Pesticiden… zonder is gezonder

Pesticiden… zonder is gezonder!
Pesticiden treffen we intussen overal aan: in grondwater, in regenwater, in sneeuw, in de bodem en in de lucht, in
voedingsmiddelen, in onze drinkwaterreserves en in ons kraantjeswater. Sommige pesticiden hopen zich op in de bodem of
in planten en dieren. Pesticiden zijn zeker niet zo onschuldig, integendeel, ze zijn steeds giftig voor bepaalde levende
organismen. Ze kunnen, zelfs in lage doses, ook giftig zijn voor de mens. Vooral de effecten op langere termijn – door het
dagelijks contact met kleine hoeveelheden van diverse pesticiden – zijn moeilijk in te schatten. Er is meer onderzoek nodig.
In afwachting kunnen we best voorzichtig zijn en pesticiden zo veel mogelijk vermijden.
W
e komen er dagelijks mee in contact
Alhoewel er in de landbouw steeds minder en
minder giftige pesticiden worden gebruikt, komen er via
deze weg nog steeds pesticiden in onze voeding terecht.
Heel wat mensen gebruiken ook zelf pesticiden in hun
woning en tuin, om ongewenste dieren of insecten te
bestrijden (vliegen, muggen, motten, mieren, spinnen,
kakkerlakken, vlooien, luizen, bladluizen, muizen, …),
hout te beschermen (balken, ramen, meubels, …), onkruid
te verdelgen of de boomgaard of moestuin te behandelen.
Pesticiden dringen ook ongemerkt bij ons binnen, via tal
van sier- en bouwmaterialen en -elementen, zoals hout,
behanglijm, verf, tegelvoegen, tapijten, lederen zetels, …
die vaak in de fabriek behandeld zijn om langer mee te
gaan en ze te beschermen tegen insecten en schimmels.
Langs verschillende wegen komen ze in ons lichaam
terecht: via onze voeding en drinkwater, door ze in te
ademen en via contact met de huid.
P
esticiden… nooit zonder risico !
Elk pesticide moet een uitgebreide erkenningsprocedure doorlopen voor het op de markt komt. Toch
blijven aan het gebruik van pesticiden heel wat risico's
verbonden. Pesticiden zijn immers chemische producten
die bewust in ons leefmilieu gebracht worden om
ongewenste planten of dieren te doden. Ze kunnen er,
zelfs in lage dosissen, schade veroorzaken. Bovendien
kunnen ze elkaars schadelijke werking versterken.
Acute vergiftiging kan ontstaan bij inademing, door
huidcontact of door inname van pesticiden. Hiervan is
vooral de gebruiker - en soms de buur - het slachtoffer.
Respect voor de gebruiksaanwijzing op de verpakking is
dus uiterst belangrijk.!
is belangrijk want het beschermt ons lichaam tegen allerlei
ziekten. In het verleden is reeds meermaals een relatie
gelegd tussen de blootstelling aan pesticiden en het
ontstaan van kankers. Sommige pesticiden verstoren de
werking van onze hormonen en zouden een rol spelen bij
de afname van de vruchtbaarheid. Recent onderzoek rond
milieu- en gezondheid in opdracht van de Vlaamse
overheid bevestigt dit1. De moeders van kinderen waarbij
hoge gehalten aan mogelijke hormoonverstoorders
(waaronder het bestrijdingsmiddel HCB2) in het
navelstrengbloed werden gemeten, hadden meer
vruchtbaarheidsbehandelingen moeten ondergaan.
Insecticiden werken vaak in op het centraal zenuwstelsel
van bepaalde insecten en kunnen ook bij de mens
neurologische klachten geven zoals duizeligheid, leer-,
geheugen- en gemoedsstoornissen. Zo bevatten
bijvoorbeeld lokdozen voor de bestrijding van mieren de
actieve stof trichloorfon. Mensen kunnen dit opnemen via
de huid. Het kan ook bij mensen de werking van het
centraal zenuwstelsel verstoren. Het is belangrijk dat
kinderen niet in aanraking komen met deze lokdoosjes.
Een ander voorbeeld zijn de bestrijdingsmiddelen tegen
slakken die je in tuincentra of bij de supermarkt koopt.
Deze hebben vaak als werkzame stof metaldehyde of
methiocarb. Metaldehyde is een gif dat wordt opgenomen
door de maag. Het is erg giftig voor zoogdieren en dus
ook voor egels, een natuurlijke vijand van de slak. Er zijn
sterfgevallen bekend van honden, die overleden zijn na
het eten van slakkenkorrels met metaldehyde. Methiocarb
is zeer giftig voor vogels. Voor zoogdieren is het weinig
giftig. Het blijft lang werkzaam in de bovenste lagen van
de bodem.
Terwijl een acute vergiftiging in de praktijk weinig
problemen stelt, houdt de opname van kleine
hoeveelheden pesticiden over een langere perioden
(zogenaamde chronische blootstelling) meer gevaren
in. Omdat tussen het in contact komen met
bestrijdingsmiddelen en het later eventueel ontstaan van
ziekte vaak meerdere jaren liggen, is het moeilijk om een
duidelijk beeld te krijgen van deze gezondheidseffecten.
Er zijn echter voldoende aanwijzingen om ons aan te
zetten tot voorzichtigheid.
Laboratoriumonderzoek toont dat sommige pesticiden het
genetisch materiaal kunnen beschadigen en het
immuunstelsel kunnen beïnvloeden. Dit immuunsysteem
1
Vlaams Humaan Biomonitoringsprogramma Milieu & Gezondheid
(2002-2006) – Pasgeborenencampagne – juni 2005
2
hexachloorbenzeen
E
en cocktail van pesticiden
Hoe meer je met pesticiden in aanraking komt, hoe
groter de kans op eventuele effecten op de gezondheid.
Alleen al via onze voeding staan we dagelijks bloot aan
een heel gevarieerd mengsel van pesticiden. Het
gezamenlijke effect van zo'n cocktail van pesticiden en
andere schadelijke stoffen is onvoorspelbaar.
Sommige pesticiden bio-accumuleren: ze breken niet af
en hopen zich op in het vetweefsel van organismen.
Bijgevolg gaan ze zich opstapelen in de voedselketen.
Vooral dieren aan de top van de voedselpiramide worden
bedreigd. Als water een kleine hoeveelheid
bestrijdingsmiddelen bevat, krijgen kleine vissen in de
loop van hun leven 500 maal die hoeveelheid binnen,
terwijl visetende vogels tot 80.000 maal de oorspronkelijke
hoeveelheid bestrijdingsmiddelen in hun lichaam kunnen
opslaan. Een voorbeeld hiervan is het insecticide DDT.
Alhoewel dit middel reeds jaren uit de handel is genomen,
worden de eveneens zeer schadelijke afbraakproducten
ervan nog steeds teruggevonden in ons milieu en in
beperkte mate in de voedselketen.
K
inderen, zwangere vrouwen en ouderen lopen een
groter risico
De gevoeligheid voor gevaarlijke producten is voor
iedereen anders. Zwangere vrouwen, foetussen, kinderen,
oudere mensen en zieke personen zijn gevoeliger en
hebben een kleinere weerstand. Kinderen komen ook
gemakkelijker in contact met pesticiden: Het tapijt waarop
jonge kinderen spelen, kan residu’s van pesticiden
bevatten. Ze steken hun handjes of allerhande
voorwerpen in hun mond en aaien hond of kat die een
vlooienbandje draagt. Kinderen ademen in verhouding tot
hun gewicht meer lucht in en nemen in verhouding meer
voeding en water op dan een volwassene. Over de risico’s
van pesticiden voor kinderen is nog maar weinig bekend.
H
oe kan je de gevaren zelf inschatten?
Het is niet gemakkelijk om als consument het risico
van het gebruik van een bepaald pesticide in te schatten.
De beste keuze is om geen bestrijdingsmiddelen te
gebruiken. Er zijn vaak gezondere alternatieven (zie
verder). Als je toch kiest voor een pesticide, lees zeker
grondig de informatie op de verpakking. Producenten van
pesticiden zijn immers wettelijk verplicht om bepaalde
gegevens te vermelden op de verpakking van het product:
de gevaarsklasse, de actieve stoffen, de
gebruiksvoorwaarden en eventuele waarschuwingen,
zoals: “Irriterend voor de ogen en de luchtwegen”, “Uit de
buurt van voedingsmiddelen en dranken bewaren” of “Kan
overgevoeligheid veroorzaken bij contact met de huid”.
J
ou stad/gemeente geeft het goede voorbeeld
Jou gemeente is, samen met de andere Vlaamse
gemeenten, de provincies, het gewest en bijvoorbeeld de
spoorwegen, bezig met de geleidelijke afbouw van het
pesticidengebruik bij het beheer van openbare ruimtes
zoals straten, voetpaden en parken. Ten laatste tegen
2015 zullen de pesticiden definitief uit het openbaar
domein worden gebannen.
[eventueel een woordje uitleg bij de aanpak in de
gemeente]
W
at kan je zelf doen?
Vaak is het niet nodig om bestrijdingsmiddelen te
gebruiken! Er is heel wat informatie beschikbaar over
alternatieve bestrijdingsmethodes in huis of in de tuin. Hier
zijn alvast enkele nuttige tips om het contact met
pesticiden te verminderen:
Tips voor in je woning en in je tuin:
- met een goede hor houd je stekende insecten of
vervelende vliegen buiten, met een vliegenmepper
kan je ze bovendien sportief te lijf gaan;
- warm water, een gewone shampoo en een kam
volstaan om haarluizen te overwinnen;
- exotische sierplanten die zonder pesticiden om de
haverklap ziek worden of opgevreten worden door
“schadelijke insecten” vervang je beter door inheemse
planten of streekeigen groen;
- inheemse struiken hoeven niet bespoten te worden,
ze overleven via de hulp van de natuurlijke vijanden
van hun belagers;
- in de tuin slokken de lieveheersbeestjes met plezier
de bladluizen op;
- bodembedekkers geven de meest lastige onkruiden
geen kans;
- een paardebloem in het gazon… kan verbazend
mooi zijn voor wie er wil naar kijken!
- mag er echt geen sprietje gras tussen de terrastegels
staan of een beetje mos op het tuinpad?
Pesticiden uit de tuin verbannen is opnieuw genieten van
een nest zangvogeltjes in de haag, kleurrijke vlinders op
de bloemen, …. DOEN !
Tips voor een gezonde voeding:
- koop (bio)producten die helemaal niet bespoten
werden.
- zorg voor afwisseling in de voeding: door de soort en
de herkomst van groenten, fruit, vlees, vis, kip en melk
genoeg te variëren, heb je minder kans dat het telkens
vervuild zal zijn of residuen van pesticiden zal
bevatten;
- kweek zelf groenten en fruit zonder
bestrijdingsmiddelen;
- was groenten en fruit zorgvuldig voor ze te eten:
mogelijk aanwezige residu’s van pesticiden zitten
vooral aan de buitenkant en zijn goed
waterafwasbaar.
W
il je meer weten?
Op de volgende websites kan je terecht voor meer
informatie:
www.pesticide.be
www.zonderisgezonder.be
www.milieu-en-gezondheid.be
www.velt.be
Ingrid Olbrechts, milieudeskundige tel. 052 33 95 25