De Franken - die Keure

HOOFDSTUK 2
2
HOOFDSTUK
De Franken
De Franken
Einhard
★ Amici
Bericht ✹
Biograaf van Karel de Grote
Woont in de palts van Aken,
Karolingische Rijk
Uit de omgeving van Mainz
Geboren tussen 771 en 774
Einhard
(835)
Is triest om het heengaan van zijn geliefde Emma.
Vrienden 365
Durandal een strip­
verhaal door Nicolas
Jarry
Karel en Elegast door
Hubert Slings
De historie van de vier
heemskinderen door
Irene Spijker
Einhard heeft een link gedeeld.
www.schooltv.nl/beeldbank/
clip/20060508_kareldegrote01
Einhard
(830)
Trekt zich na jarenlange trouwe dienst terug en
verhuist naar Seligenstadt om te genieten van zijn
oude dag.
Einhard heeft een notitie toegevoegd.
(820)
Toen ik het plan had opgevat het leven, de gewoontes
en ook uitvoerig de daden van mijn heer en opvoeder
Karel, de uitmuntende en met reden zeer befaamde
koning, te beschrijven…
Lodewijk de Vrome Een goed begin voor
de Vita Karoli Magni van mijn vader.
�
Activiteit
(802)
Einhard is nu bevriend met Haroen
ar-Rashid
Haroen ar-Rashid Hoe gaat het met mijn
olifant Abul-Abbas?
Isaac, ambassadeur van Karel de
Grote Goed! Hij heeft alleen wat last van
de kou.
40
Widukind De Saksen moeten blijven
strijden tegen de onderdrukking van Karel
en zijn opvolgers!
Einhard heeft een link gedeeld.
www.schooltv.nl/beeldbank/
clip/20120618_elegast01
Activiteit
(814)
Einhard was aanwezig op de uitvaart van
Karel de Grote
�
Herman Van Rompuy Terecht de vader
van het moderne Europa. Bedankt voor de
Internationale Karelsprijs!
Karel de Grote Eindelijk eens de hoofdrol
in een middeleeuwse roman.
Hildegard Zolang ik maar de hoofdrol
speel in ons huwelijk.
Desiderata van Lombardije Ik was het
in elk geval niet!
[Himiltrude vindt dit leuk]
Einhard
(791)
Einhard heeft Alcuinus opgevolgd aan de hofschool.
Alcuinus Veel succes! Hou Karel maar
goed in de hand. Lezen en schrijven lukken
echt niet. Hij moet nog veel oefenen!
De Franken
HOOFDSTUK 2
FENESTRA
a Plaats op de tijdslijn de belangrijkste data uit Einhards leven.
middeleeuwen
476
600
800
1000
1200
1400
1492
b Duid de plaatsen waar Einhard verbleef aan op de kaart.
c Duid het domein aan waarin Einhard het beste past.
d Uit de Facebookpagina van Einhard blijkt dat Karel de Grote ook na zijn dood voor veel mensen
een bron van inspiratie was. Geef drie voorbeelden.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
e Welke belangrijke rol speelde Einhard in het leven van Karel de Grote?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
f Van wie kreeg Einhard de opdracht om de Vita Karoli Magni te schrijven? Welk probleem kan dit
opleveren in verband met de objectiviteit van de tekst?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
41
De Franken
HOOFDSTUK 2
ONTRAFELD
1 Eenheid
Toen het West-Romeinse Rijk in 476 voorgoed verdween, was ook de West-Europese eenheid
en
weg.
ker
A
vol
ng
ten
ele
Brit
An
ge
len
West-Europa in 476 na Chr.
Saksen
den
Frisü
Saksen
ar
gob
Frankische
Rijk
Britten
Rijk van
Syagrius
Lon
Hermunduren
Ba
a Welk Germaans volk slaagde erin om weer
ren
eenheid te creëren? e volke
L
on
ch
vis
go
Sla
b
ar
_____________________________________________________________________
d
en
_____________________________________________________________________
Rijk
Rijk
van
Rijk
Odoaker
West-Goten
Hunnen
van
de
b
Welke
koning zorgde
Oost-Goten
gebiedsuitbreiding?
Da
van de
Jazygen
Alemannen
Bourgondisch
Rijk
che
ltis
n
lm
ati
ë
st-
me
Rijk
van de
Clovis I (482-511)
veroverd op de Ripuarische Franken (ca 496)
grootste
Ro
nse
Childerik I i(458-482)
Rij
k
Clovis’ rijk bij zijn dood (511)
oorspronkelijk gebied
de
Merovech (447-458)
Oo
Sueven
voor
Aken
veroverd op Syagrius (ca 486)
Vandalen
veroverd op de Goten, de AlemannenParijs
en de Britten (ca 486-511)
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Clovis’ rijk bij zijn dood (511)
oorspronkelijk gebied
veroverd op de Ripuarische Franken (ca 496)
veroverd op Syagrius (ca 486)
veroverd op de Goten, de Alemannen en de Britten (ca 486-511)
c Het koningschap wordt van vader op zoon
doorgegeven. Dit noemen we een dynastie. Dit is
de dynastie van de Merovingers. Waar komt deze
naam vandaan?
_____________________________________________________________________
De verdeling van Clovis’ rijk onder zijn kinderen
Theodorik I
Childebert I
Aken
Chlotarius I
Chlodomer
Parijs
De verdeling van Clovis’ rijk onder zijn kinderen
Theodorik I
Childebert I
Chlotarius I
Chlodomer
42
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
d Welke koning zullen de Franse geschiedschrijvers
als de eerste koning van Frankrijk beschouwen?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
De Franken
HOOFDSTUK 2
2 Clovis
Hier zie je de resultatenpagina als je ‘Clovis’ intikt bij Google Afbeeldingen.
a Het thema van de eerste afbeelding komt verschillende keren terug. Omcirkel alle afbeeldingen
die deze gebeurtenis weergeven.
b Wat wordt er afgebeeld?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
c Wat zegt dit over de gebeurtenis?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
d Ga na waarom deze gebeurtenis zoveel aandacht krijgt in de kunst. Zoek dit op via internet
of in de bibliotheek. Schrijf op één pagina het verhaal achter deze gebeurtenis en zorg dat de
volgende begrippen of personages aan bod komen. Je mag het verhaal ook brengen door middel
van een Prezi, PowerPoint, toneeltje … Vergeet niet de bronnen, die je hiervoor gebruikt hebt, te
vermelden. Steek het resultaat van deze opdracht in je map.
Clothilde - Sint Remigius - arianisme - Alemannen - onderdanen van Clovis
43
HOOFDSTUK 2
De Franken
e Clovis werd gedoopt in de kathedraal van Reims, maar op het
schilderij hiernaast wordt hij gedoopt in de Parijse SainteChapelle. Dit is de koninklijke hofkapel waar de Franse
koningen vanaf de 13e eeuw gekroond werden.
1 Waarom koos de schilder voor de Sainte-Chapelle als
decor?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
2 Hoe kun je zien dat de schilder een eigentijdse invulling gaf
aan het doopsel?
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
or de
geschilderd do
,
is
ov
Cl
n
va
___________________________________________________________________________________
Het doopsel
nd 1500.
n Sint-Gilles ro
va
er
st
ee
M
Vlaamse
f Avitus (ca. 470-523), poëet en bisschop van het Franse Vienne, zond Clovis naar aanleiding van
zijn bekering een brief.
“De goddelijke voorzienigheid heeft in u de scheidsrechter van deze tijd ontdekt. De keuze die u voor
uzelf gedaan hebt, is geldig voor iedereen. Zet uw overwinningen voort, uw succes is het onze en
overal waar u zult strijden, zullen wij de overwinning behalen.”
Uit: brief van Avitus aan Clovis (5e eeuw).
1 Wat betekende dit doopsel voor de band tussen de Frankische koningen en de Kerk?
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
2 Het doopsel van Clovis wordt ook wel een ‘profijtig doopsel’ genoemd. Wie doet hier profijt?
Leg uit in het volgende schema.
44
Clovis en de Franken
de Katholieke Kerk
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
De Franken
HOOFDSTUK 2
g De Salische Wet (Lex Salica) was een van de eerste wetboeken
sinds de Romeinse tijd. Clovis liet rond 507 in deze wetteksten
het Germaanse gewoonterecht optekenen. Zo kon hij de orde
in zijn rijk, waar verschillende stammen woonden, makkelijker
handhaven.
Het wetboek was een soort van catalogus van misdaden en
bijbehorende straffen. Slechts op drie misdaden stond de
doodstraf: huwen met de vrouw van je vader, het plegen van
een moord zonder aanleiding en het verkrachten van een
vrouw.
Wie een big steelt binnen de eerste en tweede omheining, moet 3 solidi betalen en het dier
terugbezorgen.
Wie een big steelt uit een gesloten varkenshok, moet 45 solidi betalen en het dier terugbezorgen.
Wie een os steelt, moet 35 solidi betalen en het dier terugbezorgen.
Wie een paard of merrie steelt, moet 35 solidi betalen en het dier terugbezorgen.
Wie heimelijk een lijk berooft voor het is begraven, moet 100 solidi betalen.
Wie een man op het hoofd slaat en de hersenen zijn zichtbaar, moet 15 solidi betalen.
Wie een man op het hoofd slaat en het bloed op de grond valt, moet 15 solidi betalen.
Wie een man beschiet met een giftige pijl en de pijl mist doel, moet 63,5 solidi betalen.
Wie een vrije man doodt of een gehuwde vrouw inneemt, moet 200 solidi betalen.
Wie een graaf doodt, moet 600 solidi betalen.
1 Er wordt in de Salische Wet veel gesproken over het persoonlijk bezit van vee. Waarom wordt
hier zoveel aandacht aan besteed?
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
2 Sommige straffen verschillen weinig van de straffen die je vandaag kent. Bega je een
overtreding, dan moet je boete betalen. Maar als je de wetten aandachtig leest, merk je toch
een groot verschil. Welk verschil in straf merk je op?
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
Wist je dat ...
… Clovis of Chlodovech een oude vorm is van het Duitse Ludwig, het Franse Louis en het
Nederlandse Lodewijk? De naam van heel wat latere Duitse en Franse koningen verwijst dus naar
deze roemrijke voorvader.
45
HOOFDSTUK 2
De Franken
3 Na Clovis’ dood
a Het rijk was het persoonlijke bezit van de koning. Wanneer de koning stierf, werd het rijk
verdeeld onder zijn erfgenamen. Zulke erfeniskwesties werden ook in de Salische Wet geregeld.
Toen Clovis in 511 stierf, zorgde dit voor de nodige deining in de familie.
Clovis
(ca. 466-511)
Theodorik I
(ca. 485-534)
Chlodomer
(ca. 495-524)
Childebert I
(ca. 497-558)
1 Vergelijk de historische kaart en de
stamboom. Omcirkel wie uit de boot
viel bij de rijksdeling.
2 Welke twee bepalingen over erven
stonden dus in de Salische Wet?
Chlotarius I
(ca. 498-561)
Clothilde
(ca. 502-531)
De splitsing van Clovis rijk
Aken
Parijs
De verdeling van Clovis’ rijk onder zijn kinderen
Theodorik I
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Childebert I
Chlotarius I
Chlodomer
b Tot diep in de 20e eeuw regelde de Salische Wet ook nog de troonsopvolging in verscheidene
Europese vorstenhuizen. In België werd dit pas in 1991 afgeschaft. Op de foto’s zie je enkele
leden van onze koninklijke familie.
© Kanselarij van de Eerste Minister - Algemene Directie Externe Communicatie Fotograaf: J.-P. Van der Elst
1
2
3
© Kanselarij van de Eerste Minister - Algemene Directie Externe Communicatie Fotograaf: Christian Decloedt
9
46
10
11
12
13
© Kanselarij van de Eerste Minister - Algemene Directie Externe Communicatie
14
15
4
5
6
7
8
© Kanselarij van de Eerste Minister - Algemene Directie Externe Communicatie Fotograaf: Christian Decloedt
16
17
18
19
20
De Franken
HOOFDSTUK 2
1 Teken hoe België er volgens de Salische
Wet uit zou zien na het aftreden van
Albert II op 21 juli 2013.
2 Rangschik de toenmalige troonopvolgers in de juiste
volgorde volgens de Salische Wet.
3 Rangschik de eerste tien troonopvolgers op 20 juli 2013 in de juiste volgorde volgens de
opvolgingswet van 1991.
c Welk gevolg had de Salische Wet voor het eengemaakte rijk van Clovis?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
4 Zwakke koningen, sterke hofmeiers
Einhard, de biograaf van Karel de Grote, schreef over het verval van
de Merovingische koningen.
“Het geslacht van de Merovingers, waaruit de Franken gewoonlijk kun
koningen kozen, zou hebben geregeerd tot aan koning Childerik III.
Hoewel de lijn dus bij hem lijkt te eindigen, was het geslacht al lange
tijd krachteloos en stelde het niets meer voor. De rijksmiddelen en de
koninklijke macht waren stevig in handen van de hofmaarschalken,
die ‘hofmeiers’ werden genoemd. Er restte de koning niets anders
dan op zijn troon te zetelen en de schijn van heerser hoog te houden.
Hij mocht de gezanten aanhoren die van overal kwamen, en hen bij
hun vertrek ogenschijnlijk op eigen gezag van antwoord dienen. Die
antwoorden waren hem echter gedicteerd of zelfs opgedrongen.
Behalve zijn nutteloze koningstitel en een karige toelage die de
hofmaarschalk hem naar eigen goeddunken toekende, had hij
geen ander eigendom dan één domein met een zeer bescheiden
opbrengst. Als hij ergens naartoe moest gaan, reisde hij op een kar
die werd getrokken door een ossenspan, zoals bij de boeren. Voor het
bestuur van het rijk en het uitvoeren en regelen van alle binnen- en
buitenlandse aangelegenheden droeg de hofmaarschalk zorg.”
Uit: De Rynck P. (vertaling). Einhard: Het leven van Karel de Grote
(Amsterdam 1999) 23.
a Wie had de echte macht in handen in het Merovingische Rijk? Onderlijn met blauw in de tekst.
b Welke belangrijke taken hadden deze machthebbers?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
c Onderlijn met rood in de tekst op welke manier Einhard laat blijken dat de koning amper nog
aanzien of macht had.
47
HOOFDSTUK 2
De Franken
5 Karel Martel
De hofmeier Karel Martel (689-741)
was een goed krijgsheer. Hij vocht
onder meer tegen de Arabieren in
de Slag bij Poitiers (732). Charles de
Steuben maakte in 1837 dit schilderij
over de slag.
Een plaatselijke Merovingische hertog
riep de hulp in van hofmeier Karel
Martel toen hij dreigde te verliezen
tegen het leger van de Arabier Abd
er-Rahman.
a Duid Karel Martel en Abd er-Rahman
aan op het schilderij.
b Wie won de Slag bij Poitiers?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
c Hoe wordt dit op het schilderij duidelijk gemaakt?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
d Zoek in je historische atlas op waar Poitiers ligt. Wat zegt dit over de Arabische expansie?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
6 Pepijn de Korte
In de ‘Annalen van de Frankische koningen’ (8e-9e eeuw) wordt
beschreven hoe de zoon van Karel Martel, de hofmeier Pepijn, de
koningstitel kreeg. Op deze manier ontstond een nieuwe dynastie.
‘749 – Burchard, bisschop van Wurzburg en Fulrad, de kapelaan van
het hof, werden naar paus Zacharias gestuurd. Ze moesten de Heilige
Vader vragen of het goed was dat de koning van het Frankische Rijk
(de Merovinger Childerik III) de titel van koning droeg, maar de macht
niet had. En paus Zacharias liet Pepijn weten dat het niet goed was
dat hij die de titel droeg geen macht had. Daarom beval Zacharias dat
Pepijn koning zou worden.’
Uit: Annalen van de Frankische koningen (8e-9e eeuw).
a Waarom was Pepijn volgens paus Zacharias de echte koning van de Franken?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
b Welk gevolg kon Pepijns vraag hebben voor een toekomstige koning en paus?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
48
De Franken
HOOFDSTUK 2
7 Karel de Grote, ‘vader van Europa’
Expansie van het Karolingische Rijk
Pepijn de Korte overleed in 768. Volgens de Salische Wet werd het rijk verdeeld onder Pepijns
zonen, Karel en Karloman. Maar Karloman stierf al in 771. Voor Karel lag de weg open om over
een eengemaakt rijk te regeren … en hij had ambitie!
a Duid het rijk van Karel de Grote aan op
de kaart.
b Wanneer situeer je de uitbreiding van
het Karolingische Rijk?
_______________________________________________________
c Wie waren de tegenstanders van Karel
de Grote?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
d Welke huidige Europese landen liggen
in het rijk van Karel de Grote?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Omstreeks 1455 maakte de Franse
kunstenaar Jean Fouquet deze illustratie
voor de “Grandes Chroniques de France”.
e Paus Leo III kroonde Karel de Grote op
kerstdag 800 tot keizer. Waarom was
de keizerskroon in West-Europa zo’n
bijzonder cadeau?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
49
HOOFDSTUK 2
De Franken
f Welke andere keizer was hier niet tevreden mee? Leg uit waarom.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
g Wat is hier de relatie tussen politiek en religie? Wat zijn de voor- en nadelen?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
h Hoe zit het met de relatie tussen politiek en religie vandaag in ons land?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
i Noem een paar landen waar de relatie tussen politiek en religie anders is dan bij ons.
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
Een groot rijk
a Karel de Grote veroverde een groot rijk. Welke problemen kon dit met zich
meebrengen?
_____________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________
b Het rijk was onderverdeeld in gouwen. De gouwen aan de grens hebben een
speciale naam.
1 Arceer ze op de kaart.
2 Hoe worden ze genoemd?
_____________________________________________________________________________________________________________________
NOORDZEE
Het Karolingische Rijk
Deense
Mark
Londen
Aken
Rijn
Sorbische
Mark
Bretoense
Mark
Parijs
Se
_____________________________________________________________________
Worms
ine
_____________________________________________________________________
Do
Loire
ATLANTISCHE
OCEAAN
c Deze gebieden aan de grens stonden onder
leiding van een markgraaf of hertog. Welke
adellijke titel staat ook nu nog hoger in rang, een
hertog of een graaf? Verklaar.
na
u
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
ne
ô
Rh
Oostmark
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Spa
ans
eM
ark
AD
RIA
T
ZE ISC
E HE
MIDDELLANDSE ZEE
Rome
50
De Franken
HOOFDSTUK 2
d Lees de tekst en beantwoord de vragen.
De Frankische koningen stelden capitularia samen, een verzameling van wetten en voorschriften
waaraan de inwoners van het rijk zich moesten houden. In 800 schreef een zendgraaf deze brief.
‘We schrijven u deze brief om u de bevelen van de keizer over te brengen en ook om u uit onze
eigen naam dringend aan te sporen met alle kracht de verplichtingen van uw taak te vervullen.
En dit op alle gebied: de goddelijke eredienst, de diensten tegenover uw meester en het heil en
de bescherming van het christenvolk. Want onze meester heeft ons – net als alle andere missi –
opgedragen tegen half april een getrouw rapport op te stellen. Hierin moeten wij noteren op welke
manier de bevelen die de Heer de laatste jaren via zijn missi heeft bekendgemaakt, in het rijk worden
opgevolgd.
Wij sporen u dringend aan stipt te gehoorzamen aan de bevelen van uw bisschop – voor zover zijn
bevoegdheid reikt. Van uw medewerkers en onderdanen moet u dezelfde gehoorzaamheid eisen.
Zorg ervoor dat alle rechten van de keizer, zoals ze mondeling en schriftelijk geformuleerd worden,
strikt worden geëerbiedigd, want u bent verantwoordelijk. Schenk rechtvaardig en volledig recht
aan de kerken, de weduwen, de wezen en alle anderen zonder valsheid en omkoperij. Schuif geen
zaken op de lange baan. Let er vooral op dat wij u of uw onderdanen er niet op betrappen het recht
te omzeilen of de rechtspraak te verdragen door tegen beide partijen te zeggen: ‘Zwijg tot de missi
vertrokken zijn, dan zullen we die zaken wel onder elkaar regelen!’ Integendeel, u moet ervoor
zorgen dat de rechtzaken zo spoedig mogelijk worden afgehandeld, liefst voor onze komst.’
Uit: De Meyer M., Karolingisch Europa (Deurne 1984).
1 Wat waren de belangrijkste functies van de graaf? Onderlijn met blauw in de tekst.
2 De graaf was een ambtenaar. Waarom was dit voordelig?
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
3 Hoewel Karel de Grote persoonlijk de graven selecteerde, was hij niet altijd zeker of zijn
bevelen en richtlijnen altijd juist werden uitgevoerd. Daarom had Karel de Grote zendgraven
(missi dominici) in dienst. Ze gingen steeds per twee op pad, een wereldlijke en een geestelijke
zendgraaf. Onderlijn met groen in de tekst welke taken deze zendgraven kregen.
4 Wat was het doel van Karel de Grote?
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
e Bekijk dit schema over het Frankische Rijk en vul het aan naar analogie met ons land vandaag.
rijk Karel de Grote
staatsvorm
hoofdstad
gezag over
het hele land
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
België vandaag
parlementaire monarchie
_____________________________________________________
Federale regering en parlement
_____________________________________
deel- binnenland
gebieden grensgebieden _______________________________
G___________________________________________________
voorbeeld ______________________________________
voorbeeld ______________________________________
gezag over
de deel­ binnenland _____________________________________
gebieden grensgebieden _______________________________
_____________________________________________________
& G ________________________________________________
_____________________________________________________
51
HOOFDSTUK 2
De Franken
8 De Karolingische renaissance:
de Koningspalts in Aken
52
De Franken
HOOFDSTUK 2
Hofkapel
a Bij welke twee volkeren vond Karel de Grote
inspiratie voor het bouwen en versieren van zijn
kapel?
_______________________________________________________________________
b Bewijs dit aan de hand van vijf kenmerken.
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Bibliotheek en scriptorium
a Wie is er aan het werk?
_______________________________________________________________________
b Welke werken en documenten zou deze kopiist
overschrijven?
_______________________________________________________________________
c Voor welke eenheidstaal werd gekozen? Waarom
was deze eenheidstaal nodig?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Hofschool
a Wie staat vooraan het klaslokaal?
____________________________________________________________________________
b Wie liet Karel de Grote aan de hofschool studeren?
Waarom?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
c Waar liet Karel nog dergelijke hofscholen oprichten?
____________________________________________________________________________
53
HOOFDSTUK 2
De Franken
9 Het Karolingische Rijk verbrokkelt
Verdrag van Verdun (843)
Lodewijk de Vrome, de enige zoon van
Karel de Grote, volgde zijn vader in
814 op. Hij slaagde er nog voor korte
tijd in het rijk één te houden. Maar dit
veranderde toen ook Lodewijk in 843
overleed.
a Wat gebeurde met het Karolingische Rijk na de dood van Lodewijk de Vrome? Waaraan kwam
hiermee een einde?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
b Wie kreeg welk deel? Maak de juiste combinaties en schrijf ze op de kaart.
Midden-Frankische Rijk
Karel de Kale
Oost-Frankische Rijk
Lodewijk de Duitser
West-Frankische Rijk
Lotharius
Keizerstitel
c Welke twee grote landen ontstonden op lange termijn uit het Verdrag van Verdun (843)?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
d Bovendien werd het Karolingische Rijk geconfronteerd met een aantal externe dreigingen die
West-Europa op haar grondvesten deed daveren. Zoek in je historische atlas een kaart over de
politieke situatie in Europa (9e-10e eeuw). Welke volkeren bedreigden West-Europa?
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
e Heel wat namen passeerden de revue. Plaats de namen op de juiste plaats in de stamboom.
Clovis - Karel de Kale - Karel Martel - Karloman - Lodewijk de Duitser - Lotharius Pepijn de Korte
_______________________________
_______________________________
(713 - 755)
_______________________________
(465 - 511)
______________________________
(823 - 877)
(689 - 741)
_______________________________
(714 - 768)
Karel de Grote (742 - 814)
Lodewijk de Vrome (778 - 840)
_______________________________
54
(795 - 855)
_______________________________
(806 - 876)
De Franken
HOOFDSTUK 2
10 Het leen- of feodale stelsel
Al bij de Romeinen en de Merovingen gingen
vrije mannen in dienst van een heer. Toch
is het leen- of feodaal stelsel typisch voor
de Karolingische periode. Karel de Grote
verdeelde zijn immense rijk in gouwen om het
makkelijker te besturen.
a Speel het vazallenspel in de klas. Je krijgt
elk een kaartje. Hierop staat van wie je een
leenheer bent en van wie een leenman (vazal).
De bedoeling is te ontdekken wie de koning of
de keizer (opperleenheer) is. Dit doe je door je
klasgenoten te ondervragen over hun functie.
b Je kunt het leen- of feodaal stelsel goed
samenvatten in het schema hiernaast.
1 Wie had over welk gebied iets te zeggen? Noteer de passende kleur uit het schema.
achtervazal _________________________________________________________________________________________________________________
achter-achtervazal _______________________________________________________________________________________________________
koning ________________________________________________________________________________________________________________________
kroonvazal __________________________________________________________________________________________________________________
landbouwbevolking ______________________________________________________________________________________________________
2 In het spel ontdek je welke persoon bij welke groep hoorde. Plaats volgende figuren bij de
bovenstaande begrippen: hoge adel en geestelijken, burchtheren, lokale heren, ridders, vrije
en onvrije boeren.
3 In principe kun je de feodale ‘taart’ in oneindig veel stukken verdelen. In het spel merk je dat
je dikwijls niet weet wie wie is. Welk nadeel ondervindt de opperleenheer op den duur door
deze lange keten aan feodale contracten?
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________
c Een officiële plechtigheid verbond de leenheer en de leenman aan elkaar zoals bij een officieel
contract. Fulbert van Chartres, bisschop van de kathedraal van Chartres, schreef rond 1020 over
de wederzijdse rechten en plichten van de leenheer en de leenman. Onderlijn de rechten in het
groen en de plichten in het rood.
“Wie trouw zweert aan zijn heer moet steeds volgende zaken onthouden. Dat hij [de leenman] zijn
heer beschermt. Dat hij zijn [de heer] geheimen bewaart en de veiligheid van het land niet bedreigt.
Dat hij steeds rechtvaardig optreedt in naam van de heer en diens eer ophoudt. Dat hij het bezit van
de heer gewetensvol beheert. Als hij door zijn heer als volwaardig wil gezien worden, dan moet hij
zijn heer gewetensvol raad en hulp geven. De heer moet hier eveneens aan voldoen tegenover zijn
vazal. Als hij dit niet doet, dan zal hij schuldig worden bevonden aan kwade trouw.”
Vrije vertaling naar www.fordham. edu/halsall/source/fulbert1.asp.
55
HOOFDSTUK 2
De Franken
KERN
Eenheid en verdeeldheid
De Merovingische koning Clovis was een ambitieuze
vorst. Op het einde van de vijfde eeuw slaagde hij erin
een deel van het versnipperde West-Romeinse Rijk
weer één te maken. Maar na Clovis’ dood in 511 ging
het opnieuw bergaf. De Salische Wet bepaalde dat elke
zoon een deel van het rijk erfde. Clovis’ nakomelingen
waren zo druk bezig met het verzekeren van hun eigen
macht, dat ze niet meer aan besturen toekwamen en dat
ze elkaar verzwakten.
De hofmeiers profiteerden hiervan. Karel Martel slaagde erin de belangrijkste
hofmeier te worden van het Frankische Rijk. Bovendien steeg zijn aanzien in
christelijk Europa toen hij in de Slag bij Poitiers won van de Arabieren. Zijn
zoon Pepijn de Korte kreeg in 750 zelfs de koningskroon van de paus en
stichtte de Karolingische dynastie.
Karel de Grote herenigde het rijk van Clovis en breidde het zelfs uit. Om
de eenheid te bewaren, werkte hij een efficiënt bestuur uit. Het rijk werd
bestuurd vanuit de palts in Aken waar de capitularia, of koninklijke wetten,
werden opgesteld. De graven die in de gouwen werden aangesteld, moesten
Karel de Grote lokaal vertegenwoordigen. Zendgraven keken er op toe of de
graven hun werk naar behoren deden.
Bondgenoten van de Kerk
De Merovingen werkten nauw samen met de Kerk.
De Kerk was goed georganiseerd. De geschoolde
bisschoppen waren belangrijke raadgevers en
bestuurders van de vorst. Het geloof bepaalde het
leven van de gewone man die bevreesd was om na
de dood naar de hel te gaan. Veroveringen werden
door de Kerk goedgekeurd, want ze werden gezien
als een strijd tegen ongelovigen.
Ook de Karolingische vorsten waren bondgenoten
van de Kerk. De hofmeier Karel Martel versloeg in
732 de moslims in de buurt van Poitiers. Zijn zoon,
Pepijn de Korte, hielp de paus in zijn strijd tegen de
Longobarden en kreeg de kroon van het Frankische
Rijk cadeau. Karel de Grote werd in 800 met de
keizerstitel beloond nadat hij de paus had geholpen
bij het onderdrukken van enkele opstanden in de
Pauselijke Staten.
56
De Franken
HOOFDSTUK 2
Verdrag van Verdun (843)
Na de dood van Karel de Grote ging het rijk over op zijn zoon Lodewijk de Vrome. Na zijn dood
werd het rijk volgens de Salische Wet verdeeld onder zijn drie zonen. Zo ontstonden het MiddenFrankische Rijk, het Oost-Frankische Rijk en het West-Frankische Rijk. De twee laatste waren de
basis voor het latere Duitsland en Frankrijk.
Feodale orde en wanorde
Feodaliteit houdt een contract in tussen vrije mensen: een leenheer en een leenman. De vrije
man (leenman, vazal) onderwierp zich in een plechtige eed aan de heer (leenheer). In ruil
ontving hij een leen (feodum). Dit kon een ambt, een geldsom of een stuk grond zijn. De leenman
beheerde het leen, nam dienst in het leger van de heer en stond hem bij als raadgever. Wanneer
de leenman stierf, ging het leen terug naar de leenheer.
In de feodale piramide vind je bovenaan de koning (opperleenheer), helemaal onderaan
de landbouwbevolking met tussenin een hele keten van feodale heren (kroonvazallen,
achtervazallen, achter-achtervazallen …) die een feodaal contract hadden afgesloten.
Het leen- of feodaal stelsel is typerend voor de Karolingische tijd. Karel de Grote bouwde het uit
voor een goed bestuur en de eenheid in zijn rijk. Maar vanaf de 9e eeuw raakte het leenstelsel
in verval. De macht en het gebied van de koning raakten verdeeld. Bovendien bleven lenen door
erfenis in dezelfde familie. De koning kon niet meer zelfstandig beschikken over zijn eigendom.
Hij had geen controle meer over de keten van leenmannen en deze werden zelfstandig door
invallen.
koning
kroonvazal
achtervazal
achterachtervazal
achtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
kroonvazal
achtervazal
achterachtervazal
achtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
achterachtervazal
843
Verdrag van Verdun
497
732
doopsel van Clovis Slag bij Poitiers
476
Val van het West-Romeinse rijk
814
overlijden Karel de Grote
middeleeuwen
1
751
koningstitel voor Pepijn de Korte
800
keizerskroning Karel de Grote
57
HOOFDSTUK 2
De Franken
HISTORISCH SPEUR- EN DENKWERK
KAREL DE GROTE EN HET
MIDDEN-OOSTEN
Contacten tussen het overwegend christelijke Europa en de moslimwereld zijn van alle
tijden. Meestal denken we dan spontaan aan geweld en religieuze onverdraagzaamheid
zoals de ‘oorlog tegen het terrorisme’ of de middeleeuwse kruistochten. Maar het kan ook
anders! Zo was Karel de Grote bevriend met een oosterse vorst.
“Haroen ar-Rashid ontvangt gezantschap van Karel de Grote”
( Julius Köckert 1864)
“De hulde van Haroen ar-Rashid aan Karel
de Grote”
( Jacob Jordaens 1663)
a Identificeer en analyseer de het schilderij van Julius Köckert aan de hand van je Janusje-vanalles.
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
b Is de weergave van de ontmoeting met de oosterse vorst in het schilderij van Köckert
betrouwbaar? Verklaar waarom (niet).
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
c Schilders geven vaak een eigen interpretatie aan een bepaalde gebeurtenis. In welk decor
plaatst de Antwerpse schilder Jacob Jordaens dit thema? Klopt dit met de realiteit van toen?
Leg uit.
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________________________________
58
De Franken
HOOFDSTUK 2
d Duid op beide schilderijen zowel de gast als de gastheer aan. Hoe zou je de relatie tussen gast
en gastheer in beide schilderijen omschrijven?
____________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
“Met koning Haroen van Perzië, die op India na bijna het hele oosten in zijn bezit had, onderhield
hij [Karel de Grote] zulke vriendschappelijke betrekkingen dat die zijn gunst verkoos boven de
vriendschap van alle koningen en machthebbers waar ook ter wereld. Haroen achtte alleen hem
zijn eerbetuigingen en geschenken waard. Toen Karels gezanten, die hij met offergaven naar
het Heilig Graf [had gestuurd], stond hij [Haroen] hun niet alleen alles toe wat ze vroegen maar
gaf ook de toestemming dat deze heilige plek in zijn [Karels] macht kwam. Toe de gezanten
de terugtocht aanvaardden, stuurde Haroen boden, die zich met kostbare geschenken bij hen
aansloten. Enkele jaren tevoren had hij hem [Karel de Grote] op zijn verzoek de enige olifant
gestuurd die hij toen bezat.
Uit: De Rynck P. (vertaling). Einhard: Het leven van Karel de Grote (Amsterdam 1999) 34-35.
e Met welke oosterse vorst onderhield Karel de Grote
goede contacten? Je kent hem misschien uit de
sprookjes van “Duizend-en-één-nacht”.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
f Welke figuur is de belangrijkste gezant van Karel de
Grote? Verklaar waarom hij voor deze man zou kiezen.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
g Hoe is de relatie tussen Haroen en Karel de Grote?
Illustreer aan de hand van drie voorbeelden.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________________________________________
59