De vertaler verhaalt... Het hart van de mens : Reporters Online

advertisement
This page was exported from Reporters Online [ https://reportersonline.nl ]
Export date: Tue Jul 18 21:38:37 2017 / +0000 GMT
De vertaler verhaalt... Het hart van de mens
‘Het leven kan toch mooi zijn, we moeten slechts weten wanneer we voor hem de deur open moeten doen.’
Jón Kalman Stefánsson, Het hart van de mens (Uitgeverij Anthos, 2013)
'Er wordt me wel eens gevraagd hoe moeilijk het IJslands eigenlijk is. Mijn antwoord is steevast: "Och,
vergelijk het maar met klassiek Chinees." Dit is natuurlijk gechargeerd, maar niet geheel bezijden de waarheid.
Het IJslands is de enige Europese taal die sinds de middeleeuwen – behalve wat betreft de uitspraak – geen
veranderingen heeft ondergaan, dus alle vervoegingen en verbuigingen die middeleeuwse talen eigen zijn,
bestaan nog in volle glorie, zelfs plaats- en eigennamen worden vervoegd.
Literair monument
Het IJslands kent een grote literaire traditie. Net zoals wij in staat zijn in de Nederlandse en Vlaamse
schilderkunst een ontwikkelingsgang te zien vanaf Rembrandt, Rubens tot aan Karel Appel en Willem de
Kooning, zo is in de IJslandse literatuur ook een duidelijke lijn te ontwaren vanaf de eerste saga’s en
Edda’s tot hedendaagse schrijvers zoals Gudbergur Bergsson, Sjón, Jón Kalman Stefánsson en Hallgrímur
Helgason. In de twintigste eeuw was er het literaire monument Halldór Laxness, de Nobelprijswinnaar die zo’n
beetje met elke roman die hij publiceerde ook een nieuwe stijl introduceerde. Het literaire IJslands is in de loop
der eeuwen steeds meer verfijnd en lijkt ondertussen een taal voor fijnproevers te zijn geworden. Dit geldt in
hoge mate voor het werk van Jón Kalman Stefánsson; het drieluik Hemel en hel, Het verdriet van de engelen
en Het hart van de mens zou ik eerder classificeren als een vorm van dichterlijke minimal music. Vooral de
eerste twee delen van het drieluik zijn minieme variaties op een thema. Met uiterst subtiele veranderingen zegt
Jón Kalman vaak hetzelfde, waardoor het geheel een meanderende maalstroom wordt waarin de lezer wordt
meegesleurd.
In Het verdriet van de engelen bijvoorbeeld speelt de kou een grote rol, zo niet de hoofdrol. Met stijgende
verbazing lees je hoe Jón Kalman die kou weet te beschrijven zodat je op een gegeven moment als
lezer/vertaler zelf koud tot op je botten bent. En als je denkt dat je alles hebt gehad, weet Jón Kalman in het
volgende hoofdstuk er weer een schep bovenop te gooien, en wéér en wéér, tot het barre weer apocalyptische
vormen heeft aangenomen. Dit alles gegoten in een lyrische taal die Jón Kalman meer als dichter dan als
romancier karakteriseert.
Hondsmoeilijk
Daarom moet ik grinniken als men mij vraagt of het werk van Jón Kalman moeilijk te vertalen is. Het is
moeilijk, hondsmoeilijk, maar o zo lonend. Ieder hoofdstuk is een klein kunstwerkje waarbij je als vertaler een
fijn penseel moet hanteren om het zo goed mogelijk te vertalen. Maar als vertaler heb ik liever moeilijk werk
onder handen dan makkelijk. Ik heb bijvoorbeeld twee krimi’s van Arnaldur Indriðason vertaald, simpel
IJslands, hetgeen ik bij wijze van spreken doe met één hand op mijn rug gebonden. Bij moeilijk werk als dat
van Laxness of Stefánsson leef ik op, ik word wakker, krijg taalkundig kippenvel en alle radertjes in mijn
linkerhersenschors staan op scherp. Een leuke bijkomstigheid is dat bijna al mijn vertaalwerk, hetzij
toneelstukken of romans, een positieve beoordeling in recensies krijgen, terwijl meestal de vertaler in een
recensie niet eens wordt vermeld. En de mooiste waardering voor het werk van een vertaler wordt door Jón
Kalman Stefánsson aangedragen in Het hart van de mens:
De waarde van vertalingen, had Gisli gezegd, is nauwelijks te overschatten. Ze verrijken de mens, verbreden
zijn horizon, ze helpen hem de wereld beter te begrijpen, zichzelf beter te begrijpen. Een volk dat weinig
vertaalt, maar alles van zijn eigen gedachten betrekt is kortzichtig en als het ook nog een groot volk is, wordt
het bovendien gevaarlijk voor anderen, omdat alles wat anders is dan hun eigen zeden en gedachten vreemd
is. Vertalingen verrijken de mens en daarmee de wereld. Ze helpen je verre volkeren te begrijpen. Datgene wat
de mens begrijpt haat hij minder of hij is er minder bang voor. Begrip kan de mensen van zichzelf redden.
Generaals hebben er meer moeite mee jou iemand te laten vermoorden als je over kennis beschikt. Je moet
weten dat haat en vooroordelen uit angst en gebrek aan kennis bestaan.
De vertaler
Marcel Otten (1951) studeerde Nederlands, Engels, Frans, Filosofie, Oudijslands en Theaterwetenschappen. Hij
werkte geruime tijd als dramaturg en vertaler bij diverse grote toneelgezelschappen in Duitsland. Otten vertaalde
boeken van schrijvers als Halldór Laxness, Arnaldur Indridason, Sjón en kreeg voor zijn vertaling uit het
Oudijslands van de monumentale Edda de Filter Vertaalprijs 2012 toegekend.
Excerpt: Vertaler Marcel Otten vertaalde het prachtige drieluik 'Hemel en hel', 'Het verdriet van de engelen' en 'Het
hart van de mens' van de IJslandse schrijver Jón Kalman Stefánsson met verve. Hondsmoeilijk was het, maar ook
heel lonend. 'Ieder hoofdstuk is een klein kunstwerkje waarbij je als vertaler een fijn penseel moet hanteren om het
zo goed mogelijk te vertalen.'
Post date: 2013-09-24 08:00:52
Post date GMT: 2013-09-24 06:00:52
Post modified date: 2017-03-24 22:30:26
Post modified date GMT: 2017-03-24 21:30:26
Powered by [ Universal Post Manager ] plugin. MS Word saving format developed by gVectors Team www.gVectors.com
Download