Schotland, Highlands

Training Survivalinstructeur
Eindcasus
John van Esch
Maart 2015
1
Casus:
Locatie: Schotland, Highlands
Situatie: Tijdens een hike ga je door je enkel en kunnen jij en je maatje niet verder
Algemeen:
Gebied / Landschap
Het grootste gedeelte van de Highlands of Schotse Hooglanden ligt boven de 900 meter en
bestaat voornamelijk uit verlaten veen- en heidehoogvlakten. Verder wisselen langgerekte
dalen, diepe ‘lochs’ (meren) en grillige granieten toppen elkaar af. De bergtoppen (‘cairns’)
staan dikwijls volkomen geïsoleerd en bestaan hoofdzakelijk uit kwartsgesteenten.
Midden door de Schotse Hooglanden loopt de Great Glen (het Grote Dal), een dal dat in
voorgaande ijstijden door gletsjers is uitgesleten. De bergen rond dit dal ontstonden vele
duizenden jaren geleden als gevolg van langs elkaar schuivende tektonische platen (de Great
Glen breuklijn). Zo ontstond er een heuvel- en bergachtig gebied met talloze valleien. De
breuklijn Great Glen Fault loopt van de zeearm Loch Linnhe tot aan de Moray Firth en vormt
de afscheiding tussen de Grampian Mountains en de North West Highlands. De Great Glen is
een 150 kilometer lange scheur in de aardkorst en grotendeels gevuld met meren. Als een lint
liggen hier in het kaarsrechte dal de beroemde Loch Ness, Loch Lochy en Loch Linnhe.
De hoogste berg van de Britse Eilanden, Ben Nevis (1343 m), bevindt zich in het gebied, bij
de stad Fort William.
Klimaat
Schotland kent volgens het Köppen-systeem een gematigd zeeklimaat (types Cfb) met relatief
milde winters, redelijk warme zomers en neerslag gedurende het hele jaar.
Schotland heeft de reputatie erg nat te zijn en dat klopt deels ook wel. De Schotse Hooglanden
zijn nat, grijs en koel. Hier valt gemiddeld ongeveer 250 dagen per jaar neerslag, waarvan
ongeveer op honderd dagen in de vorm van sneeuw. Grote delen van de Schotse Hooglanden
zijn dan ook een redelijk groot deel van de winter bedekt met een witte laag sneeuw. Ook het
Zuid-Schots Bergland, dat zich over vrijwel het hele zuiden van Schotland uitstrekt, is het vrij
nat. Ook hier valt er in de winter geregeld sneeuw, maar minder frequent dan in de Schotse
Hooglanden. Het centrale laagland dat van Dumbarton en Glasgow in het westen tot Dundee,
Edinburgh en Dunbar in het oosten loopt is het nog iets minder nat dan in de hoger gelegen
gebieden.
De verschillen in hoeveelheid neerslag verschillen niet alleen tussen de verschillende hoogtes,
ook van west naar oost zijn er duidelijke verschillen waarneembaar. Omdat het overgrote deel
van de buien vanuit westelijke richting aangevoerd worden is het oostelijke deel van
Schotland een stuk droger dan het westen. Vooral ten oosten van het Schotse Hoogland en het
Zuid-Schots Bergland merk je dat de bergen en heuvels grote delen van de neerslag al hebben
opgevangen. Op een zelfde breedtegraad kunnen over een afstand van slechts 150 kilometer
verschillen in de hoeveelheid jaarlijkse neerslag voorkomen van meer dan tweeduizend
millimeter. De natste plekken in de hooglanden zijn goed voor meer dan 3000 millimeter op
2
jaarbasis, terwijl veel plaatsen langs de oostkust goed zijn voor maar 600 tot 800 millimeter.
Dat is vergelijkbaar met de Nederlandse hoeveelheid neerslag.
Invloed van zee
Schotland heeft door de ligging in het noordwesten van Europa veel invloed van Atlantische
Oceaan. Een groot deel van het jaar staat er een westelijke luchtstroom die zorgt voor de
aanvoer van vaak vochtige en in de winter relatief warme lucht. Veel van de neerslag valt in
het westelijke deel van Schotland.
Het relatief warme zeewater dat door de Golfstroom uit zuidwestelijke richting naar
Schotland stroomt zorgt voor een opwarmend effect in de wintermaanden. Als Schotland dit
warme zeewater niet zou hebben dan zou het in de winter aanzienlijk kouder zijn. Nu heeft
Schotland in de winter temperaturen die voor deze breedtegraad ruim aan de hoge kant zijn.
Frisse zomers
De zomers in Schotland over het algemeen fris te noemen. In de centrale laaglanden en langs
de oostelijke kustgebieden kan de temperatuur overdag 's zomers oplopen naar 17 tot 19
graden gemiddeld. In warme periodes, waar vooral sprake van is als er een krachtig
hogedrukgebied ten noorden of noordoosten van Schotland ligt, kunnen de temperaturen
richting de dertig graden schieten. Dergelijke zomerse omstandigheden zijn echter meer
uitzondering dan regel, zomers weer in Schotland betekent meestal zo tussen de 22 een 25
graden. In grote steden zoals Glasgow en Edinburgh kan de warmte wat langer blijven hangen
waardoor het ook 's avonds op het terras nog aangenaam kan zijn.
In de Schotse Hooglanden en op de vele eilanden zoals de Hebriden en de Shetland eilanden
is het in de zomer een stuk koeler. Temperaturen overdag tussen de tien tot zestien graden met
mogelijke uitschieters naar iets boven de twintig graden si wat je daar te wachten staat tijdens
de warmste maanden juli en augustus.
Temperatuur (gemiddeld):
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
Maximum
3
5
7
10
14
17
18
17
14
10
6
4
Minimum
-3
-3
-1
2
5
7
9
10
7
4
0
-1
3
Zonuren
1
1
2
4
6
6
5
5
4
2
1
1
Tijdstip zonopkomst en ondergang / maanopkomst en ondergang (2015)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
Zonopkomst
9:02
8:22
7:14
6:49
5:30
4:29
4:24
5:14
6:19
7:22
7:31
8:35
Zonsondergang
15:55
16:44
17:50
19:59
21:05
22:05
22:21
21:36
20:18
18:54
16:33
15:40
Maanopkomst
13:23
14:43
13:39
16:53
18:04
20:26
21:14
21:39
21:19
20:49
21:04
22:09
Maanondergang
4:47
6:26
5:03
5:48
4:49
4:23
4:21
6:47
10:06
11:50
12:40
12:18
Windrichting
Schotland heeft door de ligging in het noordwesten van Europa veel invloed van Atlantische
Oceaan. Een groot deel van het jaar staat er een westelijke luchtstroom die zorgt voor de
aanvoer van vaak vochtige en in de winter relatief warme lucht.
Belangrijke weersomstandigheden
Wind
Onder de invloed van depressies die over zee aangevoerd worden heeft Schotland veel last
van wind. Vooral in de hoger gelegen gebieden in het noorden staat er vaak een stormachtige
wind en is ook de kans op stormen groot. Een andere plek waar de wind regelmatig vrij spel
heeft is het zuidwesten van Schotland. Bij de ergste stormen kan de windkracht tot kracht 10
of 11 (zwaar tot orkaanachtig) oplopen, af en toe wordt er zelfs orkaankracht (windkracht 12)
gemeten. Van echte orkanen die voortkomen uit tropische depressies is eigenlijk nooit sprake
in Schotland.
Mistig & grijs
Schotland heeft regelmatig te maken met mist die verschillende oorzaken heeft. De mist in het
Schotse Hooggebergte is vaak als gevolg van laaghangende bewolking. Het kan in de
wintermaanden dagenlang mistig en donker zijn. Vooral in combinatie met motregen zorgt dit
voor de kenmerkende foto's die je ziet van de Schotse bergen. In het najaar is er door heel
Schotland vaak sprake van stralingsmist. Dit is mist die veroorzaakt wordt door verschillen in
temperatuur tussen de natte grond en de lucht. Boven een besneeuwde oppervlakte zie je dit
effect soms op dagen dat het zonnig is en er een dunne laag met mist over de grond hangt.
Langs de oostkust van Schotland is er in het late voorjaar soms sprake van mistbanken die
vanaf zee het land binnendrijven. Dit wordt ook veroorzaakt door temperatuurverschillen, in
dit geval door warme lucht boven nog relatief koel zeewater.
Het hele klimaat van Schotland zorgt voor veel dagen met bewolking. Depressies vanaf zee,
een minder krachtige zon als gevolg van de ligging en de geografische omstandigheden
zorgen ervoor dat veel dagen grijs en somber zijn in Schotland. Omdat de natuur geniet van
dit klimaat en grote delen van Schotland buiten de winterperiode vaak fel groene kleuren
tentoonspreidt krijgt dit land zijn zo kenmerkende uiterlijk.
4
Fauna
In de Highlands en op de eilanden heb je in alle seizoenen kans om wilde dieren tegen te
komen. De meeste dieren die er voorkomen kunnen, als het lukt om ze te vangen, als voedsel
dienen.
Kuststreek
Het kustgebied van Schotland is een uitgelezen plek om dieren in het wild te zien maar ook
om voedsel te vinden. In alle jaargetijden is er aan de kust voldoende voedsel voorhanden.
De oceaan is rijk aan zeevruchten en zeewieren. Op rotsen hechten mosselen, schaalhorens en
slakken zich en deze liggen bij eb letterlijk voor het oprapen. Oesters vindt je bij laagtij en
soms moet je daarvoor het water in. Op zandstranden kan je net onder het natte oppervlak
kokkels uitgraven. Ook zeewieren laten zich makkelijk verzamelen. De zeewieren die ter
hoogte van de zeespiegel groeien zijn eetbaar.
Vis is in grote getale aanwezig, maar die moet dan wel eerst worden gevangen. Met behulp
van een vishengel of primitieve vistechnieken kan dit, maar soms is dat niet eens nodig. Bij
laag water ontstaan op de rotskusten poelen zeewater waarin vis achterblijft. Zo is er geregeld
kabeljauw- en haringachtigen te vinden. Een visnet of schepnetje is dan erg handig. Je kunt
improviseren door bv van je hoofdnet (tegen de midgets) of broek een schepnet te maken. Een
visfuik levert altijd een cocktail aan zeevoedsel op. Denk hierbij aan krabben, kreeften en
bodemvissen. Je moet er uiteraard wel aas in doen en de fuik goed verankeren, want de
deining is vaak behoorlijk sterk.
Bergen en Moorlands
Op de heuvels en berghellingen van Schotland groeien zeldzame planten, terwijl heide op de
moorlands het goed doen. Voornamelijk te vinden in de Highlands en op de eilanden zoals
Mull. Wat je hier kan tegenkomen zijn arenden, torenvalken, edelherten op de Moorlands en
schapen lopen vrij rond.
Lochs en rivieren
Schotland is rijk aan lochs, rivieren en natuurlijk zeearmen. In zeearmen zoals het westelijke
eiland North Uist komen wilde zalm en otters voor. Sportvissers zweren bij de Schotse
rivieren zoals de Tay, die enorme hoeveelheden zalm en forel huisvesten.
Bosgebied
Enkele uitgestrekte bossen behoren tot Schotlands beschermde natuurgebieden. In de lager
gelegen bossen, zoals in de Borders leven rode eekhoorns en goudhaantjes.
Boommarters en wilde katten kan je in de Highlands vinden.
Gevaar
In de Highlands komen op zich weinig gevaarlijke dieren voor. De adder is de enige giftige
slang die voor komt in Schotland. Ze kunnen worden waargenomen op rotsige hellingen maar
ook bij water. De adder is op zich niet agressief maar kan wel bijten als hij wordt bedreigd of
geprovoceerd. Hoewel de adder gevaarlijk is, is hij ook eetbaar. De kop met gifklieren moet je
dan uiteraard wel verwijderen.
Een diersoort die niet direct gevaarlijk is maar hoofdzakelijk irritant is de midget. Het is een
soort van kleine mug die met name in de zomermaanden massaal aanwezig kan zijn in
Schotland.
5
Aandachtspunten
Wat in Schotland een probleem kan zijn is de lage bevolkingsdichtheid. In sommige delen van
Schotland kan het hierdoor moeilijk zijn om hulp in te schakelen doordat grote gebieden
(vrijwel) onbewoond zijn. Dit is ook de reden dat in sommige gebieden nauwelijks wegen
voorkomen. Ook wandelpaden zijn soms moeilijk herkenbaar en slecht begaanbaar (modder,
sneeuw, ed). Vanwege de lage bevolkingsdichtheid kan GSM-bereik ook een probleem
vormen wat het inroepen van hulp extra kan bemoeilijken.
Navigatie kan ernstig worden bemoeilijkt door klimaatfactoren als regen en mist.
Herkenningspunten zijn vaak nauwelijks aanwezig of slecht zichtbaar waardoor het gevaar
van verdwalen aanwezig is.
Een ander probleem wordt gevormd door gevaar op onderkoeling door een combinatie van
wind, regen, mist en lage temperaturen. Het weer in Schotland kan zeer snel om slaan. In alle
seizoenen kunnen zon, regen, hagel, sneeuw ed elkaar in korte tijd opvolgen. Dit is een
belangrijke factor waar je in de voorbereiding van een trip rekening mee moet houden. Neem
geschikte kleding mee. De Schotten hebben een mooi gezegde wat hier op slaat: “Slecht weer
bestaat niet, slechte kleding wel”.
Situatie:
Bij de vraag wat je vooral wel of juist niet moet doen is het van belang om rekening te houden
met de vraag of de positie bekend is en of het, gezien de ernst van de verwonding,
verantwoord en haalbaar is om te proberen de bewoonde wereld te halen?
Indien verder reizen niet haalbaar of verantwoord is dan is het van belang om te zorgen voor
een goede schuilplaats waar je beschut bent tegen de elementen en in geval van nood de nacht
door kunt brengen.
Indien de locatie bekend is en verder reizen onmogelijk is, kan er voor worden gekozen om op
te splitsen zodat de ander hulp kan halen. Hoewel dit misschien nodig is, houdt dit ook in dat
er nieuwe risico’s ontstaan. Degene die hulp gaat halen kan verdwalen of zelf ook gewond
raken waardoor de problemen nog groter worden.
Indien het verblijf langer gaat duren is het van groot belang om, nadat beschutting is
gerealiseerd, te zorgen voor een vuur en voor drinkwater. Hoewel voedsel ook van belang is
ligt de prioriteit hiervan toch lager omdat een mens redelijk lang zonder eten kan. Door het
ontbreken van bomen in sommige gebieden kan het voorkomen dat het vinden van voldoende
brandhout een probleem vormt.
Tijdens het verblijf kan worden geprobeerd om de aandacht te trekken van andere mensen die
zich in het gebied bevinden. Een noodfluitje is hierbij handig omdat het geluid ver draagt en
het gebruiken van de fluit niet veel energie kost. Indien er GSM bereik is en de positie bekend
is spreekt het voor zich dat je natuurlijk eerst probeert om hulp in te roepen via de telefoon.
Een signaalvuur zou kunnen helpen om ontdekt te worden door bijvoorbeeld over vliegende
vliegtuigen of helikopters.
6
Praktijkonderdeel:
Voedsel (Waterdieren)
Zowel in de zee als in de lochs en waterstromen is er veel voedsel te vinden. Je kunt vis
vangen met een (geïmproviseerde) hengel maar er zijn ook andere manieren. Een manier die
goed bruikbaar is, is het maken van een fuik of het gebruiken van een net. Fuiken kunnen op
allerlei manieren worden gemaakt. Ze kunnen variëren van een val, ter breedte van een hele
stroom, waar je vissen indrijft, tot flessenfuiken waar je kleine visjes of andere waterdieren
mee kunt vangen. Met een fuik is het niet alleen mogelijk om vissen te vangen maar ook
dieren als krabben en andere waterdieren. Hierbij is het soort aas van belang maar ook de
grootte van de mazen van de fuik.
Een stroom afsluiten is mogelijk met bijvoorbeeld stenen waarbij in een kleine opening een
fuik of net wordt geplaatst. In de zee maar ook in stromen of in een loch kan gebruik worden
gemaakt van een fuik die je kunt maken van bijvoorbeeld buigzame wilgentakken, riet, een
plastic fles of een blik. In gebieden buiten Schotland zijn er natuurlijk ook heel andere
materialen te vinden die bruikbaar zijn. Denk hierbij aan bamboe.
Als je zelf een fuik maakt dan bepaalt de afstand tussen het materiaal hoe groot of klein de
dieren zijn die je kunt vangen. In gevallen waar je geen gebruik maakt van stromend water dat
je vangst in een fuik drijft kun je ook een inham creëren:
Maak hier voor een inham van een aantal stokjes met een trechtervormige ingang. Een stuk
aas lokt waterdieren naar binnen waarna deze gevangen kunnen worden. Vanwege de vorm is
het ook hier moeilijk ontsnappen zodra de vangst in de inham terecht is gekomen.
Een vorm waarbij je oevervissen kunt vangen is het maken van een dubbele inham. Hiermee
vang je zowel vissen die stroomopwaarts als stroomafwaarts zwemmen
7
8
9
Zoals gezegd kun je in stromend water de doorgang belemmeren met stenen. In de doorgang
breng je een fuik of net aan. Enkele voorbeelden van fuiken die gemaakt kunnen worden van
bijvoorbeeld wilgentakken, riet of bamboe. Verbinden kan d.m.v. touw, bast of
brandneteltouw.:
10
Een eenvoudige fuik kun je ook maken van een lege waterfles. Vanwege de opening van de
fles zijn hier uiteraard alleen wat kleinere vissen of dieren mee te vangen. Hoewel ook deze
meestal eetbaar zijn, zijn ze ook te gebruiken als aas voor in een grotere fuik. Op het strand
zijn vaak materialen als blikken, flessen, cans te vinden waar je met wat creativiteit ook een
fuik mee kunt maken. Van een plastic zak met een stokken frame is ook een fuik te maken.
11