Voorkom risicoparingen!

FOKKERIJ
Risicoparingen voorkomen in het belang
van een gezond en duurzaam ras.
DNA-testen voor waterhoofd en dwerggroei
Voorkom
risicoparingen!
Vanaf het voorjaar van 2014 is het mogelijk om met behulp van DNAtesten dragers van het dwerggen en het waterhoofdgen binnen de
populatie Friese paarden te identificeren. Een belangrijke stap in het verder
uitbannen van aangeboren aandoeningen bij het Friese paard. Sinds de
beschikbaarheid van de testen zijn circa duizend paarden getest. Dat is
gezien het grote belang ervan voor de fokkerij veel te klein. Dit artikel doet
een oproep aan alle eigenaren van fokmerries om hun paarden te laten
testen. Waarom en hoe, dat kunt u hieronder lezen.
TEKST: BODY BOSGRA EN MYRTHE MAURICE-VAN EIJNDHOVEN
E
erst iets over erfelijkheid. Voor een
exact gekopieerd. Elke lichaamscel van
goed begrip van het belang van
een dier heeft dus dezelfde erfelijke
DNA-testen is het belangrijk
aanleg. Bij de vorming van zaad- en
hierover enige kennis te hebben. Eigen-
eicellen gebeurt iets bijzonders dat we
schappen van dieren zijn in meer of
kennen als meiose. In de voorlopercellen
mindere mate erfelijk. Ze gaan over van
van zaad- en eicellen wisselen de paren
ouders op nakomelingen. Alle erfelijke
van een chromosoom soms onderling
informatie over het uiterlijk en functione-
stukjes DNA uit. Dat heet recombinatie.
ren van een mens of dier is vastgelegd op
het DNA. DNA is een structuur van dubbele
strengen die ook wel chromosomen
worden genoemd. Een paard heeft 32
chromosoomparen, terwijl een mens er 23
heeft. Verreweg het grootste gedeelte van
het DNA ziet er binnen diersoorten, en
zelfs ook over diersoorten heen, hetzelfde
uit. De verschillen die bestaan, zeker
binnen een ras, zijn minimaal. Toch zijn
deze betrekkelijk kleine verschillen in het
DNA de basis voor de overeenkomsten en
de verschillen in eigenschappen tussen
diersoorten, tussen rassen en tussen
dieren binnen een ras.
FOTO: KARIN SEVINK
Eicel en zaadcel
Tijdens het leven van het dier wordt het
aantal lichaamscellen groter en worden
cellen voortdurend vervangen. Daarbij
Nu ook gentest voor
dwerggroei!
Tot voor kort kon de erfelijke afwijking
dwerggroei alleen bepaald worden op basis
van een zogenaamde merkertest. Deze test
kan een gering aantal foute uitkomsten
geven. Mede daarom werd in de uitslag
hiervan gesproken van ‘vermoedelijke
drager’ of ‘vermoedelijk niet drager’.
Inmiddels is men erin geslaagd ook voor
dwerggroei een 100% betrouwbare gentest
te ontwikkelen.
wordt het aantal chromosomenparen
51
FOKKERIJ
Daarna laten de paren elkaar los en in de
daaraan gerelateerde functionele eiwit
‘Inteeltberekening’ aangegeven of er sprake
testis of ovarium gaat van elk chromoso-
veroorzaken. Zo’n verandering kan helaas
is van een risicoparing.
menpaar er één naar een zaadcel of eicel.
soms resulteren in een ongewenste,
In elke zaad- of eicel zijn de chromoso-
afwijkende lichaamsfunctie of –kenmerk
Voorkomen risicoparingen
men in enkelvoud aanwezig en bevat dus
(erfelijke afwijking). Van een aantal
In het geval de test van uw merrie als
de helft van de erfelijke aanleg van de
erfelijke afwijkingen is bekend dat deze
uitkomst heeft dat ze drager is, dan is het
ouder. Dat is een wetmatigheid. Maar
door één mutatie wordt veroorzaakt. Dit
zoals eerder beschreven geen probleem om
welke chromosomen van de verschillende
geldt bijvoorbeeld voor de nare erfelijke
met een dergelijke merrie te fokken. Ter
afwijking waterhoofd. Gelukkig is de
vergelijking, ook jonge hengsten met een
natuur zo slim dat wanneer een paard
goede verrichting die drager zijn, worden
Bij de bevruchting versmelten de zaadcel
van de ene ouder het foute gen erft, maar
goedgekeurd omdat deze hengsten over
en de eicel. De overeenkomstige stukken
van de andere het gezonde gen, dat het
veel waardevolle eigenschappen beschik-
informatie op het DNA, bijvoorbeeld die
foute gen wordt uitgeschakeld. Helaas
ken. Dat dragerschap op zich geen bezwaar
de haarkleur bepalen, weten elkaar te
kan zo’n paard het foute gen wel doorge-
vinden en zo ontstaan er opnieuw
ven aan zijn of haar kinderen! De kans is
chromosomenparen waarbij er van elk
50% dat een drager die zelf gezond is
paar één afkomstig is van de vader en
maar wel één fout allel van een gen bij
één van de moeder. Gemiddeld heeft een
zich draagt, dit foute allel doorgeeft.
FOTO: JACOB MELISSEN
paren in een zaad- of eicel terechtkomen
wordt bepaald door het toeval.
is, bewijzen de twee eind 2014 goedgekeurde hengsten wel: hun dekboek was in
2015 volgeboekt.
Het is van groot belang te voorkomen dat
Voor een DNA-test is een haarmonster nodig.
een merrie die drager is gepaard wordt met
een hengst die drager is van dezelfde aan-
nakomeling dus de helft van de erfelijke
Gentest
afwijkende nakomelingen zullen krijgen.
moeder. Welke helft de nakomeling heeft
Om te bepalen of een paard drager is van
gekregen, bepaald dus het toeval.
het gen voor waterhoofd of dwerggroei
aanleg van de vader en de helft van de
Genen en allelen
Dit is namelijk alleen het geval als zowel
Gezamenlijke
verantwoordelijkheid
ziet dan een overzicht van de paarden
een kwart van de gevallen tot een afwij-
de vader als de moeder drager zijn van
In het KFPS-fokdoel zijn verschillende
waarvan u de eigenaar bent. Klik het paard
kend veulen. De hengstenkeuze voor een
Ledenservice ‘DNA-test aanvragen’ aan. U
doening. Een risicoparing leidt immers in
zijn, na jarenlang onderzoek, DNA-testen
het gen en zij dit gen ook beiden doorge-
kenmerken van het Friese paard beschre-
aan waarvoor u een DNA-test wilt aanvra-
fokmerrie die drager is van het waterhoofd-
ontwikkeld die in een laboratorium worden
ven aan de nakomeling. Door twee
ven die als ideaal worden gezien. Naast
gen. Vervolgens opent het aanvraagformu-
of dwerggroeigen is een kwestie van
verstandig overleg tussen merrie- en
In alle lichaamscellen worden, afhankelijk
uitgevoerd. Vanaf het voorjaar van 2014 is
dragers te paren heb je 25 procent kans
kenmerken ten aanzien van exterieur,
lier. Voor de test is een haarmonster van
van de functie van de cel, bepaalde
het mogelijk Friese paarden via het KFPS te
op een veulen met dwerggroei of water-
beweging en karakter is gezondheid en
het te testen paard nodig. Mocht ooit al een
hengstenhouder. Een hengstenhouder die
stukken DNA op een chromosoom
testen op deze erfelijke afwijkingen. De
hoofd: of het veulen krijgt het afwijkende
vitaliteit van het ras uitermate belangrijk.
haarmonster bij het KFPS van de te testen
zijn verantwoordelijkheid neemt, zal zijn
vertaald in de productie van specifieke
DNA-test voor waterhoofd is een zoge-
gen van geen van beide ouders, of van
Voor een gezond en duurzaam ras is
merrie zijn afgegeven dan kan de optie
hengst die drager is alleen willen inzetten
eiwitten die lichaamsfuncties in het dier
naamde gentest die een 100% betrouwbare
alleen de hengst, of van alleen de merrie
afname van inteelt, beperking van het
‘DNA-monster uit het KFPS-archief benutten’
op geteste merries en zal de merriehouder
aansturen of uiterlijke kenmerken
uitslag geeft. Om vast te stellen of een
of van beide ouders. Dus gemiddeld één
verwantschap en het terugdringen van de
worden aangeklikt. Zo niet dan moet de
alleen willen adviseren als de merrie getest
bepalen. Een actief eiwit kan bijvoorbeeld
paard drager is van het gen voor dwerg-
op de vier veulens is afwijkend. Een
geboorte van het aantal lijders van erfelijke
optie ‘Haarmonster wordt door eigenaar
is. Het is ook mogelijk het KFPS te raadple-
een functie hebben in het groeiproces of
groei werd tot dusverre een merkertest
risicoparing is dus een paring van
gebreken vandaag de dag heel goed
opgestuurd’ worden aangeklikt en dient u
gen of een beoogde paring veilig is. Op
in het bepalen van de haarkleur. Die
uitgevoerd die een gering aantal foute
hengsten en merries die beiden drager
mogelijk door als fokkers gebruik te maken
een haarmonster van circa tien haren uit
deze wijze is het mogelijk samen stap voor
stukken DNA die omgezet worden in een
uitkomsten geeft. Het goede nieuws is dat
zijn van een aandoening. Is slechts één
van de aanwezige (wetenschappelijke)
de manenkam op te sturen naar het
stap de erfelijke afwijkingen dwerggroei en
eiwit met een functie noemen we een gen.
er nu ook een 100% betrouwbare gentest
van beide ouders drager, dan zal er nooit
kennis. Ook vanuit het perspectief van
stamboekkantoor. De kosten van de
waterhoofd bij Friese paarden uit te
Aangezien de vorm van de geproduceer-
voor dwerggroei beschikbaar is.
een waterhoofd- of dwergveulen geboren
dierenwelzijn is het noodzakelijk om te
DNA-test bedragen € 49,15 per paard. Het
bannen in het belang van dierenwelzijn en
een gezond en duurzaam ras.
de eiwitten wordt bepaald door het gen
worden. Een risicoparing kan derhalve
voorziene erfelijke bedreigingen voor het
is tegelijkertijd mogelijk voor € 20,25 extra
dat het betreffende dier draagt kunnen
Risicoparingen
eenvoudig worden voorkomen door
nog niet ontstane nieuwe leven te voorko-
een vaderschapscontrole te laten uitvoeren
dieren met verschillende erfelijke aanleg
Belangrijk om te weten is dat als een
paarden die in de fokkerij worden
men. Met de kennis en mogelijkheden van
om de afstamming van uw merrie te
(verschillende genen) dus onderling
merrie of hengst drager is van het gen
gebruikt middels een DNA-test te testen
vandaag is de inzet van niet geteste
verifiëren.
verschillen. Bijvoorbeeld het gen dat de
voor waterhoofd of dwerggroei dat niet
op dragerschap, dus de aanwezigheid
fokmerries in de fokkerij onverantwoord
Myrthe Mauricevan Eijndhoven
haarkleur bepaalt, kan maken dat een
wil zeggen dat deze dieren daadwerkelijk
van een fout gen.
Dr. Ir. Myrthe Maurice-van Eijndhoven
studeerde onder andere Dierwetenschappen
(specialisaties ‘Fokkerij en Genetica’ en
‘Kwantitatieve Veterinaire Epidemiologie) aan
Wageningen Universiteit. In 2012 promoveerde ze aan dezelfde universiteit op een
onderzoek naar de genetische variatie in
melkvetzuursamenstelling tussen en binnen
melkveerassen. Sinds 2013 is ze werkzaam
bij de Stichting Zeldzame Huisdierrassen
waar ze onder andere stamboeken en
organisaties van (zeldzame) Nederlandse
rassen begeleidt bij het ontwikkelen van hun
fokkerijbeleid ter behoud van de genetische
diversiteit in hun dierpopulaties. Daarnaast
is ze via Trainingsstal Dynamis zelf actief in
de fokkerij en training van Friese paarden.
Fries paard zwart is, maar er bestaat ook
een gen dat een voskleur veroorzaakt. Bij
Een lichaamscel van een paard heeft 32 chromosomenparen.
het Friese paard komen er in de populatie
twee varianten van het gen voor haar-
Celkern
Chromosoom
en onethisch. Datzelfde geldt evenzo voor
Uitslag
het gebruik van hengsten die drager zijn
Het KFPS laat vervolgens de DNA-testen
op niet-geteste merries. Dwerggroei en
uitvoeren door VHL Genetics in Wagenin-
waterhoofden (wat ook levensbedreigend
gen, het instituut die de testen in opdracht
kan zijn voor de merrie) zijn vormen van
van het KFPS heeft ontwikkeld. In de testen
kleur voor die, als we alleen naar het DNA
dierenleed die we samen moeten voorko-
wordt tegelijkertijd getest op de vosfactor.
kijken, minimaal van elkaar verschillen.
men door onze paarden te laten testen en
Zodra de uitslag bekend is, dat duurt
Wanneer een gen meerdere varianten kent
risicoparingen uit te sluiten.
gemiddeld enkele weken, ontvangt de
Paarden laten testen
KFPS met het Analyse Certificaat waarin de
Via de website van het KFPS kan op
resultaten van de DNA-tests voor dwerg-
Wanneer bij het kopiëren van een gen een
eenvoudige wijze een DNA-test voor
groei en waterhoofd staan vermeld
kleine hapering, een klein foutje optreedt,
waterhoofd en dwerggroei worden
inclusief een korte toelichting. Ook komt
ook wel mutatie genoemd, dan kan dit
aangevraagd. Ga daarvoor op de website
de uitslag voor de eigenaar beschikbaar via
een verandering in werking van het
naar ‘Mijn KFPS’ en klik onder de rubriek
‘Mijn KFPS’ en wordt bij de module
noemen we dat allelen.
aanvrager van de test een brief van het
Mutaties
Cel
52
Phryso februari 2016
53