Sociale en culturele antropologie – lessen

inleiding
Deze cursus behandelt het historisch en theoretisch kader van de discipline antropologie.
Wat is antropologie? Wat is de theorie, de kennis, de epistemologie? Wat is veldwerk en wat
is het fundamentele kenmerk ervan?
De leerstof bestaat uit de cursusnota’s, een reader en
Eriksen, Thomas Hylland & Nielsen, Finn Sivert
2001
A History of Anthropology
Londen en Sterling: Pluto Press.
Het mondelinge examen (stipt bij aanvangsuur) bestaat uit drie vragen. Voor de eerste vraag
moet je zaken (concept, theorie, persoon) kunnen situeren binnen de geschiedenis en daarvoor
moet vooral het handboek gekend zijn. Vraag 2 en 3 zijn een uitdieping over een bepaalde
stroming bv. de ideeën over wetenschap, sociale relaties…, bepaalde concepten binnen een
stroming of een persoon moeten beter gekend zijn. Maak je eigen syntheses.
1. Ontwikkeling van antropologie als discipline
(1908: eerste leerstoel sociale antropologie in Liverpool met een inhuldigingsrede van James
Frazer, de godfather van de antropologie)
2. Britse antropologie = Brits structuralisme (’40-’50)
(De Britse antropologie gaat terug op theorieën van Durkheim en is vooral geïnteresseerd in
sociale structuren. Radcliffe-Brown, Evans-Pritchard, Malinowski)
3. Frans structuralisme (’60-’70)
(Het Franse structuralisme gaat terug op theorieën van Durkheim en is vooral geïnteresseerd
in structuren van de geest, van het denken. Lévi-Strauss)
4. Symbolische en interpretatieve antropologie
(Eind jaren ’60, begin jaren ’70 wil men het Britse en het Franse structuralisme wegduwen.
Structuur staat niet meer centraal. (Devlieger vraagt zich af of dit mogelijk is en formuleert
hierop kritiek.) Max Weber (het ‘verstehen’), Karl Marx (economisch leven), Sigmund Freud
(interpreteren van complex materiaal), Victor Turner (vanuit de Britse antropologie), Clifford
Geertz (het hermeneutische, interpretatieve / zijn theorie is het best geformuleerd en nog heel
actief), A. Appadurai (van Indische afkomst, postkoloniaal en postmodern, hoort nergens echt
thuis, is geen Indiër maar ook geen Amerikaan))
ONTWIKKELING VAN ANTROPOLOGIE ALS DISCIPLINE
Antropologie = antropos + logos = de studie van de mens
~ filosofie: filosofie met de mens erin, beginnend bij de mens
~ sociologie (studie van de hedendaagse Westerse maatschappij): sociologie op exotische
gemeenschappen (! Dit idee klopt nu niet meer!)  vooral Brits
~ etnologie: vergelijkende studies  vooral in ex-Oost-Duitsland, ook in Amerikaanse
context, ouderwets in Belgisch-Nederlandse context
=> Interdisciplinair karakter: bij om het even welke discipline heeft antropologie een
subdiscipline.
The most social of the humanities (creatief omgaan met hedendaagse culturele fenomenen,
een essay) and the most humane in the social sciences (empirische data).
Dit onderscheid wordt beter gemaakt in het Amerikaanse onderwijs en minder in de Leuvense
universiteit.
=> Epistemologische spanningen
Crisisaspect en dynamisch aspect.
Belangrijke gebeurtenissen hebben hun invloed.
Antropologen hebben kritiek op én gebruiken hun voorgangers.
Op eclectische manier moet je een eigen visie op de antropologie ontwikkelen.
 sociale antropologie: Brits en Scandinavisch
 culturele antropologie: Frans, Duits en Amerikaans
Amerikaanse antropologie: - sociale en culturele antropologie
- biologische of fysische antropologie (ontwikkeling van het
menselijk lichaam, vergelijking tussen primaten en eerste mens,
archeologisch onderzoek op basis van tanden…)
- archeologie (paleoetnografie)
- linguïstische antropologie
Sociale en culturele antropologie
BRITSE ANTROPOLOGIE
A History of Anthropology, p. 1 – 53.
Radcliffe-Brown, A. R.
1965
Structure and Function in Primitive Society
New York: Free Press.
 hoofdstuk 10: On Social Structure
A History of Anthropology, p. 54 – 95.
Barth, F.
1969
Ethnic Groups and Boundaries
Oslo: Scandinavian University Press.
 Introduction
Historische situering: begin = 1908, James Frazer
Eerste generatie = Radcliffe-Brown (peetvader van de Britse antropologie wat theorie betreft)
en Malinowski (de notie van veldwerk: het langdurig aanwezig zijn om zo een theorie van
binnenuit te kunnen ontwikkelen)
Tweede generatie = na WO II, Evans-Pritchard, Kuper, Nadel, Firth, Needham, Gluckman
Derde generatie = Victor Turner, Goody
Vierde generatie = huidige generatie
Bronislaw Malinowski (1884 – 1942)
Professor in Groot-Brittannië, van Poolse afkomst.
Intensief veldwerk bij de Trobriand-eilanders (doordat hij daar vastzat door de oorlog).
Gekend voor zijn eerste stappen in de theoretische discipline: hij noemde zich de uitvinder
van de Functional School In Anthropology = specifieke onderdelen van een cultuur
bestuderen.
Bekendste boek: Argonauts of the Western Pacific.
Functionele studie van een maatschappij: invloeden van de verschillende aspecten van een
instituut op elkaar.
Kritiek die Malinowski krijgt: dit soort studie is niet dynamisch.
Voorbeeld: College = prof en studenten beïnvloeden elkaar en het instituut college werkt zo
en is een onderdeel van het grotere instituut universiteit => dit is heel conservatief en niet te
situeren in termen van historische ontwikkeling, men houdt geen rekening met het individu
maar alleen met de rol die dat individu speelt.
Malinowski stelt de term sociale antropologie voor om zich te onderscheiden van de mensen
die cultuur centraal stellen en om zich te profileren als uitvloeisel van de sociologie. Cultuur
ziet hij als geleend van het Duitse Kultur, dat staat voor de verfijnde bourgeoismanier van
leven.
Hij zocht dus een eerste vormgeving van de antropologie als wetenschap. Voor hem was de
empirische waarneming belangrijk en het verdwijnen van primitieve volkeren was de context
waarbinnen hij werkte.
De voorgangers van Malinowski wilden etnocentrische vergelijkingen opstellen waarbinnen
de geschiedenis belangrijk was (volkeren op een beschavingstrap zetten) en Malinowski zegt
wel dat hij de geschiedenis wil achterwege laten, maar hij blijft toch altijd in hart en nieren
een evolutionist.
A. R. Radcliffe-Brown (1881 – 1955)
Hij wil echt komaf maken met de evolutionistische benadering en ziet antropologie als een
positivistische natuurwetenschap, een studie van de menselijke natuur en niet de cultuur. Hij
is de tegenstander van Malinowski.
Het instituut (een netwerk van sociale relaties) is het onderwerp van zijn onderzoek. Het
lichaam gebruikt hij als model voor die sociale structuur: het kan maar functioneren omdat er
bepaald onderdelen zijn met hun eigen functie, maar er zitten verschillende systemen in en het
zijn systemen omdat ze in relatie staan met elkaar en het geheel laten functioneren. Ook in een
sociaal systeem zitten verschillende onderdelen die in relatie staan tot elkaar en tot het geheel.
Die sociale fenomenen zijn niet het resultaat van een bepaald individu. Zo bekritiseert hij dus
Malinowski en zegt dat zijn ideeën nergens toe leiden, want zeggen dat alles een bepaalde
functie heeft leidt me nergens naartoe.
Radcliffe-Brown heeft het over structureel functionalisme. De sociale relaties bestaan op
zichzelf als realiteit en kunnen op zich bestudeerd worden (afgeleid van Durkheim). Een
sociale structuur is dynamisch en houdt zichzelf in stand. Maatschappij is het systeem van
sociale structuren.
E. E. Evans-Pritchard (1902 – 1973)
Theoretisch leunt hij vooral aan bij Radcliffe-Brown en hij is bekend omwille van zijn studies
in Soedan (6 expedities van 1926 tot 1936) bij de Nuer en de Azande. Dit past binnen het
Britse kolonialisme dat een politiek van zelfbestuur voerde. Hij wordt ook militair adviseur
bij de kolonies, dan sociaal antropoloog in Cambridge en uiteindelijk volgt hij RadcliffeBrown op.
Vooral zijn studie van de Nuer (boek The Nuer) is beroemd. De vraag die gesteld wordt
vanuit het koloniaal perspectief is: hoe kun je door gebruik te maken van tussenpersonen
controle uitoefenen over mensen die veraf zitten? Als je die vraag vertaalt naar de
antropologie dan krijg je: hoe komt het dat bij de Nuer een maatschappij / sociale solidariteit
zonder centraal gezag werkt? Radcliffe-Brown probeert op systematische, empirische manier
informatie te verzamelen. Uit alledaagse opmerkingen en een grondige studie vanuit de
ecologie (de Nuer t.o.v. hun fysieke omgeving) gaat hij een theorie ontwikkelen.
De Nuer doen zowel aan veeteelt als tuinbouw + het land is beter geschikt voor veeteelt => er
is minder tuinbouw.
De Nuer leven nomadisch en dat is gedwongen door het klimaat: op de hoogtes zijn er dorpen
en wordt er aan tuinbouw gedaan in de tijd van overstroming en veel insecten, tijdens de
droogte is de grond schraal en trekken ze zich terug in kampen en doen aan visvangst, steden
zijn niet mogelijk.
Er is een typisch evolutionistisch idee van classificaties. De Lou-stam bv. is verdeeld in
enkele secties, clans, die op één of andere manier verwant zijn, een gezamenlijke voorvader
hebben, maar ze weten niet echt goed hoe. Daarbinnen zijn er lineages, verwantschap volgens
een bepaalde lijn met maximale (stichter) en kleinere lineages.
Volgens die classificaties kun je gaan analyseren hoe conflicten (meestal over het stelen van
koeien) worden geregeld. Sommige conflicten blijven heel klein, andere groeien haast uit tot
een oorlog.
Theoretisch concept:
Lou-stam
secties
segmenten
A
B
C
D
A steelt koe van B => klein conflict tussen A en B
A steelt koe van C => conflict tussen sectie AB en sectie CD
A
B
X
Y
x1
y1
x2
z1 z2
Het sociaal conflict wordt gedefinieerd op basis van de sociale relaties
die ontwikkeld worden.
Overleven binnen de fysieke omgeving is gelinkt aan verwantschapsverhoudingen. Mensen
reageren niet op basis van hoe ver of hoe dicht is iemand, maar op basis van hoe ze tot de
ander gerelateerd zijn. Er zijn dus geen echte chefs.
Zelf denkt hij in termen van sociale relaties over tijd en ruimte en zo bestudeert hij het besef
van tijd en ruimte bij de Nuer. Bij de Nuer is bv. iets veraf in de ruimte als iemand tot een
andere clan behoort, iets is veraf in de tijd als iemand tot een andere lineage (=
verwantschapsband) behoort.
Opmerkingen:
* Weinig informatie in het boek over religie
Alleen over de luipaardchef, geen politieke maar een religieuze chef, wordt gesproken. Hij
heeft een direct verband met conflicten, want hij kan optreden als bemiddelingsfiguur, hij is
neutraal terrein, hij kan compensatie voorstellen. Die compensatie geeft echter aanleiding tot
vetes omdat het conflict nooit echt opgelost raakt.
Kritiek = Die religieuze fenomenen worden altijd teruggebracht tot sociale relaties in de
Britse antropologie, zodat het traditionele, het eigene geen plaats krijgt.
* Tijd en ruimte worden ook in termen van sociale relaties en ecologie gezien
De Nuer hebben een cyclisch i.p.v. een lineair beeld van tijd. Verhuizen is geregeld door
overstroming, vissen is geregeld door overleven. Tijd is geen abstract begrip, er zijn
activiteiten die terugkomen en het ene duurt langer dan het andere.
Ruimte is niet mathematisch. Ze drukken ruimte uit in termen van verwantschap. Als ze
zeggen dat iemand veraf woont, dan gaat het over iemand die tot een andere lineage behoort.
* Over de persoon van de antropoloog kom je heel weinig (alleen in het voorwoord) te weten.
Hij abstraheert zichzelf en hij snijdt de Nuer ook weg van de grotere politieke en sociale
context. Hij maakt ze primitiever. Binnen de hedendaagse antropologie is dit heel moeilijk
verkoopbaar, er wordt grotere openheid verwacht rond hoe het boek tot stand gekomen is.
Handboek p. 1 – 53
* De auteur keert ver terug in de tijd, tot bij Herodotus en zijn reizen.
Universalisme: de mensen zijn gelijken.  Franse filosofen (Descartes, Rousseau) => LéviStrauss.
Relativisme: er zijn verschillen, ook gelijkenissen.  Duitse filosofen (Herder).
Paradox: er zijn zowel gelijkenissen als verschillen.
Khaldun: niet vanuit de Europese cultuur.
Toch blijft dit nog beperkt tot reisverhalen.
* Europees imperium uitbouwen (16e E)
De ander = spiegel op negatieve manier gebruikt, bepalen wat je niet bent. Op fundamenteel
niveau: wat is fundamenteel menselijk?
Uitzondering: Michel de Montaigne (zie Alain de Botton, De Troost van de Filosofie) vertrekt
vanuit reizen en aanziet verschillen als cultureel relativisme, bv. Duitsers ~ kachel, Fransen ~
open haard en beiden vinden hun eigen idee superieur.
Waarom is dit toch nog niet echt antropologie? (p. 9) Data en theorie zijn niet geïntegreerd,
antropologie heeft geen zin buiten de moderne context, ontmoeting met de ander, idee van
autonoom individu.
* Evolutionisme.
Aanzet in de Verlichting.
Vico (p. 10): goden  helden  mans.
Montesquieu: functioneel.
* Encyclopedisten (universalisme)
Diderot: het gewone leven.
Rousseau: concepten van cultuur.
* Duits, holistisch (kijken naar het geheel).
Herder: concept Volksgeist, invloed, bekend door de WO’en, nu gedeeltelijke heropleving,
vooral folklore, geen koloniale geschiedenis.
Kant (kennis = combinatie van zintuigen en rede) en Hegel.
* Evolutionisme.
Overgenomen door Morgan (19e E, kinship) en Boas (Amerikaans antropoloog), door Masse,
door Bastian (maatschappij door knooppunten, hondenschool).
* Malinowski.
Synchronisch doorzicht in de maatschappij, verklaring voor niveau van complexiteit van de
maatschappij.
* Torres-expeditie.
Reis voor antropologie + reddingsoperatie, interdisciplinair team.
Haddon, Seligman (zijn student is Evans-Pritchard), Rivers (zijn student is Malinowski).
* Durkheim: nieuwe sociologie.
Mechanische (primitieve maatschappij, traditionele rollen en patronen gebaseerd op
verwantschap) en organische (geavanceerde samenleving, institutionele ontwikkelingen,
organisaties) => Britse antropologen.
* Weber: zie later
Malinowski: zie vroeger
Boas: kritiek = hij blijft steken, lof = hij zette grote onderzoeksprojecten op
Mauss: zie later
Radcliffe-Brown, On Social Structure
Vragen bij de tekst:
Wat is zijn opvatting over wetenschappen, over antropologie als wetenschap en over de
inhoud van die wetenschap?
Kenmerken die voorkomen daaruit: persistence of social groups.
Sociale persoonlijkheid.
Opvatting t.o.v. concept, functie.
De wetenschappelijke methode moet zowel bij de natuurwetenschappen als bij de humane
wetenschappen aangeleerd worden. Antropologie ziet hij als een natuurwetenschap. De
biologie staat model (classificatie en morfologie, fysiologische processen). Dit is dus
empirisch, positivistisch. Er is geen ruimte voor hermeneutische, filosofische,
geschiedkundige ideeën.
Cultuur is een abstractie, krijgt van hem geen plaats. Het is een sociale structuur, een notie
waar je in termen van wetenschap niet mee kan werken.
De maatschappij is een structuur van posities waarin de sociale relaties een belangrijke rol
spelen.
De rol van de notie functie is bijdragen aan het begrijpen van sociale relaties, bv.
gemeenschappelijke interesse. Tegelijkertijd is functie niet wetenschappelijk genoeg dus hij
voegt er de notie structuur bij en bekomt het structureel functionalisme.
Handboek p. 54 – 95
Organische ontwikkeling van het Brits structuralisme.
London School of Economics:
Malinowski
Studenten: Raymond Firth
Voordeel = niet theoretiseren
Oxford:
hoogtepunt in ’45 – ‘47
Evans-Pritchard en Radcliffe-Brown
Salzbury (Southern Rhodesia) = Harare (Zambia): Roads Livingstone Institute
Max Gluckman
Victor Turner
Cambridge: hoogtepunt in ‘50
Meyer Fortes: Zuid-Afrikaan, afstamming en verwantschap
Leach
Kritiek:
De notie van functie wordt verworpen.
Functie is teleologisch, weinig verklarend maar terugverwijzend naar het
geheel zodat je voor alles een functie kan vinden.
Conservatief, geen rekening houden met veranderingen in de maatschappij.
Kritieken op het Brits structuralisme weerleggen
Jack Goody (1919 – )
Werk in Ghana bij de Whala.
Grondlegger van de economische antropologie.
Dynamisme gebracht in het Brits structuralisme.
Developmental Cycle:
Zoon  vader  oudere
Hoe gaat men strategisch om met die veranderingen?
Bv.: Zoon wil land overnemen van vader => huwelijk
! Vader kan nog enkele jaren eisen dat de zoon bij hem werkt.
Hoe gaat de zoon daarmee om? Hoe gaat de vader te werk? Hoeveel gaat er naar die
zoon en hoeveel naar de tweede zoon en hoe groot is de bruidschat van de dochter?
Mensen nemen strategische beslissingen afhankelijk van hoe de relaties t.o.v. elkaar zijn en
hoe de historische evolutie was.
Brede sociale studies:
Culture of flowers: hoe zijn bloemen ingebed in een sociale structuur en symbolische context?
Afrikaanse maatschappij: 15% polygame huwelijken
(kinderen zijn een investering i.p.v. verdeling van het kapitaal)
Europese maatschappij: maîtresses, concubines
(11e E, de Kerk schaft de polygamie af, want het celibaat was heel belangrijk zodat de
winst terugvloeide naar de katholieke kerk)
Aziatische maatschappij: ook geen tweede huwelijk
(huwelijk = kapitaal van twee families samenbrengen en behouden => probleem bij
tweede huwelijk: kapitaal moet in meer delen)
Mary Douglas (1921 – )
Model: Wat is vuil? Afhankelijk van de manier waarop de maatschappij gecategoriseerd
wordt. Ruimtes = specifieke sociale activiteiten gebaseerd op sociale
relaties (bv. kind niet in de slaapkamer van de ouders). Tandenborstel in
de badkamer is niet vuil, in de keuken wel. Toiletpapier in de keuken is
vuil.
Oud-Testament: de Wetten van Leviticus (reinheid): enige functie is het integreren van
sociale groepen in sociale relaties.
Amish: Voorschriften om zich te onderscheiden van andere groepen en om het voortbestaan
van de eigen groepen te beveiligen.
Onzekerheid (al of niet trouwen) heeft niet met gevoelens, maar wel met het instituut Kerk te
maken. Niet het individu beslist over een huwelijk, wel het feit dat 50%
van de huwelijken ontbonden wordt, zodat het individu
begrijpelijkerwijs anders beslist.
Frederik Barth (1928 – ), Introduction
Eén van de eerste antropologen die veldwerk in een multiculturele samenleving deed.
Fundamentele vragen:
Wat is een etnische groep?
Hoe gaan etnische groepen met elkaar op?
Hoe komt het dat die groepen niet tegenstaande de acculturatie,
toch apart blijven bestaan?
Sociale ecologie: mensen in een multiculturele samenleving
ontwikkelen bepaalde niches voor zichzelf waar men zich als
groep mee gaat identificiëren en waardoor men zich verschillend
van de ander kan laten blijken.
Niet alleen ‘de maatschappij houdt zichzelf in stand’, maar ook ‘de maatschappij veranderen’:
verandering binnen continuïteit.
Hij gaat ook om met culturele kenmerken als gevolg van een sociaal proces.
Zoals de Britse structuralisten verzet hij zich tegen de indeling van groepen op basis van
culturele kenmerken. Hij ziet culturele kenmerken als het gevolg van een identificatieproces,
van relaties tussen groepen door het toeschrijven van die kenmerken aan anderen en aan
zichzelf, om zich te differentiëren van de ander (ascriptie) = dynamisch proces ≠ Britse
structuralisten.
Het begrip ‘grens’: definiëren van sociale groepen volgens hoe ze grenzen (sociale grenzen)
afbakenen afhankelijk van sociale relaties.
Oorlog => grens tussen twee groepen wordt betwist.
Kenmerken van een groep kunnen alleen blijven bestaan als andere groepen jouw groep ook
erkennen.
Grens verleggen: ik ben Vlaming = hardwerkend, Nederlandstalig, woon aan deze kant van de
taalgrens, ben een bourgondiër… => plots ga ik in Wallonië wonen en gooi al die kenmerken
overboord. Dat kan, dit is een dynamiek.
Vbn. van grensverlegging: de Yao in China kunnen op jaarlijkse basis 10% niet-Yao opnemen
en incorporeren, de Patach en de Baluch in Pakistan kunnen elk bij de andere groep gaan
behoren, De Fur (landbouw) en een groep nomadische veehoudende Arabieren in Soedan
kunnen van groep veranderen.
Onder welke condities kunnen die veranderingen gebeuren en leidt dat tot meer stabiliteit?
Opportuniteit: mensen maken voor zichzelf uit of zo’n verandering opportuun is. Grenzen
worden behouden omdat je een wederkerig proces hebt: mensen langs beide kanten vinden het
een voordeel dat die grens behouden blijft.
De culturele inhoud kan ook veranderen: advertenties in Chicago vermelden ‘Poolse vrouw
zoekt poetswerk’, want Pools wordt er geassocieerd met goede poetsvrouwen hoewel er
feitelijk geen echt verband is, maar Polen schrijven zichzelf het label ‘goede poetsvrouw’ op
en andere groepen geven dit toe, dus dit idee wordt in stand gehouden.
Waarom zien we Barth als een structuralist? Omdat hij niet geïnteresseerd is in cultuur, maar
wel in sociale relaties.
Een groep definieert hij in verhouding tot andere groepen (ascriptie: wel x omdat niet y, dus
specifiek tegenover andere groepen). Volgens Lévi-Strauss daarentegen leidt een aanpassing
aan de omgeving tot sociale kenmerken.
Barth kijkt naar groepen vanuit een dynamisch karakter => mensen kunnen veranderen van
culturele groep, culturele grenzen worden in stand gehouden door de groepen die daar
constant aan werken.
Barth is dus dynamischer dan het pure Britse structuralisme.
Samenvatting Brits structuralisme
Wat is het voordeel van dat Brits structuralisme en wat blijft daar nu van behouden?
Malinowski:
Veldwerk.
Evans-Pritchard:
Concepten van segmentatie.
Groepsontwikkeling op basis van afstamming.
Antropologie hangt samen met een sociale context (bv. koloniale
periode).
Radcliffe-Brown:
Sociale structuren bepalen en beïnvloeden gedeeltelijk het gedrag van
mensen.
Empirische wetenschap.
Processen binnen mensengroepen.
Barth:
Dynamische omgang met sociale rollen en culturele inhouden.
Grens= arbitraire en dynamische structuur.
Omgaan met continuïteit en verandering tegelijkertijd.
Drie hedendaagse problemen vanuit het standpunt van de Britse sociale antropoloog
Probleem:
De opvolging van een hooggeplaatste executive lukt niet, er zijn financiële
problemen en dreigende ontslagen. Hoe los je dit als consultant op?
Dit is een sociaal instituut. De algemene sociale structuur moet worden doorgelicht. Er is een
segmentering van de groepen en vorming van nieuwe groepen binnen die sociale structuur
nodig (Evans-Pritchard). Het is een politiek proces waarin groepen moeten uitgesplitst
worden en coalities gevormd.
Probleem:
In de eerste kandidatuur aan de KUL zijn de studenten verdeeld in kliekjes en
dit verdwijnt in latere jaren. Hoe komt dat?
Groepjes worden gevormd op basis van gemeenschappelijke interesses, regio… en die
grenzen worden verlegd in de latere jaren (Barth: ascriptie, sociale groepen, grensverlegging).
Probleem:
In Congo worden ossen en ploeg ingezet i.p.v. de traditionele haklandbouw,
maar dat levert problemen op bij de erfenis. Hoe komt dat?
Je moet de functie van die ossen binnen de sociale structuur bestuderen. In de developmental
cycle gebeurt de afstamming in matrilineaire lijn, maar is er ook een huwelijkssysteem
waarbij de vrouw bij de man gaat wonen => de ossen gaan over van moeder op dochter, maar
de dochter woont dan ergens anders. Bovendien worden de mannen opgeleid om met die
ossen te werken en niet de vrouwen.
In sektes waar een man aan het hoofd staat lukt dit goed, want de traditionele structuren
werden daar doorbroken.
FRANSE ANTROPOLOGIE
Lévi-Strauss, C.
s.d.
Method and Teaching.
 hoofdstuk 15: Social Structure
Lévi-Strauss, C.
s.d.
Magic and Religion
 hoofdstuk 11: The Structural Study of Myth
Leach, E. R.
1961
Rethinking Anthropology
 hoofdstuk 1: Rethinking Anthropology
Ook het Frans structuralisme neemt ideeën van Durkheim over: het sociale en culturele leven
kan gereduceerd worden tot een aantal elementaire structuren (bv. religie).
Marcel Mauss (1872 – 1950)
Zowel Mauss (een neef van Durkheim) als Durkheim behoorden tot de groep van ‘Année
sociologique’ die tijdschriften publiceerden.
Mauss vond dat hij één van de elementaire structuren had gevonden (Mauss, 1924, Le Don /
Mauss, 1954, The Gift), nl. de uitwisseling, de manier waarop mensen zich verhouden tot
elkaar op basis van ‘mensen die in staat zijn iets te geven komen hiërarchisch op een andere
plaats terecht en zullen ook dingen terugkrijgen’. Het is een soort reciprociteit: door dat geven
en krijgen kan je het verloop van relaties volgen.
Bv. Kongolese cultuur: je moet opletten wanneer je iets geeft of krijgt en hoeveel (onder
vrienden kan dat lang duren), er wordt veel aandacht aan besteed.
Amerikaanse cultuur: uitnodiging etentje => iedereen neemt iets voor het eten mee.
Geven en krijgen kunnen een relatie op- of afbouwen. Bv. iets krijgen en niets teruggeven =>
relatie valt stil, tournee générale, man en vrouw in een huwelijk…
Deze uitwisselingstheorie van Mauss was de eerste invloed op Lévi-Strauss.
Structurele linguïstiek (Praag en Jakobson)
De structurele linguïstiek was de tweede invloed op Lévi-Strauss.
De inhoud van een woord is niet gekend op basis van de betekenis, maar op basis van het
foneem (= de kleinste eenheid die betekenis kan geven).
|a| ≠ foneem
k|a|t => |a| = foneem, |kat| = structuur:
1. onderscheid tussen k en a, a en t, k en t
=> puur formele opposities binnen een bepaalde
structuur
2. in een tijdsstructuur, synchronische structuur,
volgorde, de elementen op zich hebben niets met
het dier te maken, het is een arbitraire relatie
Lévi-Strauss past dit toe als hij het heeft over culturele structuren.
Signifié – signifiant (‘ceci n’est pas une pipe’).
Lévi-Strauss heeft het over structuren van de geest, niet over sociale structuren => over
cultuur, niet over sociale relaties.
Claude Lévi-Strauss (1908 – )
Social Structure
Geschreven als kritiek op het Brits structuralisme, zijn eigen ideeën zijn nog niet helemaal
uitgewerkt. Hij situeert zichzelf binnen de tijd, nl. binnen de dominantie van Radcliffe-Brown
en de Britse sociale structuralisten waar hij zich tegen afzet. !Het artikel gaat dus niet over
social structure, maar verzet zich ertegen.
p. 278: citaat van Kroeber
p. 279: werken met modellen: Evans-Pritchard = empirisch
Lévi-Strauss = geen sterke veldwerker (zie Tristes Tropiques)
Empirie = materiaal dat verzameld wordt
Hij wil modellen vervaardigen, echte wetenschap
p. 283: statistische en mechanische modellen:
Normen zijn misleidend, niet te vertrouwen, modellen die mensen van hun eigen
leefwereld maken om hun leven inzichtelijk te maken = mechanisch model op basis
van verschillende bouwstenen.
Statistisch model = verschillende dorpen onderzoeken tot je aan die elementaire
structuren komt.
Voor de hedendaagse antropologie klinkt dit enorm uit de hoogte. Wat mensen zeggen
is niet gelogen en zo’n verhouding tussen mensen en antropoloog is veel te autoritair.
p. 279: Structuur:
- heeft de karakteristieken van een systeem (geen functionalistische
structuur, maar wel formele kenmerken, opposities t.o.v. elkaar)
- is een model => je kunt er transformaties op uitvoeren en het is
herhaalbaar
- zou moeten ervoor zorgen dat het mogelijk is te voorspellen hoe een
model zal reageren als bepaalde elementen worden gemodificeerd
=> antropologie als een heel formele wetenschap
p. 288: Methode: the study of one case
bv. p. 286: criteria = empirie of model? Mechanisch of statistisch model?
Vier wetenschappen onderscheiden zich: Lévi-Strauss reduceert, maar alles
blijft wel nog te onderscheiden binnen die structuur.
p. 289: de manier waarop structuren worden opgedeeld
p. 295: discontinuïteit in groepen van relaties, groepen van discontinuïteit
Communicatie, hoe spelen die verschillende elementen op elkaar in? (theorie van Mauss)
Brits: verwantschap:
X
X
X
X
=> normen, relaties (verticaal)
Frans: verwantschap:
=> horizontaal
Taboesysteem: incesttaboe = elementaire structuur die dynamisme teweegbrengt waardoor je
communicatie tussen groepen creëert. Zus en broer mogen niet trouwen, dus moet je vrouwen
uitwisselen. Vrouwen worden zo het hoogste goed, dat leidt tot banden tussen groepen.
A
♀
B
Dit kan een dynamiek worden.
=> A verwacht iets terug.
A
B
C
D
= Veralgemeend systeem van verplichtingen en verwachtingen, horizontale dynamiek op
basis van reciprociteitsysteem.
p. 296: communicatie!: vrouwen, goederen en diensten, boodschappen
studie van verwantschap = studie van de games of communication
wetenschap kan allemaal onder communicatiewetenschap terechtkomen
p. 302: lof voor Radcliffe-Brown
p. 303: kritiek op Radcliffe-Brown: verwantschap verlaagd tot natuurwetenschap
Het sociaal-cultureel systeem van een college analyseren in termen van de aanpak van LéviStrauss
Basisoppositie: student – docent
Uitwisseling: boodschappen, informatie
Hoe is de communicatie?
Student = element, foneem dat hier een betekenis krijgt door de verhouding met anderen, hij
is student in dit tekensysteem, maar is voetganger in het tekensysteem straat.
Je moet kijken welke basistegenstellingen meer inzicht geven: man t.o.v. vrouw, oudere t.o.v.
jongere studenten… Wat is het beste element om dit college te bekijken? Zijn er groepen of
moet je de studenten elk apart bekijken? (In dat geval wordt het ingewikkeld, want groepen =
bundels van relaties.)
The Structural Study of Myth
Hoe komt het dat een mythe van generatie tot generatie verteld kan worden en blijft betekenis
hebben? Een mythe verwijst naar heden en verleden en kan ook naar toekomst verwijzen. Hoe
komt het dus dat een mythe tijdloos is?
Omdat de structuur tijdloos is, de structuur krijgt betekenis op zich en is onafhankelijk van
tijd en ruimte. Mythe is tijd noch ruimte, wel structuur. Bv. Oedipus is niet in de tijd of
ruimte gesitueerd.
Mythe analyseren in elementen => je krijgt inzicht in de basisopposities. Mythe werkt omdat
elementen zich via basisopposities met elkaar verhouden. Bv. Cadmus doodt draak, Oedipus
doodt vader => dood. Je kunt de mythe rangschikken, er zijn verschillende niveaus van
analyse.
Hans en Grietje:
1e fase: kinderen achtergelaten + kiezelsteentjes
2e fase: herhaling + geen kiezelsteentjes maar brood + heks
Wat maakt dit verhaal tijdloos en creëert de betekenis? Wat zijn de basistegenstellingen? Bos
↔ huis / rijk ↔ arm / vader ↔ stiefmoeder / heks ↔ ouders…
Hoe kun je dit analyseren? Door de elementen synchronisch te zetten.
1.
thuis
woud
2.
thuis
woud
kinderen heks
slim van Hans
slim van Grietje
Mythe van de cowboy:
De cowboy staat tussen Indiaan en blanke. Hij wil zich niet vestigen bij blanken, maar gaat
ook weer weg bij de Indianen als die hem een Indiaanse vrouw aanbieden. Hij is een
uitwisselingspersoon.
Blanke
cowboy
Indiaan
p. 208: het gaat hem niet om de inhoud, maar om de onderliggende betekenis.
p. 214: Oedipus-mythe:
kolom 1=
overwaardering van familierelaties
kolom 2=
onderwaardering van bloedbanden
 tegengestelde kolom 1
kolom 3=
monsters gedood, het menselijke kan maar
bestaan door het negatieve, het niet-menselijke te
verslaan
kolom 4=
onvolkomen mensen, mensen ontstaan uit aarde,
persistentie van de autochtone origine van de
mens (vgl. Pueblomythes)
 tegengestelde kolom 3
Er is een overeenkomst tussen Radcliffe-Brown en Lévi-Strauss, want ze zoeken allebei naar
wetten.
p. 218: verschillende versies van een mythe => achter elkaar leggen, verschillende elementen
bezien, de mythes aan elkaar spiegelen, het basisschema zal overeind blijven
p. 219: Zuni-mythe: opposities:
jagen
dood
↕
landbouw (overstijgt beide: zaad moet eerst sterven om dan weer tot
leven
leven te komen = cyclus)
voedsel verzamelen
p. 224: verschillende termen leiden tot andere termen, mediators (bv. Landbouw tussen leven
en dood) => complexer: je moet dan twee van de drie samennemen en in oppositie
zetten tot het derde zodat je weer een mediator kan zoeken = tricksters in mythes (bv.
coyote en raaf = vleeseters, geen jagers, assepoester of de asjongen bij de Zuni= as
tussen hemel en aarde, uit de aarde maar niet naar de hemel)
Samenvatting
De verklaringen van Lévi-Strauss zijn soms te mooi om waar te zijn, esthetisch gezien is het
een mooi onderzoek maar het is niet praktisch.
Lévi-Strauss is vooral bekend voor zijn analyse van mythes, analyse van verwantschap
(vooral horizontaal  groepen), analyse van het denken (la pensée sauvage: hoe denken
primitieven en ontwikkelde westerse mensen = ingenieur t.o.v. bricoleur).
Hij had een enorm grote invloed, vooral toen na 10 jaar zijn boeken in het Engels werden
vertaald. In Amerika heeft hij niet echt volgelingen. In Nederland is er het structuralisme dat
Frans, maar voor een deel ook Nederlands is, met o.a. Josselin de Jong. In België sluit Luc
De Heusch methodisch aan bij Lévi-Strauss.
Edmund Leach (1910 – 1989)
Leach is de antropoloog van de continuïteit.
In het begin behoort Leach bij het Britse gedachtegoed, maar hij maakte een ommekeer naar
het Frans structuralisme en introduceert dat in Groot-Brittannië. Hij was het enfant terrible
van de Britse antropologie en gaf steeds kritiek op zijn collega’s maar liep ook telkens met
zijn hoofd tegen de muur. Uiteindelijk werd hij toch tot sir benoemd door de koningin. Hij
was een verstokt intellectueel en één van de eersten die in Azië werkte. Zijn notities raakte
hij kwijt op de boot, maar door zijn veldwerk kon hij toch nog een goed boek schrijven.
Rethinking anthropology
Volgens Leach is het tijd om de antropologie te herdenken.
De eerste generatie antropologen had een te simplistisch idee over wat huwelijk is en werd
misleid: descent (afstamming), affitation (groepen), affinity (specifieke rollen en relaties die
je ontwikkelt met aanverwanten). Hij positioneert zich in een discussie met Meyer-Fortes,
Evans-Pritchard en anderen. Hij probeert variaties op sociale structuren te bedenken.
p. 2: als je echt aan wetenschap doet moet je kunnen veralgemenen, vergelijken = vlinders
verzamelen.
A. Richards: matrilineaire samenleving
Het probleem in een matrilineaire samenleving is dat de afstammelingen moeten
erkennen dat de afstamming in moederlijke lijn gebeurt, maar dat valt moeilijk te
combineren met een exogaam huwelijk (de moeders verhuizen van plaats). Dit kan je
oplossen als de rechten over een bepaald individu worden gedeeld: zowel de vader als
de oom langs moeders zijde hebben rechten over het kind.
Volgens Leach is dit een etnocentrisch systeem en gebeurde de analyse in een veel te klein
veld.
Meyer-Fortes: complementaire verwantschap
Meyer-Fortes ontwikkelde een concept rond complementaire verwantschap. In WestAfrika geldt volgens hem een unilineair systeem (matrilineair of patrilineair), maar
gebeuren niet alle rechten langs dat ene systeem.
Volgens Leach wil hij niet toegeven dat dit een bilineair systeem is en ontwikkelt hij dus maar
een complexer systeem.
Leach stelt voor te gaan generaliseren, zodat je een aantal dingen anders kunt analyseren. Hij
wil de wereld bekijken vanuit zijn opleiding als ingenieur. Zijn idee komt uit de topologie
waar je reliëf kunt duwen in een stuk rubber, die punten verbinden tot een curve en die curve
mathematisch uitdrukken om zo de samenhang tussen de variabelen te vinden.
Malinowski en Firth doen onderzoek bij de Trobrianders, een matrilineaire samenleving.
Van een kind erkent men daar dat het lijkt op de vader en dat het en biologisch kind is van de
moeder. Men erkent niet dat het een biologisch kind is van de vader, maar de vader heeft
volgens hen wel een invloed gehad op de vorming van het kind doordat hij bij de moeder
woont.
Meyer-Fortes verklaart dit vanuit de compelementary filliation.
Leach vraagt zich af in welke mate je dit kunt veralgemenen. Is de relatie tussen kind en
moeder en tussen kind en vader over de hele wereld hetzelfde? Zou je het tegenovergesteld:
een kind is biologisch gezien géén kind van de moeder ook kunnen denken?
Leach bewijst dat dit omgekeerde ook kan. Bij Aziatische volkeren zijn er die het vlees en
bloed zien als afkomstig van de moeder, de botten van de vader en de ziel wordt verworven
bij de geboorte. Het gevolg van die gedacht is dat een kind dat geboren wordt in het dorp van
de vader zijn ziel in vaderlijke lijn krijgt, waarbij de moeder dus wordt uitgesloten.
Bij de Lakher is het in deze situatie
1
2
mogelijk dat de twee kinderen van dezelfde moeder met elkaar huwen zonder dat dit om
incest gaat, want de moeder wordt buitenspel gezet in haar relatie tot het kind.
Een scheiding is trouwens bij de Lakher heel eenvoudig.
Volgens Leach moet je dus, i.p.v. concepten te ontwikkelen, gaan kijken naar de alternatieven
die bestaan.
p. 11: de manier waarop Malinowski dit zou bekeken hebben
p. 12: mathematische vergelijking door Leach
componenten:
p
q
relatie: z = p
q
Trobrianders: extreme situatie waarbij aan één van de componenten 0 en aan het
andere 1 wordt toegekend. => z = 0
1
Lakher: z = 1
0
p. 20: schema”s Trobrianders en andere volkeren
Combinatie van Lévi-Strauss en Leach
Wat is de betekenis van een tuin?
1. discontinuïteiten identificeren?
Planten
Onkruid
Stenen
2. opposities identificeren?
Nat en droog
Dood en levend
Wandelpad en bloemperk
Arbeid en ontspanning
3. grotere algemene vergelijkingen?
Onkruid, wanorde van de natuur t.o.v. aanplanting, orde van de mens
=> cultuur vs. natuur
=> in de tuin vindt de mens een soort evenwicht tussen cultuur en natuur, die
wisselwerking is aangenaam.
4. omzetten in mathematische formule
tuin = cultuur
natuur
=> zoek de extremen:
T = 0 : Engelse tuin
1
T = 1 : koertje met betonnen tegels, Japanse rotstuin,
0 industrieel park
Door de variabelen te laten wisselen kom je tot bredere inzichten dan je via etnocentriciteit
zou bekomen.
Werken met symbolen volgens Leach
Leach kijkt niet naar de inhoud van symbolen, maar naar hoe een symbool zich verhoudt als
element in een structuur en hoe een symbool zich verhoudt in oppositie tot andere elementen.
Hij koppelt twee elementen aan elkaar in termen van tijd: tijd is een syntagmatische structuur,
andere gelijkaardige betekenis is een paradigmatische structuur.
Het syntagmatische  metonymie: Verband creëren tussen elementen waartussen geen
logische verbanden bestaan => contiguïteit (leerproces, hond van Pavlov / betekenis en
betekenaar zoals |a| in kat).
Het paradigmatische  metafoor: Ook betekenisvol, in één betekenisstructuur wordt een deel
van een andere betekenisstructuur ingevoegd (kameel = schip van de woestijn).
Marktrock = T-shirt, korte broek, sandalen, pet = symbolensysteem, formeel is er geen
verband tussen de elementen maar ze zijn toch aan elkaar gebonden in die context.
Galabal = oppositie t.o.v. marktrock = kostuum, wit hemd, das/strikje, zijden sokken, zwarte
schoenen = zinvol binnen die tijd, die context.
Een zwart strikje is elitairder dan een das, een wit strikje is elitairder dan een zwart strikje: dat
geeft het statusverschil aan op het moment dat het in oppositie staat t.o.v. andere kledij => als
jij als enige een wit strikje draagt dan sta je ‘boven’ de zwarte-strikjesdragers.
Leach evolueert in de richting van de communicatiewetenschappen: symbolen =
communicatie.
AMERIKAANSE ANTROPOLOGIE
Blumer, H.
1969
Symbolic Interactionalism
 Society as Symbolic Interaction
Turner, V.
1967
The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual
Ithaca: Cornell
University Press
 hoofdstuk 4: Betwixt and Between: The liminal Period in ‘Rites de Passage’ 
A History of Anthropology, p. 96 – 110.
Geertz, C.
1973
The Interpretation of Cultures
New York: Basic Books
 hoofdstuk 1: Thick Description: Toward an Interpretive Theory of Culture 
A History of Anthropology, p. 111 – 134.
Rosaldo, R.
1989
Culture and Truth: The Remaking of Social Analysis
 hoofdstuk 4: Putting Culture in Motion
Basso, K.
 hoofdstuk 1: “Stalking with Stories”: Names, Places and Moral Narratives among
the Western Apache
Geleidelijk aan evolueren we naar de antropologie in de Verenigde Staten. Het grote verschil
is dat de antropologie daar niet gebeurt in een koloniale context. Vooral het immigreren van
Duitsers, bv. Boas, heeft de Amerikaanse antropologie op gang gebracht. Boas stichtte het
eerste departement antropologie in de VSA aan de Columbia University. In de VSA is er
vooral aandacht voor de problemen in eigen land, zoals de Indianen en de VSA is ook een
echte multiculturele samenleving. Het succes van Margareth Mead bv. is te danken aan het
feit dat ze wat haar interesseerde in andere volkeren kon terugbrengen tot dominante zaken in
haar eigen maatschappij.
The Chicago School
Radcliffe-Brown immigreert in de VSA en sticht er het departement antropologie aan de
Chicago University (nog steeds gekend als een hoogstaand departement), waaruit de Chicago
School ontstaat. Zij zijn gekend voor hun
- community studies: in een buitenwijk van Chicago gaan wonen en die gemeenschap
bestuderen.
- peasant studies: bij arme boeren (en later ook armen in een stadsomgeving) onderzoek doen,
zoals bv. Redfield in Latijns-Amerika en de anthropology of poverty van Oscar Lewis =>
hieruit ontstaat de stadsantropologie.
- symbolisch interactionisme: met Georg Herbert Mead en Herbert Blumer. De sociale
realiteiten en culturele realiteiten zijn het resultaat van interacties tussen personen. Die
realiteit is vaak een symbolische realiteit: de mensen komen overeen dat die realiteit
belangrijk is. Mensen sluiten een overeenkomst over welke normen en waarden ze toelaten en
op basis waarvan ze de maatschappij opbouwen.
- De notie “zelf”, de zelf-indicatie van Herbert Blumer: Tussen een stimulus en een reactie zit
volgens hen de notie “zelf”. Je kan beslissen hoe je op een stimulus die op je afkomt reageert.
Daardoor wordt het structurele dus doorbroken. (Franse antropologie: structures of the mind,
hier heeft het individu zeker geen invloed op / Britse antropologie: het individu heeft geen
impact op structuren) Er is een kans op reflectie. Uit het “zelf” volgt ook een ervaring,
experience en dit leidt tot een betekenis. Er is een agerende mens.
E. Bruner kon als veldwerker in Indonesië van nabij gebeuren wat dit “zelf” betekent toen hij
bestolen werd. De politieagent kon in deze zaak van ‘the missing tin of chicken’ zowel met
een moderne opvatting, de hedendaagse wet in Indonesië (non-adat) als met een traditionele
opvatting, verwantschapswetten (adat) naar de zaak kiezen. Afhankelijk van hoe hij vertelde
en waar de luisteraar zat konden de Indonesiërs zonder probleem kiezen voor een modern of
een traditioneel oordeel. Mensen worden dus duidelijk niet gedomineerd door overheersende
structuren, er is flexibiliteit mogelijk.
Columbian University
Dit was eerst een hoogstaande universiteit voor antropologie, die daarna wat afzakte, maar nu
weer aan een opmars bezig is.
Franz Boas, een jood, emigreerde van Duitsland naar de VSA. Zijn historisch particularisme,
over het historisch specifieke van een maatschappij, had theoretisch weinig belang. De nadruk
lag bij hem op het culturele deel van de antropologie en dat is nog steeds zo in de VSA: elk
departement antropologie dat van enig niveau is heeft de onderdelen sociale en culturele
antropologie, archeologie, linguïstiek en fysische of biologische antropologie. Studenten van
Boas waren Alfred Kroeber (met zelf de student Lowie), Margareth Mead en Ruth Benedict
(de school van cultuur en persoonlijkheid met de link tussen bepaalde culturen en een
dominant type van persoon en het boek Patterns of Culture).
Neo-evolutionisme
Onafhankelijk van Boas en in reactie op Boas ontstond het neo-evolutionisme. Leslie Whyte,
met de universiteit van Michigan (nog steeds een topuniversiteit op het gebied van
antropologie) was de voortrekker. Zij baseerden zich op het marxisme en de ecologie. Ook
Julian Steward hoorde bij deze stroming. Zij zochten naar materialistische condities op basis
waarvan maatschappijen kunnen evolueren. Aan dit soort antropologie kwam een einde door
de politieke veranderingen in de VSA: alle marxisme werd in de jaren ’50 met McCarthy en
de Koude Oorlog geweerd.
Als reactie op dit afwijzen van het marxisme ging men voortborduren op het particularisme
van Boas, het anti-materialistische en het symbolische.
Victor Turner (1922 – 1983)
Victor Turner was een student van Max Gluckman aan de universiteit van Manchester. Hij
had veel aandacht voor conflicten en voor het marxisme. Eerst was hij aanhanger van het
Brits structuralisme, maar dan probeerde hij daar afstand van te nemen. Aan de ene kant was
hij wel anti-structuralistisch, maar aan de andere kant zat hij vast in dat structuralistisch
maatschappijbeeld van de Britse antropologie. Hij zocht eerder het procesmatige
(verandering!) in een maatschappij.
Hij had veel aandacht voor conflicten en voor het marxisme. Hij deed onderzoek bij de
Ndembu in Zambia.
- de notie “sociaal drama”: Turner was de zoon van een toneelspeelster. Volgens hem gaan
maatschappijen door specifieke processen waarbij conflicten worden opgelost.
1. De breuk met de heersende normen = breach. Mensen weigeren openlijk een bepaalde
norm te volgen, bv. iemand die rechtstaat in een vergadering en de zaal verlaat.
2. Crisis of escalatie. Verschillende figuren binnen de sociale groep gaan de breuk nog
vergroten.
=> Echte problemen binnen een organisatie komen boven.
=> Het is heel moeilijk om nog te doen alsof er niets verkeerd is.
= liminele situatie: overgang tussen twee situaties (! Dit is niet ‘liminaal’ zoals in de tekst
over het sacrale!)
3. Redressive action. Persoonlijk advies, …, arbitratie
4. Sociale integratie. Het conflict wordt ongedaan gemaakt of er is een erkenning/herkenning
van de breuk die er is.
Kritiek: je hebt wel te maken met verandering, maar uiteindelijk is dit toch nog een heel
conservatieve theorie.
Betwixt and Between
Hij schreef dit op het moment dat hij al besloten had Groot-Brittannië te verlaten, terwijl hij
dus zelf al in een staat van ‘betwixt and between’ was. Hij moest dit zelfs in de bib schrijven
omdat hij geen eigen studeerkamer meer had.
Hij gaat uit van het model van ‘structure of positions’ (typisch Britse antropologie) en het
model van Arnold van Gennep (een Belg):
1. separation, bv. afscheiden van single zijn
2. liminale fase bv. ritueel van het huwelijk
3. reaggregatie bv. gehuwd zijn
In termen van ruimte: de liminale fase valt buiten de sociaal herkenbare ruimte, het is een
sacrale ruimte bv. een kerk.
In termen van tijd: de sociale tijd wordt stopgezet in de liminale fase, kan niet gemeten
worden.
In termen van status: tussen twee sociale statussen in, onbepaald, ambigue, betwixt and
between, laat toe om semantische elementen vanuit de twee fases te laten binnenkomen bv.
ongehuwd (polygaam, vrij) – ritueel (kracht: er kunnen elementen uit beide binnendringen) –
gehuwd (één partner, seksuele betrekkingen, normen en regels t.o.v. de partner).
Bv. van onvolwassene naar volwassene: bij de Luunda moeten de kinderen naar het woud,
buiten de sociaal erkende ruimte en buiten de normale tijd. Het worden anti-structurele
individuen, ze kunnen niet gestructureerd worden. Het zou gevaarlijk zijn ze terug te brengen
in de normale structuur. Ze zijn nog niet geclassificeerd en ze zijn ook al niet meer
geclassificeerd.
Er
zijn
twee
metaforen:
ontbinden/rotten/afsterven
en
groeien/gisten/aannemen van een bepaalde vorm = processes of… Het ongestructureerde
heeft een zekere kracht. Mensen in de liminale fase worden ontdaan van het structurele, het
kenmerkende.
Bv. iemand die het hospitaal binnengaat: een student, vrouw, met bepaalde kledij, uit een
bepaalde regio, een specifiek herkenbaar persoon. De operatie is de liminale fase, je
kenmerken zijn er niet meer, je hebt nu operatiekledij, bent gereduceerd tot patiënt, tot
menselijke materie waarop gewerkt kan worden. Nadien ben je genezen.
Bv. een individu in het leger wordt gereduceerd tot menselijke materie. Het wordt mogelijk de
symbolen van het leger op je te laten inwerken.
Je kunt de symbolen op je laten inwerken op basis van enkele cognitieve en sociale condities.
Hoe komt het dan dat rituelen zo effectief zijn? Na het ritueel denk je namelijk ‘ik ben
volwassen’, ‘ik ben gehuwd’… Er ontstaat een ander abstractieniveau, je kunt je cognitief
voorstellen dat je volwassen/gehuwd bent. Er zijn bepaalde symbolen geweest die dat andere
abstractieniveau in gang hebben gezet, bv. liederen, beelden die bepaalde zaken uitvergroot
voorstellen, helden, maskers, emblemen…
p. 102-103: the sacra
Door de vergroting, verkleining of verkleuring van bepaalde zaken wordt het abstractieniveau
in gang gezet. Bv. een beeldje met een enorme penis (seksueel leven), een vervormd masker
(welgevormd leven), het monsterachtige (onderscheiden maken).
Wat zijn de sociale kenmerken van een dergelijk ritueel? De reductie tot menselijke materie
=> je zit allemaal in hetzelfde schuitje => communitas, totale gelijkenis (geen community,
sociaal gestructureerd). De sociale kenmerken zijn afgenomen ↔ hiërarchie van instructors
t.o.v. degene die het ondergaan.
De symbolen op zichzelf vormen een structuur die betekenis op een heel dominante manier
overbrengt op individuen. Kritiek: Turner besteedt geen aandacht aan de manier waarop je die
symbolen kan interpreteren.
Turner paste dit ook toe op de moderne maatschappij, maar wou toen niet meer spreken over
liminaal, maar over liminoid.
Bv. universiteit als luminoide ruimte.
Bv. het weekend als luminoide, ongestructureerde tijd.
Uit dat anti-structurele kan dus kracht geput worden, het weekend geeft richting aan de week.
Eerst was Turner protestant, maar hij bekeerde zich tot het katholicisme omdat hij vond dat de
rituelen er veel sterker waren en later deed hij ook onderzoek naar bedevaarten.
Liminaliteit kon je dus op zowat alles toepassen, het had een enorme invloed.
Handboek p. 96 – 110
Over de manier waarop symbolen worden gehanteerd.
Metafoor= binnen hetzelfde beeld zaken bij elkaar brengen die tot verschillende semantische
velden behoren bv. kameel = schip (semantisch veld: oceaan, boot, water) der woestijn
(semantisch veld: zand, droog). Er is vooruitgang van betekenisontwikkeling door die
verschillende semantische velden bv. arme = zwarte (Amerikaans, rassen) van Europa
(Europees). Er komen nieuwe perspectieven waarmee je tegen een realiteit kan aankijken.
Turner ziet dit ook voor symbolen zo.
Volgens Evans-Pritchard moeten we de theorieën van Radcliffe-Brown loslaten en meer
gebruik maken van geschiedenis.
Vooral Turner zet de grote stap naar het anti-structurele en het interstructurele.
Clifford Geertz (1926 – )
Geertz is dé belangrijkste antropoloog in de naoorlogse geschiedenis van de VSA. Zijn
carrière van 40 jaar werd gekenmerkt door de voortdurende wijzigingen in zijn benadering,
zodat hij steeds actueel was. Veldwerk deed hij in Indonesië en Marokko. Hij is vooral
bekend van het interpretatieve. Nog sterker dan bij Turner zie je hoe het individu aan bod
begint te komen. Volgens Geertz is de manier waarop we naar de wereld kijken als een tekst:
als je niet een inspanning doet om te gaan lezen is er ook geen betekenis. Als betekenis maar
ontstaat doordat mensen een inspanning doen, dan geldt dat ook voor de antropoloog => in
welke mate is die dan nog objectief?
Bij plukken en verzamelen of bij haklandbouw is er geen gecentraliseerd politiek bestuur, er
zijn geen hoge bevolkingsconcentraties en harder werken heeft geen effect op de productie.
Bij terrascultuur kan de productie opgedreven worden, de mensen vestigen zich en er is een
hogere bevolkingsconcentratie, een centraal politiek bestel is nodig. Dit is een ecologische
theorie die bekijkt hoe mensen sociale verhoudingen en dergelijke ontwikkelen op basis van
de ecologie.
Geertz maakt een overbrugging tussen de sociale en de humane wetenschap en benadrukt de
breedheid van de antropologie. Het interpreteren van betekenissen is voor hem het
belangrijkste. Hij vraagt zich af wat veldwerk eigenlijk is en hoe je je als veldwerker in een
bepaald volk of land inschrijft.
Ook over het belang van het schrijven stelt hij zich vragen. Wat is schrijven? Welke invloed
heeft het? Hoe kan je iets etnografisch vertalen in een bepaalde stilistische vorm die aanslaat.
Thick description
Deze tekst toont een nieuwe visie op het object van de antropologie en op de etnografie en
ontkracht meteen een paar mogelijke kritieken op die visie.
Het is een enorme innovatie in de antropologie, een inleiding op het postmodern denken en op
andere stromingen in de antropologie.
p. 5: Het concept van cultuur is hier semiotisch (leer van betekenissen). Geertz beroept zich
op Max Weber ‘de mens is een dier dat zichzelf ophangt in webben van betekenis die
het zelf gesponnen heeft’. Er is een verschil tussen explanation (uitleggen in
wetmatigheden) en explication (betekenis naar voor brengen).
Ook de dikke beschrijving van Gilbert Ryal is voor Geertz van belang: knipperen met
de oogleden bv. kan louter biologisch zijn of een betekenis hebben. Indien het
betekenis heeft dan zijn er twee personen nodig om te weten waarover het gaat. Het
kan ook zijn dat iemand gewoon het knipogen inoefent en hoewel de beweging
hetzelfde blijft wordt de betekenis complexer omdat je je dan moet afvragen waarvoor
hij die knipoog gaat gebruiken. Betekenis vraagt dus dat je het verbindt met de
context.
p. 7: De gestratifieerde hiërarchie van… In dit voorbeeld van de jood die bestolen wordt zijn
er drie structuren van betekenis nl. die van de jood, van de berbers en van de Franse
kolonisten. De bestolen jood gaat naar de Fransen, maar die zijn pas binnengevallen en
nog bezig met het bouwen van hun forten dus hoewel ze de berberwetten hebben
afgeschaft laten ze hem toch toe met de berbers te onderhandelen, want zelf kunnen ze
nog niets doen. Een schriftelijke toestemming heeft hij niet. De berbersjeik geeft hem
gelijk en samen gaan ze onderhandelen met de berbers, die hem nu niet durven
aanvallen omdat de sjeik bij hem is. Uiteindelijk krijgt hij 500 schapen waarmee hij in
het stadje toekomt. De Fransen vertrouwen dit niet en sluiten hem op voor diefstal.
Uiteindelijk moet hij toch weer van nul herbeginnen.
Om het verhaal te begrijpen moet je het verhaal van elk van de personages in kaart
brengen en je moet er een structuur van betekenissen van maken. Betekenis is zo
complex omdat de ene t.o.v. de andere geconstrueerd wordt.
p. 9: Antropologische analyse, uitsorteren van de structuren van betekenis = etnografische
inleiding. Meer theoretisch wordt het nu: wat is wetenschap? wat is kennis? Geertz is
een heel goede schrijver. Cultuur in een geacteerd document is publiek = de metafoor
van een tekst, een actieve inspanning doen om de betekenis eruit te halen komt
overeen met lezen dus is het document geacteerd en de betekenis is publiek, openbaar.
p. 12: Kritieken: Cultuur is publiek omdat betekenis het is. De cognitieve valkuil van Steven
Taylor: mentale fenomenen bekijken op mathematische en formele manier  Geertz
maakt hier brandhout van.
p. 13: Schrijven. Het etnografisch onderzoek is een persoonlijke ervaring. Etnografisch
schrijven is één van de meest fundamentele kenmerken van de antropologie.
p. 19: Wat doet een etnograaf? Hij schrijft! Wat is antropologisch schrijven dan wel?
Betekenissen zoeken is een manier van begrijpen, ficties (d.w.z. dat het iets is dat
gemaakt, geconstrueerd wordt, geen wetmatigheden). De taak van de antropoloog is
het ontwarren, de complexen uit elkaar halen. Dit wil absoluut niet zeggen dat het
schrijven van de antropoloog niet waar is. Geertz gaat wel degelijk empirisch te werk.
Het onderscheid tussen de echte inhouden en de representaties ervan is niet meer
duidelijk. Je kunt niet naar een schilderij kijken zonder zowel met de inhoud als met
de manier waarop het gepresenteerd wordt bezig te zijn. De kritiek daarop is hol: het
kan gewoon niet anders en je bent in staat om die complexiteit in een dikke
beschrijving weer te geven.
De etnograaf zelf schrijft zich in in het sociaal discours, wordt er deel van. Je rol als je
er afstand van neemt is het discours dat bestaat te vergroten, te ontwikkelen en dat is
dé bijdrage van de antropoloog aan het discours dat er al is en aan de wetenschap.
p. 20: Culturele analyse is raden naar betekenissen, zien of die betekenissen kloppen. Het
etnografisch schrijven is interpretatief en microscopisch.
bv. observatie hanengevecht op Bali:
Titel: Deep Play, notes on the balinese cockfight.
Een beeld van veldwerk en een toepassing van de theorieën van Geertz.
Het begint persoonlijk: hij en zijn vrouw komen in een Balinees dorpje aan en
de Balinezen slagen erin hen heel consequent te negeren en toch ook steeds aan
te staren. Een hanengevecht zorgt voor een kentering in die houding. Wanneer
de politie het verboden hanengevecht komt verstoren dan vlucht Geertz ook,
hoewel zijn status als Amerikaans onderzoeker een vrijbrief zou zijn om
toelating te hebben om daar aanwezig te zijn. Het huis waar hij binnenvlucht
wordt het eerste waarmee hij echt contact krijgt en hij wordt nu als één van de
Balinezen aanvaardt.
Hoe zit zo’n hanengevecht in elkaar? Het gaat om weddenschappen, centrale
en perifere. De bedoeling is jezelf zo veel mogelijk risico’s opleggen. Aan de
hand daarvan kun je interpretaties maken over de persoonlijkheid van de
Balinese man.
Deel 5: Etnografisch schrijven: Wat is dat?
Vóór Geertz werd dit als een evidentie gezien: objectief schrijven. Volgens Geertz is
het een constructie, een constructie van betekenissen waaraan ook de lezer zijn
betekenis toevoegt. Etnografisch schrijven voegt iets toe aan het sociaal discours,
breidt de zingeving ervan uit. De etnograaf schrijft zichzelf in in het sociaal discours,
hij beschrijft het niet. De persoon van de antropoloog speelt een grote rol. Door het
neerschrijven wordt iets dat anders gewoon voorbijgaat nu vastgelegd en het wordt
bespreekbaar, je kan er iets over zeggen. Het gezegde van het spreken wordt
vastgelegd en het wordt het uitgesprokene, inoncé.
Différance (Derrida): Elk verschil lokt een nieuw verschil uit. Door iets vast te leggen
(verschil) lok je nieuwe betekenissen uit.
Dus is etnografisch schrijven nooit af en dat is dus iets helemaal anders dan een
objectieve beschrijving waarin iemand pretendeert de waarheid in pacht te hebben.
Deel 6: De etnografische beschrijving.
De etnografische beschrijving wordt controleerbaar, inspecteerbaar. Als dat
etnografisch schrijven is, dan wordt het toch wel heel microscopisch, dus dat leidt tot
methodologische problemen (wetenschappelijk denken). Hoe kun je uit dit
microscopische veralgemenende conclusies trekken?
Er zijn twee methodologische oplossingen:
- Als je zo’n john’s ville bestudeert geeft dat de essentie van de Amerikaanse cultuur
weer en dat laat dus veralgemeningen toe.
Volgens Geertz is dit onzin. De essentie van grote religies, beschavingen kan je niet
vinden in het kleine dorpsleven. Anthropologists don’t study villages, they study in
villages. Bepaalde dingen kun je wel heel goed in kleine dorpen bestuderen, bv. hoe
komt het dat mannen beroep doen op een notie van menselijkheid en dat dit tot uiting
komt in de trots van de groep? Je kunt dus zaken bestuderen zonder die oefening van
veralgemening te moeten maken.
- Natuurlijk laboratorium: soms worden bepaalde dorpjes bestudeerd als test case.
Geertz vraagt zich af welk soort labo dat dan eigenlijk is. Je kunt er geen afhankelijke
en onafhankelijke variabelen creëren en er is een enorme variatie aan mensen die je
niet kunt te pakken krijgen door in één dorp een experiment op te zetten. Het kan dan
wel over hetzelfde gaan, maar de benadering ervan is in een ander dorp helemaal
anders.
Deel 7: Theorie. Welke soort kennis kan je dan verwerven bij zo’n manier van werken?
Er zullen wel een aantal inzichten en kenmerken te veralgemenen zijn binnen die ene
persoonlijkheid. Culturele interpretatie is een post facto. Eén van de eerste condities
van de culturele theorie is: het is niet zijn eigen meester. Het beantwoordt wel aan de
doelstelling: je krijgt toegang tot de conceptuele wereld van andere mensen. Het is
geen opstapeling van kenmerken, maar het gaat in spurtjes. Als een studie dieper kan
gaan dan een vorige, dan is het een vooruitgang, een goede studie. Het typische
schrijven van de etnograaf is een essay.
Deel 8: Culturele analyse is intrinsiek onvolledig, kan nooit volledig zijn.
Als je bv. folklore voorstelt als telbaar en mogelijkerwijs af te werken, dan ben je
verkeerd bezig. Een volgende schrijver kan altijd controleren en tot andere conclusies
komen.
Handboek p. 111 – 134
Geertz kan voor een stuk binnen dit hoofdstuk gesitueerd worden.
Er zijn twee grote stromingen die de radicalisering binnen de antropologie beïnvloeden nl. het
marxisme en het feminisme.
Het marxisme had succes bij de Franse antropologen en voor een stuk ook in de VSA, maar
daar krijgt het niet echt een kans. Deze antropologie steunt op economische grondslagen, de
materiële condities bepalen al de rest.
Questioning authority, over macht en gender, steunt op het structureel marxisme. In Frankrijk
zijn de antropologen Meillasoux (Een boek over vrouwen, … en graanschuren = wat is de
relatie tussen mannen en vrouwen in productie, een brug tussen economische principes en
verwantschapsverhoudingen. Hij heeft een belangrijke dimensie van economische
productieverhoudingen toegevoegd en prekapitalistische verhoudingen bestudeerd.),
Althusser (Ideologie, mythes en rituelen in termen van machtsverhoudingen: mensen
onderdrukken zoals bv. de Kerk in de middeleeuwen heeft hij gedacht in termen van
economische verhoudingen.) en Godelier (Structuren komen overeen met verborgen
mechanismen, machtsverhoudingen in de maatschappij.).
p. 116: Kritiek op antropologie in termen van veldwerk. Het orthodoxe, puur marxisme
verzoenen met etnografisch onderzoek?
Het marxisme is evolutionistisch en heeft dus eerder een historisch dan een
etnografisch perspectief nodig. De grondbeginselen van het marxisme zijn niet te
verenigen met veldwerk.
In de VSA gaat het eerder om ecologische ideeën, culturele ecologie, materiële condities,
geen puur marxisme.
Bv. Pathlodge: een mechanisme om te herverdelen, de ene groep heeft teveel vis en de andere
teveel uit landbouw en dit wordt herverdeeld terwijl die overschotten toch in een verschillend
seizoen voorkomen. Je kunt dit dus bekijken vanuit een materieel punt.
Bv. de heilige koe: zij draagt bij tot de mestvoorziening en de melkvoorraad. Op die manier
kun je dit begrip herinterpreteren: religieuze ideeën overleven maar omdat ze bijdragen tot de
ecologische balans.
Kritiek: dit is niet echt marxisme, maar een terugkeer van het oude functionalisme.
Vertegenwoordigers ervan waren Julian Steward, Leslie White, Marvin Harris, Marshall
Sahlins, Andrew Vayda en Roy Rappaport. Het leidt tot andere ideeën over
machtsverhoudingen.
Vooral Eric Wolf zet dit verder en daaruit volgen de systeemtheorie, het neokolonialisme en
de globalisatie. Het is een soort terugkeren van het historische.
Het feminisme (reflexieve veldwerk) brengt de machtsverhoudingen tussen man en vrouw
naar voor. Ook de manier waarop veldwerk kan gedaan worden heeft met die verhoudingen te
maken: een vrouw heeft specifieke perspectieven, geeft een andere kleur aan het werk en
bekomt dus andere inzichten. Op dat moment werden ook de dagboeken van Malinowski
gepubliceerd, wat leidde tot een schandaal want hij bleek daaruit als een heel andere persoon
naar voor te komen dan de persoon die hij in zijn officiële boeken leek te zijn. Dat heeft ertoe
geleid dat je nu geacht wordt om als veldwerker naar voor te brengen wie je bent en hoe je te
werk bent gegaan.
De vrouwenstudies in het algemeen hebben ook een hele trein in gang gezet. Voice is één van
die dingen die zo onderzocht werd: de kleur van de stem en de autoriteit waarmee je iets zegt.
In de praktijktheorie, practice theory, van Bourdieu versmelten theorie en praktijk. Alles zit
verweven in de habitas, het alledaagse handelen van mensen.
De sociobiologie van eind jaren ’70, begin jaren ’80 met Margareth Mead (die de puberteit
van meisjes op de Polynesische eilanden besprak, maar nu in vraag wordt gesteld) vroeg zich
af of je de link tussen biologische ontwikkeling en een cultureel gegeven kunt maken.
Deze hele beweging stelt dus de autoriteit van de antropoloog in vraag: op basis waarvan kom
jij hier iets vertellen? Dit is een crisis die zich in alle sociale wetenschappen heeft
voorgedaan, maar vooral vrij specifiek in de antropologie. Ondertussen zijn we over het
hoogtepunt van die crisis heen.
Renato Rosaldo
Rosaldo is een Mexicaanse Amerikaan en dus niet echt centraal gesitueerd binnen één cultuur.
Hij heeft een kijk op cultuur vanuit een minderheidscultuur, maar ook vanuit een positie van
macht. (De feministische en postkoloniale antropologen die na hem komen zullen ook vanuit
een dergelijke positie opereren.)
Zijn eerste echtgenote is verongelukt bij veldwerk, wat zijn ideeën wel voor een groot deel
gestuurd heeft. ‘Het leven is wat gebeurt terwijl je andere plannen maakt.’ Hij heeft kritiek op
de visies dat het leven bestaat uit structuren en dat het leven beheersbaar is. Hij pleit voor een
lossere antropologie die zich niet moet beroepen op structuren, maar die niet om het even wat
kan zeggen. Vandaar zijn zegswijze ‘Ik heb geen oplossing voor u, maar tijd zal het
uitwijzen.’ Ook de processuele analyse van Turner en Geertz ging in die richting, maar zij
slaagden er niet in.
Zijn kritiek op de processuele analyse is dat ze weerstand bieden tegen om het even welk
monopolie dat probeert de waarheid te brengen.
Geertz kan vanuit zijn diep spel of zijn dikke beschrijving weinig conclusies trekken. Het
probleem tussen de jood, de berbers en de Fransen kan je ook beschrijven als een koloniale
manier van brutaalweg niet overeen kunnen komen, dus een probleem binnen de
machtsrelaties. Macht, conflict staat tegenover communicatie, cultureel onbegrip.
Turner heeft een conservatieve theorie. Het sociaal drama draait niet om principes, maar wel
om structurele principes. Turner gaat terug op Durkheim: sociale orde als enige alternatief
t.o.v. chaos. Collectief bewustzijn staat tegenover chaos, anarchie.
Zowel Geertz als Turner laten zich vangen door die basisoppositie van orde t.o.v. chaos.
Rosaldo stelt zich voor dat er wel iets bestaat in die ruimte tussen orde en chaos. Er gebeurt in
een mensenleven veel zonder dat je verdwaalt in anarchie of beheerst wordt door ordelijke
wetten.
In die non-orde zit er:
- improvisatie: Dingen doen zoals het uitkomt, afhankelijk van je instelling, je gebrekkige
kennis. Bv. de Ilongot op de Filippijnen (leven van jacht en pluk en doen aan koppensnellen)
gaan op bezoek bij iemand op basis van improvisatie. Ze beslissen om op weg te gaan, zien
dan wel of iemand er al dan niet is, beslissen daarna of ze al dan niet gaan praten en bedenken
volgens het verloop van het bezoek of ze daarna nog iemand gaan opzoeken.
- verandering: Geertz en Turner maken plaats voor verandering, maar starten vanuit structuur
(Brits / betekenis). Rosaldo wil starten vanuit verandering.
- spel tussen structuur en agency (macht, controle): Hij probeert te denken vanuit een spel
tussen beide i.p.v. vanuit één van beide. Rosaldo baseert zich op Marx: mensen maken hun
eigen geschiedenissen, maar niet onder de condities die ze zelf kiezen, wel agerend binnen
bepaalde marges van wat er voor hen is gebeurd. Dit is een poging om de notie tijd terug in te
voeren in de culturele processen.
Rosaldo levert overigens ook een bijdrage in termen van gevoelens aan de antropologie. Hij
was 1 à 2 jaar depressief na de dood van zijn eerste vrouw en kon zich pas daarna terug met
antropologie bezighouden. Toen bekeek hij het koppensnellen bij de Ilongot opnieuw.
Voordien kon hij dat niet begrijpen: hoe kan iemand zo razend worden dat hij iemand een
kopje kleiner maakt? De notie van gevoelens wordt dus opgenomen als deel van de
gepositioneerdheid van de veldwerker.
Michelle Rosaldo was één van de eersten die boeken schreef over de feministische
antropologie.
De alternatieven van Rosaldo werden verder uitgewerkt door:
Politiek: Thompson: een sociaal historicus, die werkte rond de working class en tijd als
belangrijkste medium voor zijn analyse zag. Wij t.o.v. hen: historisch proces => identiteit.
Gevoelens: R. Williams: als de maatschappij gereduceerd is tot vaste vormen of processen,
dan sluit dat analyses uit. ‘Emerchant’ als de idee dat iets niet vaststaat, zich aan het
ontwikkelen is, nog niet volledig gearticuleerd is.
Tempo: Bourdieu: als je iets gaat objectiveren, dan schakel je het processuele uit, maak je de
tijd dood. Het tempo beïnvloedt de culturele praktijken, de notie van tijd is één van de
belangrijkste contributies, tijd wordt toegevoegd.
Keith Basso
Hij doet onderzoek bij de Apache-indianen in de reservaten van Arizona. Het land van de
Apache is als een tekst waaruit je een beeld, een moreel verhaal van wat het is een Apache te
zijn kunt krijgen.
Er is een synchronisch probleem: de antropoloog moet de betekenissen achterhalen. Hoe?
Door te vertellen over zijn veldwerk.
Veldwerk is voor Basso heel belangrijk. Hij werkt etnomethodologisch: de structuur van het
denken koppelt hij aan de structuur van de taal. Van een oude indiaan leert hij de namen en de
termen. Hij gaat ook verder en leert de verhalen kennen.
Spraak wordt gebruikt voor - spreken
- gebed
- verhaal:
tijd / doel
mythes / historische vertellingen / saga’s / gossip
schema p. 36, vbn.
Doelstelling: verhalen in hun context situeren.
Metafoor: ‘het schieten met verhalen’
Bv.
een vrouw komt binnen met krulspelden… ≠ Apacheregels
Een oude vrouw vertelt een verhaal. Iedereen begrijpt dat het
over de kledijvoorschriften voor die jonge vrouw gaat en zij
verlaat dan ook de zaal. Als je aan de oude vrouw vraagt
waarom de jonge vrouw is weggegaan antwoordt zij: ‘Ik heb een
pijl afgeschoten en haar geraakt.’
Chronotoop: een punt in de geografie van een gemeenschap waar tijd en ruimte
samenvloeien
Bv. een standbeeld: zo’n monument laat mensen terugkeren, brengt ze
samen.
Verhaal:
- een geconstrueerde realiteit: een bepaalde tijd gekoppeld aan een bepaalde
plaats => krijgt betekenis
- komt tot uiting doordat het een bepaalde context krijgt. Het gewoon noteren
en laten lezen heeft geen zin, maar in een bepaalde context heeft het betekenis.
=> Om mijn doel te bereiken moet het op het juiste moment en in de juiste
context verteld worden.
- elementen van macht strategisch gebruikt om iets te corrigeren, om iets te
bereiken.
Bij Basso komt plaats overeen met betekenis. Betekenis is geïncorporeerd in verhalen met een
morele effectiviteit.
In de Amerikaanse antropologie is levensgeschiedenis een methode die doorheen alle
ontwikkelingen wordt gemanifesteerd. Soms wordt het wel verschillend gebruikt. Ook in de
sociale psychologie zien we levensverhalen opduiken. Er worden links gelegd tussen
levensverhalen en nieuwe fenomenen in de maatschappij.
Toepassing van Rosaldo op het verhaal
In welke mate slagen de narratieven erin de theoretische constructies van Rosaldo
(improvisatie en verandering) en van Geertz op te vangen?
Hoe worden narratieven geconstrueerd? Improvisatie en verandering van Rosaldo,
gesitueerdheid van Geertz.
Het verhaal is een improvisatiemiddel, een deel van de cultuur maar dan wel dynamisch
gebruikt. Je zit die tussenruimte te bespelen. Het hangt af van de context en van wier er vertelt
en wie er luistert. Processueel moet er iets gebeuren met dat verhaal.
Cheryl Mattingly
Zij bouwt verder op het sociaal drama van Turner. Het verhaal is een heel belangrijk
onderdeel van therapie, werken naar een plot, een hoogtepunt. Alleen als zo’n narratief zinvol
wordt opgebouwd kan de patiënt zin geven aan dit proces van ziek zijn en van genezen.
POSTMODERNE ANTROPOLOGIE
= Het narratief onderzoek
Vanaf het midden van de jaren ’80 tot nu is de preoccupatie met narratieven heel dominant in
het huidige sociaal onderzoek.
Het is iets nieuws, maar bouwt ook verder op de Amerikaanse traditie van het verzamelen van
narratieven, terminologieën.
Het heeft een enorme invloed: biografieën, autobiografieën, alleen vertrouwen op de eigen
stem…
A History of Anthropology, p. 135 – 156.
Scott, D.
1989
Inscriptions
 Locating the Anthropological subject: Postcolonial Anthropologists in Other
Places
Appadurai, A.
1988
Cultural Anthropology III, 1.
 Putting Hierarchy in Its Place
Appadurai, A.
Alternative Modernities and Ethnographic Cosmopolitanism
 hoofdstuk 3: Global Ethnoscapes: Notes and Queries for a Transnational
Anthropology
Poststructuralisme
Michel Foucault (1926 – 1984)
Discours: taal. Een machtsspel op het vlak van kennis (Hoe kan je die kennis ontwikkelen?
Wie kan en mag daar iets over zeggen?) Dit discours hangt dus boven onze hoofden.
Foucault schreef boeken over seksualiteit (waarom denken we er zo over?), het
gevangenissysteem (waarom aanvaarden we controle van de politie?)… Ons denken is
historisch bepaald. In wat we doen en hoe we iets doen hebben we eigenlijk maar weinig zelf
te zeggen.
Poststructuralisme in de architectuur
Het poststructuralisme in de antropologie spiegelt zich voor een stuk aan de architectuur en de
kunst. Moderne kunst staat voor strakke lijnen en kritiek op de maatschappij, heeft zichzelf
terug uitgevonden en is nog steeds vrij populair. Het postmodernisme in de architectuur stelt
zichzelf in vraag: incoherentie wordt de nieuwe norm.
Jean-François Lyotard
Lyotard is politiek conservatief. Hij houdt zich eerder afzijdig van de politiek en doet dus niet
aan communisme, Marxisme… Dat hangt voor een stuk samen met het nihilisme, waarbij
ieder zijn eigen realiteit heeft. Er is geen kennis op zich.
Dit is bijgevolg niet echt een theoretische stroming, maar eerder een tegenbeweging. Hij is
tegen positivisme, tegen functionalisme, tegen empirisme, tegen theorie, tegen… Hij vormt
kritiek i.p.v. eigen concepten.
Antropologische Literatuur uit het postmodernisme
George Marcus en Michael Fischer: Anthropology as cultural critique, an experimental
moment in the human sciences
De gevestigde waarden worden opzij geschoven. Antropologie is uniek gesitueerd om een
nieuwe beweging naar voor te brengen. Welke beweging? Dat weten ze zelf nog niet echt. Het
zou moeten dialogaal zijn: dialoog tussen culturen en het zou moeten vertrekken van om het
even welke kennis.
Dit boek was zeer succesvol, maar het is zeker niet het beste.
James Clifford: Writing Culture, the poetics and politics of ethnography
Vooral het hoofdstuk door Stephen Tyler over hoe de deëssentialisering kan ontwikkelen is
heel goed. Als je spreekt moet je kunnen zeggen vanuit welke hoek je komt en naar wie je je
richt. Dit is een gedreven vorm van positionering.
Postkoloniale antropologie
De postkoloniale antropologie stelt zich vragen zoals: Wie is de ander? Hoe en door wie
wordt de ander geconstrueerd? Heeft iemand wel het recht een ander te construeren?
Deze vorm van antropologie is gegroeid uit een kleine groep historici in India die een studie
van nationalisme hielden: subalterne studies, dus de ondergeschikte i.p.v. het Westen dat
spreekt.
Deze subalterne studies werden het eerst ontdekt door de Australische antropologen en zijn
van daar binnengebracht in de Amerikaanse antropologie.
Ze doen vaak beroep op het deconstructivisme van Derrida, de analyse van de historische
vorming van ideeën.
De stroming is o.a. in Birmingham erg belangrijk, met bv. Stewart Hall, een Jamaïcaan in de
VSA. Voor hem heeft de Jamaïcaanse identiteit een drieledige relatie: met Afrika (ze zijn
zwart en er is de relatie van kolonialisme), Europa (een relatie van dominantie, slavernij) en
Amerika (een aanwezigheid die onbekend is, die deel is van de American dream, maar nog
moet gerealiseerd worden).
Schoolvoorbeeld van de postkoloniale antropologie is Arjun Appadurai.
History and anthropology
Vanuit de Britse sociale antropologie zijn er postmoderne antropologen die trachten
geschiedenis en antropologie te verzoenen. Social memory is één van de studieobjecten die
daaruit voortvloeit. Johan Meire van de KUL heeft net een doctoraat over sociale herinnering
afgewerkt.
Relatie tussen lokalisatie en globalisatie
De notie plaats krijgt betekenis en is te onderscheiden van ruimte. Binnen de hedendaagse
maatschappij zijn er nieuwe vormen van plaatsen. Marc Augé heeft het bv. over non-places
zoals luchthavens (mensen zijn samen maar hebben geen tijd om elkaar te leren kennen), file
(samen maar toch elk apart), geldautomaat in de muur (een plaats krijgt betekenis).
Handboek p. 135 – 156
Moderniteit = standaardisatie, normen, waarden, notie van vooruitgang.
In de postmoderniteit ontbreken de standaarden en normen, er is hybriditeit, vermenging van
rassen en identiteiten. Daaruit volgt een nieuwe kracht in de postkoloniale antropologie
(mensen uit het zuiden die veel contact hebben met het noorden) en in de eigen cultuur
(reizen, new age, contact met allerlei religie…).
Er is geen grote nieuwe theorie, ‘the great narratives’ bestaan niet meer, stukjes Lévi-Strauss,
Foucault… worden bij elkaar gegooid en daaruit ontstaan de eigen ideeën. Het is eclecticisme.
Vreemd genoeg doen we dus weer hetzelfde als Boas: er is te weinig theorie.
Bovendien kruipt er veel energie in de pogingen om de ander niet te essentialiseren, maar heel
genuanceerd te beschrijven = othering (= een dikke beschrijving die weinig opbrengt). Die
othering wordt door bv. Johannes Fabian in Time and the other bedreven. Er wordt een ander
gemaakt, maar een ander die blijkbaar niet kan evolueren en daar moet je proberen vanaf te
raken.
Er is ook een grote zelfreflectiviteit (als gevolg van het feminisme) die zorgt voor een
gesitueerdheid van de kennis.
Er zijn ook een aantal nieuwe ontwikkeling zoals Marilyn Strathern (The gender of the gift,
uitwisseling is genderspecifiek), Tim Ingold (aansluiting bij de biologie, terug naar
evolutionisme, ook kritiek op de antropologie als wetenschap) en medische antropologie
(Arthur Kleinman, ziek zijn binnen een cultuur en binnen een klinische context).
Teksten over postkoloniale antropologie
David Scott
Lokalisering van het antropologisch subject.
Evident in de traditionele antropologie is de koloniale plek met haar specifieke ruimte en
binnen een hegemonisch (verwijst naar machtsverhouding) patroon.
Hoe zit het nu voor iemand die geen beroep kan doen op die machtsverhouding? Een
Westerling kan het zich permitteren vragen te stellen aan iemand uit het Zuiden. Hoe is dat
vragen stellen mogelijk als postkoloniale figuur in een andere postkoloniale ruimte of in het
Westen?
Dit stelt dus zowel vragen aan de antropologie als discipline als aan de antropologie als
concept.
Vragen stellen op een andere plaats en terugkeren naar de plaats van waaruit men die vragen
stelt is een creatief generatief geworden: het kan van West naar Zuid, van West naar West,
van Zuid naar Zuid, van Zuid naar West. De relatie tussen het zelf en de ander blijft gelijk,
maar van waar en naar waar je gaat heeft wel invloed.
p. 81: van postkoloniale ruimte naar postkoloniale ruimte
Een Indiër trekt naar een Egyptisch dorp om er veldwerk te doen. Eerst moet er iets
gemeenschappelijks zijn voordat er een realiteit ontstaat waarin kan gewerkt worden.
Hier is dat een geschiedenis van verdrukking, het verbeelde Westen. Die koloniale
onderdrukking kan tijdens het onderzoek uit elkaar gehaald worden.
p. 83: Om een reflexieve praktijk op te stellen is de voorwaarde de gemeenschappelijke staat
van onderdrukking te destructiveren.
In de praktijk zijn Indische intellectuelen heel actief. Afrikaanse intellectuelen houden
blijkbaar nog de oud hegemonie aan: Afrikaanse studenten worden teruggestuurd naar hun
eigen land om er onderzoek te doen.
Arjun Appadurai
Appadurai is een Indiër die in de VSA leeft. Vanuit zijn positie als subaltern stelt hij enkele
dingen in vraag: de hiërarchie, de macht en de plaats van de native.
Putting Hierarchy in Its Place
Omtrent de native geldt een mythe van iemand die opgesloten zit in een bepaalde plaats en
zelf geen mobiliteit heeft. Daaruit vloeit de indruk voort dat hij een heel specifieke morele
kennis en intellectualiteit heeft en veroordeeld is tot een beperkte manier van denken. (Bv. uit
de studie rond de Nuer zou je gaan afleiden dat ze met niemand anders in contact komen,
maar dat is een constructie van de auteur). De term native is een creatie van de
antropologische verbeelding en daar levert Appadurai kritiek op.
Appadurai haalt inspiratie bij Louis Dumont (Homo hierarchicus, the caste system and its
implications over het Indische kastesysteem).
De native wordt geëssentialiseerd (de Indiërs worden gebrandmerkt als mensen die
hiërarchisch denken en hun sociale relaties maar op één manier kunnen zien), geëxotiseerd
(het verschil tussen het Westerse zelf en de ander wordt uitvergroot) en getotaliseerd (het
wordt voorgesteld alsof iedereen daar op dezelfde manier denkt).
Onder welke omstandigheden worden zo’n beelden (zoals hiërarchie) hegemonisch
(dwingend) en specifiek voor een bepaalde plaats?
Die beelden worden gezien als …, bekeken als problematisch (dit gebeurt in India en niet in
het Westen, het druist in tegen onze principes en is niet normaal) en als karakteristiek voor die
plaats bestempeld (dit zou in het Westen niet kunnen, maar in India kan er niet meer bestaan
dan dat beeld). Deze stereotypen worden ontwikkeld door de discipline zelf.
Hoe kunnen we tegen die stereotypen ingaan? Door te contesteren: lokalisatie (ideeën van
verschillende plaatsen), productie en appreciatie van etnografieën, een aanpak ontwikkelen
naar een theorie toe waarbinnen plaatsen polythetisch kunnen worden bekeken (bepaalde
kenmerken op bepaalde plaatsen kan je ook op andere plaatsen aantonen)
Global Ethnoscapes: Notes and Queries for a Transnational Anthropology
Ethnoscape: een landschap bekijk je vanuit een bepaald perspectief, heb je nooit volledig in
beeld, je moet bewegen om verschillende delen ervan te zien => ook bij etniciteit is dat het
geval: vanuit een bepaald perspectief kan je ere en doorsnede van maken en dat verandert als
je ere en ander perspectief op krijgt.
Zijn inspiratie komt hier van bij Marcus en Fischer (de dialoog aangaan), het in vraag stellen
van de autoriteit van de Westerse visie en de deterritorialisatie (fysische grenzen zijn
doorbroken door de enorme mobiliteit, dus de ‘buurt’ wordt de nieuwe antropologische plaats
om veldwerk te doen waarbij je moet rekening houden met de verschillen, de tijdelijkheid en
de wil tot engagement).
p. 56 – 57: eigen voorbeelden
Het belang van de verbeelding:
Hier haalt hij zijn inspiratie bij Benedict Anderson (Imagined Communities).
Gemeenschappen zijn geen fysieke, sociale realiteit. Mensen verbeelden zich dat ze ertoe
behoren, ze worden uit het niets geconstrueerd, de mobiliteit heeft tot gevolg dat men
vrienden over de hele wereld heeft maar zijn eigen buren niet kent en dat men heel vlot in en
uit een gemeenschap kan stappen. Dit idee heeft een enorme invloed op wat etnografie kan
zijn.
Als verbeelde gemeenschappen de norm worden, dan is het zeer moeilijk om dikke
beschrijvingen te maken (kritiek op Geertz).
p. 55: De etnograaf moet nieuwe manieren vinden om het verband tussen sociaal leven en
verbeelding te leggen. De habitus als idee kan behouden blijven, maar de nadruk moet
liggen op de idee van improvisatie die altijd moet behouden blijven maar ook
verzwakt.
De link plaats – betekenis – normen is zoek. Het is een uitdaging om het leven zelf te
ontwikkelen.
Cultuur is te vinden op plaatsen waar je het normaal niet zou zoeken. Bv. de Olympische
Spelen: typisch voor deterritorialisatie, ook een uitdrukking van conflicten en culturele
verschillen.
Veronderstellingen uit de traditionele antropologie kunnen niet meer. Coherentie is niet meer
te vinden. Er is een enorme complexiteit van normen en waarden. Cultuur zit niet meer in het
middenveld, maar in het meest lokale van het lokale nl. de buurt en tegelijkertijd op de meest
transnationale evenementen zoals sportmanifestaties. Dit biedt nieuwe perspectieven voor het
veldwerk.
POST-POSTMODERNE ANTROPOLOGIE
Na het postmodernisme (laat jaren ’70 tot laat jaren ’80) volgt een diepe crisis. Vanaf de jaren
’90 kent de antropologie een nieuw elan.
A History of Anthropology, p. 157 –
Gupta, A. en Ferguson, J.
1997
Anthropological Locations : Boundaries and Grounds of a Field Science
Berkeley : University of California Press
 Beyond ‘Culture’: Space, Identity and the Politics of Difference
Historische achtergrond
Door de eenheid van Europa, het vallen van de Berlijnse muur… ontdekt men dat er ook in
Polen, Hongarije, Tsjechië… literatuur over antropologie is. Bovendien opent er zich een
nieuw gebied om aan etnografie te doen: de postsocialistische, postcommunistische
maatschappij.
De Engelse taal krijgt de overmacht (zelfs bij de Fransen).
Er is een sterke trend tot nationalisme, een opkomend etnisch revitalisme door de
migratiestromen.
Het internationaal terrorisme.
Trends in de jaren ‘90
Participerende observatie: je moet er geweest zijn, je moet het hebben gezien. Het realisme
komt weer op.
Er is terug meer moderatie en balans. Het extreme van de postmodernen is voorbij, het
particularisme van Boas (bepaalde plaatsen zijn gekoppeld aan bepaalde kenmerken, er is
weinig theorie) wordt gecombineerd met het universalisme. De Universele Rechten van de
Mens worden opnieuw bekeken. Door die balans zijn de epistemologische vragen blijven
hangen: vanuit welke epistemologische hoek kijk je? is nog steeds een vraag die moeilijk te
beantwoorden is.
Er is ook terug een appreciatie van bepaalde klassieke theorieën: de gift-theorie, de persoon
(Mauss), verwantschap… Het oude wordt niet zomaar weggegooid, maar vernieuwd.
Er zijn bepaalde nieuwe kenmerken:
Bepaalde dichotomieën worden overbrugd, er is dialoog. De dichotomieën wij – zij en
modern – traditioneel zijn we verloren. Er is niet meer zoiets als de moderne of traditionele
maatschappij. Er is wel de alternatieve moderniteit, de alter-native. Er bestaan verschillende
vormen van moderniteit, dé moderniteit is er niet. Hoe gaan verschillende maatschappijen op
een verschillende manier om met moderniteit en hoe ontwikkelt zich dat tot een specifieke
vorm van ‘modern zijn’.
Transnationale verbindingen (internet, mobiliteit, reizen, toerisme, migratie…) zorgen voor
vragen zoals Wat is ruimte? Wat is plaats? De antropologie van plaats en ruimte is dus een
nieuw veld van onderzoek.
Er is de fysieke ruimte en het lichaam als ruimte. De betekenis van handicap is bijvoorbeeld
niet gebonden aan medische diagnose, maar aan sociale omgeving. Er is een enorme interesse
in kwaliteit van ruimtes: design, zintuiglijke ervaringen in ruimtes… Daaruit vloeit ook het
onderzoek naar historische stadsruimtes voort. De evolutie van zintuigen (hoeveel gebruik je
er? Tegenwoordig haast alleen nog het visuele) doorheen de tijd. Mensen met een beperking
van zintuigen.
Een Cultuur als geheel is er ook niet meer, er is meer aandacht voor de fysieke wereld.
De trends van NU
Welke richting gaat het (vermoedelijk) uit?
De eigen buurt gaat men herontdekken. Hoe was het toen iedereen elkaar nog kende? Hoe
was het om actief te zijn in een beweging in het dorp? Hoe was het toen men niet zomaar naar
de andere kan van de wereld kon reizen?
De lokalisatie van de globalisatie:
Globalisatie van de lokalisatie bespreekt de antwoorden die men op specifieke plaatsen op
globalisatie geeft.
Lokalisatie van de globalisatie gaat over mensen die op lokaal vlak misnoegd zijn en dat
globaal projecteren. Wie had er vroeger bijvoorbeeld aandacht voor de vrouwen in
Afghanistan, de conflicten in Israël en Palestina… Lokale problemen gaat men globaal
bekijken.
Het terrorisme is kolonialisme tot de -1ste macht (= het omgekeerde). De underdog gaat zich
op globaal vlak manifesteren, er is een clash of cultures. Het postkolonialisme is het
terugspreken, de evidentie van de Westerse stem van zich af gooien. De postterroristische
identiteit is de vervreemde, verplaatste mens die de aandacht trekt van het Westen.
Handboek p. 157 –
De relatie tussen biologie en cultuur
p. 164: Bruno Latour vraagt zich in zijn actor-network-theory af of wat wetenschappers doen
in een labo te verzoenen is met wat sociale wetenschappers doen en hij gelooft daar
niet in. Een objectief feit wordt vertaald door de positieve wetenschap. De antropoloog
zoekt naar de manier waarop die vertalingen gebeuren. Er zijn wel degelijk objectieve
feiten, maar die kunnen het publiek niet bereiken zonder socio-culturele processen van
vertalen. Er is dus een zekere hybriditeit, niet zoals in het postmodernisme een
onmogelijkheid, maar een veel positievere kijk op hoe de dingen zich ontwikkelen en
hoe het socio-culturele daar deel van uitmaakt.
Stromingen die daaruit voortvloeien zijn cognitive science en evolutionisme.
Globalisatie en de presentatie van lokaliteit
Begin jaren ’90 verscheen de eerste grote literatuur hierover.
p. 169: definitie
Globalisatie = de invloed van het ene op het andere.
Producing ‘locals’ = in deze enorm vermengbare wereld is beweging de norm. De band met
plaats en gemeenschap waar iemand woont, is zo los dat loyaliteit van mensen die ervoor
zorgt dat ze een gemeenschap blijven vormen alleen nog bereikt wordt door rituelen.
Marc Augé heeft het over de non-lieu of non-places. Onze maatschappij wordt meer en meer
gekenmerkt door non-plaatsen of geenplek: mensen zijn op een bepaalde plaats samen, maar
wel geïsoleerd van elkaar: luchthaven, file, geldautomaat, computerscherm… De kritiek op
Augé is dat deze punten voor bepaalde mensen ook een punt van rust zijn, waar ze opnieuw
energie kunnen opdoen. In de etnografie van de supermoderniteit zoekt men bijvoorbeeld naar
het onderscheid tussen autostrades (dorpen liggen verstopt achter de berm) en treinsporen (in
de achtertuin van mensen). Daaruit volgt een wereld van partiële connectie, maar
waarschijnlijk zal dit terug teniet gedaan worden door het postterrorisme.
Beyond Culture
Voorbij cultuur, meer in de richting van geen cultuur. Hoe kan je nog spreken over cultuur
van de Vlamingen als andere bevolkingsgroepen op Vlaams grondgebied wonen en
Vlamingen over de hele wereld uitgezwermd zijn?
p. 34: isomorfisme, ruimte – plaats – cultuur, het lokale is globaal geworden en de articulatie
ervan moet je zoeken: hoe hebben gemeenschappen zich getransformeerd in die
context?
p. 39: verbeelding: de imagined communities and places van Anderson, de deterritorialisatie
van Appadurai en de veralgemeende conditie van thuisloosheid van Saïd zijn ook
interpretaties van de ideeën! van cultureel verschil die er bestaan. Er is een diepe
bifocaliteit, meerdere perspectieven tegelijkertijd, continue dualiteit. Economische en
politieke condities van ruimtes komen ook onder de aandacht (cf. Basso: politiek
werd nog eerder als moraliteit voorgesteld bij hem), de relatie tussen plaats en ruimte
wordt gepolitiseerd.
De ruimte, de politiek en de antropologische verbeelding: dit kan je bekijken via het wijstandpunt (hoe construeer je een wij, een gemeenschap) of via het verschil-standpunt (hoe
worden verschillen geproduceerd binnen een gemeenschap).
Antropologische projecten kunnen zijn: hybriditeit en interstitiële ruimte (een kracht die
spreekt uit het tussenliggende, de vermenging: mensen met een handicap zijn interstitiële
wezens, tussen ziek en gezond) of studie van massacultuur en media (Big Brother, De Mol,
Expeditie Robinson, Pfaff-familie… zijn programma’s die de grens tussen privaat en publiek
doorbreken en zich afspelen in een geïsoleerde ruimte).
VOORBEELDEN VAN EXAMENVRAGEN
Kennisvragen
- Zowel Radcliffe-Brown als Lévi-Strauss hebben zich in de opbouw van hun theoretische
kijk op de antropologie geïnspireerd op Durkheim. Kan je dit verklaren en er tevens een
kritiek op formuleren?
 Radcliffe-Brown en Lévi-Strauss zitten op hetzelfde epistemologische plan.
- In de theorieën van Radcliffe-Brown en Lévi-Strauss is er weinig plaats voor de notie van
het “zelf”. Waarom?
 Een antropoloog behandelt de realiteit afstandelijk.
- Barth ontwikkelt een sterke kritiek op de definitie van cultuur als een “lijst van gewoonten”.
Wat is de oorsprong van die kritiek en wat is het alternatief?
 Kritiek op het cultureel particularisme en het holistisch perspectief van Boas. Het is niet zo
simpel, die zaken zijn geen evidenties maar moeten continu herbekeken worden, ze kunnen
veranderen. De grenzen blijven alleen in stand omdat er mensen steeds mee bezig zijn.
- Wat is het belangrijkste verschil in rolstructuren van concubines in Afrika en in Euro-Azië?
 Jack Goody. In Afrika huwt een man met meerdere vrouwen, want kinderen zijn
investeringen omdat er toch niet veel goederen te verdelen vallen maar de kinderen later wel
voor hem zorgen => het is economisch zinvol. In Azië en Europa moet de rijkdom binnen een
bepaald klasse of familie gehouden worden en niet verdeeld worden, zodat er zelfs
preferentiële huwelijken binnen bepaalde families zijn.
- Verklaar “liminoid”.
 Liminoid lijkt op het liminale van een primitieve maatschappij (structuur – antistructuur),
bv. universiteit (herbronnen, speelse manier om met kennis om te gaan, reflexie op de
maatschappij daarbuiten, antistructuur t.o.v. de maatschappij), weekend (herbronning en
reflexie op de week).
- Volgens Geertz is “antropologisch schrijven fictie”. Hoe verantwoordt hij een dergelijke
uitspraak?
 Antropologisch schrijven is een uitbreiding van het bestaande discours: expliciteren, niet
beschrijven. Je moet geen schrik hebben van de kritiek: je kunt niet veralgemenen maar dat is
niet de bedoeling en post-hoc-verklaren is voldoende.
Vergelijkingsvragen
- Wat is het verschil in het belang van “veldwerk” tussen de Britse school en het Franse
structuralisme?
 Malinowski voert het veldwerk in. Lévi-Strauss streeft naar grootse vergelijkingen en
onderliggende modellen i.p.v. directe ervaring.
Toepassingsvragen
Technische flexibiliteit: om het even welk probleem vanuit verschillende stromingen bekijken
- Hoe zou je vanuit een postmodern perspectief kunnen nadenken over het fenomeen van het
dragen van een hoofddoek door 2de/3de generatie meisjes van Turkse/Marokkaanse oorsprong?
Hoe kan je dit vertalen in een onderzoeksvraag?
 Postmodern = tegenbeweging, complexiteit. In Turkije en Marokko wordt de hoofddoek
nog weinig gedragen. Hier dragen de meisjes hem wel: ze willen zich onderscheiden van de
Belgen en willen behoren tot een bepaalde groep. Ze zijn hun roots kwijt en zien de
hoofddoek als een uitdaging om de relatie tussen verbeelding en sociale relaties uit te drukken
BIBLIOGRAFIE
Hieronder vind je een lijst van werken die verband houden met de cursus “Sociale en
Culturele Antropologie”. De referenties van een aantal artikelen in de reader die verband
houden met de verschillende theoretische stromingen worden hier opgenomen. Ook vind je
een lijst met meer algemene referentiewerken over antropologische theorie.
I.
BRITSE SOCIALE ANTHROPOLOGIE
Evans-Pritchard, E. E.
1940 The Nuer. Oxford: University of Oxford Press.
Radcliffe-Brown, A. R.
1952 Structure and Function in Primitive Society. London: Cohen and West.
Goody, J.
1976 Production And Reproduction: A Comparative Study Of The Domestic Domain.
Cambridge: Cambridge University Press.
Barth, Fredrik
1963
Ethnic Groups and Boundaries. In Ethnicity. K. Hutchinson and A. D. Smith, eds.
Pp. 75-82. Oxford. Oxford University Press.
Maybury-Lewis, David, ed.
1982 The Prospects for Plural Societies. Washington, DC: American Ethnological
Society.
II.
FRANS STRUCTURALISME
Cunningham, Clark E.
1964 Order in the Atoni House. Bijdragen tot de Taal, Land- en Volkenkunde 120: 3468.
Needham, Rodney, ed.
1973 Right and Left: Essays on Dual Symbolic Classification. Chicago: University of
Chicago Press.
Lévi-Strauss, Claude
1963 Structural Anthropology. New York: Basic Books.
Leach, E. R.
1971 Rethinking Anthropology. London: Athlone.
1976
III.
Culture and Communication: The Logic by Which Symbols are Connected.
Cambridge: Cambridge University Press.
INTERPRETATIEVE EN SYMBOLISCHE ANTROPOLOGIE
Blumer, Herbert
1969 Symbolic Interactionism. Berkeley: University of California Press.
Geertz, Clifford
1973 The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books.
Turner, Victor
1972 The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual. Ithaca, NY: Cornell University
Press.
Moore, Sally F. and Barbara Myerhoff, eds.
1977 Secular Ritual. Assen: Van Gorcum.
Rosaldo, Renato
1989 Culture and Truth: The Remaking of Social Analysis. Boston: Beacon Press.
Turner, V. and Bruner, E., eds.
1986 The Anthropology of Experience. Urbana: University of Illinois Press.
Bruner, E., ed.
1986
Text, Play and Story: The construction and reconstruction of self and society.
Prospects Heights: Waveland.
IV.
POSTMODERNE EN POSTPOSTMODERNE ANTHROPOLOGIE
Augé, M.
1995 Non-Places: Introduction to an Anthropology of Supermodernity. London: Verso.
Scott, D.
1989 Locating the Anthropological Subject: Postcolonial Anthropologists in Other
Places. Inscriptions 75-84.
Marcus, G. and M. Fischer
1986 Anthropology as Cultural Critique: An Experimental Moment in the Human
Sciences. Chicago: University of Chicago Press.
Appadurai, Arjun
1988 Putting Hierarchy in Its Place. Cultural Anthropology 3(1): 36-49.
Appadurai, Arjun
1996 Modernity at Large: Cultural Dimensions of Globalization. Minneapolis:
University of Minnesota Press.
V.
REFERENCE BOOKS ON ANTHROPOLOGICAL THEORY
Barrett, Stanley R.
1996 Anthropology: A Student's Guide to Theory and Method. Toronto: University of
Toronto Press.
Fabian, Johannes
2001 Anthropology With an Attitude: Critical Essays. Stanford, CA: Stanford University
Press
Erickson, Paul A.
1999 A History of Anthropological Theory. Orchard Park, NY: Broadway.
Fox, R. G., ed.
1990 Recapturing Anthropology: Working in the Present. Santa Fe, NM: School of
American Research Press.
Geuijen, Karin
1995 Post-Modernism And Anthropology: Theory And Practice. Assen: Van Gorcum
Assen
Hastrup, Kirsten
1995 A Passage To Anthropology: Between Experience And Theory. London:
Routledge.
Harris, M.
1969 The Rise of Anthropological Theory: A History of Theories of Culture. London:
Routledge & Kegan Paul.
Herzfeld, M.
2001 Anthropology: Theoretical Practice in Culture and Society. Malden, MA:
Blackwell.
Layton, Robert
1996 An Introduction to Theory in Anthropology. Cambridge: Cambridge University
Press.
Moore, H. L., ed.
1999 Anthropological Theory Today. Cambridge: Polity Press.
Van Bremen, Jan
1997 Horizons Of Understanding: An Anthology Of Theoretical Anthropology In
Europe. Leiden: Research school CNWS Leiden.
Vermeulen, Han F. en Arturo Alvarez Roldán
1995 Fieldwork and Footnotes: Studies in the History of European Anthropology.
London: Routledge.