Muizen zijn net mensen

-Themanummer Wetenschap-
Fabel:
Muizen zijn net mensen
Tekst Marianne Stuit BEELD MarTINE SPRANGERS
Volgens Bart Roep wordt wereldwijd veel
te veel geld en aandacht besteed aan
diabetes­onderzoek in muizen. “We weten
nu bijna alles over de muis.”
Bart Roep is een gezaghebbend onderzoeker. Onder­
zoekscentra over de hele wereld laten ‘onze’ Leidse
professor invliegen om zijn mening te vernemen over
voorgestelde studies. Want onderzoeken naar nieuwe
diabetesbehandelingen en -geneesmiddelen zijn kost­
baar. Eén van de kwesties waar Roep zich al vele jaren
kritisch over uitlaat is het onderzoeksmodel muis. De
muis zit Roep hoog. Het gaat om een stam proefdieren
met diabetes, die genetisch identiek is. “Die ene muizen­
stam wordt wereldwijd nu al vele tientallen jaren gebruikt
voor diabetesonderzoek,” vertelt Roep.
“Ook ik heb in twintig jaar onderzoek heel veel geleerd
van deze muis met diabetes,” verzekert hij. “Maar de
muis heeft ook veel bezwaren. Het dier is min of meer bij
toeval ontstaan door een terugkruising, inteelt dus. Een
oogarts zocht een proefdiermodel voor onderzoek naar
cataract, ook wel staar genoemd - een oogziekte die
mede kan worden veroorzaakt door hoge bloedglucose­
waarden. De muis heeft veel meer problemen dan dia­
betes type 1: de muis is doof, slechtziend en ook verder
nogal krakkemikkig.”
Foutenfestival
Inmiddels hebben al honderden onderzoekers ter wereld
iets met de muis met diabetes uitgeprobeerd. In een
aantal gevallen lukte het om de muis te ‘genezen’. “Maar
pas op,” zegt Roep, “want die muizenstudies hebben al
vaak bedrieglijke resultaten gegeven. Er worden veel
fouten mee gemaakt. Men meent bijvoorbeeld genezing
te zien nog vóórdat deze muizensoort diabetes heeft!
Studies worden vaak ook veel te snel gestopt. Er zijn wel
driehonderd manieren beschreven om deze muis van
diabetes te genezen. Het treurige was,” zegt Roep,
“dat dit een vervolg heeft gekregen in wereldwijde
studies, bij honderdduizenden proefpersonen. Dat heeft
enorm veel geld en inspanning gekost. Terwijl eigenlijk
al duidelijk was dat wat werkte in deze muis, niet kón
werken in de mens.” Geld voor diabetesonderzoek kan
vaak beter worden besteed, vindt hij. “Ik durf te beweren
dat veel remedies die in de muis niet werken, toch wel
bruikbaar zijn voor de mens. Maar ik ben een klokkenlui­
der. In veel internationale universitaire centra richt men
zich nog volledig op de genezing van de muis. De muis
staat er vaak hoger aangeschreven dan de mens.”
Muisgericht denken
Kritiek op het muizenmodel is niet welkom, schetst Roep.
“Op internationale congressen gaat vaak de meeste aan­
dacht naar verhalen over spectaculaire genezing van
diabetes. Bijna altijd blijkt dit dan een succes te zijn bij
deze muizen. Ik wil best aanvaarden dat ergens op de
wereld één diabetespatiënt rondloopt, wiens diabetes
precies op die van deze brave, krakkemikkige muis lijkt.
Maar alle patiënten?” Roep vervolgt doordringend:
“Ik ben door tientallen jaren onderzoek tot een ander
inzicht gekomen. Wat er gebeurt in een mens met diabe­
tes, is bijna nooit te zien in de muis, en andersom. Ik doe
nu onderzoek dat helemaal niet mogelijk is in muizen.
In feite weten wij nu bijna alles over de diabetes in deze
ene, bijzondere muis. Het is bijna ontluisterend voor de
wetenschap, als je er goed over nadenkt. Want een mens
is geen muis.”
diabc • september 2010
29