
omgeving zouden versterken, waardoor de detecteer-
dragereiwit waarvan bekend is dat het volledig is
baarheid daarvan drastisch zou worden verhoogd. In
omdat het al vele jaren in vaccins wordt toegepast.
het kader van het ERAnet programma lag de nadruk
op fundamenteel onderzoek en speelde utilisatie
Resultaat na 5 jaar
geen grote rol. Op langere termijn zou het onderzoek
Wij hebben het gebruik van CRM197 voor genees-
kunnen leiden tot de ultragevoelige detectie van
middeltoediening aan bloedcellen (leukocyten)
biomoleculen zoals DNA, met als ultiem doel de karak-
getest. Heparine-bindende epidermale groeifactor
terisering van één enkel molecuul.
(HB-EGF) komt tot expressie op leukocyten en is
het doelwit voor CRM197-binding. Verschillende
Resultaat na 5 jaar
CRM197-gestuurde systemen, waaronder liposomen,
In het kader van de transnationale samenwerking in
worden in vitro efficiënt opgenomen via CRM197.
het project zijn door de Italiaanse partner theoretische
Ook in vivo is efficiënte en specifieke opname
modellen ontwikkeld waarin wordt voorspeld hoe de
aangetoond in zowel de muis met een menselijk
luminescentie van een molecuul in de nabijheid van
immuunsysteem als de hamster. Monocyten vormen
een of meer nanodeeltjes van goud of zilver wordt
de meest prominente subset van bloedcellen waar
beïnvloed. Het bleek dat slechts onder bepaalde
CRM197-gemedieerde opname plaats vindt.
condities versterking van het signaal kan worden
Daarmee is de toepassing van CRM197-gemedieerde
verwacht. De experimentele groepen hebben
toediening vooral geschikt voor ziektes waar deze
fluorescerende kleurstoffen gehecht aan metaal-
cellen een belangrijke rol spelen (multiple sclerose,
nanodeeltjes en hun eigenschappen bestudeerd.
reumatoïde artritis en verschillende infectieziektes).
Een belangrijk praktisch resultaat voor het onderzoeksveld was dat de verbindingen veel minder sterk
Gebruikers
aan het goudoppervlak hechtten dan in het algemeen
OctoPlus NV (Leiden) / Tibotec BVBA (Beerse, België)
wordt aangenomen. De resultaten zijn gepubliceerd
/ to-BBB (Leiden)
in de wetenschappelijke literatuur maar hebben, mede
door de fundamentele insteek van het programma,
niet geleid tot valorisatie.
74
Utilisatierapport STW 2013
Technische
Universiteit
Delft
LIFE: Lighting & Instrumentation Flexible & Ergonomic
07320 BAA
High Gas Loading in Static Mixers
07442 BBA
Projectleider Prof.dr. J. Dankelman Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. R.F. Mudde Totale toewijzing in euro
euro 389.248 Totale inkomsten in euro 25.000
199.524
Contracten Optie: Primix BV Totale inkomsten
in euro 30.000
A decision support system for the
sampling of industrial mixtures of
particles and improved sampling
standards
07457 CBA
Projectleider Dr.ir. P. Bode Totale toewijzing in euro
876.973
Contracten Afstandsverklaring: Mw. I.M.
Martosoewondo; Afstandsverklaring: Mw. S.R.D.
Janglie; Optie TUD-RID, Hosokawa Micron BV
Totale inkomsten in euro 227.650
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het LIFE-OR-project richtte zich op het analyseren
Overdracht van stoffen van gas- naar vloeistoffase is
Niet-representatieve monstername kan leiden tot
en verbeteren van problematiek rondom verlichting
een veel voorkomend proces. In veel industriële
foutieve afkeuring of goedkeuring van producten,
en instrumentatie in de operatiekamer met als doel
toepassingen is er de wens of zelfs noodzaak om
hetgeen enorme economische consequenties kan
tot een flexibele en ergonomische werkplek voor
dit op een continue basis te doen. Binnen de
hebben en zelfs gevaar kan opleveren voor mens
de chirurg te komen waarbij de patiëntveiligheid
procestechnologie is hiervoor een aantal standaard
en milieu. Bestaande theorieën over monstername
verbeterd wordt. Een onderzoekslijn richtte zich op de
mogelijkheden bekend. In dit project onderzoeken
bevatten empirische aannames terwijl realistische
operatieverlichting, de andere op de instrumentatie.
we of het gebruik van statische mengers bij relatief
situaties zoals klontering van deeltjes en ontmenging
Nieuwe observatie- en simulatietechnieken moesten
hoge gasstromen kan leiden tot een continu proces
onvoldoende aandacht krijgen. Hierdoor worden
worden ontwikkeld voor analyse van tekortkomingen
dat hoge overdracht van de gas- naar vloeistoffase
foute voorspellingen gedaan over de grootte van
en evaluatie en mogelijke oplossingen.
kan bewerkstelligen bij een lage energietoevoer.
een representatief steekmonster.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Het project heeft laten zien dat de ontwikkelde
De statische mengers zijn zowel in horizontale als
Een nieuwe bemonsteringstheorie is ontwikkeld
patroonherkenningstechnieken gebruikt kunnen
verticale oriëntatie te gebruiken voor stofoverdracht
waarin de eigenschappen van de deeltjes worden
worden voor monitoren van chirurgische processen,
van een gas- naar vloeistoffase. Met de verworven
gebruikt zoals afmeting, vorm en samenstelling om
detecteren van afwijkingen van het standaardproces
achtergrondkennis kunnen we engineeringschat-
de grootte van een representatief steekmonster en
en voorspellen van operatieduur en hersteltijd.
tingen van de efficiëntie van de statische mengers
de bemonsteringsfout te schatten. Experimenteel is
Een operatielamp is ontwikkeld, optimaal afgestemd
maken. De drukval is te schatten uit bestaande
vastgesteld dat deze theorie veel beter aansluit bij
op wondgeometrie met behulp van combinatie van
een-fasecorrelaties, terwijl de totale overdracht uit
de praktijk dan de bestaande empirische modellen.
adaptieve lamp en wireless pointer. Vanuit de
de metingen van dit project volgt. Hiermee kan de
Een softwarepakket, het decision support system,
medische industrie en ziekenhuizen is een brede
potentie van de statische mengers in vloeistof-
is ontwikkeld en beschikbaar voor testen door de
belangstelling voor de ontwikkelde kennis en vervolg-
gassystemen in de praktijk per applicatie geschat
partners in dit STW-project voor praktische toepas-
projecten zijn gestart.
worden, bijvoorbeeld in de afvalwaterzuivering en
singen in hun bedrijfsvoering. Het helpt de eindge-
in chemische reactoren. De huidige kennis kan niet
bruiker om een wetenschappelijk onderbouwd in
zonder meer vertaald worden naar deze Reynolds-
plaats van empirisch besluit te nemen tijdens de
getallen groter dan 40.000.
monstername.
Gebruikers
ForceLink BV (Culemborg) / Philips Nederland BV
(Eindhoven) / Reinier de Graaf Gasthuis (Delft) /
Technische Universiteit Delft / TNO (Eindhoven)
Gebruikers
Gebruikers
DSM Research BV (Geleen) / Linde Gas Benelux BV
Deltares (Utrecht) / Hosokawa Micron BV
(Schiedam) / Primix BV (Mijdrecht) / Technische
(Doetinchem) / International Atomic Energy Agency
Universiteit Delft
(Seibersdorf, Oostenrijk) / Ministerie van Veiligheid
en Justitie (‘s-Gravenhage) / MSD Oss / Nederlands
Forensisch Instituut (‘s-Gravenhage) / Nutreco
Nederland BV (Boxmeer, St. Anthonius) / Technische
Universiteit Delft / Trouw Nutrition Nederland BV
(Putten)
STW-projecten 2007
75
Radiation Effects in
Solid-State Image Sensors with
Pinned-Photodiodes
07489 Projectleider Prof.dr. P.J. French
665.702
BBA
Totale toewijzing in euro
Totale inkomsten in euro 140.000
Flotation and de-mixing of
turbulent three-phase flows
07510 BBA
Atomistic simulation of nucleation
and precipitation in Al-Mg-Si-(Cu)
aluminium alloys for application in
automotive and aerospace
07532 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. J. Westerweel Totale toewijzing
Projectleider Dr.ir. M.A. van Huis Totale toewijzing in euro
in euro 227.004 Contracten Optie: Tata Steel Totale
140.608
inkomsten in euro 82.500
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het onderzoek naar stralingsschade bij beeld-
De kwaliteit van dungewalst staal kan worden
Aluminiumlegeringen waarin ook de elementen
sensoren is zeer breed en lastig. Daarom is het
verbeterd door het vloeibaar staal tijdens productie
magnesium en silicium aanwezig zijn, worden op
project beperkt tot straling afkomstig van natuurlijke
te behandelen met argongasbellen, die kristallijne
grote schaal gebruikt in de auto-industrie. Nadat
kosmische straling en afkomstig van röntgenstraling
insluitsels rond de 50 micron verwijderen. Het
de platen in de juiste vorm gebracht zijn, worden
voor medische toepassingen.
mechanisme werd gezocht in enerzijds hechting van
de materialen hard gemaakt door het ‘afbakken’
deeltjes met grote contacthoek (‘staalofobe’ deeltjes)
op een temperatuur van 180 °C. Het is echter
aan het beloppervlak, anderzijds aan zog-invanging
gebleken dat in het tijdsbestek tussen productie
Eerder was al bewezen dat de schade bij CCDs
van deeltjes. Doel van het onderzoek was het
in de aluminiumfabriek en het afbakken in de
een puur siliciumprobleem is, dat ook gezien kan
modelmatig en experimenteel kwantificeren van het
autofabrieken, de materiaaleigenschappen achter-
worden in andere devices die gemaakt zijn in
belang van beide mechanismen, en valideren aan de
uitgaan. Doel is om met simulaties op atomair niveau
silicium, inclusief CMOS-beeldsensoren. Inmiddels
hand van metingen in watermodellen.
te achterhalen wat daarvan de oorzaak is.
Resultaat na 5 jaar
hebben wij ook bewezen dat de natuurlijke kosmische
straling nagebootst kan worden door artificiële
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
neutronenstraling in laboratoriumomgevingen.
Zog-invangst is gemodelleerd voor een enkele
Uit de atomaire simulaties, mede ondersteund
Dit vergemakkelijkt en versnelt het onderzoek
geïdealiseerde ‘spherical cap’ gasbel. Het model
door experimenten, is gebleken dat er ook bij
naar stralingsschade aanzienlijk. De straling ten
beschrijft het evenwicht in deeltjestransport door
kamertemperatuur al nanokristalletjes van AlMgSi
gevolge van röntgenstralen is intensief bestudeerd
inertie en door turbulentie, en is experimenteel
ontstaan, die slechte voorlopers zijn van de
door middel van bestraling op speciaal ontworpen
gevalideerd met behulp van gedetailleerde
‘hardheidkristallen’ die uiteindelijk bij het afbakken
teststructuren. Dit is gedaan in nauwe samen-
snelheids- en concentratiemetingen met behulp
moeten worden gevormd. De onderzoeksafdeling
werking met Philips Medical Systems. De zwakke
van Particle Image Velocimetry. Hechting aan het
van Tata Steel heeft daarom een voorverhittings-
plekken in verband met stralingsschade van een
beloppervlak is experimenteel onderzocht voor
behandeling in de aluminiumfabriek ontwikkeld,
klassieke 4-transistor CMOS-pixel zijn blootgelegd.
een enkele gasbel, waarbij fluorescent gemarkeerde
waarbij wel de goede voorloper-nanokristallen
Eveneens zijn ontwerpmethodieken voorgesteld,
deeltjes met een contacthoek gelijk aan die van het
ontstaan, zonder dat de materialen zo hard worden
geïmplementeerd en geverifieerd om deze pixels
staal-aluminiumoxide-argonsysteem zijn gebruikt.
dat ze niet meer in de juiste vorm kunnen worden
stralingshard te maken. De behaalde resultaten zijn
De analyse heeft tot nieuw inzicht geleid dat nu
gebracht. De atomaire simulaties hebben de ontwik-
gepresenteerd en gepubliceerd.
toegepast wordt in een grootschalige numeriek model
keling van deze voorbehandelingsmethode onder-
van Tata Steel.
steund. In combinatie met bedrijfsmatige ontwikkeling
Gebruikers
Adimec Holding BV (Eindhoven) / Bradford
heeft dit geleid tot een superieur product.
Gebruikers
Gebruikers
Engineering BV (Heerle) / DALSA BV (Eindhoven) /
Deltares (Delft) / Shell Global Solutions International
DALSA Professional Imaging (Eindhoven) / Institut
BV (Amsterdam) / Tata Steel (IJmuiden) / Tata Steel
Fokker Aerostructures BV (Papendrecht) /
Supérieur de l’Aéronautique et de l’Espace
Europe (IJmuiden) / Technische Universiteit Eindhoven
Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium
(Toulouse, Frankrijk) / Lens Research & Development
(Marknesse) / Tata Steel (IJmuiden) / Technische
(Bleiswijk) / Philips Healthcare Nederland BV
Universiteit Delft / TNO (Delft, Eindhoven)
(Best) / Thomson Broadcast & Media Solutions
Nederland BV (Breda) / TNO (Delft) / University of
Central Lancashire (Preston, Groot-Brittannië)
76
Utilisatierapport STW 2013
Precise dating of flood deposits:
reading the geological archive to
improve flood protectio
07553 BBB
All-aromatic aerospace composites:
An integral approach towards the
design and synthesis of fiber and
resin chemistries
07560 BBB
Statically balanced compliant
mechanisms
07583 BBB
Projectleider Prof.dr. J. Wallinga Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. T.J. Dingemans Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ir. J.L. Herder Totale toewijzing in euro
405.600
euro 405.600 Contracten Octrooiafspraken: Technische
405.600
Universiteit Delft; Optie:TEIJIN TWARON BV
Statically Balanced Small Scale Compliant Kinematic
Octrooien
NL/47333 All-heterocyclic polyamide and method for
producing same
Doelstelling
Octrooien
Micro-electromechanical system;
Energy Harvesters
Totale inkomsten in euro 125.600
Doelstelling
Doelstelling
Nederland is kwetsbaar voor overstroming. In dit
De meeste interessante composieten zijn gebaseerd
Elastische mechanismen bewegen door vervorming
Vidi-onderzoek worden optische dateringsmethoden
op een koolstofvezel en een hars. Het probleem is
van materiaal zodat ze uit één stuk kunnen bestaan.
ontwikkeld om de ouderdom van zandafzettingen die
echter dat de koolstofvezel en de hars chemisch en
Door afwezigheid van wrijving en speling worden
tijdens (pre-)historische overstromingen ontstaan zijn
fysisch op het grensvlak niet compatibel zijn waardoor
ze veel toegepast in de high-tech industrie. Een
nauwkeurig te bepalen. Zo kunnen we leren van het
de uiteindelijke composieteigenschappen lager
probleem is dat het vervormen energie kost waardoor
verleden om overstromingsrampen in de toekomst te
uitvallen. Het doel van dit project is om met behulp
het rendement laag is. Kern van dit project is het
voorkomen.
van koolstofnanodeeltjes het grensvlak van vezel
statisch balanceren van het te vervormen deel
en hars zodanig te modificeren dat er een optimaal
door aanvullen van deze energie uit een voorgespan-
grensvlak gecreëerd wordt zodat de mechanische
nen deel van hetzelfde mechanisme, zodat er geen
Met de nieuw ontwikkelde methoden hebben we
belastingen van de hars naar de vezel gewaarborgd
externe energie voor het vervormen nodig is en het
vastgesteld dat de duinen bij Heemskerk overspoeld
kan worden.
rendement drastisch verbetert.
Resultaat na 5 jaar
zijn tijdens een extreme stormvloed in 1775 of 1776
n.Chr.; het water kwam daarbij hoger dan tijdens de
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
overstromingsramp van 1953. Deze kennis draagt bij
Er is een series harsen ontwikkeld die én compatibel
In het project is de haalbaarheid van het statisch
aan risico-inschatting van stormvloeden. Ook hebben
zijn met de huidige koolstofgarens én met koolstof-
balanceren van elastische mechanismen aangetoond
we de sedimentatiesnelheid in uiterwaarden bepaald,
nanodeeltjes zoals nanobuisjes en grafeen. Met
met theorie, ontwerpmethoden en een reeks
wat van belang is voor het ontwikkelen van effectieve
name de eigenschapen van de nanocomposieten
prototypen met rendementen tot 98%. De prototypen
en veilige beheersstrategieën voor rivieren. Onder
gebaseerd op koolstofnanobuisjes zijn zeer opmerke-
op mesoschaal zijn veelal uit staal of titanium
meer NRC, Volkskrant, en VARA Vroege Vogels en
lijk gebleken. Zo zijn we er bijvoorbeeld in geslaagd
gemaakt, die op microschaal zijn gemaakt van een
internationale sites hebben aandacht aan het onder-
om de thermomechanische eigenschappen van de
microcomposiet van koolstof nanobuizen met
zoek besteed, en de subsidie heeft ertoe bijgedragen
harsen significant te verbeteren. Zo kan de maximale
uitstekende eigenschappen. Er zijn vijf patenten
dat de onderzoeksleider inmiddels een leerstoel
gebruikstemperatuur met bijna 100 o C verhoogd
uit het project voortgekomen voor toepassing in
bekleedt aan de WUR.
worden en gaat de vloeisterkte fors omhoog. Daarbij
micromechanismen, sensoren, bewegingsplatformen
is het hars nu ‘koolstofminnend’ waardoor de hars
voor de high-tech industrie, en grijpers. Op basis
chemisch en fysisch meer overeenkomt met het
van een van de patenten is het bedrijf Flexous BV
ALTERRA (Wageningen) / Deltares (Delft) /
oppervlak van de koolstofvezel. Momenteel zijn we
gestart dat een Valorisation Grant fase-I heeft
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Amersfoort) /
bezig om de nieuwe composieteigenschappen te
verkregen. Diverse vervolgprojecten zijn toegekend
Rijkswaterstaat (Lelystad) / Technische Universiteit
onderzoeken.
(Marie Curie IEF, ZonMW IMDI, 3mE Cohesion, TAG),
Gebruikers
twee andere zijn gepland.
Delft / TNO (Utrecht)
Gebruikers
Fokker Special Products BV (Hoogeveen) / TM
Gebruikers
Advanced Structures (‘s-Gravenhage) / Technische
BAAT Medical Engineering (Hengelo) / Bureau Settels
Universiteit Delft / Teijin Aramid (Arnhem) / TEIJIN
van Amelsvoort (Eindhoven) / InteSpring BV (Delft) /
TWARON BV (Arnhem) / TNO (Eindhoven)
Moog FCS (Nieuw-vennep) / TNO (Delft)
STW-projecten 2007
77
The ultimate scintillator
07644 PIV-based Non-intrusive
Determination of Unsteady
Aerodynamic Loads
CCC
07645 JavaCam - Intelligente Camera
voor Educatieve doeleinden
BBA
07758 BCA
Projectleider Prof.dr. P. Dorenbos Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. B.W. van Oudheusden Totale toewij-
Projectleider Dhr. P. van Lith Totale toewijzing in euro
1.152.873
zing in euro 342.678
50.000,00
TUD
Contracten Optie: Saint-Gobain Crystaux,
Totale inkomsten in euro 300.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Een scintillator is een doorzichtig kristallijn materiaal
Het bepalen van druk in een stroming en lucht-
De meeste scholieren zijn intensieve gebruikers van
dat de energie van ioniserende straling, röntgen- en
krachten op objecten op basis van Particle Image
moderne media zoals smart phones en camera’s,
gammastraling, omzet in een detecteerbare snelle
Velocimetry (PIV), een niet-intrusieve optische
maar vrijwel niemand vraagt zich af hoe dergelijke
lichtflits. Het is hierbij van belang dat die energie zo
methode voor het meten van de snelheid in de
apparaten werken. Bij de toepassing van kleine robots
nauwkeurig mogelijk gemeten kan worden. LaBr3:Ce
stroming. Nadere toepassing is voorzien voor
in het onderwijs kunnen intelligente camera’s een
met een resolutie van 2,8% (FWHM) bij 662 keV
fysisch-fundamenteel stromingsonderzoek
belangrijke toevoeging vormen. In het JavaCam project
gammadetectie was tot nu toe de recordhouder. Dit
(turbulentie bijvoorbeeld) en voor technische
is een kleine intelligente camera ontwikkeld, waarmee
project beoogt een nieuw scintillatiekristal te ontwik-
toepassingen, waar de (instantane) luchtbelas-
scholieren kunnen leren hoe een camera objecten kan
kelen met een energieresolutie die de fundamentele
tingen moeilijk of niet direct te bepalen zijn.
herkennen en de plaats ervan in het beeld kunnen
limiet van 1,8% gaat benaderen.
Typische toepassingsgebieden hiervoor zijn
bepalen.
vliegtuigpropellers en windturbinerotoren.
Resultaat na 5 jaar
Om het doel te bereiken is het essentieel om een scin-
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
In eerste instantie is een simulator ontwikkeld voor
tillator te ontwikkelen waarbij de lichtflitsintensiteit
Deze methode van druk- en krachtenbepaling
gebruik op een PC waarbij de beeldverwerking in Java
proportioneel is met de gamma-energie. In januari
heeft een grote potentie: niet-invasief, vereist geen
wordt gecodeerd. Daarmee kunnen leerlingen inzicht
2013 is promovendus I. Khodyuk op dat thema van
instrumentatie en met regelbare gevoeligheid.
krijgen in de werking van dergelijke software. Het pro-
proportionele responsie gepromoveerd. Promovendus
Daarnaast wordt deze methode gezien als de enige
ject is gebruikt door leerlingen van een HBO opleiding.
M. Alekhin heeft onlangs gemeten dat verontreiniging
bruikbare aanpak voor het bepalen van de instantane
Daarna is een prototype ontwikkeld van deze camera,
van LaBr3:Ce met Sr2+ of Ca2+ de proportionaliteit
druk in een stroming. Het onderzoek heeft ervaring
die in een aantal proefprojecten is gebruikt. De
dramatisch verbetert waardoor de resolutie beneden
en nader inzicht opgeleverd in de kritische aspecten
software die voor het project is gemaakt zal gebruikt
de 2,4% komt. In oktober 2012 is een patent op de
van de experimentele opzet en de digitale nabewer-
worden in een vervolgproject voor het detecteren en
vinding aangevraagd. Het bedrijf Saint-Gobain
king die hierbij is vereist. Concrete toepassingen, voor
tracken van kleine robotjes. Er is een kleine serie van
Crystaux zal met de nieuwe vinding, een verbeterde
instantane drukbepaling bij lage stromingssnelheden
de camera in productie genomen voor toepassing in
versie van LaBr3-scintillatoren, gaan groeien, wat al
en de druk en krachten bij hoge snelheden (propellers),
het voortgezet onderwijs.
op korte termijn tot betere detectie-instrumenten
zijn succesvol uitgewerkt en bevestigen de bruikbaar-
kan/zal gaan leiden. Dergelijke instrumenten worden
heid voor een breed toepassingsgebied.
gebruikt in de medische diagnostiek (CT, PET,
SPEC-scanners), voor veiligheidsmonitoring en voor
industriële en wetenschappelijke toepassingen.
Gebruikers
German-Dutch Wind Tunnels (Marknesse) / La Vision
GmbH (Goettingen, Duitsland) / Nationaal Lucht- en
Gebruikers
Saint-Gobain Crystaux (Saint Pierre les Nemours,
Frankrijk)
78
Utilisatierapport STW 2013
Ruimtevaartlaboratorium (Marknesse) / Technische
Universiteit Delft
Ship drag reduction by air lubrication
07781 AAA
Reversing the traffic jam: better
predictions by looking back
07814 ABA
Atomic Force Microscopes for
Observing Dynamic Processes on
the Molecular Level in Real-Time
07834 ABA
Projectleider Prof.dr.ir. T.J.C. van Terwisga Totale toe-
Projectleider Dr.ir. J.W.C. van Lint Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr. G. Schitter Totale toewijzing in euro
wijzing in euro 954.034 Contracten Afstandsverklaring:
140.608
140.608
MARIN
Totale inkomsten in euro 135.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Hoewel in laboratoriumproeven is aangetoond dat de
Het nauwkeurig bepalen en voorspellen van de
Met Atomic-Force Microscopie (AFM) kunnen
wrijvingsweerstand langs een vlakke plaat met zo’n
huidige en toekomstige verkeerstoestand (waar staan
afzonderlijke moleculen en atomen gevisualiseerd
90 % gereduceerd kan worden, lukt het vooralsnog
de files en hoe gaan die zich ontwikkelen) is van
worden. Observatie van processen op nanoschaal is
niet om een meetbare weerstandsreductie te halen
cruciaal belang voor het beter managen en regelen
echter nog onmogelijk. Door middel van een beter
op schepen. Het doel van dit project is om de fysica
van verkeer. Het doel van dit project was om een
mechatronisch ontwerp en regeling van deze
van luchtsmering door middel van bellen, luchtfilms,
nieuwe methode te ontwikkelen die dat doet door
microscopen wordt het mogelijk de moleculen in
holtes of kamers te begrijpen en dit begrip te vertalen
allerlei real-time metingen te combineren met een
actie te visualiseren.
in technieken om weerstandsreductie bij schepen te
intelligent verkeersmodel. Behalve schatten en
bereiken.
voorspellen wilden we met deze aanpak ook
Resultaat na 5 jaar
In dit nog lopende project is vastgesteld dat weer-
Iterative Learning Control is ontwikkeld en geïmple-
terug te redeneren naar de oorzaken van de
menteerd op de high-speed scanner. Daarnaast is
problemen (regulier knelpunt of een incident?).
er succesvol gewerkt aan de ontwikkeling en
implementatie van ‘model-based control’ voor de
standsreductie door een ‘air cavity’ (luchtholte of
-kamer) een veelbelovende techniek is voor het
Resultaat na 5 jaar
diagnoses stellen, door vanuit de huidige situatie
Resultaat na 5 jaar
tip-sample-interactie op hoge snelheid. Er is een
reduceren van de scheepsweerstand. Tijdens labora-
Er zijn grote stappen gemaakt! Er zijn nieuwe snelle
eerste prototype voor ‘dual actuation’ AFM,
toriumproeven in een watertunnel is een reductie
en slimme methodes ontwikkeld voor het samen-
inclusief een verbeterde schatting van de opper-
van de wrijvingsweerstand op een vlakke plaat tot
voegen van verkeersdata uit allerlei bronnen en voor
vlaktetopografie gedurende het meten met de
circa 80% gemeten en is vastgesteld dat met
het schatten, voorspellen en diagnostiseren met
(dual actuation) AFM.
deze techniek geen grote schaaleffecten zijn te
slimme verkeersmodellen. Er zijn in de afgelopen vijf
verwachten. Het effect van externe verstoring door
jaar inmiddels vijf studenten bij mij gepromoveerd
inkomende golven wordt binnenkort onderzocht.
op additionele onderdelen van de puzzel, zoals
Technische Universiteit Delft / Universiteit Leiden
In een ander deelproject is gebleken dat er geen
de wiskundige en numerieke modellering en het
/ University of California at Santa Barbara (Santa
aanwijzingen zijn dat luchtsmering door middel van
incorporeren van heterogeniteit (vrachtwagens versus
Barbara, Verenigde staten) / Veeco Instruments BV
microbelletjes (ordegrootte 10 micrometer) tot
personenauto’s) in de schattingen en voorspellingen.
(Breda) / Vrije Universiteit Amsterdam / VSL (Delft)
weerstandsreductie leidt. Grotere vervormbare
Inmiddels begint de praktijk (de wegbeheerders,
luchtbellen in de grenslaag van een Taylor Couette-
Rijkswaterstaat) lucht te krijgen van de potentie van
opstelling leiden wel tot maximaal circa 40%
deze methodes. In een aantal projecten (onder andere
wrijvingsweerstandsreductie.
de praktijkproef verkeersmanagement Amsterdam)
Gebruikers
worden deze methodes nu ook echt toegepast.
Gebruikers
Bluewater Energy Services BV (Hoofddorp) /
Gebruikers
Damen Shipyards Group (Gorinchem) /
ARS Traffic & Transport Technology BV
DST Entwicklungszentrum für Schiffstechnik und
(Leidschendam) / Ministerie van Infrastructuur
Transportsysteme e.V. (Duisburg, Duitsland) /
en Milieu (Rotterdam, ‘s-Gravenhage) / Sense
IHC Dredgers BV (Kinderdijk) / PPG Coatings
Observation Systems BV (Rotterdam) / Universiteit
Europe BV (Uithoorn) / SpaarnWater (Haarlem) /
Twente (Enschede)
Stichting Maritiem Research Instituut Nederland
(Wageningen) / Technische Universiteit Delft /
TNO (Delft, Eindhoven) / Universiteit Twente
(Enschede) / VNSI-Scheepsbouw Nederland
(Rotterdam)
STW-projecten 2007
79
Onshore sandbar migration in
the nearshore
07908 BCB
Seismic and electromagnetic
interferometry for reservoir
characterization
07913 CBB
Product quality control using Smart
PEAS-based UWB-technology
07976 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. M.J.F. Stive Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar Totale toewijzing
Projectleider Dr.ir. H.J.M. Kramer Totale toewijzing in euro
453.678
in euro 437.356 Totale inkomsten in euro 250.000
746.926
Totale inkomsten in euro 5.000
Doelstelling
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 244.840
Doelstelling
Deze studie heeft als doel het onderzoeken en
Doel van het project is het ontwikkelen van seismische
Toepasbaarheid te onderzoeken van slimme
modelleren van de fysische mechanismen die
en elektromagnetische interferometrische methoden
bewegende actuator/sensorsystemen in proces-
verantwoordelijk zijn voor bankmigratie naar de kust
om de bepaling van de parameters van koolwaterstof-
apparatuur (Smart PEAS) die, geplaatst in een draad-
toe. Door het uitvoeren van gedetailleerde metingen
reservoirs te verbeteren. Met de nieuwste inzichten
loos Ultra Wide Band (UWB) meet- en regelnetwerk,
in de bodemgrenslaag van een golfgoot kunnen de
in interferometrie worden virtuele bronnen dichtbij
precieze 3D-profielen van relevante procesvariabelen
verantwoordelijke processen vastgelegd worden.
het reservoir geconstrueerd. Deze virtuele bronnen
in real-time kunnen meten en doorgeven.
De bevindingen zullen gemodelleerd worden tot
zorgen voor een betere belichting en een verhoogde
nieuwe en verbeterde sedimenttransportformules
ruimtelijke resolutie. Het onderzoek wordt uitgevoerd
die geïmplementeerd kunnen worden in numerieke
in samenwerking met de exploratie-industrie (Shell,
Het project is zeer succesvol. Aangetoond is dat
morfodynamische modellen.
TNO, Fugro-Jason, OHM en Sintef).
UWB-communicatie in een vloeistoffase in een proce-
Resultaat na 5 jaar
somgeving mogelijk is. Daarnaast is een groot scala
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
van belangrijke industriële toepassingen
Naarmate golven in ondieper water komen neemt de
Verschillende strategieën zijn ontwikkeld voor het
geïdentificeerd en is aangetoond dat in-situ meting
asymmetrie van de orbitaalsnelheid toe. Metingen
genereren van virtuele bronnen (zowel seismisch
van de profielen van procesvariabelen kan bijdragen
laten zien dat de asymmetrie ook verandert over de
als elektromagnetisch) dichtbij het reservoir. De
aan de optimalisatie van de procescondities. De
dikte van de bodemgrenslaag. Kelvin-Helmholtz-in-
methodiek gebaseerd op multidimensionale
belangrijkste resultaten: ontwikkeling van de
stabiliteiten zijn waargenomen in de bodemgrenslaag
deconvolutie heeft als belangrijkste eigenschappen:
UWB- en antennetechnologie voor de communicatie
gedurende het omkeerpunt van de orbitaalsnelheid.
optimale resolutie, compensatie voor dissipatie en
en positionering in vloeistoffen; ontwikkeling van
Deze bevindingen ondersteunen de hypothese
hoge herhaalbaarheid ten behoeve van het monitoren
een robuust positionering- en communicatieprotocol;
dat sedimenttransport door de orbitaalbeweging
van veranderingen. De seismische methode is
methodologie voor het mechanisch ontwerp van de
veroorzaakt wordt door wrijvingskrachten. Utilisatie
succesvol toegepast op synthetische data van
Smart PEAS; ontwikkeling van een driedimensionale
wordt/is gerealiseerd door de in de praktijk gebruikte
Shell en op velddata van Saudi Aramco en PGS Leiden.
meetmethode voor de meting van de temperatuur- en
morfodynamische modellen te voorzien van een
Voor de elektromagnetische methode is geen
stromingsprofielen in een complexe geometrie voor de
reeds bestaand analytisch schuifspanningsmodel om
geschikte velddata gevonden maar het onderzoek
validatie van driedimensionale procesmodellen en de
zodoende het sedimenttransport te voorspellen via
heeft wel geleid tot belangrijke aanbevelingen ten
optimalisatie van de procesvariabelen; de ontwikkeling
een machtsfunctie.
aanzien van de data-acquisitie.
van een prototype voor Smart PEAS met een op UWBgebaseerde positionering.
Gebruikers
Gebruikers
Gebruikers
ARCADIS Nederland BV (Marknesse) / Deltares (Delft,
CGG-Jason Netherlands BV (Leidschendam) /
Utrecht) / Havenbedrijf Rotterdam NV (Rotterdam) /
Koninklijke Shell (Rijswijk) / Massachusetts Institute
Svasek Hydraulics (Rotterdam) / Van Oord Dredging
of Technology (Cambridge, Verenigde staten) / OHM
Siemens AG (Karslruhe, Duitsland) / TNO (Delft) /
and Marine Contractors BV (Rotterdam)
Ltd. (Aberdeen, Groot-Brittannië) / Shell International
Unilever R & D (Vlaardingen) / Westfield Business
Exploration and Production Inc. (Houston, Verenigde
Development (Delft)
staten) / SINTEF (Trondheim, Noorwegen) / TNO
(Utrecht)
80
Utilisatierapport STW 2013
3UB BV (Delft) / NIZO food research BV (Ede) /
CO2 oxidative dehydrogenation
for hydrocarbons to olefins and
styrene production
07983 BBA
Structured reactors for
fischer-tropsch synthesis a
multiscale approach to XtL
technology
07984 Increasing operator support and
situational awareness through
conflict prediction and resolution
BBA
10033 CBA
Projectleider Prof.dr.ir. M. Makkee Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. J.R. van Ommen Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ir. E. Theunissen Totale toewijzing in
854.998
euro 639.698 Contracten Optie: TUD-TNW, Shell Global
euro 260.000 Totale inkomsten in euro 260.000
Contracten Geheimhouding: RUG, TUD; Optie
& Licentie: TUD, RUG, Lummus Technology Inc
Totale
inkomsten in euro 260.000
Doelstelling
Solutions International BV; Afstandsverklaring: Dhr.
M.J. Koster
Totale inkomsten in euro 180.000
Doelstelling
Doelstelling
Dit onderzoek aan de katalytische dehydrogenering
In de XtL-technologie worden ruwe grondstoffen
Voor verschillende militaire toepassingen worden
van ethylbenzeen (EB) naar styreen (ST) had als
(steenkool, gas of biomassa) omgezet in synthesegas,
vliegtuigen gebruikt waarbij de controle over de
primair doel om betere katalysatoren te ontwikkelen
een mengsel van koolstofmonoxide en waterstof.
besturing door een piloot op de grond plaatsvindt.
voor zowel het dehydrogeneringsproces in kooldioxide
Dit synthesegas wordt omgezet in een mengsel van
Vrachtvervoerders voorzien een grote markt voor
als in zuurstofhoudende atmosfeer die kunnen con-
koolwaterstoffen, van methaan tot zware wax, door
civiele toepassingen van dergelijke onbemande vlieg-
curreren met het huidige proces van styreenvorming
de Fischer-Tropsch-reactie. Het hoofddoel van dit
tuigen, en internationaal is er duidelijk sprake van de
in stoom. Het commerciële proces met stoom heeft
project is een sprong voorwaarts in de efficiëntie
ambitie om in de toekomst de bemande luchtvaart het
een relatieve hoge omzetting van EB per doorzet (>
van Fischer-Tropsch-reactiesystemen, het hart van
luchtruim te laten delen met onbemande vliegtuigen.
65%) met een zeer hoge selectiviteit (96%) naar ST.
de XtL-technologie. Dit wordt bereikt door het slim
Het doel van het project betrof het ontwikkelen
Dit legt de lat voor het onderzoek naar de oxidatieve
structureren van de reactieomgeving.
en evalueren van hulpmiddelen om tijdig conflicten
dehydrogenering zeer hoog (omzetting > 80% met
een selectiviteit > +96%).
tussen onbemande en bemande vliegtuigen te
Resultaat na 5 jaar
detecteren en op te lossen.
Binnen het onderzoek zijn diverse gestructureerde
Resultaat na 5 jaar
reactorpakkingen gescreend; de pakkingen met de
Resultaat na 5 jaar
Voor de ODH-reactie blijkt dat het tijdens de reactie
hoogste score op een brede set criteria zijn verder in
Door de goede samenwerking met de gebruikers-
gevormde cokes de werkelijke(selectieve) katalysator
detail onderzocht. Ook is onderzocht wat de optimale
commissie was het mogelijk tijdens het project
is. Een mechanisme of een methode die erin slaagt
operatiecondities zijn (gas- en vloeistofsnelheden,
een prototype van het ontwikkelde systeem te
om de hoeveelheid cokes op de katalysator onder
CO/H2-verhouding). Verder is software ontwikkeld
koppelen aan een verkeersleidingssysteem.
controle te krijgen is nog niet gevonden. De toevoer
voor het in detail simuleren van pakkingen. Al deze
Evaluaties toonden niet alleen de voordelen aan,
van meer zuurstof geeft meer oxidatie van cokes,
kennis zal door de gebruikers in de toekomst worden
maar ook dat het ontwikkelde concept voor een groot
maar hierdoor stijgt in praktijk de netto cokesproductie
ingezet bij het ontwikkelen van nieuwe installaties.
deel te realiseren is via toevoegingen aan de huidige
met een daling van de ST-selectiviteit. Er zijn echter
grote stappen gezet en het lijkt zelfs alsof de gestelde
systemen, en dus op een evolutionaire wijze kan
Gebruikers
worden geïntroduceerd. In 2007 heeft het team
doelen binnen bereik zijn. Het gebruik van meer
Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) /
de AIAA/IEEE David Lubkowski Award voor zijn eerste
dan zes reactoren met getrapte O2-voeding met de
Technische Universiteit Delft
resultaten ontvangen. In 2009 was het resultaat
5% P/SiO2-katalysator geeft een hogere EB-omzet-
aanleiding tot een convenant voor verdere samen-
ting en ST-selectiviteit. De realiteit is echter minder
werking op dit gebied tussen de NLDA, het AOCS-NM
simpel, aangezien deze en ook andere katalysatoren
en de TU Delft. Ook vormden de resultaten een
deactiveren tijdens de time-on-stream.
belangrijke basis voor vervolgonderzoek dat heeft
geresulteerd in een promotie in 2011.
Gebruikers
Lummus Technology Inc. (Bloomfield, Verenigde
Staten)
Gebruikers
Koninklijke Luchtmacht (Garderen, Nieuw-Millingen) /
Rockwell Collins (UK) Ltd (Hoofddorp)
STW-projecten 2007
81
E
Salt weathering of porous building
materials
06752 BAA
Limit cycle based linearization
technique for highperformance
transmitter
07118 BBB
Projectleider Dr.ir. L. Pel Totale toewijzing in euro 530.436
Projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund Totale
Totale inkomsten in euro 141.500
toewijzing in euro730.221 Octrooien
Low frequency
dithering technique for high performance transmitters
Totale inkomsten in euro 69.000
Technische
Universiteit
Eindhoven
Doelstelling
Doelstelling
Ons wereld cultureel erfgoed wordt voortdurend
Moderne communicatiesystemen maken gebruik
door omgevingsinvloeden bedreigd. Zouten (zoals
van hoge ‘crest factor’-signalen vanwege de
natriumchloride en -sulfaat) zijn één van de belang-
dringende noodzaak tot hogere bandbreedte-
rijkste oorzaken van schade aan objecten, zoals
efficiency. Daarmee wordt het voor communicatie-
muurschilderingen, standbeelden en gebouwen.
systemen steeds moeilijker om tegelijkertijd te
Zouten kunnen met vocht meeliften en het materiaal
voldoen aan de verplichte lineariteitsnormen en de
binnendringen. Bij het drogen bewegen de zouten
wens/eis met betrekking tot een hoge efficiëntie.
naar buiten en kristalliseren op of in het materiaal wat
Doel is aan te tonen dat een nieuwe laagfrequente
erosie tot gevolg heeft. Doel was om een beter inzicht
dithering-techniek kan worden toegepast in
te krijgen in de schademechanismen en de mogelijke
moderne communicatiesystemen om deze gelijktijdige
preventieve maatregelen.
verbetering van lineariteit en efficiëntie mogelijk te
maken.
Resultaat na 5 jaar
Er zijn belangrijke stappen gezet in het beter begrijpen
Resultaat na 5 jaar
van de schademechanismen door kristalgroei van
De theorie achter het algemene concept van een
zouten in de poriën van poreuze materialen. Een
dither-systeem op basis van tijddomeinmiddeling
belangrijk resultaat is dat de metastabiele kristalvorm
en statistische middeling is volledig uitgewerkt en
van natriumsulfaat wordt gevormd in poreuze mate-
uitvoerig beschreven in een proefschrift. Alle
rialen en deze grote invloed heeft op opbouw van de
belangrijke niet-lineaire matrices (ACPR, SNDR enz.)
kristallisatiedruk en daarmee op de mogelijke schade.
zijn voor zo’n systeem met dithering afgeleid in
Voor natriumchloride is aangetoond dat inhibitoren
gesloten vorm. Deze theoretische bevindingen zijn
de kristallisatie in een poreus materiaal kunnen
gevalideerd aan de hand van de realisatie van een
voorkomen, maar dat ze alleen invloed hebben onder
reeks testcircuits en bijbehorende metingen. Er is
bepaalde klimaatomstandigheden. Dit verbeterde
aangetoond dat in een 2-watt LDMOS-versterker
inzicht in de schademechanismen kan worden gebruikt
met de laagfrequente dithering-techniek de maximum
om schade te voorkomen door middel van een combi-
drainefficiëntie en de adjacent channel power ratio
natie van goede klimaatbeheersing en gebruik van de
(ACPR) met respectievelijk 4 procent en 25 dB kunnen
juiste inhibitor.
worden verbeterd. De resultaten van dit werk zullen in
onze toekomstige programma’s de basis gaan vormen
Gebruikers
Fachhochschule Köln (Duitsland) / ICCROM (Rome,
voor de realisatie van zeer breedbandige en hoogefficiënte zenders.
Italië) / Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (‘s-Gravenhage) / Remmers
Gebruikers
Bouwchemie BV (Hoogeveen) / Rijksdienst voor
NMDG NV (Bornem, België) / NXP Semiconductors
het Cultureel Erfgoed (Amersfoort) / Shell Interna-
(Eindhoven, Nijmegen) / Philips Research
tional Exploration and Production BV (Rijswijk) / TCKI
Laboratories (Eindhoven) / Technische Universiteit
(Velp) / Technische Universiteit Delft / TNO (Delft)
Eindhoven / Thales Naval Nederland (Hengelo) /
TNO (Delft, ‘s-Gravenhage)
82
Utilisatierapport STW 2013
Constitutive modelling of
polymeric foams
07345 Robust detection of line structures
and texture anomalies using
multi-scale context fillers
AAA
07487 BBB
Multi-scale mechanics of
traumatic brain injury
07521 ABA
Projectleider Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ir. B.M. ter Haar Romeny Totale toe-
Projectleider Dr.ir. J.A.W. van Dommelen Totale toewijzing
euro 428851 Totale inkomsten in euro 80000
wijzing in euro 171.290 Contracten Optie: Arte Research
in euro 105.794
and Development BV
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 164.000
Doelstelling
Doelstelling
Door de geringe kwaliteit van de beschikbare
Diagnostische beelden worden in onvoorstelbare
Hersenletsel als gevolg van ongevallen heeft vaak
materiaalmodellen voor schuimen is het momenteel
hoeveelheden geproduceerd, en er komt steeds meer
grote consequenties voor de slachtoffers. In dit onder-
onmogelijk om producten op betrouwbare wijze te
behoefte aan computer-ondersteunde, en vooral
zoek wordt op basis van geavanceerde numerieke
optimaliseren. Dit project heeft als doel de huidige
kwantitatieve diagnose. Voor medische beelden
modellering een relatie gelegd tussen de mechanische
constitutieve modellen te verbeteren. Er wordt
worden screeningsprogramma’s belangrijker, in de
belasting van hersencellen op microscopische schaal
gebruik gemaakt van een nieuwe combinatie van (i)
industrie is veel visuele inspectie. Ons visueel systeem
en hoofdimpact op de macroscopische schaal via
3D CT-scan karakterisering, (ii) automatische mesh ge-
doet deze taken moeiteloos. Het project beoogt het
de onderliggende structuur van het hersenweefsel,
neratie, (iii) geavanceerde constitutieve vergelijkingen
afkijken en nabouwen van hoe ons visueel systeem
met als doel om met numerieke hoofdmodellen op
voor de polymeren materialen, en (iv) micromechani-
contouren en lijnen ziet.
betrouwbare wijze hersenletsel in een crashsituatie
sche modellering om de macroscopische respons te
voorspellen.
te voorspellen.
Resultaat na 5 jaar
In de visuele cortex zijn massieve filterbanken
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
aangetroffen die op alle oriëntaties meten in een
Uit het onderzoek is gebleken dat de heteroge-
Voor optimalisatie van schuimproducten is voorspel-
enkel pixel. Deze structuur is nagebouwd, eerst in
niteiten in de structuur van de hersenen een grote
baarheid van het mechanische gedrag van schuimen
software, later in FPGA- en GPU-hardware. Hieruit
invloed hebben op de mechanische belasting van
onder complexe belastingscondities noodzakelijk. Dit
is een spin-off ontstaan, Inviso BV, die na een start
het hersenweefsel. Numerieke hoofdmodellen
is niet mogelijk met de huidige constitutieve modellen
met een STW Valorisation Grant diverse prototypen
beginnen nu steeds meer deze heterogene structuren
en experimentele karakteriseringstechnieken . Met
in de markt aan het zetten is: analyse van lekkende
in hun geometrie op te nemen. Een niet-lineair
behulp van de nieuwe combinatie van Micro-CT scans
bloedvaten in netvlies opnamen ten behoeve
constitutief model voor hersenweefsel is ontwikkeld
en eindige elementen simulaties is het nu mogelijk om
van screening naar diabetes, inspectie tijdens de
en geïmplementeerd in een aantal commerciële
het gedrag van schuimen in verschillende belasting-
productie van vliegtuigonderdelen en windmolen-
eindige-elementencodes. In het project is een
condities te analyseren. Enerzijds geeft dit inzicht in
bladen, scheurdetectie in kostbare natuursteenplaten
anisotroop letselcriterium ontwikkeld in directe
de micro-deformatiemechanismen, essentieel voor
ten behoeve van het zagen van keukenbladen en
samenwerking met de ontwikkelaar van het
materiaalverbetering. Anderzijds geeft het de beno-
de detectie van kosmische straling in zeer gevoelige
KTH-hoofdmodel. Dit letselcriterium maakt een
digde informatie om de 3D beschrijving van schuimen
röntgendetectoren.
meer betrouwbare interpretatie van crashsimulaties
drastisch te verbeteren.
met numerieke hoofdmodellen mogelijk.
Gebruikers
Arte di Granito BV (Helmond) / Arte Research and
Gebruikers
Development BV (Helmond) / Cosentino North West
Arai Helmet (Europe) BV (Hoevelaken) / Ford
Europe BV (Deurne) / FEI Company (Eindhoven) /
Research Laboratory (Dearborn, Verenigde staten)
Ministerie van Defensie (‘s-Gravenhage) / Pie Medical
/ Memorial University of Newfoundland (St. Johns,
Imaging BV (Maastricht) / Plant Research Interna-
Canada) / NTCP (Laon, Frankrijk) / Philips Applied
tional (Wageningen) / Radboud universitair medisch
Technologies (Eindhoven) / Technische Universiteit
centrum (Nijmegen)
Eindhoven / TNO (Helmond, Rijswijk)
STW-projecten 2007
83
Moving charge and matter with
self-assembled molecular Brownian
motors
07575 BBA
SEDAN: Searchable data encryption
07630 BBA
Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg
PEARL: Privacy enhanced security
architecture for RFID labels
07639 Projectleider Dr.ir. M. Kemerink Totale toewijzing in euro
Projectleider
405.600
wijzing in euro 333.336 Contracten Optie & Licentie:
710.034
Philips Electronics Nederland BV
nics Nederland BV
Totale toe-
Totale inkomsten in
BBB
Projectleider Prof.dr. S. Etall Totale toewijzing in euro
Contracten Optie & Licentie: Philips ElectroTotale inkomsten in euro 110.160
euro 40.800
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Doel van dit project is het aantonen van de toepas-
Als het om gevoelige informatie gaat, zoals bedrijfs-
Het doel van het PEARL-project is om praktische
baarheid van het zogenaamde ratchet-concept
geheimen of persoonsgegevens, zullen instellingen
beveiligingsmechanismen en bijbehorende evalu-
voor praktische applicaties en devices. Ratchets
en bedrijven vaak al die gegevens versleuteld
atiemethodes te ontwikkelen voor RFID-gebaseerde
gebruiken periodieke maar asymmetrische structuren
willen opslaan. Op die manier beschermen zij zich
systemen. Speciaal aan deze zetting is dat de zeer
om energie te onttrekken aan externe verstoringen.
tegen hackers of kwaadwillenden. Maar het is reuze
beperkte resources op mobiele apparatuur zoals
Een eenvoudig voorbeeld is een knikker die helling op
bewerkelijk om een heel groot gegevensbestand, dat
RFIDs het onderscheiden van legitiem gebruik en
rolt op een schuddend wasbord. In dit project zullen
op een server beschikbaar is, eerst helemaal op te
vijandige tracking erg lastig maken. Daarom werkt
met behulp van microsysteemtechnologie twee de-
halen en te volledig te moeten ontcijferen voordat je
PEARL aan de ontwikkeling van innovatieve methoden
vices ontwikkeld worden: een elektronisch ratchet dat
daarin iets kunt opzoeken. Zou dat niet veel efficiënter
en modellen om privacy- en security-eigenschappen
als (efficiënte) spanningsbron gebruikt kan worden en
op die server zelf kunnen zonder dat te veel uitlekt
van RFID te garanderen.
een vloeistof ratchet dat als een grootte-selectieve
van wat je daar aan het opzoeken bent?
Resultaat na 5 jaar
zeef gebruikt kan worden.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Het onderzoek heeft zwakheden in veel gebruikte
Voor diverse, goed gedefinieerde scenario’s zijn
RFID-beveiligingsmechanismen helpen aantonen
Bovengenoemde devices, de ratchet-spanningsbron
zoekmethodes in vercijferde gegevensbestanden
(bijvoorbeeld de OV Chipcard). Om privacy-eigenschap-
en de ratchet-zeef, zijn gerealiseerd. Hierbij is nog
gevonden en beschreven die efficiënter zijn dan in de
pen, zoals het voorkomen van vijandige tracking, te
geen gebruik gemaakt van zogeheten moleculaire
literatuur bekend, terwijl de hoeveelheid informatie
kunnen garanderen zijn verificatiemodellen ontwikkeld
potentialen. Dit zal hopelijk in de nabije toekomst
die over de zoekopdrachten naar buiten lekt hetzelfde
voor de RFID-securityprotocollen en identiteitman-
onderzocht kunnen worden. De ratchet-spanningsbron
is dan wel strikt minder. Bij deze methodes kunnen
agementsystemen in het algemeen. Opgebouwde
is het eerste elektronische ratchet ter wereld dat aan-
verschillende compromissen gesloten worden tussen
expertise wordt gebruikt in gerelateerde en vervolg-
toont dat ratchets niet alleen wetenschappelijk maar
efficiëntie en bewijsbare veiligheid. Het hangt van
projecten zoals ‘Identity Management for Mobile
ook praktisch relevant kunnen zijn. De gegenereerde
de toepassing af welke keuze de beste is. Nieuw is
Devices (Mobiman)’ (STW) en valorisatieproject
vermogens kunnen externe elektronica aansturen.
ook het gebruik van wildcards bij het zoeken in
`Secure and privacy-aware mobile identity manage-
Momenteel werken de onderzoekers aan het schalen
versleutelde bestanden.
ment’ (EIT ICT Labs) waarin tools worden ontwikkeld
naar hogere vermogens en RF-compatibiliteit. De
ratchet-zeef werkt in de zin dat deeltjes verplaatst
gebaseerd op de resultaten uit PEARL en Mobiman.
Gebruikers
Gebruikers
kunnen worden. De in parallel uitgevoerde modelle-
Comsec Consulting BV (Capelle aan den IJssel) /
ring laat zien dat deetjesscheiding mogelijk moet zijn.
Equens NV (Utrecht) / Irdeto BV (Hoofddorp) /
ECP-EPN (Leidschendam) / GS1 Nederland
Praktische implementatie zal echter moeizaam blijven.
Philips Research (Eindhoven) / Rabobank Nederland
(Amsterdam) / NXP Semiconductors (Eindhoven) /
(Utrecht) / Technische Universiteit Eindhoven
NXP Semiconductors Belgium NV (Leuven, België) /
Gebruikers
Philips Research (Eindhoven) / Radboud Universiteit
Dutch Polymer Institute (Eindhoven) / Philips
Nijmegen / Technische Universiteit Eindhoven / TNO
Research (Eindhoven) / Technische Universiteit
(Delft) / Université du Luxembourg (Luxembourg,
Eindhoven / TNO (Eindhoven) / Universiteit Hasselt
Luxemburg) / Vrije Universiteit Amsterdam
(Diepenbeek, België)
84
Utilisatierapport STW 2013
Photonic packet switching
07694 PUSH Practical Use of Software/
Hardware Engineering
AAA
07756 CCA
Model Reduction for Complex
High-Tech Systems - Efficient
Analysis of Active Multi-physical
Systems
07788 CCB
Projectleider Prof.dr. H.J.S. Dorren Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. J.P.M. Voeten Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. N. van de Wouw Totale toewijzing in
845000
50000
euro 615.534 Totale inkomsten in euro 93.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
De capaciteit van communicatiesystemen groeit al
Het doel van het PROGRESS PLUS voorstel PUSH
In de industrie worden virtuele ontwerpomgevingen
vele decennia grofweg elke zeven jaar met een factor
was het verbeteren van het industrieel gebruik van
gebruikt om de toenemende complexiteit van
tien. Op dit moment ligt de capaciteit van een enkel
de SHE methode, de POOSL taal en de ondersteunde
productontwerpen het hoofd te kunnen bieden.
golflengte kanaal in zulk communicatiesysteem
modelleergereedschappen. Het plan was om dit doel
Doel is een modelreductiemethodologie voor
boven de 100 Gigabit per seconde. Optische com-
te bereiken door het ontwikkelen van een indus-
technische hoogwaardige, multifysische systemen
municatie systemen vormen de enige communicatie
triële cursus, gebaseerd op het reeds aanwezige
te ontwikkelen. Een innovatief aspect is de over-
infrastructuur die een dergelijke hoge datatransport
academisch materiaal. Disseminatie vond plaats door
brugging van het gat tussen reductietechnieken
capaciteit kan faciliteren. Het vernieuwingsimpuls
het verzorgen van een cursus, met name gericht op
in de verschillende vakgebieden van mechanica,
project ‘Photonic Packet Switching (7694)’ richt zich
MKB, in samenwerking met DevLab. Middels feedback
systeemtheorie en de wiskunde. De ontwikkelde
op optische signaal verwerking van data-paketten
op deze cursus werd het materiaal verbeterd om
methoden toegepast op industriële problemen
in knooppunten van hoge capaciteit communicatie
zodoende een groter industriële draagvlak te krijgen.
met multifysische aspecten zullen worden geïmplementeerd in een softwareplatform.
netwerken.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
De cursus heeft een positieve impact op het gebruik
Resultaat na 5 jaar
Het VICI project richt zich op drie concrete fundamen-
van de methodologie in de industrie. Inmiddels worden
Een modelreductietechniek voor vibro-akoestische
tele technologische onderzoeksvragen:
de modelleergereedschappen veelvuldig toegepast
problemen is ontwikkeld, geïmplementeerd in het
1. Hoe kunnen optische schakelaars schalen naar een
wordt bij ASML en TNO-ESI (in de projecten met
softwaregereedschap VibroSYS en toegepast op
groot aantal inputs en outputs?
industriële partners Océ, NXP, Vanderlande en Philips
industriële benchmarks zoals een printkop van
2. Hoe kunnen data-pakketten in het optische domein
Healthcare).
Océ. Ook zijn modelreductietechnieken ontwikkeld
worden gebufferd?
die structuurbehoud kunnen garanderen en de
3. Wat zijn de systemen-eisen aan buffering en
complexiteit van de koppeling tussen subsystemen
schaalbaarheid van optische schakelaars?
kunnen reduceren. Deze technieken zijn toegepast
op industriële benchmarks zoals een printkop van
Uitkomsten van dit project worden inmiddels gebruikt
Océ. Modelreductietechnieken voor niet-lineaire
in Europese vervolgprojecten waarin met behulp van
geregelde systemen zijn ontwikkeld, die stabiliteits-
industriële partners (o.a. IBM, IMEC, INTEROUTE, TE
behoud garanderen en in een foutgrens voorzien,
Connectivity) technology-demonstrators worden
en toegepast op industriële benchmarks zoals de
ontwikkeld die getest zullen worden in commerciële
temperatuurregeling in een ‘lab-on-chip’ van Philips.
systemen.
Gebruikers
Dutch Space BV (Leiden) / ESTEC - European
Space Research and Technology Centre (Noordwijk) /
Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Applied
Technologies (Eindhoven) / Philips Healthcare
Nederland BV (Best) / Technische Universiteit
Eindhoven
STW-projecten 2007
85
Model Reduction and Control Design
for Large-Scale Dynamical Systems
07851 BBA
Towards clean diesel engine combustion
07911 CBA
Projectleider Prof.dr.ir. S. Weiland Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey Totale toewijzing in
499.518
euro 966.721 Contracten Optie: TUE, Shell Internatio-
nal Limited
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 200.000
Doelstelling
Het doel is om methodologieën te ontwikkelen om,
Dieselmotoren zijn feitelijk zonder concurrentie
met behoud van de juistheid en nauwkeurigheid,
waar het krachtbronnen voor zwaar transport betreft,
complexe elementen van modellen te vervangen door
maar ook een bron van roet en stikstofoxiden.
eenvoudigere representaties hiervan.
Dit project had als doel om fundamentele kennis te
vergaren over een verbrandingsmodus die in potentie
Resultaat na 5 jaar
hogere efficiëntie aan minder vervuilende uitstoot
Het is gelukt om een strategie te vinden waarmee de
zou kunnen koppelen. Het idee is om vernevelde
complexiteit van modellen kan worden gereduceerd
brandstof en lucht voor de verbranding precies zo
zonder verlies van voor controle relevante informatie.
goed te mengen dat roetvorming voorkomen wordt,
Het is aangetoond dat de theorie toepasbaar is in
en tegelijk de verbranding bij relatief lage temperatuur
algoritmes voor matig-complexe praktijksituaties
verlopen kan, zodat ook de vorming van stikstofoxiden
zoals een binaire distillatiekolom en een dynamisch
vermeden wordt.
mensmodel voor rem- en botssimulaties. Hoewel hier
geen fundamentele problemen voorzien worden is de
Resultaat na 5 jaar
toepasbaarheid voor situaties met hoge complexiteit
Het onderzoek heeft geleid tot tien publicaties,
nog niet aangetoond.
over diverse aan de nieuwe verbrandingsmodus
gerelateerde onderwerpen, zoals het snelheids- en
Gebruikers
temperatuurveld waarin de brandstof geïnjecteerd
Ardagh Glass (Dongen) / ASML Netherlands BV
wordt. De experimentele gegevens zijn gebruikt om
(Veldhoven) / Ford Forschungszentrum Aachen
numerieke modelberekeningen aan te toetsen.
(FFA) (Aachen, Duitsland) / IPCOS (Leuven, België) /
Vervolgonderzoek richt zich op het effect dat specifiek
IPCOS BV (Boxtel) / IPCOS Technology BV
voor dit doel ontwikkelde brandstoftoevoegingen
(Boxtel) / SCHOTT AG (Mainz, Duitsland) /
hebben op de verbrandingseigenschappen, en meer
Technische Universiteit Delft / Technische
in het algemeen naar de wijze waarop je diesel-
Universiteit Eindhoven / TNO (Eindhoven, Helmond)
brandstof aan zou moeten passen om de voor dit
verbrandingsconcept ideale eigenschappen te verkrijgen. De nieuw ontwikkelde numerieke methoden
zijn geïntegreerd in bestaande softwarepaketten.
Gebruikers
Cyclone Fluid Dynamics BV (Waalre) / Dacolt
(Maastricht) / DAF Trucks NV (Eindhoven) /
Jacob Klimstra Consultancy (Broeksterwald) /
Koninklijk Instituut voor de Marine (Den Helder) /
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut
(De Bilt) / Radboud Universiteit Nijmegen /
Shell Global Solutions (Chester, Groot-Brittannië) /
Technische Universiteit Delft / TNO (Delft,
Helmond) / Universiteit Twente (Enschede) /
Wärtsilä Finland Oy (Vaasa, Finland)
86
Utilisatierapport STW 2013
G
Rijksuniversiteit
Groningen
Development of stable virosome
formulations for vaccination and
delivery of nucleic acids
07373 BBA
Phase lock speech (PLS)
processing in cochlear implants:
a new opportunity for the
rehabilitation of deafness
07460 CBA
Addressing biologicals - the
design of new cell-selective drugs
07697 BCB
Projectleider Prof.dr. J.C. Wilschut Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. P. van Dijk Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. K. Poelstra Totale toewijzing in euro
euro 420.791 Contracten Optie: Universitair Medisch
euro 207.851 Contracten Optie: Universitair Medisch
1.250.000
Centrum Groningen, Virosome Biologicals BV
Centrum Groningen, Advanced Bionics UK Ltd
Octrooien
Virosome-mediated intracellular delivery of therapeutic agents; Virosome-like-particles
Octrooien
P90082 Interferon analogs
Totale
inkomsten in euro 104.884
Totale inkomsten in
euro 45.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Virosomen zijn gereconstitueerde membranen
Cochleaire implantatie wordt toegepast bij patiënten
Het doel van dit project was cytokines en prosta-
afkomstig van virussen. Influenzavirosomen kunnen
die geheel doof of zeer ernstig slechthorend zijn.
glandines te gebruiken voor de behandeling van
enerzijds dienen als griepvaccin, anderzijds kunnen zij
Een cochleair implantaat kan door directe stimu-
leverfibrose. Deze producten worden tijdens ziektes
gebruikt worden om vreemd materiaal, bijvoorbeeld
latie van de gehoorzenuw het gehoor aanzienlijk
door vele lichaamscellen aangemaakt en ze sturen het
DNA of small interfering RNA, in cellen te trans-
verbeteren. De huidige stimulatiestrategieën hebben
ziekteproces. Toepassing als geneesmiddel is echter
porteren. Virosomen zijn echter zeer beperkt houd-
belangrijke beperkingen bij het luisteren in complexe
vaak onmogelijk omdat ze lokaal werken en heftige
baar. Het doel van dit project was het ontwikkelen
akoestisch situaties (bijvoorbeeld in een groep
reacties in andere organen uitlokken na toediening
van methoden voor de stabilisatie van virosomen
mensen of bij storend achtergrondgeluid). Het doel
aan de patiënt. Het project beoogt methoden te
door er een droog poeder van te maken. Dit poeder
van het onderzoek is de ontwikkeling van een nieuwe
onderzoeken om deze producten gericht te sturen
moest voor enkele maanden houdbaar zijn bij kamer-
stimulatiestrategie die is gebaseerd op kennis over
naar het ziekteproces waardoor ze toepasbaar zijn
temperatuur en moest geschikt zijn voor toediening in
de fysiologie van het normale gehoor.
als therapie voor deze ernstige leveraandoening die
de longen door middel van inhalatie.
wereldwijd veel voorkomt.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Er werd een prototype ontwikkeld van de nieuwe
Resultaat na 5 jaar
Het sproeien van kleine druppeltjes van een
spraakcodeerstrategie. Een spraakprocessor, met de
Een van de meest veelbelovende producten is
hooggeconcentreerde suikeroplossing met virosomen
nieuwe strategie, is in het dagelijkse leven door een
Interferon dat we gericht hebben gestuurd naar de
in vloeibaar stikstof bleek de meest geschikte
aantal slechthorenden uitgetest. Daarnaast werden
fibrotische lever. Interferon is een eiwit dat fibrose-
methode voor het stabiliseren van virosomen en
laboratoriumtests uitgevoerd, onder gecontroleerde
processen kan remmen maar het ontregelt ook het
het produceren van inhaleerbare partikels. Influenza-
condities. Het bleek dat gebruikers de nieuwe
immuunsysteem waardoor toediening aan de patiënt
virosomen, maar ook andere soorten griepvaccin
strategie goed tolereren. Het verstaan van spraak met
onmogelijk is. Door het eiwit te koppelen aan een
konden op deze manier worden gestabiliseerd,
een traditionele en de nieuwe strategie was vergeli-
peptide dat bindt aan een groeifactorreceptor hoopt
zodat ze voor enkele maanden tot jaren bij kamer-
jkbaar. De laboratoriumtests toonden dat de luidheid
het op in onze doelcellen. Dit zijn cellen die sterk
temperatuur houdbaar zijn. De droge vaccinpartikels,
van een geluid een belangrijke invloed heeft op de
groeien tijdens fibrose en littekenweefsel aanmaken
rechtstreeks toegediend in de longen, bleken uiterst
ervaren toonhoogte. Dit resultaat geeft een belangrijk
dat uiteindelijk de lever te gronde richt. Ons eiwit
geschikt om proefdieren te beschermen tegen infectie
aanknopingspunt voor het verder aanpassen van de
remde het fibroseproces sterk in proefdieren zonder
met influenzavirus. In twee vervolgprojecten wordt
codeerstrategie. Er is overleg met één van de gebruik-
effecten buiten de lever. Het middel is nu gepaten-
de formulering nu verder geoptimaliseerd om zo gauw
ers uit de gebruikscommissie om een vervolgstudie uit
teerd en overgedragen aan BiOrion Technologies BV,
mogelijk eerste klinische testen met een inhaleerbaar
te voeren. Het project heeft niet geleid tot een patent.
gespecialiseerd in de ontwikkeling van therapeutische
griepvaccin te kunnen starten.
eiwitten ter voorbereiding op de klinische trials.
Gebruikers
Gebruikers
Advanced Bionics Corporation (Valencia,
Gebruikers
Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Euriskein
Verenigde staten) / Advanced Bionics NV (Niel,
BiOrion Technologies BV (Groningen) / Harvard
(Hulshorst) / Universiteit Utrecht / Virosome
België) / Advanced Bionics UK Ltd (Cambridge,
Medical School (Boston, Verenigde staten) /
Biolo-gicals BV (Leiden)
Groot-Brittannië) / Oticon A/S (Snekkersten,
InnoCore Technologies (Groningen) / IQ Therapeutics
Denemarken) / Sound Intelligence (Amersfoort) /
(Groningen) / Philips Research (Eindhoven) /
VU Medisch Centrum Amsterdam
Universitair Medisch Centrum Groningen
STW-projecten 2007
87
Creating novel enzymes by
active site reconstruction
07726 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. M.W. Fraaije
in euro 459.017
Super hydrophilic hyperbranched
biomedical coatings with antiadhesive and anti-microbial activity
Totale toewijzing
Totale inkomsten in euro 25.000
Doelstelling
07844 BBA
Nano-hybrids for Photonic Devices
08013 BBA
Projectleider Prof.dr. A.J. Schouten Totale toewijzing in
Projectleider Dr.ir. C.L. de Korte Totale toewijzing in euro
euro 433.356
242678
Doelstelling
Doelstelling
Enzymen vormen een krachtige klasse van eiwitgeba-
Het doel van dit project was om excellente coatings
Het doel van het project is het om carbon nanotubes
seerde katalysatoren. De industrie is zich steeds meer
te ontwikkelen voor biomedische implantaten en
zichtbaar licht laten uitzenden door geconjugeerde
bewust van de mogelijkheden die enzymen bieden,
biomedische hulpmiddelen. Een van de belangrijkste
moleculen te plaatsen in de carbon nanotube
vooral in hun zoektocht naar ‘groene’ alternatieven
doelstellingen was om, in tegenstelling tot de tot nu
voor huidige industriële processen. Het nadeel is dat
toe gebruikelijk systemen, coatings te ontwikkelen
de meeste enzymen niet direct toegepast kunnen
die géén biociden zouden afgeven aan hun omgeving.
De belangrijkste resultaten naar 5 jaar zijn, i) dat
worden. Ze zijn immers geëvolueerd om een rol
Dit om te voorkomen dat er schadelijke stoffen in het
hybride objecten gevormd door carbon nanotubes
te vervullen in een bepaalde biologische context.
lichaam van patiënten terecht komen.
en organische moleculen zijn effiiciënte emitters in
het zichtbare deel van het spectrum; ii) Emissie is
De uitdaging is dus om enzymen dusdanig aan te
passen (‘engineering’) dat ze een gewenste reactie
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
afstembaar door gebruik van verschillende typen
katalyseren onder de gewenste omstandigheden. In
Antibacteriële coatings bevatten ongebonden
moleculen iii) het begrijpen van de aard van de
dit project is gewerkt aan een nieuwe technologische
biociden die aan de omgeving afgegeven worden.
excitonische interactie tussen de moleculen en de
aanpak om oxidatieve enzymen te engineeren.
Ze zijn daardoor maar tijdelijk werkzaam en conta-
carbon nanotubes (hybrid exciton); iv) stabiliseren van
mineren de patiënt. Wij hebben onderzoek gedaan aan
de organische ‘pea’ als deze in de single wall nanotube
antibacteriële coatings die geen biociden afgeven.
‘pod’ wordt geplaatst.
Resultaat na 5 jaar
In dit project is eerst met behulp van gerichte
De bacteriën worden dan gedood door in contact te
mutagenese en gedetailleerde karakterisaties
komen met het gecoate oppervlak van een implantaat.
achterhaald welke delen van oxidases ervoor zorgen
Er is een biocompatibel hyper vertakt polymeer
dat ze in staat zijn om efficiënt zuurstof te gebruiken
ontwikkeld dat hiervoor bij uitstek geschikt leek.
voor katalyse. Dit heeft tot nieuwe inzichten geleid
In een een-staps-reactie zijn in kwantitatieve
die gebruikt zijn om oxidases en andere enzymen
opbrengst AB2-monomeren gemaakt, waarvan de
aan te passen. Daarnaast is er nieuwe technologie
B-groep een geblokte isocyanaat is. Door deze mono-
ontwikkeld voor (1) productie van oxidases aan de
meren te polymeriseren op een substraat ontstonden
oppervlakte van bacterie cellen, (2) creatie van een
coatings die nog vele geblokte isocyanaatgroepen
nieuw type enzym, een oxidase met peroxidase
bevatten. Op deze stabiele coatings zijn covalent
activiteit, en (3) detectie van oxidase-activiteit in een
gebonden quaternaire ammoniumionen aangebracht.
enkele bacteriecel met behulp van flow cytometrie.
Deze coatings zijn uitgebreid getest op hun anti-
De ontwikkelde kennis en technologie wordt benut
bacteriële eigenschappen. Er is duidelijk aangetoond
in nieuwe projecten (onder andere in een NWO-
dat, als de positieve lading van de coating hoog
TASC-project) en de promovendus is nu werkzaam
genoeg was, alle bacteriën gedood werden. Hiermee
in het betreffende vakgebied bij een van de partners
werd overtuigend aangetoond dat geïmmobiliseerde
van het STW-project.
biociden effectief zijn. Op grond hiervan hebben we
een nieuw mechanisme opgesteld.
Gebruikers
DSM Food Specialties (Delft) / DSM Research BV
(Geleen) / FrieslandCampina (Deventer) / MSD Oss
Gebruikers
Atos Medical AB (Hörby, Zweden) / Atos Medical BV
(Groningen, Zoetermeer) / DePuy CMW (Blackpool,
Groot-Brittannië) / DSM Research BV (Geleen) /
Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Lisse)
88
Utilisatierapport STW 2013
L
N
Efficient development of small
molecule inhibitors of tyrosine
kinases - Identification of EphA4
blockers as anti-cancer lead
compounds
07790 BBA
Projectleider Dr. C.P. Tensen Totale toewijzing in euro
941.788
Contracten Optie: ZoBio BV, PamGene
International BV, Pyxis Discovery BV
Totale inkomsten
in euro 230.000
Universiteit
Leiden
Doelstelling
De tyrosine kinase-receptor EPHA4 komt verhoogd
tot expressie in cutane lymfomen, pancreas- en
prostaatcarcinomen en blijkt belangrijk te zijn voor
de groei van tumorcellen. Dit project richtte zich op
het ontwikkelen van remmers met hoge affiniteit
voor EPHA4. Tevens werden nieuwe technologieën
Radboud
Universiteit
Nijmegen
om deze remmers te ontwikkelen gevalideerd en
geïmplementeerd.
Resultaat na 5 jaar
Sezary syndroom (Sz) is een zeldzaam type T-cel
lymfoom (NL: 5-10 nieuwe diagnoses p/ jr).
Kenmerkend is een hevig jeukende, rode huid en
gezwollen lymfeklieren. De kwaadaardige T-cellen
worden ook teruggevonden in het bloed. De therapeutische mogelijkheden zijn zeer beperkt en de
ziekte is zeer agressief (vijf jaar na diagnose is bijna
80% van de patiënten overleden). Er zijn remmers voor
EPHA4 ontwikkeld die de groei van Sz-cellen kunnen
remmen. Vervolgens zijn zowel de in-silico ontworpen
alsmede de TINS-geïdentificeerde stoffen getest op
(remmende) activiteit in een in-vitro kinase-assay.
Deze analyse leverde een aantal verbindingen op
die specifiek de EPHA4 kinase-activiteit kunnen
beïnvloeden die de start kunnen zijn voor verdere
ontwikkelingen van een medicijn. Vooruitlopend op
de ontwikkeling van EPHA4-remmers is binnen de
afdeling Huidziekten van het LUMC een muismodel
ontwikkeld voor Sz-syndroom.
Gebruikers
Key Drug Prototyping BV (Amsterdam) / PamGene
International BV (‘s-Hertogenbosch) / Pyxis Discovery
BV (Delft) / ZoBio BV (Leiden)
STW-projecten 2007
89
Vulnerable Plaque Detection in
Carotid Arteries using Non-Invasive
Ultrasound Elastography
Nucleation, growth and surface patterning of smooth, nanocrystalline
diamond films
07527 ABA
07589 CCB
HearClip - Personalization of
Hearing Aids Through Bayesian
Preference Elicitation
07605 BBB
Projectleider Dr. J.G. Buijnsters Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. C.L. de Korte Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. J.C.M. van Hest Totale toewijzing
140.608
405.600
in euro 649.688 Contracten Optie: GN ReSound BV
Totale inkomsten in euro 250.000
Octrooien
Optimization of hearing aid parameters
Totale inkomsten in euro 45.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het project was gebaseerd op een hoofdzakelijk
Het openbarsten van een atherosclerotische plaque
Het optimaal instellen van een gehoorapparaat is
experimentele studie van de nucleatie en groei-
in de halsslagader kan leiden tot een herseninfarct.
een complex probleem door een aantal factoren:
dynamica van nanokristallijne diamantfilms. Doel
Met echografie is een atherosclerotische plaque te
(1) het aantal mogelijk in te stellen parameters is
was om de nucleatie van diamant te versterken tot
detecteren maar niet te bepalen of deze gevaarlijk is.
hoog; (2) de variabelen die de tevredenheid van de
nucleatiedichtheden >> 108 cm-2 en zodoende
Doel van het project is om het risico op openbarsten
gebruiker bepalen zijn onbekend; (3) de evaluatie
zeer dunne en gladde nanokristallijne diamantlagen
vast te stellen door met echografie nauwkeurig te
van de tevredenheid van een gebruiker aan de
te verkrijgen voor tribologische doeleinden en diverse
bepalen wat de vervorming van de plaque is ten
hand van luisterexperimenten is omvangrijk en
microdevice toepassingen. Hiertoe werden verschil-
gevolge van de veranderende bloeddruk.
vaak onbetrouwbaar ten gevolge van inconsistente
lende oppervlaktemodificatietechnieken toegepast
antwoorden. In de praktijk worden daardoor vaak
Resultaat na 5 jaar
op het substraatmateriaal in combinatie met een
gedetailleerde analyse van de groeidynamica.
Resultaat na 5 jaar
standaardwaarden gekozen. Het HearClip-project
We hebben een techniek ontwikkeld om de vervor-
heeft als doel om de procedure voor het optimaal
ming van de plaque in alle richtingen nauwkeurig
instellen van gehoortoestellen te verbeteren.
te kwantificeren. De techniek maakt gebruik van
Resultaat na 5 jaar
Nanokristallijne diamantlagen werden gesynthe-
verscheidene echoscans die worden uitgezonden
tiseerd bij relatief lage substraattemperaturen en
onder verschillende hoeken. Voor deze techniek is
Verschillende softwaremodules zijn ontwikkeld in
conformele laagvorming op microgestructureerde
een patent aangevraagd. Na de experimentele
samenwerking met het bedrijf ReSound voor het
patronen van Si werd daarbij aangetoond. Dit maakt
validatie is de techniek geïmplementeerd in een
evalueren van gehoorapparaten. De modellen zijn
de weg vrij voor de ontwikkeling van nanodiamant-
commercieel verkrijgbaar echoapparaat van
succesvol getoetst in luisterexperimenten met
patronen in bijoorbeeld MEMS. Er zijn tien weten-
Samsung-Medison (Seoul, Zuid-Korea). Met dit appa-
gezonde personen. Hierin is onder andere aangetoond
schappelijke artikelen uit het project voortgekomen
raat is een patiëntstudie uitgevoerd om de techniek
dat de methoden zorgen voor (1) een betere meting
en ondanks een afwijzing voor verdere ontwikkeling in
te valideren. In deze studie werd eerst een echo-
van de tevredenheid van de gebruiker en (2) een
een Vidi-programma worden de ontwikkelde kennis en
opname gemaakt waarna de atherosclerotische
verbetering in de instellingen van de programmatuur
technieken nu gecontinueerd door projectleider
plaque chirurgisch wordt verwijderd. De onder-
in het gehoorapparaat.
dr. Ivan Buijnsters via een postdoc (EU-FP7 Marie
handelingen over licensering van het patent zijn
Curie IEF) aan de KU Leuven (België). Hij werkt
gaande.
Gebruikers
daar samen met onderzoekers van het IMEC aan
het gebruik van nanokristallijne diamantfilms voor
BerkelBike BV (‘s-Hertogenbosch) / Cochlear
Gebruikers
Technology Center Europe (Mechelen, België) /
toepassingen in onder andere scanning spreading
Philips Medizin Systeme GmbH (Böblingen,
GN ReSound BV (Eindhoven) / Laramart
resistance microscopy.
Duitsland) / Philips Nederland BV (Eindhoven) /
Ontwikkelings & Exploitatie Mij BV (Velp) / Philips
Samsung Electronics SEBN (Delft) / Samsung
Research Laboratories (Eindhoven) / Technische
Medison Co, LtD. (Seoul, Korea (republiek)) /
Universiteit Eindhoven / Tekst & Project
Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / Chromin
Radboud universitair medisch centrum (Nijmegen) /
(Sint-Michelsgestel) / TNO (Delft) / Van der
Maastricht B.V / Diamand product solutions
Universitair Medisch Centrum Utrecht
Veen Ingenieursbureau BV (Zwolle) / Varibel
Gebruikers
(Merselo) / Ionbond Netherlands BV (Venlo) /
Katholieke Universiteit Leuven (Heverlee, België) /
PSS Gereedschapmakerij (Heesch) / Radboud
universitair medisch centrum (Nijmegen) / TNO
(Delft) / Wiediam Diamond Knives and Tools (Wanroij)
90
Utilisatierapport STW 2013
Innovations BV (Arnhem)
R
Nanostructured biomaterial
surfaces
07621 BAA
ntravascular Photoacoustics and
Intravascular Ultrasound for Imaging
of Atherosclerotic Plaque Composition and Neovascularization
10040 CBB
Projectleider Dr. X.F. Walboomers Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. A.F.W. van der Steen Totale
496.756
toewijzing in euro
1503664
Contracten Optie: Boston
Scientific -Mapple Grove, Erasmus MC, Bristol Meyers
Squibb Pharmaceutical Research Institute, Erasmus
MC; Samenwerking: Boston Scientific -Mapple Grove,
EMC
Octrooien
Endoscopic probe for photo-acoustic
and ultrasonic imaging
Doelstelling
Door vergrijzing van de bevolking is er een groeiende
markt voor medische en tandheelkundige implantaten.
Doel is een botgenezing-bevorderend implantaat
te ontwikkelen, door toepassing van kunstmatige
geordende oppervlakte nanotopografie in de ordegrootte van 10 tot 100 nm. Daarbij wordt gekeken
Erasmus
Universiteit
Rotterdam
inkomsten in euro 1315000
Doelstelling
Intravasculair ultrageluid (IVUS) wordt gebruikt voor
het afbeelden van de kransslagaderen. Het visualiseert de structuur van de vaatwand, maar is niet
gevoelig voor de eigenschappen van instabiele
atherosclerotische plaques die hartaanvallen veroorzaken: de ingroei van kleine bloedvaatjes in de
naar de effecten van topografie op de materiaal-
plaque en de ophoping van vetten zoals cholesterol.
eigenschappen, hechting en functie van bot- en
We beogen IVUS geschikt te maken voor het
ontstekingscellen, en de uiteindelijke botvorming en
afbeelden van deze aspecten van atherosclerose,
implantaatintegratie in vivo.
door gebruik van kleine gasbelletjes en foto-akoestiek:
geluid dat wordt uitgezonden na absorptie van een
Resultaat na 5 jaar
optische puls.
Vele typen nanopatronen zijn geproduceerd en
gekarakteriseerd in polymeren, metalen en keramische
Resultaat na 5 jaar
biomaterialen. Eerst lag de focus op het maken van
De gasbelletjes in kleine bloedvaatjes worden zicht-
substraten die vele nanopatronen tegelijkertijd omvat-
baar gemaakt door te kijken naar het frequentie-
ten (‘biochip’) om daarmee een snelle en efficiënte
spectrum van de opgevangen echo’s. Tot nu toe
evaluatie mogelijk maken. Vervolgens is de aandacht
werkte dit alleen met speciale ultrageluidtrans
gericht op het opschalen van nanotopgrafiepatronen
ducenten. We zijn erin geslaagd deze techniek te
over grotere oppervlakten met het oog op industriële
implemen-teren voor de beperkte bandbreedte van
utilisatie. Van de nanopatronen is aangetoond dat
commerciële echocatheters, zodat de stap naar de
zij specifiek eiwithechting, celhechting/functie en
kliniek een stuk kleiner geworden is. De samenstelling
mineralisatie beïnvloeden. In diermodellen zijn
van het weefsel in de vaatwand kunnen we zien door
gunstige effecten op de ontstekingsreactie en
gebruik te maken van absorptiespectroscopie met
botcompatibiliteit aangetoond. Aan de hand van de
foto-akoestiek. Een nieuw ontwikkelde licht-geluid
resultaten zijn vervolgprojecten gestart met financie-
catheter belicht de vaatwand en ontvangt het akoes-
ring van ALW en een met steun van KNAW en uit
tische signaal. We hebben laten zien dat we vetten
eigen middelen. Een patent of licentie is pas voorzien
kunnen aantonen, en dat we cholesterol en andere
na verdere validatie in deze vervolgstudies. Ook
vetten in de plaque kunnen onderscheiden.
ontbreekt een methode om nanopatronen kosteneffectief aan te brengen op complexe oppervlakken.
Marktintroductie van medical devices is daardoor pas
te verwachten op de midden tot lange termijn.
Gebruikers
Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam /
Astra Tech Benelux BV (Zoetermeer) / BioComp
Industries BV (Vught) / DYNA Dental Engineering
BV (Bergen op Zoom) / Lasertec BV (Barendrecht) /
Philips MiPlaza Photonics Labs (Eindhoven) /
Universiteit Twente (Enschede)
STW-projecten 2007
91
T
Bio-inspired Engineering of
ARray Sensors (Bio-EARS)
07197 NANOCERFIL: Nanofiltration
hollow membranes for non-aqueous
applications
BBB
07349 CCB
Projectleider Prof.dr.ir. G.J.M. Krijnen Totale toewijzing in
Projectleider Ir. A.J.A. Winnubst Totale toewijzing in euro
euro 1.298.535
624.140
Twente
Contracten Octrooiafspraken: Universiteit
Octrooien
P6028777 Hollow fibre membrane;
P6034592 Cross-linked polyimide membranes
Totale
inkomsten in euro 50.000
Universiteit
Twente
Doelstelling
Doelstelling
Biologische sensoren behoren tot de gevoeligste en
Poreuze keramische en metallische holle vezels
verst geëvolueerde die we kennen. Doel van BioEARS
zijn gemaakt via co-extrusie van polymeren met
is om inspiratie aan de natuur te ontlenen en syste-
anorganisch poeder. Inzicht in procestappen hebben
men te maken die beter zijn dan traditionele. Het
de fabricage mogelijk gemaakt van vezels met
gebruik van arrays van, bijvoorbeeld, flow-sensoren
kleine diameter (tot 0,3 mm buitendiameter) en
die een (flow-)camera vormen, maakt het mogelijk
uniforme poriemorfologie. Tevens zijn composiet
spatio-temporele metingen te doen en daarmee
nanofiltratiemembranen ontwikkeld door het
objecten te volgen, zoals bijvoorbeeld vissen dat doen.
aanbrengen van een organische (PDMS) coating
Elektrostatische interactie wordt bestudeerd met het
op de keramische holle vezel-drager via dip-coating.
oog op signaalverbetering.
Een nieuwe holle vezel-spinningmethode is ontwikkeld: chemie in een spinneret.
Resultaat na 5 jaar
Geïnspireerd door krekels zijn er haar-flowsensoren
De ontwikkelde methode voor fabricage van
bandbreedte van 1 kHz. Met arrays van deze sensoren
anorganische holle vezels biedt voor het eerst de
hebben we het volgen van kleine objecten gedemon-
mogelijkheid om, eenvoudig en relatief goedkoop,
streerd wanneer deze harmonisch of lineair bewegen.
membranen te produceren met superieure
We hebben parametrische versterking van 20 dB
oppervlakte/volume ratio, thermische, chemische
getoond en met elektromechanische amplitude-
en mechanische eigenschappen. Commercialisatie
modulatie laag frequent-signalen 25-voudig
op korte termijn is mogelijk, maar vergt vervolg-
verbeterd. De inzichten ontleend aan de parametrische
onderzoek gericht op verdere optimalisatie van
interacties hebben we gebruikt voor aansturing van
de vezels en, belangrijker nog, ontwikkeling van
een Coriolis-type flowsensor (die momenteel wordt
gerelateerde procestechnologie (membraan
gecommercialiseerd) om de afmetingen te verkleinen.
module-ontwerp, etc.).
Gebruikers
Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / DSM Research
Centre (Noordwijk) / Philips Applied Technolo-
BV (Geleen) / Energieonderzoek Centrum Nederland
gies (Eindhoven) / Philips Research (Eindhoven) /
(Petten) / Shell Global Solutions International BV
Rijksuniversiteit Groningen / Sonion Nederland BV
(Amsterdam) / Solsep BV (Apeldoorn) / Wyatt
(Amsterdam) / Université de Tours - Francois Rabelais
Technology Europe GmbH (Dermbach, Duitsland)
Gelsenkirchen (Bocholt, Duitsland)
Utilisatierapport STW 2013
Gebruikers
ESTEC - European Space Research and Technology
(Tours, Frankrijk) / University of Applied Sciences,
92
Resultaat na 5 jaar
gemaakt met een gevoeligheid van 1 mm/s en een
Ultrasonic cleaning of root canals
- Endodontic therapy through
microstreaming and cavitation
07498 CBC
Porous metallic and ceramic
microreactors
07569 Transient Dynamics in the
Morphology of Coastal Seas
(short title: TRANSIMORF)
ABA
07585 ABB
Projectleider Dr. A.M. Versluis Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ir. R.G.H. Lammertink Totale toewij-
Projectleider Dr.ir. P.C. Roos Totale toewijzing in euro
690.732
zing in euro 405.600
140.608
Totale inkomsten in euro 178.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het doel van een wortelkanaalbehandeling is het
Het project omvat de integratie van membraan-
Doel van het TRANSIMORF-project was beter inzicht
voorkomen of genezen van een ontsteking aan de
functionaliteit en heterogene katalyse in micro-
in zeebodemdynamiek en getijdedynamiek in relatie
wortelpunt van een tand of kies. Deze ontsteking
gestructureerde reactoren voor het intensiveren van
tot grootschalige ingrepen in ondiepe kustzeeën zoals
kan ontstaan als reactie op micro-organismen in het
gekatalyseerde gas-vloeistofreacties. Met behulp
de Noordzee. Dit ondersteunt het beleid van de over-
wortelkanaal. Het reinigen van wortelkanalen met
van poreuze structuren en selectieve oppervlakte-
heid om de veelheid aan activiteiten op de Noordzee
antimicrobiële spoelmiddelen is daarom een belangrijk
modificatie zijn reactoren gemodelleerd, ontworpen
op een duurzame manier in te richten.
onderdeel van de behandeling. Het activeren van
en geanalyseerd voor katalytische omzettingen in
spoelmiddelen met ultrageluid verhoogt het reinigend
waterige oplossingen. Deze reactoren kunnen worden
effect, maar de reden was niet bekend. Het doel van
ingezet voor waterzuiveringsprocessen.
het STW-project was het beschrijven van de onderliggende fysische mechanismen van de ultrasone en
standaard irrigatietechniek.
Resultaat na 5 jaar
Kennis over de invloed van zeer grootschalige
zandwinning op de getijdedynamiek in de Noordzee,
Resultaat na 5 jaar
die indirect de zeebodemdynamiek aanstuurt, heeft
Verwijderen van bijvoorbeeld hormoon- en medicijn-
geleid tot advies aan de overheid (Rijkswaterstaat
resten uit water is een grote uitdaging. Het betreft
Noordzee). Verder heeft het project direct andere
relatief kleine moleculen die bij lage concentraties al
wetenschappelijke projecten geïnspireerd. Zo wordt
Met hoge-snelheidscamera’s zijn de met ultrageluid
schadelijk kunnen zijn. Voor het reinigen van water
de innovatie op het gebied van hydrodynamische
opgewekte microstromingen in een wortelkanaal
zijn twee routes onderzocht, de fotokatalytische
modellering (zoals binnen het project verkregen)
zichtbaar gemaakt en is de reinigende werking van
oxidatie van organische verontreinigingen en de
nu toegepast om inzicht te verkrijgen in de dynamiek
de kanaalwand bestudeerd. Ultrageluid wekt ook
reductie van nitriet. Beide routes hebben baat bij een
van barrièrekusten, zoals de Waddenzee. Verder is
imploderende cavitatiebellen in de spoelvloeistof
efficiënte toevoer van gas (zuurstof en waterstof
er nu een onderzoeksproject (promovendus aan de
op die kunnen bijdragen aan het reinigend effect.
respectievelijk) en laten uitstekende conversies zien in
Universiteit Twente), deels gebaseerd op resultaten
Met de opgedane kennis kon de meest effectieve
de ontwikkelde reactoren. Ondanks het microkarakter
uit het VENI-project, aan een gerelateerd onderwerp,
en veilige spoelnaald ontwikkeld worden voor de
van de reactoren zijn de fabricagemethoden ook bruik-
namelijk de invloed van grootschalige bodem-
standaard irrigatie alsmede instrumenten die enerzijds
baar voor het opschalen. De resultaten zijn aanleiding
topografie op de stormopzet aan de kust. Ten slotte
de ultrasone irrigatie verbeteren en anderzijds ultra-
geweest om dit concept verder te ontwikkelen binnen
heeft de workshop, gehouden ter afsluiting van het
sone irrigatie ook toepasbaar maken bij behandeling
het NanoNextNL-consortium met rechtstreekse
project, aandacht in de pers gehad en de contacten
van tandvleesontstekingen. Verschillende patent-
interesse van diverse bedrijven.
tussen onderzoeker en gebruikers versterkt.
Resultaat na 5 jaar
aanvragen zijn in behandeling. STW heeft samen
met de industrie een jaar verlenging van het project
gefinancierd en nieuw vervolgonderzoek is in de maak.
Gebruikers
Gebruikers
DEMCON (Enschede) / DSM Innovative Synthesis BV
ACRB (Lemmer) / Deltares (Delft) / Koninklijke Marine
(Geleen) / DSM Research BV (Geleen) / Hyflux
(‘s-Gravenhage) / Rijkswaterstaat (Rijswijk) / Saxion
CEPAration BV (Helmond) / LioniX BV (Enschede) /
Hogeschool IJsselland (Deventer) / TNO (Utrecht) /
Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam /
Micronit Microfluidics BV (Enschede) / MSD Oss /
Witteveen+Bos (Rotterdam)
EMS Electro Medical Systems SA (Nyon,
TNO (Delft) / Universiteit Twente (Enschede)
Gebruikers
Zwitserland) / Erasmus MC (Rotterdam) / FKG
Dentaire (La Chaux-de-Fonds, Zwitserland) /
Hu-Friedy (Chicago, Verenigde Staten) / Nikinc
Dental BV (Eindhoven) / Philips Consumer Lifestyle
(Drachten) / Satelec Acteon Group (Merignac,
Frankrijk) / University of Bath (Bath, Groot-Brittannië)
/ University of Birmingham (Birmingham, GrootBrittannië)
STW-projecten 2007
93
A non-fusion scoliosis correction
device
07618 BCA
VISPER: The virtual security
perimeter for digital, physical,
and organisational security
07628 BBA
VRIEND: Value-based security risk
mitigation in enterprise networks
that are decentralized
07635 BBA
Projectleider Prof.dr.ir. G.J. Verkerke Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. P.H. Hartel Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. R.J. Wieringa Totale toewijzing in euro
euro 886.363 Totale inkomsten in euro 191.000
522.695
355.017
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 119.680
Doelstelling
Totale inkomsten in euro 93.568
Doelstelling
Scoliose is een 3D-vervorming van de wervelkolom
Vroeger kon je een hek om je bedrijf heen zetten om
Bedrijven werken vaak samen in netwerken, waarin
van jonge meisjes. Als behandeling wordt een rechte
bedrijfsgegevens te beschermen. Tegenwoordig
informatie decentraal opgeslagen is. De verschillende
scoliosecorrectiestaaf aan wervels gefixeerd. Dit
staan gegevens in de cloud of op laptops van externe
bedrijven in het netwerk hebben vaak verschillende
resulteert echter in een stijve rug door fusie van de
consultants. Dit project onderzocht de veiligheids-
beveiligingsmaatregelen. Dit project helpt bij het
wervels, onvolledige correctie en kan pas worden
risico’s die hiermee samenhangen, en mogelijke
risicomanagement: het levert methoden en tech-
toegepast na de groei. Doel van het onderzoek was
oplossingen daarvoor. In het bijzonder is aandacht
nieken om de effectiviteit en zwakheden van beveilig-
een systeem te ontwikkelen dat fusie voorkomt en
besteed aan het ontwikkelen van methoden om te
ingsmaatregelen in te schatten en de beveiliging in
dat resulteert in een volledige correctie. Na succes-
testen of het beveiligingsbeleid van een organisatie
verschillende samenwerkende bedrijven op elkaar af
volle dierproeven wordt het systeem overgedragen
op correcte wijze gehandhaafd wordt door beveilig-
te stemmen.
aan een bedrijf voor verdere ontwikkeling.
ingsmechanismen.
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Resultaat na 5 jaar
Verscheidene methodes om IT-beveiliging van een
Twee scoliosecorrectiesystemen, voor zijdelingse en
Een ‘attack navigator’, Portunes, is geïntroduceerd,
bedrijf te beoordelen en te verbeteren zijn ontwikkeld.
torsiecorrectie, zijn gerealiseerd. Dankzij de visco-
die aanvalsscenario’s genereert die het beveiligings-
Een methode weegt veiligheidsprofielen van verschil-
elastische eigenschappen van de wervelkolom zal een
beleid overtreden. Om dit model te valideren is in een
lende IT-architecturen tegen elkaar af. Een andere
kleine, maar continue kracht op de wervelkolom een
experiment de diefstal van meer dan dertig laptops
analyseert de architectuur van uitbesteding (bijvoor-
volledige correctie realiseren. De wervelkolom blijft
nagebootst, waarover uitgebreid is bericht in de
beeld bij uitbesteding van IT aan een ander bedrijf).
flexibel, zodat geen fusie optreedt. Het systeem staat
media. Ook zijn aanbevelingen gedaan over het
Dit biedt ondersteuning bij het identificeren van
groei toe, zodat vroegtijdig, bij kleine deformaties,
gebruik van combinaties van fysieke en digitale
zwakke plekken in die uitbestedingsarchitectuur, en bij
ingegrepen kan worden. Om de werking van het sys-
beveiligingsmechanismen. De gebruikers van het
het vaststellen van service level agreements waarin
teem te optimaliseren, is een numeriek simulatiemodel
project zullen de resultaten toepassen bij het op
maatregelen worden vastgelegd om een minimum
ontwikkeld. Voor fixatie aan de wervels is een nieuw
één lijn brengen van beleid en mechanismen. Het
beveiligingsniveau te garanderen. Als vervolg is samen
systeem ontwikkeld. Dierproeven waren succesvol.
onderzoek wordt voortgezet in het FP7 Integrated
met de Britse Open University gewerkt aan methodes
Een patentaanvraag is ingediend. Het systeem is
Project TREsPASS: Technology-supported Risk
voor kwalitatieve IT beveiligings-risico-assessment en
overgedragen aan de firma Biomet.
Estimation by Predictive Assessment of Socio-
er wordt gewerkt aan een Europees voorstel met de
technical Security.
OU op dit gebied.
Gebruikers
BAAT Medical Engineering (Hengelo) / DePuy Spine
Gebruikers
Gebruikers
International (Amersfoort) / ESI Group (Delft) /
Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / Atos
Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / Atos
InSpine Netherlands BV (Schiedam) / Universitair
Consulting (Utrecht) / Belastingdienst (Apeldoorn)
Consulting (Utrecht) / Belastingdienst (Apeldoorn) /
Ziekenhuis Gent (België) / Universiteit Twente
/ BiZZdesign Company (Enschede) / DSM Corporate
BiZZdesign Company (Enschede) / Chess eT
(Enschede) / Vrije Universiteit Amsterdam / VU
ICT (Sittard) / Fox-IT (Delft) / Getronics PinkRoccade
International BV (Haarlem) / DSM Corporate ICT
Medisch Centrum Amsterdam
Nederland BV (Lelystad) / Philips (Eindhoven) /
(Sittard) / Fox-IT (Delft) / Getronics PinkRoccade
TNO (‘s-Gravenhage)
Nederland BV (Lelystad) / Philips (Eindhoven) /
Tata Steel (IJmuiden)
94
Utilisatierapport STW 2013
Super Low Power Hot-Surface
Silicon Devices for Chemical Sensors
and Actuators
07682 BBA
Sub-micron thin doped barium
titanate films for MLCC technology
07711 BBA
e-Ceptor
07819 ABA
Projectleider Dr. A.Y. Kovalgin Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr.ing. D.H.A. Blank Totale toewijzing
Projectleider Dr. R. Luttge Totale toewijzing in euro
614.420
in euro 676.135 Contracten Optie: YAGEO EUROPE BV
140.608
Totale inkomsten in euro 75.000
Totale inkomsten in euro 54.545
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Dit project is gericht op laagvermogen CMOS-
Keramische multilaagscondensatoren (MLCC) van
De natuur kan ingewikkelde (bio)moleculaire
compatibele eenvoudige chemische sensoren en
bariumtitanaat worden overal in de elektronica-
processen onthouden, toepassen en optimaliseren.
actuatoren. Het doel is om in micro- of nanoschaal
industrie gebruikt. Om de capaciteit per volume-
Deze molecuul-molecuulinteracties leiden tot het
een zogenaamde hete oppervlak-component op
eenheid te verhogen zijn dunnere keramische lagen
functionele bestaan van complexe biologische
een hoge temperatuur te houden door middel van
(<500 nm) opgebouwd uit kleinere keramische
systemen (inclusief de mens). Deze ontwerpmethoden
warmtedissipatie in een elektrisch geleidende
deeltjes nodig. In dit project worden nieuwe synthese-
inspireren de technologie. Doel was de driedimen-
verbinding met nano- of microschaalafmetingen.
routes voor bariumtitanaat nanodeeltjes ontwikkeld,
sionaliteit van biomoleculaire structuren (key-lock)
De onderzoeksvraag is om de haalbaarheid van de
en nat-chemische off-contact depositieroutes voor de
met nanolithografische technieken na te bootsen
voorgestelde technologieën en materialen aan te
vorming van dunne lagen uit deze deeltjes.
op artificiële oppervlaktes. De functionaliteit van
tonen. De utilisatiefocus beperkt zich tot goedkope
gas- en warmtesensoren.
deze methode zal later gekarakteriseerd worden door
Resultaat na 5 jaar
deze toe te passen op medische implantaten.
Ultradunne bariumtitanaatfilms van 200 nm dikte
Resultaat na 5 jaar
met een hoge dielektrische constante van 700 zijn
Resultaat na 5 jaar
De geminiaturiseerde hete oppervlak-componenten
gerealiseerd door middel van een off-contact
Met nano-engineering zijn oppervlaktes driedimen-
ontworpen binnen dit onderzoek vertonen interes-
depositiemethode. Er is een nieuwe synthese-
sionaal gestructureerd. Nano-imprint lithografie op
sante sensoreigenschappen en werken bij een laag
route ontwikkeld om dispersies van bariumtitanaat
een biomateriaal was de basis voor het ontwerp
vermogen, in het W/mW-bereik. Verscheidende
nanodeeltjes van < 10 nm diameter te maken bij een
van een systematisch schaalbare oppervlakte-
gevoeligheden zoals voor warmte, gasstroming
temperatuur beneden 150 oC. Deze dispersies kunnen
modificatietechniek. Dit leidde tot een beter begrip
en warmtegeleiding van bepaalde gassen zijn
worden gebruikt om films met gewenste dikte te
van celinteracties met biomaterialen. Met het RUMC
aangetoond. De al dan niet gecombineerde eigen-
spincoaten. Dit heeft een proces opgeleverd waarmee
concludeerden we dat (bot)cellen zeer gevoelig
schappen van de ontwikkelde componenten kunnen
veel dunnere bariumtitanaatlagen kunnen worden
reageren op de exacte vorm en afmeting van
de aanzet geven tot een aantal toepassingen op
gemaakt dan met klassieke tape cast-methoden.
nanostructuren. We hebben vervolgonderzoek op
het gebied van sensoren. De componenten zijn
Deze lagen kunnen ook gepatroneerd worden op
het gebied van nano-engineering voor (bio)medische
volledig met standaard IC-technologie vervaardigd.
micrometerschaal.
doeleinden opgestart, waarbij we neuronale
Dit betekent dat er potentiële mogelijkheden liggen
om productie in bestaande fabricagelijnen op grote
schaal te kunnen uitvoeren.
celculturen in een bioreactor op chipformaat realiseren
Gebruikers
Ferro Holland BV (Uden) / SolMateS BV (Enschede) /
voor het nabootsen van de functies van het brein
(ERC Starting Grant).
TNO (Eindhoven) / Universiteit Twente (Enschede) /
Gebruikers
YAGEO EUROPE BV (Roermond)
Gebruikers
AnMar BV (Eindhoven) / MEAS Deutschland GmbH
Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost /
(Dortmund, Duitsland) / NXP Semiconductors
Advanced Fluidics Llc (Ellicott City, Verenigde Staten)
(Eindhoven) / Sensata Technologies Holland BV
/ C2V (Enschede) / Cytocentrics BV (Eindhoven) /
(Almelo / TNO (Zeist)
IMEC (Leuven, België) / NT&D Nanotechnology &
Devices (Aachen, Duitsland) / Philips Applied
Technologies (Eindhoven) / Universität Karlsruhe
(Duitsland) / Universiteit Leiden / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
STW-projecten 2007
95
A novel process route for the
production of building blocks for
chemicals from protein sources
using electrodialysis
07975 CBA
Fertility-Chip Point-of-Care Semen
Analyzer using a Lab-on-a-Chip
07994 BBA
Micro cryo tips for cooling lowtemperature electronic devices
08014 CCB
Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ir. A. van den Berg Totale toewijzing
Projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake Totale toewijzing in
euro 782.410 Totale inkomsten in euro 228.000
in euro 504.543 Contracten Octrooiafspraken: Uni-
euro 905.198 Totale inkomsten in euro 196.000
versiteit Twente
Octrooien
P100007 Lab-on-a-chip
device, for instance for use of the analysis of semen;
P100010 A compact 2D fluorescence detection
system for on-chip analysis
Totale inkomsten in euro
20.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
De afnemende beschikbaarheid van fossiele brand-
Het doel van dit project was om een draagbaar
Met micromechanische technieken (MEMS) zullen
stoffen noodzaakt de chemische industrie nieuwe
systeem voor semen-analyse te ontwikkelen waarmee
extreem kleine koelers worden ontwikkeld, die
routes te ontwikkelen voor de productie van
thuis de kwaliteit van semen bepaald kan worden. De
gebruikt kunnen worden om cryogene temperaturen
chemicaliën. Aminozuren in bijvoorbeeld biomassa
focus lag op de ontwikkeling van een microfluïdische
te bereiken, tot ruim onder 120 K, ofwel -150 °C.
spelen hierbij een belangrijke rol. Het is echter
chip voor dit systeem. We hebben aangetoond dat een
Aan deze microkoelers is in toenemende mate
essentieel dat deze aminozuren in zuivere vorm
glazen chip met geïntegreerde elektrodes gebruikt kan
behoefte om geavanceerde elektronica te koelen.
beschikbaar zijn. Doel van dit project was de ontwik-
worden om op een objectieve wijze twee belangrijke
Koelers voor het cryogene temperatuurbereik zijn al
keling van een effectieve en efficiënte methode voor
parameters van semen te beoordelen: de concentratie
geruime tijd op de markt, maar zijn voor veel nieuwe
de scheiding van aminozuren. Tevens is onderzocht
en motiliteit.
toepassingen te groot, te zwaar, te duur en vragen
of het mogelijk is individuele aminozuren door
enzymatische omzettingen te modificeren waardoor
de scheiding effectiever wordt.
Resultaat na 5 jaar
te veel input vermogen. De koeltechiek die wij voorResultaat na 5 jaar
stellen resulteert in extreem veel kleinere koelertips,
Elektrische impedantiemetingen in een microfluïdisch
in volume en gewicht twee tot drie ordes van grootte
systeem kunnen gebruikt worden om spermatozoa in
minder.
semen afzonderlijk te detecteren en te onderscheiden
Resultaat na 5 jaar
Er is een effectieve en efficiënte methode voor de
van andere aanwezige cellen. Met dit microfluïdisch
scheiding van complexe mengsels van aminozuren
systeem was het mogelijk om zowel iets over de
Een tweetraps microkoeler is gerealiseerd werkend
ontwikkeld. Het onderzoek toonde aan dat de
concentratie als motiliteit van de spermatozoa
met stikstof en waterstofgas. Dit koelertje koelt af
combinatie van enzymatische conversie en mem-
te zeggen. Er zijn uit dit project verschillende
naar 30 K in ruwweg een uur. Utilisatie is gedemon-
braanelektrodialyse zeer succesvol is voor scheiding
wetenschappelijke publicaties en twee octrooien
streerd door met deze koeler een hoge-temperatuur
van aminozuren. Afhankelijk van de specifieke
voortgekomen. Momenteel wordt er gekeken of de
supergeleidende film af te koelen. Verstopping van
componenten en met name de pH kan 90% van het
chip gevaloriseerd kan worden, met mogelijk een
de microkanaaltjes is verder bestudeerd en in beeld
gewenste aminozuur teruggewonnen worden, terwijl
nieuwe spin-off.
gebracht met hoge-resolutiecamera’s. Een kleine
de energieconsumptie laag is en een efficiëntie van
70% bereikt kan worden. De aminozuurflux van het
compressor werkend op basis van cyclische ad- en
Gebruikers
desorptie van gas aan actieve kool is in ontwikkeling.
membraan en de waterhuishouding van het proces
Blue4Green BV (Enschede) / FREYA (Wijchen) /
Utilisatie van deze technieken verloopt via Kryoz
moeten nog wel sterk verbeterd worden alvorens het
LioniX BV (Enschede) / Medisch Spectrum Twente
Technologies (spin-off van eerder STW-project).
proces rendabel wordt.
(Enschede) / Menzis zorg en inkomen (Zwolle) /
R&R Mechatronics BV (Zwaag) / TOPIGS Research
Gebruikers
Gebruikers
Center IPG (Beuningen) / VieCuri Medisch Centrum
ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy
CCL research (Veghel) / Energieonderzoek
voor Noord-Limburg (Venlo) / VU Medisch Centrum
(Dwingeloo) / Commonwealth Scientific & Industrial
Centrum Nederland (Petten) / FuMa-Tech GmbH
Amsterdam / Wageningen Universiteit & Research-
Research Organisation (Lindfield, Australië) / Dutch
(Vaihingen an der Enz, Duitsland) / Huntsman
centrum (Lelystad)
Space BV (Leiden) / ESTEC - European Space
(Europe) B V (Everberg, België) / Wageningen
Research and Technology Centre (Noordwijk) / Kryoz
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
Technologies BV (Enschede) / Mesaplexx Pty Ltd
(Eight mile plains, Australië) / Micronit Microfluidics
BV (Enschede) / NCIRO Australia Telescope National
Facility (Epping, Australië) / SRON - Netherlands
Institute for Space Research (Utrecht) / Thales
Cryogenics BV (Eindhoven) / Twente Solid State
Technology BV (Enschede) / Universiteit Twente
(Enschede)
96
Utilisatierapport STW 2013
U
The development and validation
of immune tolerant mouse models
to measure and predict the immunogenicity of monoclonal antibody
(MAb) therapeutics
07171 CAA
Human CNS Neuroprosthetics substituting lost brain function
07685 BBB
Projectleider Prof.dr. W. Jiskoot Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. N.F. Ramsey Totale toewijzing in euro
1.034.154
1.250.000
Contracten Geheimhouding: Ares Trading
SA, OctoPlus NV, SANQUIN; Optie: Merck Serono
International S.A., Ares Trading SA, Universiteit
Utrecht, UL-LACDR
Universiteit
Utrecht
Totale inkomsten in euro 220.000
Doelstelling
Doelstelling
Doel van het project was om transgene muizen die
Door een hersenbloeding, tumor of spierziekte
het humane IgG-repertoire tot expressie brengen te
kunnen mensen de controle over hun spieren volledig
ontwikkelen tot een model om de immunogeniciteit
verliezen. Voor dergelijke ernstig verlamde mensen
van monoklonale antilichamen te voorspellen, met
zijn er geen adequate hulpmiddelen om communicatie
name product-gerelateerde factoren zoals formuler-
mogelijk te maken. Doel was om proof-of-principle
ing, aanwezigheid van ontledingsproducten en andere
te leveren dat we hersenactiviteit zodanig kunnen
onzuiverheden, toedieningsweg, alsmede gebruiks-
decoderen dat verlamden daarmee een computer
en bewaaromstandigheden.
kunnen besturen (Brain-Computer Interface, BCI),
gebruikmakend van functionele MRI-hersenscans en
Resultaat na 5 jaar
Het project heeft geresulteerd in een prototype
elektroden die onder de schedel waren geplaatst bij
epilepsiepatiënten voor medische doeleinden.
muismodel om de immunogeniciteit van humaan
IgG te voorspellen en acht publicaties in peer-
Resultaat na 5 jaar
reviewed internationale tijdschriften. Tevens is het
Met een reeks toegespitste experimenten hebben we
verkregen inzicht in immunogeniciteit van humaan
aannemelijk kunnen maken dat een implanteerbaar
IgG de basis voor een vervolgaanvraag over specifieke
BCI-systeem communicatie kan bewerkstelligen.
product-gerelateerde factoren die kunnen leiden
Aansluitend aan dit project wordt nu een klinische
tot verhoogde immunogeniciteit van humane
studie voorbereid samen met een fabrikant van een
IgG-producten die momenteel op de markt zijn.
BCI-systeem, met een toegekende STW-subsidie
Twee onderzoeksters die aangesteld waren op dit
(HTSM-call 2012). In 2013 wordt de eerste verlamde
project, dr. Andrea Hawe en dr. Vera Brinks, hebben op
patiënt geopereerd. Bovendien heeft dit project
basis van in dit project opgedane kennis met succes
bijgedragen aan de toekenning van een ERC-Ad-
een VENI-projectaanvraag gedaan (respectievelijke
vanced subsidie (2012) voor vervolgonderzoek naar
projectnummers 10238 en 11196).
decodering van interne spraak.
Gebruikers
Gebruikers
Merck Serono International S.A. (Geneva,
Dwarslaesie Organisatie Nederland (Groningen) /
Zwitserland) / OctoPlus NV (Leiden) /
Medtronic BV (Maastricht) / Micromed S.p.A.
Sanquin Research (Amsterdam) / Stichting
(Mogliano Veneto, Italië) / Vereniging Spierziekten
Sanquin Bloedvoorziening (Amsterdam)
Nederland (Baarn)
Technologiestichting STW
97
PUSH Practical Use of Software/Hardware Engineering
De Montium Development Kit
07757 07759 CCA
Production of therapeutic
proteins in mushroom
CCA
07787 BCA
Projectleider Dr. ir. J.F. Broenink Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof. dr. ir. G.J.M. Smit Totale toewijzing in
Projectleider Dr. L.G. Lugones Totale toewijzing in euro
50000
euro 50000
680.604
Contracten Afstandsverklaring: UU Totale
inkomsten in euro 50.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Doel van dit PROGRESS +project is voor industrieel
De Montium processor is een geheel nieuwe
Dit project had twee met elkaar gerelateerde
gebruik geschikt maken van de resultaten van de
energiezuinige processorarchitectuur voor het
doelstellingen om paddenstoelen te ontwikkelen
PROGRESS projecten 5224, 5410, 07020 (tools
intensieve rekenwerk in zogenoemde embedded
als productieplatform voor eiwitten met humane en
en methoden voor het ontwerpen van betrouwbare
computersystemen voor bijvoorbeeld draadloze
veterinaire toepassing. Eerste doel was om heterologe
en robuuste embedded control software, uitgaande
communicatie, spraakherkenning of digitale radio.
expressie te verbeteren. Het tweede doel was de
van virtueel prototypen en systeemintegratie op
Door het revolutionaire hardwareontwerp kan
glycosyleringsmachinerie van de paddenstoel te
model niveau). Het project is opgezet rond twee
voor softwareontwikkeling geen gebruik gemaakt
humaniseren. Dit zou worden gedaan door middel van
eindproducten: het software gereedschap gCSP en
worden van de standaard software ontwikkel-
de introductie van de nodige heterologe enzymen,
cursusmateriaal hiervoor.
gereedschappen. Dit project ontwikkelt technologie
voorzien van ankers die er voor zorgen dat ze op de
die softwareontwikkeling voor de Montium processor
juiste plek in de secretoire route terecht komen.
Resultaat na 5 jaar
eenvoudiger maakt.
Resultaat na 5 jaar
In dit 1 jaar durend valorisatie project is het software
gereedschap gCSP van meer functionaliteit voorzien,
Resultaat na 5 jaar
Drie therapeutische eiwitten zijn succesvol tot
en robuust gemaakt. Er is een bestaande, in-house
De technologie die in dit project ontwikkeld is,
expressie gebracht. Expressie werd verbeterd door
ontwikkelde, kleine mobiele robot geschikt gemaakt
is door Recore Systems toegepast en verder ontwik-
aanpassingen aan codon usage en promoterkeuze.
voor besturing met vanuit gCSP genereerde code.
keld in de ‘Sensation IDE’. Dit is een zogenoemde
Terwijl glucocerebrosidase activiteit vertoonde,
Het gerealiseerde cursusmateriaal bestaat uit prac-
‘Integrated Development Enviroment’ voor de
werden de andere eiwitten proteolytisch geknipt wat
ticum handleidingen voor het Mastervak Real-Time
Montium processor waar diverse software ontwik-
het belangrijkste knelpunt blootstelde. De eerste
Embedded Systems en cursusmateriaal inclusief
kelgereedschappen in gebundeld zijn (zoals compiler,
stappen naar humanisering van N-glycosylering
practikum voor de post-academische / post-HBO
debugger, simulator, profiler, etc.). Deze omgeving is
zijn succesvol genomen. Inactivatie van glycosy-
cursus Real-Time Software Development, gegeven
voor diverse (commerciële) toepassingen gebruikt.
leringsgenen alg3 en alg11 heeft geleid tot productie
in december 2007, bij Chess in Eindhoven. Ervaringen
Recore Systems gebruikt deze omgeving tegenwoor-
van 100% Man3GlcNAc2. Door introductie van GnTI
met dit gereedschap, het academisch en post-
dig bijvoorbeeld voor de softwareontwikkeling van
werd 60% GlcNAcMan3GlcNAc2 gevormd, een basis-
academisch onderwijs zijn gebruikt voor verdere
digitale (DAB+) en analoge (FM) radio op haar eigen
structuur van waaruit alle humane glycanen kunnen
ontwikkeling ervan. De kleine mobiele robot wordt
Moon platformchip.
worden geproduceerd.
nu onder meer gebruikt bij andere projecten, namelijk
in het Europese project DESTECS (248134) en het
UT-intern gesubsidieerde project MDDES.
Gebruikers
Bayer Crop Science BV (Mijdrecht) / Bayer
CropScience SA-NV (Gent, België) / Bromyc BV
Er zijn geen patenten, IPR of revenuen gerealiseerd
(Gennep) / CNC Grondstoffen BV (Milsbeek) / Danisco
vanuit dit project. Omdat dit project een éénjarig
Genencor International BV (Leiden) / Genmab BV
valorisatie project was, zijn er geen wetenschappelijke
(Utrecht) / IQ Products (Groningen) / Plant Research
publicaties geproduceerd. Wel cursusmateriaal en
International (Wageningen) / Sylvan Foods
documentatie van de software en robot.
Netherlands BV (Horst) / Sylvan Inc. (Langeais,
Frankrijk) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Horst)
98
Utilisatierapport STW 2013
Zonal Osteochondral Organ
Printing for Regenerative Medicine
07825 BBA
Projectleider Dr.ir. J. Malda Totale toewijzing in euro
140.608
07938 BAA
Projectleider Dr.ir. R.P. de Vries Totale toewijzing in euro
663.795
UU, UL
Doelstelling
Contracten Afstandsverklaring: KNAW-CBS,
Totale inkomsten in euro 95.000
Doelstelling
De organisatie van gewrichtskraakbeen is erg belang-
De industrie gebruikt de schimmel Aspergillus
rijk voor zijn functie. Beschadigingen van dit weefsel
voor de productie van enzymen. De productie
genezen echter niet vanzelf en huidige behandelings-
hiervan is scherp gereguleerd, maar er is nog
methoden slagen er niet in deze unieke organisatie te
weinig bekend over de regulatoren die hierbij
herstellen. Ons doel is om van cellen en biomaterialen
betrokken zijn. Het doel is nieuwe regulatoren te
en met 3D-printtechnologie, implantaten te vervaar-
identificeren en manipulatie van deze regulatoren
digen die lijken op natuurlijk kraakbeen en waarmee
te gebruiken als middel om enzymproductie te
beschadigingen hersteld kunnen worden.
verbeteren of nieuwe enzymmengsels te produceren.
Resultaat na 5 jaar
V
Modification of the expression
of transcriptional regulators of
Aspergillus to improve industrial
fermentations and use of agricultural by-products
Vrije
Universiteit
Amsterdam
Resultaat na 5 jaar
De cellen uit de verschillende lagen van het kraakbeen
Het project heeft geleid tot de identificatie van
zijn gekarakteriseerd en een nieuwe 3D-printtechno-
drie nieuwe regulatoren van Aspergillus betrokken
logie is ontwikkeld waarmee georganiseerde levende
bij suikermetabolisme. Uitschakelen van één van
kraakbeenimplantaten met verbeterde mechanische
die regulatoren, RhaR, resulteert in een pectinase-
eigenschappen kunnen worden gemaakt. Het werk
enzymmengsel met een andere samenstelling, met
heeft geleid tot 15 publicaties en een proefschrift.
mogelijke toepassing in de levensmiddelenindustrie.
Tevens heeft het de aanzet gegeven voor de start van
Ook is de rol van verschillende enzymen in de afbraak
twee nieuwe projecten waarvoor Europese financie-
van polymeren opgehelderd. Exoarabinanase lijkt
ring is verkregen. Dit betreft een Marie Curie-project,
een cruciale rol te spelen in de afbraak van een speci-
waarin we onderzoeken hoe we hydrogelen verder
fieke structuur van pectine, rhamnogalacturonan I.
kunnen aanpassen om te gebruiken voor het printen
Gebleken is dat dit enzym ontbreekt in verschillende
van verschillende weefsels. Daarnaast betreft dit het
commerciële enzymmengsels, dus toevoeging van dit
project ‘HydroZones” (9,75 miljoen euro) waarmee
enzym aan die mengsels zou tot verbeterede afbraak
we de volgende stap maken in de vertaling van deze
van plantenbiomassa kunnen leiden.
implantaten naar klinische toepassingen.
Gebruikers
Gebruikers
DSM Food Specialties (Delft) / Dyadic Nederland
Erasmus MC (Rotterdam) / Porogen BV (Bilthoven) /
BV (Wageningen) / Plant Research International
Universiteit Utrecht / Wageningen Universiteit &
(Wageningen) / TNO (Zeist) / Universiteit Leiden /
Researchcentrum (Wageningen)
Wageningen Universiteit & Researchcentrum
(Wageningen)
STW-projecten 2007
99
Identification of virus inhibitors in
cancer cellsto improve oncolytic
virotherapy by RNA interference
07710 CCB
Development of mucosal vaccines
through interference with protease
inhibitors
07723 AAA
Using Light Better - Generation
and Detection of Partially Coherent
Light
07803 AAA
Projectleider Dr. V.W. van Beusechem Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. G. Kraal Totale toewijzing in euro
Projectleider Prof.dr. T.D. Visser Totale toewijzing in euro
euro 584.590 Contracten Optie: ORCA Therapeutics BV
486.590
177.678
Octrooien
ses
P91457 Replication-competent adenoviru-
Totale inkomsten in euro 70.000
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Doel van het onderzoek was de ontwikkeling van
Orale vaccins waren tot nu toe niet succesvol omdat
Bij het meten van snelheid, positie en textuur
oncolytische adenovirussen met een verbeterde
de natuurlijke tolerantie langs onze slijmvliezen een
van objecten met lichtsensoren wordt de meet-
antikankerwerking.
probleem vormt. Het immuunsysteem langs de darm
nauw-keurigheid mede bepaald door de mate van
en in de longen is vooral gericht op zo min mogelijk
coherentie van het licht. Doel van het project is
reacties te induceren en actieve tolerantie tegen
de effecten van coherentie op verstrooiing, voort-
Tumor suppressor eiwit p53-remmers zijn potentiële
antigen op te wekken die via de mucosae binnen-
planting en detectie van licht beter te begrijpen om
remmers van de adenovirusvermeerdering in kanker-
komen. Met de proteaseremmer SLPI (secretory
betrouwbaardere sensoren te kunnen ontwikkelen.
cellen. Wij vonden met behulp van RNAi-screening
leukoprotease inhibitor) met een antimicrobiële
dat één van die remmers inderdaad de werking van
werking, is getracht om een methode te ontwikkelen
p53 belemmerde. Op basis van deze bevindingen
om tijdens het induceren van een mucosale vaccinatie
Het bedrijf Corrsys 3d Sensors uit Wetzlar (Duitsland)
hebben wij een nieuw virus gemaakt dat tijdens
de werking van dit enzym te blokkeren.
levert optische sensoren aan de auto-industrie en is
Resultaat na 5 jaar
vermeerdering in kankercellen RNAi-moleculen
produceert die de aanmaak van de p53-remmer
Resultaat na 5 jaar
betrokken in het onderzoek. Corrsys haakte echter
Resultaat na 5 jaar
voortijdig af. Een van de onderzoeksresultaten was
tegengaan. Het nieuwe virus was potenter in het
We hebben remmende antilichamen geproduceerd,
het ontwerp en de realisatie van een zogenaamde
doden van de kankercellen en onderdrukte de tumor-
en daarmee een screeningsmethode opgezet om
plasmonschakelaar. De resultaten zijn gepubliceerd
groei al snel na toediening. Bij een andere benadering
remmers van SLPI-activiteit te kunnen meten.
in Optics Express vol. 20, ‘Plasmon switching:
maakten wij gebruik van onze unieke technologie en
Daarnaast hebben we de signaleringsroutes die
observation of dynamic surface plasmon steering by
expertise om alle ongeveer 20.000 humane genen
SLPI gebruikt om antigeen-presenterende cellen
selective mode excitation in a sub-wavelength slit’.
stuk voor stuk met behulp van RNAi te onderdruk-
aan te zetten in kaart gebracht, en konden we
Het project is alsnog succesvol afgerond met
ken. Op deze manier identificeerden wij remmers van
aantonen dat tijdens de ontwikkeling van slijmvlies
de promotie van S.B. Raghunathan aan de TU Delft op
adenovirusvermeerdering in prostaatkankercellen.
de productie van SLPI een gevolg is van microbiële
3 mei 2013.
De nieuw gevonden targets hebben wij beschermd
stimuli. Helaas hebben we in een aantal dierproeven
door middel van een octrooiaanvraag. Veelbelovende
niet kunnen aantonen dat het toedienen van
vindingen worden door ORCA Therapeutics geïmple-
remmende mono-klonale antilichamen tijdens de
Cosine Research BV (Leiden) / Rijksuniversiteit
menteerd in haar oncolytisch virusprogramma.
inductie van een mucosale immuunrespons effect
Groningen / Vrije Universiteit Amsterdam
heeft op het ombuigen van de tolerantie.
Gebruikers
DC Prime BV (Amsterdam) / InteRNA Technologies
Gebruikers
BV (Utrecht) / ORCA Therapeutics BV (Bilthoven) /
Crossbeta Biosciences BV (Utrecht) / Erasmus MC
Universiteit Leiden
(Rotterdam) / Nederlands Vaccin Instituut (Bilthoven)
100
Utilisatierapport STW 2013
Gebruikers
W
A novel method in agricultural
nitrogen management: Unraveling
the mystery of natural N release in
soils to the benefit of farming and
environment
07367 07435 BAA
Projectleider Dr.ir. E.J.M. Temminghoff Totale toewijzing in
Projectleider Dr.ir. J. Vos Totale toewijzing in euro 495.358
euro 485.789 Contracten Optie: BLGG AgroXpertus BV,
Totale inkomsten in euro 135.626
WUR-OW
Wageningen
Universiteit
& Researchcentrum
BCC
Virtual roses: a new tool to optimize
plant architecture in glasshouse
rose production systems
Totale inkomsten in euro 295.000
Doelstelling
Doelstelling
Stikstof is een essentiële voedingsstof voor planten.
Het doel van het onderzoek is om knopuitloop in
Boeren moeten stikstof precies kunnen doseren.
kasrozen te bestuderen in relatie tot de opbouw
Te weinig stikstof leidt tot te lage gewasopbrengsten -
(architectuur) van de plant en omgevingsfactoren en
te veel leidt tot schadelijke verliezen naar het milieu
om die kennis te gebruiken voor het maken van een
en te hoge kosten. Boeren moeten daarom kunnen
model dat de bloemproductie berekent in relatie tot
beschikken over een voorspeller voor de stikstof
gewasopbouw, plantbehandeling en kasklimaat.
die aan hun gewas wordt geleverd uit organische
Er zal een prototype van een driedimensionaal
stof (uit de bodem). Doel was om zo’n voorspeller te
functioneel-structureel plantmodel worden ontwik-
ontwikkelen.
keld waarmee bloemtakproductie verkend kan worden
voor verschillende teeltsystemen, snoei- en oogst-
Resultaat na 5 jaar
strategieën en rassen.
De ontwikkelde methode om stikstofleverantie door
de bodem te voorspellen bestaat uit een praktische
Resultaat na 5 jaar
en slimme combinatie van bodem- en weergegevens
Lichtverdeling en -onderschepping in een drie-
waarmee een boer een bemestingsadvies ontvangt
dimensionale ‘virtuele kas’ zijn gemodelleerd.
dat toegespitst is op zijn/haar situatie. Er zijn uit-
Het driedimensionaal plantmodel simuleert foto-
gewerkte plannen om dit product binnen een jaar
synthese en groei, vorm en ruimtelijke oriëntatie
aan te bieden als internetapplicatie. Binnen enkele
van individuele plantorganen en daarmee de ontwik-
maanden zal het door de gebruiker BLGG AgroXpertus
keling van de plantstructuur. Er zijn interactieve
gebruikt worden in de stikstofadvisering rond poten-
voorzieningen gemaakt waarmee het mogelijk is
tieel 500.000 grondmonsters. Daarmee kan BLGG
om plantmanipulaties te simuleren zoals oogsten
AgroXpertus een uniek product aan boeren aanbieden
en snoeien. Verdere precisering van de ooguitloop-
en kunnen boeren efficiënt met meststoffen omgaan.
module en calibratie van verschillende modelpara-
Tijdens mondelinge presentaties zijn de resultaten
meters is nodig voor toepassing in de praktijk (met
ook buiten de gebruikerscommissie verspreid onder de
name consultancy) realistisch is.
eindgebruikers (boeren).
Gebruikers
Gebruikers
Frans van den Bos Rozen BV (De Lier) /
BLGG AgroXpertus BV (Wageningen) /
Marjoland BV (Waddinxveen) / Phytocare (Berkel
Hoofdproductschap Akkerbouw (‘s-Gravenhage) /
en Rodenrijs) / Plant Research International
LTO Groeiservice (Bleiswijk) / Nutriënten
(Wageningen) / Productschap Tuinbouw
Management Instituut NMI BV (Wageningen) /
(Zoetermeer) / S. van der Hulst-Rozenkwekerij
Productschap Zuivel (Zoetermeer)
BV (Meterik) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Bleiswijk, Randwijk, Wageningen)
Technologiestichting STW
101
Sensory Specific Satiation:
Linking product properties to
obesity prevention
07438 Projectleider
Prof.dr.ir. C. de Graaf
BBA
Totale toewijzing in
euro 1.877.048 Totale inkomsten in euro 554.000
Innovations in Scintillometry Measuring surface fluxes of water
vapour, sensible heat and momentum on field to kilometre scale
07484 BCB
Facilitating the development of
solid feed intake in piglets by
means of vertical (mother-offspring)
information transfer
07722 BCA
Projectleider Prof.dr. A.A.M. Holtslag Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr.ir. B. Kemp Totale toewijzing in euro
euro 490.416
983.339
Contracten Optie: Lucta SA; Raamovereen-
komst: Productschap Diervoeder
Totale inkomsten in
euro 274.500
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het doel was om vast te stellen hoe sensorische
Zo’n 20% van alle landbouw in de wereld is afhankelijk
Pas gespeende biggen in de varkenshouderij eten
signalen (smaak, geur) betrokken zijn bij de verzadi-
van geïrrigeerde landbouw. Het gaat doorgaans om
vaak onvoldoende en hebben last van stress. Ze zijn
gende werking van voedingsmiddelen. Kunnen we
semi-aride gebieden waar een hevige competitie
bij spenen vaak nog afhankelijk van moedermelk
voedingsmiddelen ontwerpen die een hoge belonende
heerst om de gebruiksrechten van het water. De
en hebben weinig ervaring met het eten van vast
waarde (heel lekker zijn) hebben, maar waarvan
landbouw gebruikt niet zelden tot 90% van al het
voer. De lage voeropname na spenen leidt tot grote
mensen niet snel te veel van eten?
beschikbare water. Er is dus een grote behoefte om
gezondheids- en welzijnsproblemen. In dit project
het feitelijke waterverbruik door de gewassen goed
onderzochten we hoe het eetgedrag van biggen
te monitoren om vervolgens de irrigatiehoeveelheid
verbeterd kan worden.
Resultaat na 5 jaar
De resultaten van de projecten hebben laten zien
daarop aan te passen. Het doel is het ontwikkelen van
dat het smaak- en geursysteem op een verschillende
meettechnieken om de verdamping van water direct
wijze bijdragen aan verzadiging. Het smaaksysteem
te meten op een ruimtelijke schaal van 100 meter tot
Biggen eten en groeien beter als ze samen met hun
werkt als een nutrient sensing systeem. De mate van
10 kilometer.
moeder kunnen eten, en vertonen dan na spenen
verzadiging dat een voedingsmiddel oproept, hangt
sterk samen met de duur en de intensiteit van de
Resultaat na 5 jaar
minder stress. Biggen nemen geuren uit hun moeders
Resultaat na 5 jaar
voer al in de baarmoeder waar. Als ze na spenen aan
smaaksensatie. Het geursysteem werkt in eerste
Samen met Radiometer Physics is een radiogolven
deze geuren worden blootgesteld, eten en groeien ze
instantie eerder eetlustopwekkend. Dit is voor
scintillometer ontwikkeld waarmee de verdamping
beter, en hebben ze minder stress en speendiarree.
bedrijven hanteerbare kennis. De drie deelnemende
kan worden gemeten over een afstand tot 10 km.
De informatieoverdracht tussen zeug en big stimu-
bedrijven, Unilever, Danone en FrieslandCampina,
De optische scintillometer was al in een eerder
leert dus de ontwikkeling van voeropnamegedrag bij
hebben dan ook aangegeven de verkregen kennis
STW-project ontwikkeld en vermarkt. Het unieke van
biggen en vermindert speenproblemen. Het project
van dit project te implementeren bij productontwik-
dit scintillometer meetsysteem is de grote schaal
leidde tot de ontwikkeling van family feeders voor
keling. Hierbij gaat het zowel om het ontwerpen van
waarop de verdamping kan worden bepaald.
zeugen en biggen, en heeft bijgedragen aan de
voedingsmiddelen met een hogere als met een lagere
Daarnaast is er een nieuwe meettechniek ontwik-
ontwikkeling van huisvestingssystemen met meer
verzadigende werking.
keld om verdamping en ook het CO2-transport over
mogelijkheden voor zeug-big interactie. Het prenatale
een relatieve korte afstand van ongeveer 100 meter
geuroverdrachtconcept is verwerkt in een nieuw
te bepalen. Dit heeft nieuwe inzichten opgeleverd
voerproduct voor zeug en big.
Gebruikers
CSM NV (Diemen) / Danone Research BV
over de interactie tussen planten en het turbulente
(Wageningen) / FrieslandCampina Innovation
transportmechanisme.
(Wageningen) / NIZO food research BV (Ede, Gld) /
Royal FrieslandCampina (Deventer) / TNO (Zeist) /
Gebruikers
L.Verbakel BV (Sint Oederode) / Lucta SA (Montornés
Gebruikers
del Vallés, Barcelona, Spanje) / Nutreco Nederland
Unilever R & D (Vlaardingen) / Wageningen
Ingenieursbureau Wittich & Visser BV (Rijswijk) /
BV (St. Anthonis) / Praktijkonderzoek Veehouderij
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
Kipp & Zonen BV (Delft) / Koninklijk Nederlands
(Lelystad) / Productschap Diervoeder (Zoetermeer) /
Meteorologisch Instituut (De Bilt) / Meteo Consult BV
Productschappen Vee, Vlees en Eieren (Zoetermeer)
(Wageningen) / New Mexico Tech (Socorro,
Verenigde Staten) / Scintec AG (Tübingen, Duitsland)
/ Technische Universiteit Delft / Wageningen
Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)
102
Utilisatierapport STW 2013
Denitrification with dissolved
methane from anaerobic digestion:
a novel opportunity for sewage
treatment
07736 BAA
The search for resistance against
economically important plant
diseases caused by Verticillium in
arabidopsis and tomato
07791 BBA
Elucidation of the sequence of
Potato Chromosome V
07795 CBA
Projectleider Dr.ir. H. Temmink Totale toewijzing in euro
Projectleider Dr.ir. B.P.H.J. Thomma Totale toewijzing in
Projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser Totale toewijzing in euro
884.120
euro 519.603 Totale inkomsten in euro 100.000
1.948.169
Contracten Afstandsverklaring: Hr. L. Zhang;
Afstandsverklaring: Dhr. J. Sanchez
Totale inkomsten in euro 1.000.000
Totale inkomsten in
euro 102.620
Doelstelling
Doelstelling
Doelstelling
Het voorstel richt zich op een zuiveringsproces voor
Plantenziekten bedreigen plantaardige productie.
Vroegheid is een aardappelraseigenschap die gestuurd
rioolwater dat bestaat uit een combinatie van een
Het doel was: (1) het screenen van populaties van
wordt door een QTL op chromosoom 5. Vroege
koude anaërobe opstroomreactor met daaraan
Arabidopsis-mutanten voor veranderde vatbaarheid
aardappelrassen hebben een relatief korte groei-
gekoppelde verwarmde vergister, en een methaan-
ten opzichte van Verticillium, (2) resistentie tegen
periode en zijn in staat om – onder de lange dag-
afhankelijke denitrificatiestap. Dit heeft grote
fysio 2 Verticillium-stammen in tomaat te identifi-
omstandigheden van Noord-Europa – vroeg knollen
voordelen met betrekking tot kosten, energie- en
ceren, en (3) Verticillium pathogeniciteitsfactoren te
te vormen. De doelen waren het ophelderen van
ruimtegebruik, klimaat en slibproductie en daarom
identificeren.
de DNA-sequentie van chromosoom 5 van de
wordt een grote markt verwacht. Laboratoriumonder-
diploide aardappelkloon RH en het in deze sequentie
Resultaat na 5 jaar
zoek moet resulteren in aanbevelingen voor de
opstart en het ontwerp van het proces, waarna door
Genetische resistentie tegen Verticillium is in veel
de industriële partners een pilotplant wordt gebouwd.
gewassen niet aanwezig. In tomaat is echter een
resistentielocus gekarakteriseerd dat resistentie biedt
Resultaat na 5 jaar
identificeren van het gen dat verantwoordelijk is voor
vroegheid.
Resultaat na 5 jaar
tegen Verticillium-stammen die behoren tot fysio 1.
Van aardappel kloon RH zijn 573 BAC clonen
Er is veel kennis opgedaan over beide zuiverings-
Steeds vaker echter worden fysio 2-stammen van de
gesequenced, waarmee 55 Mbp unieke sequentie
stappen in het proces. Om de koude anaërobe
schimmel aangetroffen die het resistentielocus door-
van chromosoom 5 is verkregen. Met DNA-merkers
opstroomreactor goed te laten functioneren is het
broken hebben. Vandaar dat resistentie tegen met
uit deze BAC-sequenties kon de positie van de QTL
noodzakelijk gebleken om de warme vergister met
name dit fysio zeer gewenst is. Vroege detectie en
voor vroegheid nauwkeurig worden bepaald. Een
extra organisch substraat (afval) te voeden. De groei
identificatie van Verticillium-species is belangrijk om
transposon-gemuteerde cycling DOF transription
van de methaanafhankelijke denitrificerende micro-
schade door deze pathogeen te beperken. Gezien de
factor (StCDF) werd geïdentificeerd als de genetische
organismen bleek erg langzaam en het is vooralsnog
trend richting moleculaire detectie van plantenpatho-
factor verantwoordelijk voor vroegheid. Screening
niet gelukt een omzettingssnelheid te bereiken
genen worden moleculaire merkers voor Verticillium-
op dit gemuteerde allel van het StCDF-gen kan nu
waarmee een praktijktoepassing binnen handbereik is.
species gezocht om in dit type detectietesten toe te
bij de aardappelveredeling gebruikt worden om
Wel zijn er duidelijke aanwijzingen verkregen hoe dit
passen.
vroegheid te voorspellen in kruisingspopulaties.
verbeterd zou kunnen worden. Er wordt financiering
gezocht om het onderzoek aan beide reactorsystemen
voort te kunnen zetten.
Gebruikers
Hoogheemraadschap Delfland (Delft) / Paques BV
Tussen de twee homologe sequenties van chroGebruikers
mosoom 5 werden onverwacht grote verschillen
Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / De Ceuster NV
gevonden, die het inzicht over de diversiteit van het
(DCG) (Sint-Katelijne-Waver, België) / Enza Zaden BV
aardappelgenoom hebben bijgesteld.
(Enkhuizen) / Monsanto Holland BV (Bergschenhoek)
/ Nunhems Netherlands BV (Nunhem)
Gebruikers
(Balk) / Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer
Averis Seeds BV (Valthermond) / C. Meijer BV
(STOWA) (Amersfoort) / Technische Universiteit
(Rilland) / Farm Frites (Oudenhoorn) / HZPC
Delft / Wageningen Universiteit & Researchcentrum
Holland BV (Metslawier) / Kweek en researchbedrijf
(Wageningen) / Waterschap Hollandse Delta
AGRICO BV (Bant) / KWS POTATO BV (Emmeloord) /
(Ridderkerk)
Ministerie van Economische Zaken (‘s-Gravenhage) /
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (‘s-Gravenhage) / Plant Research
International (Wageningen)
STW-projecten 2007
103
Potatoes with novel properties
for consumption and processing
industry
07926
CBA
Projectleider Dr.ir. H.J. van Eck Totale toewijzing in euro
806.262
Contracten Optie: HZPC Holland BV, Kweek en
researchbedrijf AGRICO BV, C. Meijer BV, KWS POTATO
BV, Royal Cosun, McCain Foods Holland BV, Averis
Seeds BV, AVEBE UA, WUR; Samenwerking: WUR,
CBSG
Octrooien
P88515 Method for modulating the
level of phosphorylation of starch in a plant line,...;
P88516 Method for increasing the level of zeaxanthin
in a plant line, ... Totale inkomsten in euro 95.000
Doelstelling
Het doel van dit onderzoek is de analyse van
genetische variatie in kandidaat genen die betrokken
zijn bij kwaliteitseigenschappen van de aardappel.
Genetische variatie bestaat uit natuurlijke
variatie en uit geïnduceerde variatie door middel van
EMS-mutagenese. In dit project is sequentievariatie
geanalyseerd in genen betrokken bij onder andere
het suikermetabolisme, polyfenoloxidase, en biosynthese van glycoalkaloïde, pectine en carotenoïde.
Resultaat na 5 jaar
Het project heeft geleid tot een collectie van
EMS-geïnduceerde mutanten, waarin mutaties
(onder andere stop codons) gevonden zijn in
belangrijke genen van het koolhydraatmetabolisme.
De veredeling van aardappelrassen met oranje
vleeskleur is mogelijk gemaakt. Voorts zijn 129.000
SNP-loci gevonden in circa 800 genen. De SNPs
zijn toegepast in een 20K SNP-array, waarvan 2500
arrays samen met kweekbedrijven gebruikt zijn om
tetraploid germplasm te analyseren. De verkregen
data vormen de basis van een nieuw promotieproject
dat gefinancierd wordt deels door CBSG en deels
door de aardappelkweekbedrijven.
Gebruikers
AVEBE UA (Foxhol) / Aviko BV (Steenderen) /
C. Meijer BV (Rilland) / HZPC Holland BV
(Metslawier) / Kweek en researchbedrijf AGRICO
BV (Bant) / KWS POTATO BV (Emmeloord) / McCain
Foods Holland BV (Hoofddorp)
104
Utilisatierapport STW 2013
STW-projecten 2007
105
05
Lijst gebruikers bij
STW-projecten 2007
Lijst van gebruikers betrokken bij projecten
gestart in 2007.
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2007
107
3UB BV
Atos Medical AB
CNC Grondstoffen BV
Dow Benelux BV
(Delft) 07976
(Hörby, Zweden) 07844
(Milsbeek) 07787
(Terneuzen) 07345
Atos Medical BV
Cochlear Technology
Aa
(Zoetermeer) 07844
Center Europe
Abbott Healthcare Products BV
AVEBE UA
(Mechelen, België) 07605
Commonwealth Scientific
DSM Corporate ICT
(Sittard) 07628 / 07635
DSM Engineering Plastics BV
(Weesp) 07373
(Foxhol) 07926
Academisch Centrum
Averis Seeds BV
Tandheelkunde Amsterdam
(Valthermond) 07795
(Amsterdam) 07498 / 07621
Aviko BV
(Lindfield, Australië) 08014
Academisch Medisch Centrum
(Steenderen) 07926
Comsec Consulting BV
(Geleen) 07569
(Capelle aan den IJssel) 07630
DSM Research BV
Cosentino North
(Geleen) 07349 / 07442 /
07569 / 07726 / 07844
(Amsterdam Zuidoost) 07819
Bb
ACRB
(Lemmer) 07585
BAAT Medical Engineering
& Industrial Research
Organisation
West Europe BV
Adimec Holding BV
(Hengelo) 07583 / 07618
(Deurne) 07487
(Eindhoven) 07489
Bayer Crop Science BV
Cosine Research BV
Advanced Bionics Corporation
(Mijdrecht) 07787
(Leiden) 07803
(Valencia, Verenigde Staten)
Bayer CropScience SA-NV
Crossbeta Biosciences BV
(Geleen) 07345
DSM Food Specialties
(Delft) 07726 / 07938
DSM Innovative Synthesis BV
DST Entwicklungszentrum
für Schiffstechnik und
Transportsysteme e.V.
(Duisburg, Duitsland) 07781
07460
(Gent, België) 07787
(Utrecht) 07723
Dutch Polymer Institute
Advanced Bionics NV
Bejo Zaden BV
CSM NV
(Eindhoven) 07575
(Niel, België) 07460
(Warmenhuizen) 07791
(Diemen) 07438
Dutch Space BV
Advanced Bionics UK Ltd
Belastingdienst
Cyclone Fluid Dynamics BV
(Leiden) 07788 / 08014
(Cambridge, Groot-Brittannië)
(Apeldoorn) 07628 / 07635
(Waalre) 07911
Dwarslaesie Organisatie
07460
BerkelBike BV
Cytocentrics BV
Advanced Fluidics Llc
(‘s-Hertogenbosch) 07605
(Eindhoven) 07819
(Ellicott city, Verenigde
Staten) 07819
BioComp Industries BV
Akzo Nobel Chemicals BV
BiOrion Technologies BV
Dacolt
DYNA Dental Engineering BV
(Arnhem) 07349 / 07527 /
07628 / 07635
(Groningen) 07697
(Maastricht) 07911
(Bergen op Zoom) 07621
BiZZdesign Company
DAF Trucks NV
ALTERRA
(Enschede) 07628 / 07635
(Eindhoven) 07345 / 07911
(Wageningen) 07553
BLGG AgroXpertus BV
DALSA BV
AnMar BV
(Wageningen) 07367
(Eindhoven) 07489
(Leidschendam) 07639
(Eindhoven) 07682
Blue4Green BV
DALSA Professional Imaging
EMS Electro Medical Systems SA
Arai Helmet (Europe) BV
(Enschede) 07994
(Eindhoven) 07489
(Nyon, Zwitserland) 07498
(Hoevelaken) 07521
Bluewater Energy Services BV
Damen Shipyards Group
Energieonderzoek
Dyadic Nederland BV
Dd
(Vught) 07621
ARCADIS Nederland BV
(Hoofddorp) 07781
(Gorinchem) 07781
(Zwolle) 07908
Bradford Engineering BV
Danisco Genencor
Ardagh Glass
(Heerle) 07489
(Dongen) 07851
Bromyc BV
ARS Traffic & Transport
Technology BV
(Leidschendam) 07814
Development BV
Ee
ECP-EPN
Centrum Nederland
(Petten) 07349 / 07975
Enza Zaden BV
(Enkhuizen) 07791
(Gennep) 07787
DC Prime BV
Equens NV
(Amsterdam) 07710
(Utrecht) 07630
(Eindhoven) 07583
De Ceuster NV (DCG)
Erasmus MC
(Sint-Katelijne-Waver,
België) 07791
07723 / 07825
C. Meijer BV
Deltares
ESI Group
(Rilland) 07795 / 07926
(Utrecht) 07457 / 07510 /
07553 / 07585 / 07908
ESTEC - European Space Research
Cc
(Helmond) 07487
(Helmond) 07487
International BV
(Leiden) 07787
(Wageningen) 07938
Bureau Settels van Amelsvoort
Arte di Granito BV
Arte Research and
Nederland
(Groningen) 07685
C2V
(Rotterdam) 07498 / 07613 /
(Delft) 07618
ASML Netherlands BV
(Enschede) 07819
DEMCON
(Veldhoven) 07851
CCL research
(Enschede) 07569
(Noordwijk) 07197 / 07788 /
Astra Tech Benelux BV
(Veghel) 07975
DePuy CMW
08014
(Zoetermeer) 07621
CGG-Jason Netherlands BV
(Blackpool, Groot-Brittannië)
Euriskein
ASTRON - Netherlands Institute
(Leidschendam) 07913
07844
(Hulshorst) 07373
Chess eT International BV
DePuy Spine International
(Dwingeloo) 08014
(Haarlem) 07635
(Amersfoort) 07618
Atos Consulting
Chromin Maastricht BV
Diamand product solutions
Fachhochschule Köln
(Utrecht) 07628 / 07635
(Maastricht) 07527
(Merselo) 07527
(Köln, Duitsland) 06752
for Radio Astronomy
108
Utilisatierapport STW 2013
and Technology Centre
Ff
Jj
Farm Frites
Havenbedrijf Rotterdam NV
(Oudenhoorn) 07795
(Rotterdam) 07908
Jacob Klimstra Consultancy
FEI Company
Hoofdproductschap Akkerbouw
(Broeksterwald) 07911
(Eindhoven) 07487
(‘s-Gravenhage) 07367
Johnson & Johnson
Ferro Holland BV
Hoogheemraadschap Delfland
Lummus Technology Inc.
(Bloomfield, Verenigde
Staten) 07983
Mm
Pharmaceutical
(Uden) 07711
(Delft) 07736
(Beerse, België) 07613
FKG Dentaire
Hosokawa Micron BV
Johnson Controls GmbH
(Waddinxveen) 07435
(La Chaux-de-Fonds,
Zwitserland) 07498
(Doetinchem) 07457
(Burscheid, Duitsland) 07345
Massachusetts Institute
Marjoland BV
of Technology
Hu-Friedy
Kk
Fokker Aerostructures BV
(Chicago, Verenigde Staten)
(Papendrecht) 07532
07498
Katholieke Universiteit Leuven
(Cambridge,
Verenigde Staten) 07913
Fokker Special Products BV
Huntsman (Europe) BV
(Heverlee, België) 07527
McCain Foods Holland BV
(Hoogeveen) 07560
(Everberg, België) 07975
Key Drug Prototyping BV
(Hoofddorp) 07926
ForceLink BV
Hyflux CEPAration BV
(Amsterdam) 07790
MEAS Deutschland GmbH
(Culemborg) 07320
(Helmond) 07569
Kipp & Zonen BV
(Dortmund, Duitsland) 07682
Ford Forschungszentrum
HZPC Holland BV
(Delft) 07484
Medisch Spectrum Twente
(Metslawier) 07795 / 07926
Koninklijk Instituut
(Enschede) 07994
Aachen (FFA)
(Aachen, Duitsland) 07851
voor de Marine
Ii
Ford Research Laboratory
(Dearborn,
Verenigde Staten) 07521
ICCROM
(Rome, Italië) 06752
Medtronic BV
(Den Helder) 07911
(Maastricht) 07685
Koninklijk Nederlands
Memorial University of
Meteorologisch Instituut
Newfoundland
Fox-IT
IHC Dredgers BV
(De Bilt) 07484 / 07911
(St. Johns, Canada) 07521
(Delft) 07628 / 07635
(Kinderdijk) 07781
Koninklijke Luchtmacht
Menzis zorg en inkomen
Frans van den Bos Rozen BV
IMEC
(Nieuw Milligen) 10033
(Zwolle) 07994
(De Lier) 07435
(Leuven, België) 07819
Koninklijke Marine
Merck Serono International S.A.
FREYA
Ingenieursbureau
(‘s-Gravenhage) 07585
(Geneva, Zwitserland) 07171
(Wijchen) 07994
Wittich & Visser BV
Koninklijke Shell
Mesaplexx Pty Ltd
FrieslandCampina Innovation
(Rijswijk) 07484
(Rijswijk) 07913
(Eight Mile Plains, Australië)
(Wageningen) 07438
InnoCore Technologies
Kryoz Technologies BV
08014
FuMa-Tech GmbH
(Groningen) 07697
(Enschede) 08014
Meteo Consult BV
(Vaihingen, Duitsland) 07975
InSpine Netherlands BV
Kweek en researchbedrijf
(Schiedam) 07618
Gg
GE Plastics
Institut Supérieur de
l’Aéronautique et de l’Espace
(Bergen op Zoom) 07345
(Toulouse, Frankrijk) 07489
GE Sensing & Inspection
InteRNA Technologies BV
Technologies GmbH
(Wunstorf, Duitsland) 07345
Genmab BV
(Utrecht) 07710
International Atomic
Energy Agency
AGRICO BV
(Wageningen) 07484
Micromed S.p.A.
(Bant) 07795 / 07926
(Mogliano Veneto, Italië)
KWS POTATO BV
07685
(Emmeloord) 07795 / 07926
Micronit Microfluidics BV
(Enschede) 07569 / 08014
Ll
Ministerie van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties
L.Verbakel BV
(Sint Oederode) 07722
(‘s-Gravenhage) 06752
(Utrecht) 07787
(Seibersdorf, Oostenrijk)
La Vision GmbH
Ministerie van Defensie
German-Dutch Wind Tunnels
07457
(Goettingen, Duitsland) 07645
(‘s-Gravenhage) 07487
(Marknesse) 07645
InteSpring BV
Laramart Ontwikkelings &
Ministerie van Economische Zaken
Getronics PinkRoccade
(Delft) 07583
(‘s-Gravenhage) 07795
Exploitatie Mij BV
Ionbond Netherlands BV
(Velp) 07605
(Lelystad) 07628 / 07635
(Venlo) 07527
Lasertec BV
GN ReSound BV
IPCOS
(Barendrecht) 07621
(Rotterdam) 07814
(Eindhoven) 07605
(Leuven, België) 07851
Lens Research & Development
Ministerie van Veiligheid
GS1 Nederland
IPCOS BV
(Bleiswijk) 07489
(Amsterdam) 07639
(Boxtel) 07851
Linde Gas Benelux BV
(‘s-Gravenhage) 07457
GTM Advanced Structures
IPCOS Technology BV
(Schiedam) 07442
Mitsubishi Engineering-Plastics
(‘s-Gravenhage) 07560
(Boxtel) 07851
LioniX BV
IQ Products
(Enschede) 07569 / 07994
(Geleen) 07345
(Groningen) 07787
LTO Groeiservice
Monsanto Holland BV
Harvard Medical School
IQ Therapeutics
(Bleiswijk) 07367
(Bergschenhoek) 07791
(Boston, Verenigde Staten)
(Groningen) 07697
Lucta SA
Moog FCS
Irdeto BV
(Montornés del Vallés,
Barcelona, Spanje) 07722
(Nieuw-Vennep) 07583
Nederland BV
Hh
07697
(Hoofddorp) 07630
Ministerie van Infrastructuur
en Milieu
en Justitie
Europe BV
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2007
109
MSD Oss
OHM Ltd.
(Oss) 07457 / 07569 / 07726
(Aberdeen, Groot- Brittannië)
Nn
Nationaal Lucht- en
Ruimtevaartlaboratorium
Productschappen Vee,
Vlees en Eieren
Sensata Technologies
Holland BV
07913
(Zoetermeer) 07722
(Almelo) 07682
ORCA Therapeutics BV
PSS Gereedschapmakerij
Sense Observation Systems BV
(Bilthoven) 07710
(Heesch) 07527
(Rotterdam) 07814
Oticon A/S
Pyxis Discovery BV
Shell Global Solutions
(Marknesse) 07532 / 7645
(Snekkersten, Denemarken)
(Delft) 07790
(Chester, Groot-Brittannië)
NCIRO Australia Telescope
07460
07911
Rr
National Facility
Pp
(Epping, Australië) 08014
Nederlands Forensisch Instituut
PamGene International BV
R&R Mechatronics BV
Shell Global Solutions
International BV
(Zwaag) 07994
(Amsterdam) 07349 / 07510 /
(‘s-Gravenhage) 07457
(‘s-Hertogenbosch) 07790
Rabobank Nederland
07984
Nederlands Herseninstituut
Paques BV
(Utrecht) 07630
Shell International
(Amsterdam Zuidoost) 07544
(Balk) 07736
Radboud universitair
Nederlands Vaccin Instituut
Philips
(Bilthoven) 07723
(Eindhoven) 07628 / 07635
(Nijmegen) 07487 / 07589
Nederlandse Organisatie voor
Philips Applied Technologies
Radboud Universiteit Nijmegen
(Eindhoven) 07197 / 07521 /
07788 / 07819
(Nijmegen) 07527 / 07613 /
07639 / 07911
(Houston, Verenigde Staten)
(‘s-Gravenhage) 07795
New Mexico Tech
Philips Consumer Lifestyle
Reinier de Graaf Gasthuis
Siemens AG
(Socorro, Verenigde Staten)
(Drachten) 07498
(Delft) 07320
(Karslruhe, Duitsland) 07976
07484
Philips Healthcare
Remmers Bouwchemie BV
SINTEF
(Hoogeveen) 06752
(Trondheim, Noorwegen)
Rijksdienst voor
07913
Wetenschappelijk Onderzoek
Nikinc Dental BV
Nederland BV
(Eindhoven) 07498
(Best) 07489 / 07788
NIZO food research BV
Philips Medizin
(Ede gld) 07438 / 07976
07913
SolMateS BV
(Enschede) 07711
Philips MiPlaza Photonics Labs
(Groningen) 07197 / 07803
(Apeldoorn) 07349
(Eindhoven) 07621
Rijkswaterstaat
Sonion Nederland BV
Noldus Information
Philips Nederland BV
(Lelystad) 07553 / 07585
(Amsterdam) 07197
(Eindhoven) 07320 / 07589
Rockwell Collins (UK) Ltd
Sound Intelligence
Philips Research
(Hoofddorp) 10033
(Amersfoort) 07460
Royal FrieslandCampina
SpaarnWater
(Deventer) 07438 / 07726
(Haarlem) 07781
(Aachen, Duitsland) 07819
(Eindhoven) 07197 / 07575 /
07630 / 07639 / 07697
NTCP
Philips Research Laboratories
(Laon, Frankrijk) 07521
(Eindhoven) 07118 / 07605
Nunhems Netherlands BV
Phytocare
& Devices
and Production Inc.
Solsep BV
(Bornem, België) 07118
NT&D Nanotechnology
Shell International Exploration
Rijksuniversiteit Groningen
(Böblingen, Duitsland) 07589
Technology BV
het Cultureel Erfgoed
Exploration and Production BV
(Rijswijk) 06752
(Amersfoort) 06752 / 07553
Systeme GmbH
NMDG NV
(Wageningen) 07613
medisch centrum
SRON - Netherlands Institute
Ss
S. van der Hulst-
for Space Research
(Utrecht) 08014
(Nunhem) 07791
(Berkel en Rodenrijs) 07435
Nutreco Nederland BV
Pie Medical Imaging BV
(Meterik) 07435
(Boxmeer) 07457 / 07722
(Maastricht) 07487
Saint-Gobain Crystaux
(Wageningen) 07781
Nutricia Research BV
Plant Research International
Stichting Sanquin
Rozenkwekerij BV
Stichting Maritiem Research
Instituut Nederland
(Utrecht) 07438
(Wageningen) 07435 / 07487 /
(Saint Pierre les Nemours,
Frankrijk) 07644
Nutriënten Management
07787 / 07795 / 07938
Samsung Electronics SEBN
(Amsterdam) 07171
Stichting Toegepast Onderzoek
Bloedvoorziening
Porogen BV
(Delft) 07589
(Wageningen) 07367
(Bilthoven) 07825
Samsung Medison Co, LtD.
NXP Semiconductors
PPG Coatings Europe BV
(Seoul, Korea ) 07589
(Eindhoven) 07118 / 07639 /
(Uithoorn) 07781
Sanquin Research
Superon GmbH
07682
Praktijkonderzoek Veehouderij
(Amsterdam) 07171
(Dermbach, Duitsland) 07349
NXP Semiconductors
(Lelystad) 07722
Satelec Acteon Group
Svasek Hydraulics
(Rotterdam) 07908
Instituut NMI BV
Belgium NV
(Leuven, België) 07639
Oo
Primix BV
(Merignac, Frankrijk) 07498
Saxion Hogeschool IJsselland
Sylvan Foods Netherlands BV
Productschap Diervoeder
(Deventer) 07585
(Horst) 07787
(Zoetermeer) 07722
SCHOTT AG
Sylvan Inc.
(Langeais, Frankrijk) 07787
Productschap Tuinbouw
(Mainz, Duitsland) 07851
(Venlo) 07788
(Zoetermeer) 07435
Scintec AG
OctoPlus NV
Productschap Zuivel
(Tübingen, Duitsland) 07484
(Leiden) 07171 / 07708
(Zoetermeer) 07367
Utilisatierapport STW 2013
(Amersfoort) 07736
(Mijdrecht) 07442
Océ Technologies BV
110
Waterbeheer (STOWA)
Tt
Vv
Topcon Europe BV
Tata Steel
(Capelle aan den IJssel) 07544
(IJmuiden) 07510 / 07532 /
TOPIGS Research Center IPG
07635
(Beuningen) 07994
(Zwolle) 07605
Tata Steel Europe
Trouw Nutrition Nederland BV
Van Oord Dredging and
Zz
Van der Veen
ZoBio BV
Ingenieursbureau BV
(IJmuiden) 07510
(Putten) 07457
TCKI
Twente Solid State Technology BV
(Rotterdam) 07908
(Velp) 06752
(Enschede) 08014
Varibel Innovations BV
Marine Contractors BV
(Arnhem) 07605
Technische Universiteit Delft
Uu
(Delft) 06752 / 07320 / 07442 /
Veeco Instruments BV
07457 / 07484 / 07532 / 07553 /
Unilever R & D
(Breda) 07834
07560 / 07645 / 07736 / 07781 /
(Vlaardingen) 07438 / 07976
Vereniging Spierziekten
07834 / 07851 / 07911 / 07984
Universitair Medisch
Technische Universiteit
Eindhoven
Centrum Groningen
(Groningen) 07697
Nederland
(Baarn) 07685
VieCuri Medisch Centrum
(Eindhoven) 07118 / 07345 /
07510 / 07521 / 07575 / 07605 /
07630 / 07639 / 07788 / 07851
(Utrecht) 07589
Virosome Biologicals BV
Teijin Aramid
Universitair Ziekenhuis Gent
(Leiden) 07373
(Arnhem) 07560
(Gent, België) 07618
VNSI-Scheepsbouw Nederland
TEIJIN TWARON BV
Universität Karlsruhe
(Rotterdam) 07781
(Arnhem) 07560
(Karlsruhe, Duitsland) 07819
Vrije Universiteit Amsterdam
Tekst & Project
Université de Tours -
(Amsterdam) 07618 / 07639 /
07803 / 07834
(Sint-Michelsgestel) 07605
Thales Cryogenics BV
Universitair Medisch
Centrum Utrecht
Francois Rabelais
(Tours, Frankrijk) 07197
voor Noord-Limburg
(Venlo) 07994
VSL
(Eindhoven) 08014
Université du Luxembourg
(Delft) 07834
Thales Naval Nederland
(Luxembourg, Luxemburg)
VU Medisch Centrum Amsterdam
(Hengelo) 07118
07639
(Amsterdam) 07460 / 07618 /
Thomson Broadcast & Media
Universiteit Hasselt
07994
Solutions Nederland BV
(Diepenbeek, België) 07575
Ww
(Breda) 07489
Universiteit Leiden
Tibotec BVBA
(Leiden) 07710 / 07819 /
07834 / 07938
Wageningen Universiteit &
TNO
Universiteit Twente
(Delft) 07118 / 07527 / 07532 /
07569/ 07583 / 07605 / 07639 /
07781 / 07911 / 07976
(Enschede) 07544 / 07569 /
07618 / 07621 / 07711 / 07781 /
07814 / 07911 / 08014
(Beerse, België) 07708
Researchcentrum
TNO
Universiteit van Amsterdam
(America (Horst) 07787
(Bleiswijk) 07435
(Lelystad) 07994
(Lisse) 07844
(Randwijk) 07435
(Wageningen) 07438 / 07484 /
07736 / 07819 / 07825 / 07938/
(Eindhoven) 06752 / 07118 /
07320 / 07489 / 07532 / 07560 /
07575/ 07711 / 07781 / 07851
(Amsterdam) 07613
07975
University of Applied
TNO
(Bocholt, Duitsland) 07197
Waterschap Hollandse Delta
(Helmond) 07521 / 07851 /
University of Bath
(Ridderkerk) 07736
077911
(Bath, Groot-Brittannië) 07498
Westfield Business Development
TNO
University of Birmingham
(Delft) 07976
(Rijkwijk) 07521
Wiediam Diamond
TNO
(Birmingham,
Groot-Brittannië) 07498
(Utrecht) 07553 / 07585 /
University of California
(Wanroij) 07527
TNO
Universiteit Utrecht
(Den Haag) 07628
(Utrecht) 07373 / 07825
07913
Sciences, Gelsenkirchen
at Santa Barbara
(Zeist) 07438 / 07682 / 07938
(Santa Barbara,
Verenigde Staten) 07834
TNO DIANA BV
University of
TNO
(Delft) 07345
(Leiden) 07790
Central Lancashire
to-BBB
(Preston, Groot-Brittannië)
(Leiden) 07708
07489
Wärtsilä Finland Oy
(Vaasa, Finland) 07911
Knives and Tools
Witteveen+Bos
(Rotterdam) 07585
Yy
YAGEO EUROPE BV
(Roermond) 07711
Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2007
111
Lijst van afkortingen
AIO Assistent in Opleiding
AMC Amsterdam Medisch Centrum
CCC Clean Combustion Concepts (Perspectiefprogramma)
DPTE Dutch Programme for Tissue Engineering
EU
Europese Unie
EURErasmus Universiteit Rotterdam
EZMinisterie van Economische Zaken
FOMStichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie
IAVI International AIDS Vaccine Initiative, USA
k€kilo euro (eenheid van 1.000 euro)
LNV Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel
LUMC Leids Universitair Medisch Centrum
M€Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro)
MRC Medical Research Council, UK
MTA
Material Transfer Agreement
NWONederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
OCWMinisterie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap
OTPOpen Technologieprogramma
RU(N)
Radboud Universiteit Nijmegen
RUGRijksuniversiteit Groningen
TNONederlandse Organisatie voor Toegepast
Natuurwetenschappelijk Onderzoek
TTI
Technologische Topinstituten
TTO
Technology Transfer Office
TU
Technische Universiteit
TUDTechnische Universiteit Delft
TUETechnische Universiteit Eindhoven
UD Univeritair Docent
ULUniversiteit Leiden
UMUniversiteit Maastricht
UMCUniversitair Medisch Centrum
UTUniversiteit Twente
UUUniversiteit Utrecht
UvAUniversiteit van Amsterdam
VUVrije Universiteit
WLWaterloopkundig Laboratorium
WUWageningen Universiteit
WURWageningen Universiteit & Researchcentrum
112
Utilisatierapport STW 2013
Lijst van afkortingen
112
Colofon
Redactie
Huub Eggen, STW
Eindredactie en productie
Kitty Puijk, STW
Ontwerp
Room for ID’s, Nieuwegein
Fotografie
Ivar Pel, Utrecht
Drukwerk
Zwaan printmedia, Wormerveer
www.stw.nl

Utilisatierapport 2013 - Technologiestichting STW

Related documents

Products

Support

Utilisatierapport 2013 - Technologiestichting STW

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib